ပျူခွိုꩻနွယ်ႏအောဝ်ႏနေဒွိုန်း

ပျူခွိုꩻနွယ်ႏအောဝ်ႏနေဒွိုန်း

ခွိုင်းဝွို့အကျောင်ꩻပျုတွမ်ႏ ပျူလိုꩻမျိုꩻကိစ္စ မန်းခမ်း (မြန်မာပညာရှင် သုတေသနအသင်း) ကထွေထောင်ခူႏထန်ႏဟံႏကို သမဲင်ꩻမတ်တန်ꩻကို ကမော့ꩻလွဉ်ဒါႏ သက်သေႏသာဓကဖုံႏနဝ်ꩻ ခွိုင်းဝွို့တွမ်ႏပျူကိစ္စ မော့ꩻလွဉ်အချက်မုဲင်ခါꩻ (မှတ်ချက်)ခါꩻနုဲင်းဆꩻလ (ငါ)ယို သိုမ်စွိုးသိုမ်ဒေါဝ်ႏသွူ။

• ၁။ ပထမချက်- ပျူလိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ ထိုꩻမားလဲဉ်း၊ ပျူနဝ်ꩻ အဝ်ႏကုဲင်ဗော့ꩻ အမဉ်ꩻလုမ်ꩻ၊ အဝ်ႏကုဲင်ပျူခြွိုင်းခြိုꩻကထွာဒါႏ ပျူလိတ်လုံး (ကျောက်စာ)၊ ပျူတင်္ဂါꩻ၊ ပျူပတီꩻ၊ ပျူဝေင်ꩻယ (ပျူရှေးဟောင်းမြို့တော်)၊ ပျူအမျိုးသမီးများ ဝတ်ဆင်ယင်သော ပျူရွှေဆွဲပြား (ပျူမူႏ နားခေင်း၊ ပျူပုဲင်လာႏကဲတ်၊ အမူႏဆွ၊ ပျူပုဲင်လာႏဗို အခိုဆွ)ဖုံႏ။ (ထွူနဝ်ꩻ- ဒေါက်တာမတင်ဝင်း၊ ပညာႏရေးတက္ကသိုလ်၊ ပျူမြို့ဟောင်း၊ ဆောင်းပါး)၊ တောင်ꩻသေꩻ- ပျူတောႏလံးတောႏပါႏ ဥပဒေႏ၊ ပျူမျိုးစောင့်ဥပဒေ အလွိုးအဲဉ်ထဝ်း (တဲမ်းလိတ်သား)။

(နဝ်ꩻထွူနဝ်ꩻ သမိုင်းပါမောက္ခ ဒေါက်တာသန်းထွန်း၊ ဌေးဝေ ပျူမြို့ပြ ယဉ်ကျေးမှုသမိုင်း၊ ပျူတွေဘယ်ရောက်သွားသလဲ ဒေါက်တာသန်းထွန်း နှာ-၈၂)။

• ၂။ ဒုတိယချက်- (ဘာသာလောကကျမ်း၊ ဦးဖေမောင်တင် တက္ကသိုလ်ကျောင်းအုပ်ကြီးဟောင်း) ပေါႏပျူစဲစ်နဝ်ꩻ မန်း၊ ပျူတဲ့မန်း၊ မန်းတဲ့ပျူ-နဝ်ꩻတစွိုꩻ။
• ၃။ တတိယချက်- (ဌေးဝေ၊ ပျူမြို့မှ ယဉ်ကျေးမှုသမိုင်း-နှာ-၉၆) ပျူနဝ်ꩻမန်းမွေးတဝ်း၊ မန်းနဝ်ꩻ ပျူမွေးတဝ်း-နဝ်ꩻတစွိုꩻ (စုခြွဉ်း(၃)စွိုꩻ)။

စခါပျူနဝ်ꩻ ခေတ်ယိုခါ ပအူလိုꩻမျိုꩻ၊ ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻဒျာႏ၊ ပျူလိတ်ငဝ်းထင်ႏလင်ꩻ အဝ်ႏ(၈)ရန်း၊ လိတ်ပအိုဝ်ႏတသာ ငဝ်းထင်ႏလင်ꩻ အဝ်ႏ(၆)ရန်း၊ လိတ်ပအိုဝ်ႏစခါ ငဝ်းထင်ႏလင်ꩻအဝ်ႏ(၈)ရန်း၊ (၈)ရန်းပုံႏစံႏတခူးတခဝ် ယင်ဟန်ႏ နုဲင်းဆꩻလ(ငါ)ယိုသွူ။

• • (က) က ကꩻ က့ က့ꩻ ကာ ကာꩻ ကား ကာႏ
  • (ခ) ကေ ကေꩻ ကေ့း ကေ့ႏ ကေ ကေꩻ ကေး ကေႏ

လိတ်မွူး(၈)ရန်းဆꩻကီယိုနဝ်ꩻ ကျောင်ꩻတောႏရꩻ ဗွေႏဗွန်ဝရိန္ဒ (လွဉ်ႏ)စိုးလက်ထက်သွဉ် တောႏရꩻဗွေႏဗွန် ဝါယာမိန္ဒ ဗွေႏသက်(၇၃)လွဉ်ႏ၊ စိုးလက်ထက်သွဉ် လိတ်မွူးပအိုဝ်ႏစခါ (၈)ရန်းယိုနဝ်ꩻ ဒုံလွယ်ပွတ်ꩻ ကျောင်ꩻမွေႏတောႏ ယိုခါ ဗွေႏသက်(၉၀) ဗွေႏဗွန်နန္ဒိယ (မြို့နယ်သံဃနာယကဥက္ကဋ္ဌ) အဝ်ႏပေႏခါ ထီႏထွꩻနေဒွိုန်းက ဒေါ့ꩻဗာႏဖိုသွူ။

(ပျူးမူႏဖုံႏ ကဟွဲးဒါႏ သွဲႏကျိုႏဖုံႏနဝ်ꩻ ခူႏလꩻ သရေခေတ္တရာႏဝေင်ꩻလီꩻ ပြယ်ႏဝေင်ꩻထျꩻ)၊ ပျူဆွဲးပြားတွမ်ႏ ပအိုဝ်ႏမူႏ ပဆျာႏကြိုႏလုံးဒါ နားခေင်းဗွိုန်ဝင်ꩻ၊ ထွားသွော့ ပအိုဝ်ႏမူႏနင်းခေင်း ဓာတ်ပုံႏ။ ယိုခါ ဟန်ႏနီꩻ နားခေင်းနုဲင်းနဝ်ꩻ ပဆျာႏကြိုႏ၊ လုံးဒါ၊ စောက္ကဆျာႏ၊ လုံးဟီႏ၊ ပင်လျံꩻ၊ ထမ်းယံꩻ၊ ပင်အွဉ်း လိုꩻဖြားအွဉ်ႏသိမ်ꩻဟဝ်ခါꩻ အဝ်ႏနေဒွိုန်း၊ တဆွတဝ်းဒွုမ်၊ တဟွဲတဝ်းဒွုမ်၊ ပျူပုဲင်လာႏကဲတ် အမူႏသုံꩻ၊ ပျူပုဲင်လာႏဗို- အခိုသုံꩻ၊ ဗွိုန်တွမ်ႏ ပဆျာႏကြိုႏ လုံးဒါ ပုဲင်လာႏကဲတ် ပုဲင်လာႏဗို ဗွိုန်လို့ဒျာႏ၊ ဆွဟွဲးဗာႏဖိုသား အဝ်ႏတွိုႏဟန်ႏနီꩻ၊ တနယ်ꩻ (ဟဲ့ꩻ)ပျူမူႏနားခေင်း ဓာတ်ပုံႏနဝ်ꩻ ထွားသွော့ ဒေါက်တာသက်လွင်တဲမ်း "သမိုင်းကပြောသောပုဂံ၊ ပုဂံကပြောသောသမိုင်း)တွမ်ႏ ဦးကုလား ရာဇဝင် ပထမအုပ်)။

ပျူခွိုꩻနွယ်ႏအဝ်ႏကုဲင်နေဒွိုန်းကရိုꩻနဝ်ꩻ ပျူခွိုꩻနွယ်ႏအဝ်ႏနေ (၃)ပွန်း အဝ်ႏ(၁)ပွန်း၊ မဉ်ႏယီးနယ် ထောက်မိုးနယ်ဗာႏနဝ်ꩻ ပခုက္ကူခရဲင်ႏ ယေားနယ်ႏ၊ ထီးလင်းနယ်ႏ၊ ယေားနယ်ႏ-စတဲင် ပအိုဝ်ႏတောင်သားလိုꩻမျိုꩻ၊ သထုံႏ ဘီးလင်း(ထန်းတပင်)ထန်ꩻတမွူး၊ တရွပ်တန်၊ ဖါးအံ၊ သာမည၊ ခြုတ်ꩻခြိတ်ꩻ (ကော့ကရိတ်)၊ ပအိုဝ်ႏခမ်းကောင်ဒေႏသ ဝေင်ꩻနယ်ႏပေါင်ꩻစုမ်ႏ သီႏသဲင်ႏ၊ ဟိုပုံꩻ၊ ပင်လောင်ꩻ၊ လွယ်လဲမ်၊ ပင်ႏလုံ၊ လင်ꩻခွိုꩻ၊ မောက်ꩻမုဲင်ႏ၊ ရောက်ꩻစောက်ꩻ၊ လွယ်ကောႏ၊ ထိုꩻလွေꩻအုံ ထုဲင်ꩻ (ယိုးဒယား) ခမ်းဖုံႏ ပအိုဝ်ႏခွိုꩻနွယ်ႏ (၂၄)ခွိုꩻနွယ်ႏ ယဟန်ႏ တဲမ်း(၃၃)ခွိုꩻနွယ်ႏ၊ တနယ်ႏတွမ်ႏတနယ်ႏ ငဝ်းထင်ႏလင်ꩻ၊ ထွူႏဖွီ ဗွိုန်လို့တဝ်းဝင်ꩻ၊ အဟဲ့ꩻအသုံꩻဝေါဟာရတဲ့ ဗွိုန်လို့တဝ်း၊ ကွဉ်ကꩻတဲ့ ဗွိုန်လို့တဝ်း၊ ခမ်းခွꩻ ခမ်းလျားရာႏသီႏဥတုဗွိုန်တဝ်း။ နီပေါဆရာႏတောႏ အမ္မရိကာနန္ဒတဲမ်းစု ရဲခေါင်မြင့်မောင် ကပြန်ႏဒါႏ "ဆိုရှယ်လစ်ကမ္ဘာမှ ဗုဒ္ဓသာသနာရောင်ခြည်"အကို ပျူခွိုꩻနွယ်ႏ (၅၁)မျိုꩻအကို ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏအုံ ခယ်ႏခမ်း မွန်ဂိုလီးယားဒေႏသအကျောင်ꩻ စဲင်းစဲ့ဟဝ်ငါႏနဝ်ꩻသွူ။ (အလုဲင်း-ထွားဒဲဉ်သီႏလက်ဆောင်ႏ)။ ခယ်ႏခွန်အံႏနွောင်ꩻငါႏတဲင် ထိုꩻနဝ်နဝ်လင်ꩻတွော့ꩻ တွိုႏလင်ꩻဗာႏ သထုံႏခမ်း(ပြည်ထောင်စုထဲကပအိုဝ်း-မဲ့ငါ၁၃)။ အဝ်ႏခယ်ႏခမ်းထိုꩻလင်ꩻ- ပျူ-ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻဖုံႏ အဝ်ႏခယ်ႏခမ်းကထိုꩻလင်ꩻ (မန်းခမ်း)ယိုကိုနဝ်ꩻ ထိုꩻလင်ꩻလို့စွဉ်ႏ တမွေးတဝ်း၊ ခယ်ႏခမ်းကိုသူꩻ ပျူ-ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻဖုံႏ အဝ်ႏကုဲင်နေနဝ်ꩻသွူ။ (အာႏကွိုꩻ-အင်္ဂလိပ်ပါကယိုကိုခြာ)။ သိဉ်တန်သျှု ကတဲမ်းဒါႏ သမဲင်ꩻတသာ (အင်္ဂလိပ်ဘာႏသာႏ)ကို ကပါဒါႏအတွိုင်ꩻနဝ်ꩻ ခယ်ႏခမ်းကိုသူꩻ ခွန်တန်ဟော်ခံꩻဆက်စိုး တယ်ႏခရာဇ် ၆၁၈-ဗာႏနေင်ႏ ဗꩻတွိုႏ ခရာဇ် ၉၀၇-ဗာႏ၊ နေင်ႏပေါင်ꩻ (၂၈၉)အခိန်ႏကာႏလ ပျူ-ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻဖုံႏ တယ်ႏထောင်ႏဗာႏဖို ခမ်းတန်တဖြုံႏသွူ၊ ပျူ-ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻ ကတယ်ႏထောင်ႏဗာႏဖို ခမ်းတန်တဖြုံႏအမဉ်ꩻဟဲ့ꩻ "ခမ်းကျူႏပေါႏ"နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ခမ်းကျူႏပေါႏယိုနဝ်ꩻ ပျူ-ပအိုဝ်ႏ ခွန်ဟော်ခံꩻဖုံႏ အုပ်ချုတ်ကုန်ꩻချာဒျာႏသွူ။ ဖြောင်းသတင်ꩻအလꩻ ယိုခါ ခယ်ႏခမ်းကိုသူꩻ ပအိုဝ်ႏလိုꩻ (ဦးရေ) အဝ်ႏအဖြာꩻပေါင်ꩻ (နီသန်း)လွိုပဉ်တဲ့" (PA-O History-ပအိုဝ်ႏသမဲင်ꩻ၊ မဲ့ငါ(၃၅) ဗွေႏစန္ဒာဝရ (M.A)နောင်တဗင် (သီႏသဲင်ႏ)။ (ပျူသံႏတမန်ႏအစွိုꩻ ၈၀၁-နေင်ႏ ဇူလဲင် ထန်ႏလွေꩻစ ၈၀၂-ဖေဖော်ဝါရီ ၁၃-တွိုႏလွေꩻ ချန်အန်း၊ ၈၀၇-ဗာႏနဝ်ꩻလဲ့ အွဉ်ႏစွꩻလွေꩻက သံႏတမန်ႏစွိုꩻအကျောင်ꩻ (ပျူတွေဘယ်ပျောက်သွားသလဲ၊ ဒေါက်တာသန်းထွန်း မဲ့ငါ-၁၀၁-၁၀၅)။ ပျူတွမ်ႏ ပအူ-ပအို-ပအိုဝ့်-ပအိုဝ်း နေင်ႏ ၁၃၆၁-ဗာႏ၊ အမုဲင်(၁၉) ဒဲဉ်သီႏလက်ဆောင်ႏကို ခွိုင်းဝွို့တွမ်ႏ "ပျူတွမ်ႏပအိုဝ်ႏ"အကျောင်ꩻခရာႏ ရွမ်ဖြုဲင်ꩻဗွေႏ ခွန်အိုး စုရွမ်ဒင်ႏပျꩻ စေနယ်နုဲင်းဆꩻငါ(ငါ)ယို-

ပျူတွမ်ႏပအိုဝ်ႏ

လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻယို ဖေႏကတဲမ်းနွောင်ꩻအီ သမဲင်ꩻရာႏဇဝင်ႏနဝ်ꩻ အောင်ႏနွောင်ꩻရေꩻသားဖုံႏဒျာႏအကျောင်ꩻ-သမဲင်ꩻဆရာႏဖုံႏ ဒေါ့ꩻခါꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ အောင်ႏနွောင်ꩻသားကရိုꩻနဝ်ꩻ- (၁) နဲင်ႏငံႏရေꩻအလꩻ ခွုမ်သဲဉ်ꩻလꩻခါꩻဝင်ꩻ။ (၂) စဲ့ꩻရေꩻအလꩻ တွိုက်ꩻထူႏနွောင်ꩻအောင်ႏပွယ်ꩻ။ (၃) စီꩻပွါꩻရေꩻအလꩻ ဒို့ꩻတခြို့နွောင်ꩻ။ (၄) ယေန်ႏငဲးရေꩻအလꩻ မျောႏနွောင်ꩻခါꩻဝင်ꩻလိုꩻမျိုꩻ- - နဲင်ႏငံႏရေꩻအလꩻ- မဉ်ႏယီးနယ်ဗာႏသမဲင်ꩻစခါနဝ်ꩻ အသောကရာႏဇာႏ၊ ဆုဲင်ꩻ အင်္ဂလိပ် အမေႏရိကန်ႏ အစ္စရေးလ်။ - စဲ့ꩻရေꩻအလꩻ အစ္စရေးလ်ခမ်းသူꩻ မွတ်စလင်ခမ်း အဝ်ႏခူနေဒွိုန်းကရိုꩻနဝ်ꩻ သꩻဓာတ်တွမ်ႏ စဲ့ꩻရေꩻအနယ်ꩻပညာႏယံကျတဲင် ရန်ႏသူႏကျံႏမာꩻတွိုင်ꩻ လꩻတဝ်း၊ အစ္စရေးလ်ခမ်း ခြွေလွိုင်ႏကွုန်ꩻတိုꩻတက်လဲဉ်း၊ စခါပျူခေတ်၊ ပျူစဲ့ꩻတပ်အာႏပေႏ၊ ပျူချင်ꩻချင်ꩻ ခတဝ်းဝင်ꩻ၊ ရွိုꩻရန်ႏတွိုက်ꩻနက်ချာလို့ဝင်ꩻ၊ ပျူပꩻပြင်ꩻ ထွာသွံစွိုꩻ (သွံအုပ်စု) ပꩻလီတွင်ꩻအာႏပေႏ၊ မြန်မာ(မန်း)လင်ꩻဆုဲင်ꩻ အနုနယ်ꩻ ရော်ꩻသွီႏတွော့ꩻ ဝင်ꩻလိုꩻမျိုꩻလင် အံႏနွောင်ꩻနိက်စက်တဖဲ့ꩻတဲင် ပျူထိုꩻလွင်ꩻဗာႏ၊ ပုဂံႏနယ်ႏ ဟန်လင်း ဗိဿနိုး သရေခေတ္တရာ (ပြည်ဒေသ) ပျူစွိုးထဲ့ ထိုꩻမားလဲဉ်း။ စခါ ထုဲင်ꩻ (ယိုးဒယား) စဲ့ꩻတပ်အာႏပေႏ မန်းခွန် ဘုရင့်နောင် ဦးအောင်ဇေယျသီး စဲ့ꩻတပ်ထင်ႏသိမ်ꩻ တွိုက်ꩻထုဲင်ꩻခမ်း အနုရုဒ္ဓဝေင်ꩻ ပထမလဲင်ႏ ဒုတိယလဲင်ႏ သမဲင်ꩻဒေါ့ꩻနယ် ဟန်ႏသနီꩻ မန်းစဲ့ꩻတွိုက်ꩻလꩻနေဟောင်း။ ထုဲင်ꩻခမ်းယိုခါ အောင်ႏတန်ꩻတဆီကျောင်ꩻသား ထင်ႏသွဉ်ရီးက စဲ့ꩻသွဉ်တန်ꩻ (စစ်ပညာသင်တန်း)နီနေင်ႏထွူမꩻ ကွဲးထင်ႏငါလꩻအခွင်ꩻ တက္ကသိုလ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ရွဉ်ခံꩻတွမ်ႏ ခေတ်သိပ္ပံတခြိုꩻတဲ့ ခြွေလွိုင်ႏဒျာႏ၊ ခမ်းထီလိုမ်းဗဉ်ႏတာႏတဲ့ နန်းခီဗာႏတဝ်း၊ ဝီရိယအဝ်ႏတမ်ꩻမꩻခါꩻလဲဉ်း၊ မဟာႏမိတ် အမေႏရိကန်ႏလဲ့အဝ်ႏ၊ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံ တွမ်ႏမန်းလဲ့ သပ္ပါယ-ထီꩻသင်ꩻခဝ်းဒျာႏလို့ဝင်ꩻ။ သထုံႏခေတ် ခွန်အဆက်ဆက် ကိုꩻကွယ်ႏလွဉ် ပိဋကတ်အစုံႏ(၃၀) ဗꩻတွိုႏ ခွန်မနုဟာႏစိုး လꩻစွဉ်ႏနေင်ႏပေါင်ꩻ (၆၀၀)လွို၊ ဘာႏသာႏ သာႏသနာႏရောင်ႏလေ ထွန်ꩻကာꩻဒျာႏရိုꩻလဲ့ စဲ့ꩻရေꩻစဲ့ꩻတပ် ခမ်းထီကာႏကွယ်ႏရေꩻတာႏ အာႏပေႏပနဲဉ်ႏငါႏ၊ ခွန်မနုဟာႏ ထာꩻထီႏအဲဉ်ႏ၊ ထီႏဖွီတင်ꩻတဲင် သထုံႏခမ်းကုဲင်ပြင်ꩻဗာႏ၊ မနုဟာႏ လင်ꩻဗာႏပလ္လင်ႏ။ - စီꩻပွာꩻရေꩻအလꩻ ဒို့ꩻတခြို့နွောင်ꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ- ခြွေခြာႏ စီꩻပွာꩻအာႏရဲင်ꩻတလာ ဗွန်နုဲင်းထုဲင်ꩻ (ယိုးဒယား) မလေးရှား၊ သဲင်ကာပူ (စင်္ကာပူ) အစ္စရေးလ်နဝ်ꩻမꩻ ဒို့ꩻတခြို့နွောင်ꩻပါꩻ။ လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻ ဖေႏကတဉ်ႏခြွော့ခွေါင်လꩻအီနဝ်ꩻ အရွီးအခိုႏ အနီꩻအရင်ꩻ အခေႏခံႏနုဲင်းဆꩻကီယို(၄)ချက်အဝ်ႏမꩻ မဉ်ႏထိုမ်ႏသောက်သဲက်ချာ နီသမဲင်ꩻရာႏဇဝင်ႏ၊ မီႏတဲမ်းဒင်ႏနွောင်ꩻအီ သမဲင်ꩻရာႏဇဝင်ႏမꩻ ကုဲင်းလꩻနွောင်ꩻအီချာနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ တယ်ႏစ (၁၁)ရျာꩻဗူႏမာꩻလွဉ်ယို နီနာꩻပအိုဝ်ႏ လိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ခမ်းအဲဉ်ထဝ်း၊ ထီအဲဉ်ထဝ်းတွော့ꩻ ဘဝယံကအုံတဲင်နွောင်ꩻတွက်တာႏ အဝ်ႏတွူႏတရန်ႏဗာႏသေႏသေႏတဲင် တဲမ်းဒင်ႏနွောင်ꩻခါꩻတဝ်း စွိုးခွိုꩻသမဲင်ꩻ တဉ်ႏတဉ်ႏခွေါင်ခွေါင်နဝ်ꩻသွူ။ ဘီစီ-၆၀၀ (ခါးလားခရဇ်တောႏကပေါႏ)ကိုနဝ်ꩻ "ပျူ"လိုꩻမျိုꩻဖုံႏ တယ်ႏဆို့ꩻသေꩻခါꩻလဲဉ်း သုဝဏ္ဏဘူမိခမ်းအကျောင်ꩻ "မီခါရော်လီ"ကတဲမ်းဒါႏ (The PAOH People)လိတ်အုပ်ကို ရိုꩻခါꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ အေဒီ (ခရဇ်ပေါႏထွူ) ၉၄၆-ဗာႏနေင်ႏ၊ ခယ်ႏခမ်းခွန်ဆက်"တန်"သမဲင်ꩻလီꩻကို အေဒီ ၉၄၆-နေင်ႏမာꩻချာ ခယ်ႏခမ်းတွမ်ႏ ပျူခမ်း အဝ်ႏဖြေꩻစာကူꩻကားလဲဉ်းအကျောင်ꩻ ဖေါႏနယ်ခါꩻနဝ်ꩻသွူ။ အေဒီ (၂၅-ဗꩻတွိုႏ ၂၂၀)ကို ခယ်ႏခမ်းနဝ်ꩻ တယ်ႏဆို့ꩻဖွဲ့ဗူႏထွူလဲဉ်း "ယုန်ချန်အုပ်ချုပ်ရေꩻ"တဲင် ယုန်ချန်အုပ်ချုပ်ရေꩻ ဟံႏနယ်ႏဆꩻနဝ် လီပေါင်ꩻ(၂၀၀၀)ကို ပျူခမ်းအဝ်ႏလဲဉ်းအကျောင်ꩻ ပျူခမ်းဖုံႏနဝ်ꩻ ကဲန်းလဲန်း၊ သရေခေတ္တရာ၊ ဗိဿနိုးခမ်းဖုံႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ "ကဲန်းလဲန်း"ကရိုꩻဒါႏ ခယ်ႏငဝ်းနဝ်ꩻ ကဲန်း-ခံꩻ၊ လဲန်း-ဟံႏ၊ နယ်ႏခံꩻထန်ႏဒေႏသ၊ ပါဠိဟဲ့ꩻ သုဝဏ္ဏဘူမိနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ ခယ်ႏခမ်း"တန်"ခွန်ဆက်စိုးကို ကတဲမ်းထွူလဲဉ်းဒါႏ "သျဉ်တန်ရှု"ရာႏဇဝင်ႏတသာ အေဒီ (၉၁၈-၉၀၇)လိတ်အုပ်ကို ပုဲင်အိုခမ်း(တဝ်းလဲ့) ပျူခမ်းနဝ်ꩻ ပွိုင်းလဲင်းစခါ ဝွေꩻသီးခယ်ႏခမ်း ရာႏဇဝင်ႏကိုဟဲ့ꩻ"ချူပေါ"အကျောင်ꩻ ရိုꩻခါꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻမꩻ ပျူခမ်း သုဝဏ္ဏဘူမိနဝ်ꩻ ပွိုင်းလဲင်ႏ ခယ်ႏသီးဟဲ့ꩻပျူခမ်း၊ ကဲန်းလဲန်းခမ်း၊ ပုဲင်အိုခမ်း၊ ကျူပေါ(ချူပေါ)ခမ်းအကျောင်ꩻ သေထွꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ပျူတွမ်ႏပုဲင်အိုယို တမျိုꩻချင်ႏဒျာႏအကျောင်ꩻ "သျဉ်တန်ရှု" ခယ်ႏရာႏဇာႏဝင်ႏ လိတ်အုပ်တသာကို ဗွောင်ဖေါႏနယ်ခါꩻလဲဉ်း အတဉ်ႏအခွေါင်တဗာႏတဲင် ပုဲင်အိုလိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ ဟန်ႏနီꩻယို ဟဲ့ꩻဖန်နုဲင်းမုဲင်ꩻ နီသွဉ်းသီး ခွိုꩻပအိုဝ်ႏသမဲင်ꩻပညာႏသျင်ႏ သုတေသနသီး လိုႏအွော့ꩻထန်ႏ ဗွောင်နယ် တဲမ်းလွခန်းဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ (တောင်ꩻသေꩻ- ခွန်အိုး (သထုံႏပေႏ) ဒဲဉ်သီႏလက်ဆောင်ႏ အမုဲင်(၁၉)၊ နေင်ႏ ၁၃၆၁-ဗာႏ)။

သူရိယစန္တာႏ ခွိုꩻပအိုဝ်ႏဒျာႏ

ခွန်ဟော်ခံꩻ သူရိယစန္တာႏနဝ်ꩻ ခွိုꩻပအိုဝ်ႏဒျာႏအကျောင်ꩻ "သထုံမြသပိတ်စေတီသမိုင်း၊ လယ်တီဦးလှတင်တဲမ်းခါꩻနုဲင်းဆꩻလယို- "အကျောင်ꩻပျုတွမ်ႏ မွူးအဝ်ႏထန်ႏ လာအီႏပြေ့ꩻအကျာꩻတဲင် ဟဲ့ꩻဖန်"သူရိယစန္တာႏ၊ ခွန်ဒွိတပ၊ ဒွတပေါင်၊ ဒွတ်တပေါင်ႏ" သူရိယစန္တာႏ မဟာႏဒွတ်တပေါင်ႏခွန်တန်နဝ်ꩻ မွူးခွိုꩻလာနွယ်ႏ ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻဒျာႏ"ရိုꩻခါꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။

မွူးလာရုတ်တွမ်ႏ ပအိုဝ်ႏပွယ်ꩻပင်ꩻ

ပွိုးနန်းစခါလွဉ်ကာႏ ဗꩻရွစ်တွိုႏဟန်ႏသနီꩻ ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻ မီႏမာꩻပွယ်ꩻပင်ꩻ ဗုဲင်သျင်ႏ ခံႏရဟန်ꩻနဝ်ꩻ ကဝ်ႏဖွိုင်ꩻဟံႏကိုယို ရဲဉ်ꩻသော့ꩻ မီꩻငဲႏစာႏ၊ ဖူꩻလာႏ၊ မောက်ꩻကီကာႏလာႏစော့ꩻထွူနဝ်ꩻ မာꩻသော့ꩻပါ မွူးရုတ် လာရုတ်နဝ်ꩻသွူ။ မွူးရုတ်နဝ်ꩻ ဗဲဉ်မာꩻနေးလူႏရောင်ႏစွုမ်ႏ အရောင်ႏ(၇)မျိုꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ ထူႏအဓိပ္ပါယ်ႏ မာꩻပွယ်ꩻအလူႏဒါႏယကာႏ ပါတွမ်ႏဗွေႏဘုရာꩻသာႏသနာႏရောင်ႏ ယံထွန်ꩻကာꩻ၊ နွတ်ꩻမွူးနီꩻသာꩻပိုလီꩻ ယံခြွေခြာႏနုဲင်းသွော့မွူးလာအကျောင်ꩻ ယွုမ်းအံႏလွဝင်ꩻတဲင် မာꩻလွဉ်ꩻလွဝင်ꩻဒေါ့ꩻရိုꩻခြုဲင်းလွနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။

မွူးလာရုတ်တွမ်ႏ ပျူတင်္ဂါꩻ

ပျူခေတ်ထွိုင်ႏကာႏလ ပျူလိုꩻမျိုꩻ ပျူခမ်းကထွန်ꩻကာꩻတွင်ꩻ ပျူခမ်းထီကို ကသုံꩻစုဲင်ႏဒါႏ ပျူတင်္ဂါꩻနဝ်ꩻ ထွာမွူးလာရုပ်နဝ်ꩻသွူ၊ သရေခေတ္တရာ(ပြည်ထျꩻ)၊ တကောင်း (သပိတ်ကျဉ်းဝေင်ꩻနယ်ႏ)၊ ဟန်လင်း ဗိဿနိုးရပ် "ရှေးဟောင်းသုတေသနအဖွဲ့"ကခူႏထန်ႏလꩻဒါႏ ပျူတင်္ဂါꩻ မွူးလာဖဲ့ꩻမွူးရုပ် အငင်းဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ လာရုပ်အဝ်ႏဗွို့ꩻပါနဝ်ꩻသွူ၊ (မဉ်ႏမဲဉ်သေအလုဲင်းနဝ်ꩻ ထွားသွော့ ဦးကုလား မဟာရာဇဝင်ကြီး၊ ပထမအုပ်)၊ "ပျူနိုင်ငံတော်နှင့် ပျူနိုင်ငံသားများ"နိုင်ဇော်၊ သမိုင်းကပြောသော ပုဂံ ဒေါက်တာသက်လွင်)။

ပျူတွမ်ႏသထုံႏ

ဒေါက်တာမတင်ဝင်း (ပညာရေးတက္ကသိုလ်)ကတဲမ်းဒါႏ "သမီးကိုပြောဖြစ်ေသာ ပုံပြင်များ"လိတ်စောင်ႏကိုနဝ်ꩻ "ပျူမြို့တော်ဟောင်း အိုင်းစတိုင်း"စတဲင်ရွမ်ဖြုဲင်ꩻပါ (လိတ်မဲ့ငါ-၁၄၄)။ မဉ်ႏထောက်ထွား ဒေါက်တာမတင်ဝင်း မှတ်တမ်းယိုနဝ်ꩻ သထုံႏတွမ်ႏပျူလိုꩻမျိုꩻယို ထွာတဆုံꩻချင်ႏ၊ တယာႏချင်ႏ သက်သေႏတဉ်ႏခွေါင်တန်သွူ၊ ကွယ်ႏတွော့ꩻ တဲမ်းလိတ်သားယို ထွားလွဉ်လိတ် သမဲင်ꩻရာႏဇာႏဝင်ႏ ကားမုဲင်ꩻစောင်ႏစောင်ႏ၊ နေင်ႏပေါင်ꩻ(၃၀)လွိုကိုကာႏလ သထုံႏဒေႏသတရပ်တစပ် ကမော့ꩻဒါႏ ပျူလိတ်လုံး အထောက်အထားတခြိုꩻ ပျူတင်္ဂါꩻ၊ ပျူပတီꩻ-စတဲင်ဖုံႏနဝ်ꩻ ထီႏဖိုတဝ်း မတ်တန်ꩻ၊ အလွိုးဝင်ꩻပလို့ꩻတဗစ်ꩻခါꩻဒျာႏ၊ အွဉ်ႏထိုꩻမားနုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏသွူ။ ပုဂံႏခမ်း အနောႏရထာႏ ထင်ႏတွိုက်ꩻတဲင် ခမ်းသထုံႏကုဲင်ပြင်ꩻထိုꩻဗာႏ၊ ခမ်းသထုံႏကုဲင်ပြင်ꩻထိုꩻနဝ်ꩻ တွမ်ႏပျူတခွိုꩻလိုမ်း ကုဲင်ပြင်ꩻလို့ထိုꩻဗွိုန်ဝင်ꩻအကျောင်ꩻ မဲင်ꩻလိုꩻမျိုꩻ ပါမောက္ခ ဒေါက်တာနိုင်ပန်းလှတဲမ်း "သုတေသနစာပေများ"ကိုပါလွဉ်နုဲင်းဆꩻလယိုသွူ။ (ထွားသွော့ဒဲဉ်သီႏလက်ဆောင်ႏ အမုဲင်-၃၃၊ မဲ့ငါ-၃၃/၃၄ အဗွေႏတဲမ်းမန်းနေးဒျာႏတဲင် စီႏခြပ်ပါတဝ်းဒွုမ်အကျောင်ꩻ)။ ပျူ၊ ပြူ၊ ပအူ လိုꩻမျိုꩻ ထိုꩻမားစွိုးထဲ့လို့လဲဉ်း၊ မီႏထွာမွေးနုဲင်းနဝ်ꩻ ကောကန်ႏကွက်သား အဝ်ႏနွောင်ꩻတဝ်း၊ တအဲဉ်ထဝ်းလာꩻလာꩻ ကွပ်စွဉ်ႏအဝ်ႏပျူ၊ ပြူတွော့ꩻ ခေတ်ယိုခါ ဟန်ႏသနီꩻ ပြောင်ꩻကြုဲင်ꩻတေားလိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻအဝ်ႏမꩻ (တနယ်ꩻ) ပြောင်ꩻကြုဲင်ꩻလုဲင်ႏ ပအူ ပအိုဝ်နဝ်ꩻမꩻ မဲင်ꩻလိုꩻမျိုꩻ ရဟန်ꩻသီးဖုံႏ ရဲးပါႏ (ကန်ႏကွက်)ဗာႏ ရိုꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ မဟာႏလိုꩻမျိုꩻတန် အံႏမျောႏမာꩻဖေ့လိုꩻမျိုꩻပေႏ ထီႏဗာႏ မော့ꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻမကောင်း စွိုးခွိုꩻအမျိုꩻသာꩻခေါင်းဆောင် ဖြားဗွာဦးလှဖေ ကဒေါ့ꩻဖေႏဒါႏ ငဝ်းမိန်းငွါ (၂-ချက်၊ တဲမ်းမန်းနေးဒျာႏနေနေ၊ ပါစွဉ်ႏနေင်ႏလာ၊ ခင်ႏလမ်း၊ ဒဲဉ်သီႏလက်ဆောင်ႏ အမုဲင်-၃၃၊ မဲ့ငါ-၃၄/၃၅၊ ဟော်ꩻထွားသွုပ်ဒျာႏသွော့နဝ်ꩻကိုအကျောင်ꩻ)။ ထောင်ထွေထွားသွော့ သမဲင်ꩻအခင်ႏခြောင်ꩻ၊ ကဉ်းယူႏစွေးစံꩻသွော့- ပျူ၊ (ပြူ-အငဝ်းထန်ႏ ပရူ) ပအူ-ပအိုဝ့် ပအိုဝ် ပအိုဝ်း-တရန်းထွူတရန်း ငဝ်းကြုဲင်ꩻလွဉ်နဝ်ꩻသွူ။ ခွိုင်းဝွို့တွမ်ႏ ပျူ-ပအူ-ပအိုဝ်ႏထွာနွောင်ꩻတဆုံꩻချင်ႏ၊ တစွိုꩻချင်ႏအကျောင်ꩻ ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻ (ပီအဲန်အို)ဥက္ကဋ္ဌ ဖြားတန်အောင်ႏခမ်းထီ ဟော်ꩻခြုဲင်းနယ်ဖေႏ မွိုးဖါလူထုတရာꩻ နုဲင်းဆꩻလယို-

ပျူတွမ်ႏပအူ-ပအိုဝ်ႏ

"ပျူယိုနဝ်ꩻ တွမ်ႏလိုꩻမျိုꩻယိုခါ ငဝ်းဝေါဟာရအဗော့ꩻသွတ်ꩻ၊ ငဝ်းအဗော့ꩻသွတ်ꩻ တွမ်ႏကဟဲ့ꩻဒါႏ ပအိုဝ်ႏ ပအိုဝ်ကရိုꩻနဝ်ꩻ ဗော့ꩻလို့ဝင်ꩻတဲင် ပျူနဝ်ꩻတွမ်ႏပအိုဝ်ႏယို အီႏထွာတနွယ်ႏချင်ႏကွေး၊ တခွိုꩻချင်ႏ ကယူႏဆပုဂ္ဂိုလ်ႏဖုံႏစားနဝ်ꩻ အဝ်ႏသနဲ့ဗွေႏဩ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ဟန်ႏသနီꩻယိုနဝ်ꩻ နီသွဉ်းသီး စဲစ်ဆေꩻသမဲင်ꩻအခန်ꩻကဏ္ဍနုဲင်းနဝ်ꩻ မွေးတဝ်းတဲင် အရွီးအခိုႏအဝ်ႏနုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ သဖော်ꩻတရာꩻ ဖေႏနေးကသေအီဗာႏ ဒင်ႏပျꩻခြုဲင်းနယ်နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏဩ။ ပျူအခွိုꩻအနွယ်ႏကိုပါဝင်ႏ ပါသော့ꩻနွောင်ꩻ- နီသွဉ်းသီးပအိုဝ်ႏ ကလဲဉ်းခိုႏချာ မဟာမစာႏနဝ်ꩻ ခမ်ႏသမဲင်ꩻကိုနဝ်ꩻ ပိုင်အိုတရိုꩻတဝ်း၊ ပိယိုတရိုꩻတဝ်း၊ ပိယောတရိုꩻတဝ်း၊ တွမ်ႏပျူ တွမ်ႏပအူ မီႏ(သွုပ်ဆွိုင်ꩻ)လို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻ အဗော့ꩻလို့ဝင်ꩻတဲင် ပညာႏသျင်ႏ အယူႏအဆအလꩻ ကရိုꩻသားနဝ်ꩻ နီနာꩻပအိုဝ်ႏယို ကလဲဉ်းခိုႏချာမဟာမစာႏ ထင်ႏသျာꩻလိုꩻမျိုꩻ ပျူအခွိုꩻအနွယ်ႏကို ပါဝင်ႏပါသော့ꩻနွောင်ꩻအကျောင်ꩻတရာꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ နီသွဉ်းသီးဟွုန်ထွꩻသေထွꩻဗာႏသနဲ့ဩ"

ပုဂံႏခေတ် ပျူလိတ်လုံး ထင်ႏသျာꩻအဝ်ႏ

ကွပ်ပွိုးနဝ်ꩻမꩻတဲင် နုဲင်းမုဲင်ꩻခန်းတဲ့ယဝ်း အတိတ်ကာႏလကို ပျူကရိုꩻသားနဝ်ꩻ အွိုးနေင်ႏပေါင်ꩻ နွတ်ꩻသွတ်ꩻကွတ်ꩻရျာꩻအကို ပေါက္ကံခေတ်သူꩻနဝ်ꩻ ထင်ႏထင်ႏသျာꩻသျာꩻအဝ်ႏတဲင်တွော့ꩻ အဝ်ႏနွောင်ꩻတွမ်ႏအလိတ်လုံး၊ ပုဂံႏခေတ်က်ုနဝ်ꩻ ပျူလိတ်ထင်ႏထင်ႏသျာꩻသျာꩻအဝ်ႏ၊ ကွပ်ပွိုးနဝ်ꩻမꩻတဲင် ပျူကရိုꩻနဝ်ꩻ ဗော့ꩻနေင်ႏ (နွတ်ꩻသွစ်ꩻကွတ်ꩻရျာꩻ)ကို ထင်ႏထင်ႏသျာꩻသျာꩻအဝ်ႏတွော့ꩻ-

ပျူနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏဖုံႏယိုသွူ

ယိုခါနဝ်ꩻ ထိုမ်ႏအဆွုမ်ႏ လဲင်ꩻမော့ꩻဒွုမ်၊ လဲင်ꩻထိုꩻမားထံကရိုꩻနဝ်ꩻ ထုံꩻစံႏထွာနွောင်ꩻတဝ်း၊ တရိုꩻရိုꩻတဝ်းတဲ့ ခွိုꩻနွယ်ႏပအိုဝ်ႏဖုံႏယိုသွူ ကရိုꩻနဝ်ꩻ ပညာႏသျင်ႏ (သမဲင်ꩻပညာႏသျင်ႏ)ဟံးပေါင်းအာအာနဝ်ꩻ လက်ခံႏလွဉ်သနဲ့ဗွေႏဩ။

ပျူလိုꩻမျိုꩻအဗော့ꩻခြꩻသွတ်ꩻ အဝ်ႏသီပအိုဝ်ႏ မန်းသမဲင်ꩻပညာႏသျင်ႏ လက်ခံႏလွဉ်

အဝ်ႏနဝ်ꩻမꩻ ခွေသွဉ်းကထင်ႏအဝ်ႏဒျာႏ စွိုးခွိုꩻညီႏလာႏခံႏ (ရန်ႏကုန်ႏ)ကိုနဝ်ꩻ တွမ်ႏမန်းပညာႏသျင်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ခွေသွဉ်းပနဲးဆွေꩻနွေꩻအုံမွန်းဗာႏသနဲ့၊ ထင်ႏဆွေꩻနွေꩻလွဉ်နဝ်ꩻ ပုဂ္ဂိုလ်ႏပညာႏသျင်ႏသီးဖုံႏနဝ်ꩻ အယူႏအဆအလꩻ ကရိုꩻသားတဲ့ ပျူလိုꩻမျိုꩻနဝ်ꩻ သံးလွိုထင်ႏသျာꩻတဲင် ယိုခါဟန်ႏသနီꩻ အဗော့ꩻခြꩻသွတ်ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏသီပအိုဝ်ႏမွေးသနဲ့-ကလက်ခံႏနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏတဲ့ အဝ်ႏလွဉ်သနဲ့ဗွေႏဩ။

ဖေႏနေးကတိုꩻတက်၊ စွိုးခွိုꩻအကျိုꩻတရာꩻ ဖေႏကအဝ်ႏ

ကွပ်ပွိုးနဝ်ꩻမꩻတဲင် ဟန်ႏသနီꩻယိုနဝ်ꩻ နီသွဉ်းသီး ဖေႏနေးကတိုꩻတက်၊ စွိုးခွိုꩻအကျိုꩻတရာꩻ ဖေႏကအဝ်ႏနဝ်ꩻ ပွယ်ꩻမော့ꩻခွဲးယို စဝ်းစဝ်းခါ ခွေသွဉ်းကဒေါ့ꩻဒျာႏ အခေႏခံႏ အရွီးအခိုႏ ကလဲဉ်းခိုႏချာ အဝ်ႏလွဉ်နုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ သမဲင်ꩻရွီး အဝ်ႏလွဉ်နုဲင်းမုဲင်ꩻနဝ်ꩻ ဖေႏနေးကရိက္ခေႏခံႏလꩻတဲင် ခွေသွဉ်း (စင်ꩻဖါအောင်ႏခမ်းထီ)ခြုဲင်းစေနယ်ဗာႏသွူဩ။ (ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻအစွိုꩻ၊ ပီအဲန်အို ဥက္ကဋ္ဌ၊ ဖြားတန်စင်ꩻဖါအောင်ႏခမ်းထီ) ပွယ်ꩻဟော်ꩻဖေႏမွိုးဖါလူထုတရာꩻ ငဝ်းငွါမိန်းထန်ႏ သမဲင်ꩻဝင်ႏ၊ ဟော်ꩻနေင်ႏ ဌာႏန-ကျောင်ꩻထို၊ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻနယ်ႏ၊ တရာꩻတိတ်ခွေႏကိုလွဉ် လွေꩻမော့ꩻခွဲး တိပိဋက ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိက ဗွေႏဆရာႏတောႏ ဘဒ္ဒန္တသိရိန္ဒာဘိဝံသ (ယောဆရာတော်)ဝိသုဒ္ဓါရုံကျောင်းတိုက်၊ ဝေင်ꩻရန်ႏကုန်ႏ။

ပါဠိသရ(၈)ဖြုံႏ၊ ကစ္စည်းသဒ္ဒါ

အ၊ အာ၊ ဣ၊ ဤ၊ ဥ၊ ဦ၊ ဧ၊ ဩ (အမျာꩻသုံꩻ မန်းခမ်းတခမ်းလိုမ်း)။

ထီသိမ်ႏမူ သရ(၁၂)ဖြုံႏ

အ၊ အာ၊ ဣ၊ ဤ၊ ဥ၊ ဦ၊ ဧ၊ အဲ၊ အုဲင်၊ ဩ၊ ဩာ်၊ အို။ နေးတွမ်ႏ ပအိုဝ်ႏငဝ်းထင်ႏလင်ꩻ အထွူႏအဖွီ အဝ်ႏလိုႏနေဒွိုန်းတဲင် ဗွေႏဗွန်သုနန္ဒ ထီသိမ်ႏ ထဲ့သော့ꩻယင်း အဲ၊ အုဲင်၊ ဩာ်၊ အို (၄)ဖြုံႏတွော့ꩻ စုခြွဉ်းထွာညီꩻဝင်ꩻ သရ(၁၂)ဖြုံႏ။ ဗွေႏဗွန်သုနန္ဒ ထီသိမ်ႏ ကတဲမ်းဒါႏ "ပအိုဝ်ႏအက္ခရာႏ လိတ်မွူးတသာ"လိတ်စောင်ႏ မဲ့ငါဒို့ꩻ (ကျောင်ꩻသားပေႏရုတ်၊ ဆဲင်တောင်းပွို၊ ခူးတူႏပေါက်) လိတ်စောင်ႏနဝ်ꩻ (၁၃၀၉)ခုနှစ်၊ ကဆုန်လ္ဆန်း(၁၅)ရက် ရေးသားစီရင်၍ပြီးသည်။ လိတ်စောင်ႏကို တဲမ်းပါနုဲင်းနဝ်ꩻ ထင်ႏတွိုႏ ကေားဇာႏနေင်ႏ ၁၃၁၉-ဗာႏနဝ်ꩻမꩻ ကွဲးနျꩻထန်ႏဗာႏ ရန်ႏကုန်ႏ ကိုရှိန် ပုံနိပ်တိုက်နဝ်ꩻသွူ။

လိတ်မွူးထီသိမ်ႏ ငဝ်း(၆)ရန်း

က က ကာ ကာ ကား ကာ။ (နီဖြုံႏ-၄ဖြုံႏ-၆ဖြုံႏလောင်းကီနဝ်ꩻ လာခဝ်သင်္ကေတပါ၊ စီႏခြပ်လꩻတဝ်းတဲင် သေနာႏဖေႏသွော့) ကိ ကိ ကီ ကီ ကီး ကီ ကု ကု ကူ ကူ ကူး ကူ "အဟောင်းကိုမှီ၍ အသစ်ကို တီထွင်ခြင်း"ငဝ်းနဝ်ꩻတွိုင်ꩻ အလီꩻတွမ်ႏအတသာယို အညမည တဗာႏတွမ်ႏဝောႏ အုံဒေါင်လွဝင်ꩻ၊ အဝ်ႏကမ်းချာငါလို့ဝင်ꩻ၊ ကေꩻဇူꩻတရာꩻ အဝ်ႏဒင်ႏချာငါလို့ဝင်ꩻ၊ ကင်ꩻငက်ခွါႏညာꩻဝင်ꩻ လꩻတဝ်းနဝ်ꩻသွူ။ လိတ်ဖြုံႏအမုဲင် (လာဆန်ꩻစ) ဆꩻကီယိုနဝ်ꩻ ခြပ်စီႏလိတ် ခြပ်လိတ်သား (ပုံနိပ်တိုက်)သူꩻ မော့ꩻတလူႏ အယပ်ꩻအခုဲင်ႏတဲင် ထင်ႏတွိုႏ နေင်ႏ ၁၃၂၄-ဗာႏနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏလိတ်လုဲင်ꩻအစွိုꩻ ကပါဒါႏ ကျောင်ꩻသိမ်တောင် စင်ꩻနန္ဒဝံသ (ဓမ္မာစရိယ) ပါတွမ်ႏ စင်ꩻစန္ဒိမာ (ဓမ္မာစရိယ) ယိုခါ ထွက်ငဲး (ပင်လောင်ꩻ) ဝွေꩻဗွေႏသီး တွိုင်ႏပင်ႏအုံမွန်းဝင်ꩻတဲင် ထဲမ်ညီꩻဝင်ꩻ ဗျဉ်းအမုဲင် (သင်္ကေတ)ပြွတ်ပြောင်ꩻဖေႏ အမုဲင် ခင်ႏလမ်းအုံ နုဲင်းဆꩻလယို- က ကꩻ ကာ ကာꩻ ကား ကာႏ။ ကိ ကိꩻ ကီ ကီꩻ ကီး ကီႏ။ ကု ကုꩻ ကူ ကူꩻ ကူး ကူႏ။ စတဲင် လိတ်မွူးအတွယ်ꩻ (အခွုမ်ꩻ)ဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ စင်ꩻနန္ဒဝံသ၊ စင်ꩻစန္ဒိမာ ခေတ်စိုးစူကို ကွဲးတဲမ်းတဲမ်း၊ ကွဲးလွူꩻလွူꩻအာအာတဲင် နေးတွမ်ႏပအိုဝ်ႏငဝ်းထင်ႏလင်ꩻအလꩻ အဝ်ႏလိုႏနေဒွိုန်းတဲင် စင်ꩻနန္ဒဝံသ၊ စင်ꩻစန္ဒိမာ ဝွေꩻဗွေႏသီးနီꩻပါꩻ တဲမ်းယင်း အံ၊ အား သရ(၂)ဖြုံႏတဲင် ထွာညီꩻဝင်ꩻ သရ(၁၄)ဖြုံႏနဝ်ꩻသွူ။

ပအိုဝ်ႏလိတ်လုဲင်ꩻစွစ်ꩻလီတာႏ ဗဟိုရ်ႏသံႏဃာႏစွိုꩻ သရ-၁၆ဖြုံႏ

ထွားဗာႏတဲင်သေ၊ မာꩻဗာႏတဲင်သေ၊ ကွဲးတဲမ်းတဲမ်း၊ ကွဲးလွူꩻလွူꩻအာအာတဲင် နေးတွမ်ႏပအိုဝ်ႏငဝ်းထင်ႏလင်ꩻ အဝ်ႏလိုႏယင်းတဲင် ထဲမ်ယင်း အဲ့၊ အော့ သရ(၂)ဖြုံႏ ထွာညီꩻဝင်ꩻ သရ(၁၆)ဖြုံႏနဝ်ꩻသွူ။

ပျူလိတ် ငဝ်းအဝ်ႏ(၈)ရန်း

ပျူလိတ်ငဝ်းထင်ႏလင်ꩻဖွိုႏထို ငဝ်းအဝ်ႏ(၈)ရန်းအကျောင်ꩻ သမဲင်ꩻပညာႏဗွေႏ မော့ꩻလွဉ်နုဲင်းဆꩻလယို- (တဲမ်းမန်းနေးဒျာႏတဲင် စီႏခြပ်ပါဒွုမ်၊ ပျူလိတ်၊ ပျူငဝ်း ပါတွမ်ႏ ဝစ္စပေါက် (၃)ဖြုံႏအကျောင်ꩻ၊ အလုဲင်းထွားချာသွော့ ဒဲဉ်သီႏလက်ဆောင်ႏ အမုဲင်-၃၃၊ မဲ့ငါ-၃၈/၃၉)

လိတ်မွူးထီသိမ်ႏမူ အငဝ်းထင်ႏလင်ꩻ (၆)ရန်း

က ကꩻ ကာ ကာꩻ ကား ကာႏ။ ကိ ကိꩻ ကီ ကီꩻ ကီး ကီႏ။ ကု ကုꩻ ကူ ကူꩻ ကူး ကူႏ။ မန်းခမ်းလဲဉ်းရီး လွတ်လပ်ရေꩻနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏဒေႏသကို ပအိုဝ်ႏလိတ်မွူး လိတ်မူပေါႏထန်ႏအာတန်သွူ၊ ကသေထွꩻနဝ်ꩻ (၁) ဗွေႏဗွန်သုနန္ဒ ထီသိမ်ႏမူ (၂) ဗွေႏဗွန်အိန္တာႏ ဒုံလီꩻကောင်မူ (၃) ဗွေႏဗွန်ဣန္ဒဝံသ ပင်စုံမူ (၄) ဗွေႏဗွန်ပဏ္ဍဝ ပင်ႏတရား လွယ်ပွတ်ꩻမူ (လိတ်တမွန်ႏစောင်ႏကိုလွဉ်) လိတ်မူအလင်ဖုံႏနဝ်ꩻ စံကာꩻမူ၊ စခုဲင်းမူ၊ ဗောင်းမူ၊ သီႏသဲင်ႏ တောႏရꩻ ဗွေႏဗွန်ဝရိန္ဒမူ။ သီႏသဲင်ႏ ကျောင်ꩻတောႏရꩻ ဒုတိယဗွေႏဗွန် ဦးဝါယာမိန္ဒစူကိုလက်ထက် ဝွေꩻဗွေႏသက်တောႏ(၇၃)နေင်ႏ၊ ဝါႏတောႏ (၅၃)ဝါႏ၊ ၁၃၅၃-ဗာႏ၊ ဝါႏဆိုႏလောင်း(၁၄)နီꩻ လွဉ်ႏထိုꩻဝွေꩻဗွေႏယို အတပဲ့ꩻဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ သီႏသဲင်ႏတောႏရꩻလိတ်မွူး(၈)ရန်းယို သွဉ်ဗာႏဖိုသား အဝ်ႏဗꩻတွိုႏဟန်ႏသနီꩻ အဝ်ႏအာတန်၊ သေထွꩻထီႏထွꩻဗာႏ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ လိတ်မွူး(၈)ရန်း မူဆꩻကီယိုနဝ်ꩻ ပထမစွိုꩻ(၄)မူနဝ်ꩻ ဒင်ႏကီဗာႏ ဗွေႏသံဃာႏတန်၊ အဝ်ႏကုဲင် ဒုတိယစွိုꩻ (၄)မူနဝ်ꩻ အလွိုးဒင်ႏနယ်ဗာႏတဝ်း ဗွေႏသံဃာႏ၊ ပါꩻမုဲင်ꩻဒေႏသ ပါꩻမုဲင်ꩻသွဉ်ချာ ပအိုဝ်ႏလိတ်လုဲင်ꩻစွိုꩻလဲ့ အဲဉ်ထဝ်းဒွိုန်းကာႏလခိန်ႏခါႏ ပညာႏဗွေႏ ပညာႏသျင်ႏသီး ထေအစွန်ꩻခေးပြဲင်ႏဝင်ꩻထာꩻဒါႏ နုဲင်းနဝ်ꩻမွေးတဝ်း၊ တနယ်ႏတွမ်ႏတနယ်ႏ တဖူꩻလွေꩻသဲင်ꩻညာꩻ ယပ်ꩻခုဲင်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻတဲ့ အကျောင်ꩻတပါꩻ၊ ပရိယတ္တိထွန်ꩻကာꩻတဝ်းတဖဲ့ꩻ၊ လိတ်မွူးအမူမုဲင်ꩻတယဝ်း နမ်းတဖြာꩻတာႏ အကျိုꩻတမွေးတဝ်း၊ အမျာꩻအကျိုꩻ ခမ်းထီအကျိုꩻဒျာႏ။ ဥပမာႏ- ဗွန်ပီနုဲင်း အမေႏရိကန်ႏ၊ ဂျပန်၊ ဂျာမနီ၊ ခယ်ႏစတဲင် သိပ္ပံပညာႏဗွေႏသီး ကထွင်ႏဒါႏ ဂျစ်ကာꩻ၊ ဟဲင်းလပ်၊ ဒဲင်နာ၊ သုံးဘိန်း၊ လေးဘိန်း၊ ဆယ်ဘိန်းကာꩻ (၂၂)ဘိန်းကာꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ဗဟုသုတ အထောက်အကမ်း ထာꩻသေယံထွာနဝ်ꩻ ထွားချာသွော့ "မော်တော်ကားသမိုင်း၊ မီးရထားသမိုင်း၊ ယက်ကန်းသမိုင်း၊ အထည်စက်ရုံသမိုင်း" ကာꩻ(၄)ပိန်မာꩻကီထွိုင်ႏပေါႏနဝ်ꩻ ဒင်ႏနွောင်ꩻအာကွန်ႏ၊ လိုꩻထိုမ်းလဲ့တွမ်ႏအာ၊ နွောင်ꩻအာတဲင် ဖိုးလေား၊ သလေားနဝ်ꩻ နွောင်ꩻဆေ့ꩻ၊ ရွဉ်တဲ့လꩻဆေ့ꩻတဲင် ကာꩻသားတွမ်ႏ ဖိုးလေားသေလေားသားနဝ်ꩻ ထွာဗာႏဖိုဝင်ꩻ ပဋိပက္ခပျဿနာႏ၊ တညတဝ်းခွꩻရောင်းယင်းဒျာႏ၊ စက်ယုံႏတန် ထွိုင်ႏပေါႏတဲင် နေးတွမ်ႏစူလေင်းလူႏသားနဝ်ꩻ ထာꩻမာꩻလꩻဆေ့ꩻထိုꩻ၊ တဖြာꩻတွမ်ႏတဖြာꩻ ငဝ်းအာဒါႏ၊ ငဝ်းအာဗာႏဖိုကရိုꩻနဝ်ꩻ ကမ္ဘာ့သမိုင်းကို ထွာညလဲဉ်း၊ ထွာအာလဲဉ်း၊ ဟဝ်ရောဝ်းညီꩻယင်းဒျာႏလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ (နဝ်ꩻထွူနဝ်ꩻ တဲမ်းမန်းနေးယင်းဒျာႏ၊ ဒဲဉ်သီႏလက်ဆောင်ႏ အမုဲင်-၃၃၊ မဲ့ငါ-၄၀)

ဗွေႏဗွန်ဝရိန္ဒ တောႏရꩻလိတ်မွူး ၈-ရန်း

၁။ က ကꩻ က့ က့ꩻ ကာ ကာꩻ ကား ကာႏ ၂။ ကိ ကိꩻ ကိ့ ကိ့ꩻ ကီ ကီꩻ ကီး ကီႏ ၃။ ကု ကုꩻ ကု့ ကု့ꩻ ကူ ကူꩻ ကူး ကူႏ

ငေါဝ်းသွစ်ꩻရန်း" "အငဝ်းထန်ႏပုံႏစံႏ

၁။ က - မန်းငဝ်းထန်ႏ ကကြီး၊ ကအက္ခရာႏ ၂။ ကꩻ - ကꩻဆဲင်ꩻ ၃။ က့ - မွေးတဝ်းက့၊ ဝ့ထီလင်ꩻ ၄။ က့ꩻ - မ့ꩻစꩻစွဲးကို ၅။ ကာ - ကာချာကာငါ ၆။ ကာꩻ - နောင်ကာꩻ ၇။ ကား - ကားငါႏ ၈။ ကာႏ - ကာႏဆွဉ်ႏ။ ၁။ စိ - စိတို ၂။ စိꩻ - ယူးငဝ်းစိꩻစိꩻ ၃။ စိ့ - ထီစုစိ့ ၄။ စိ့ꩻ - တစူးတစိ့ꩻ ၅။ စီ - နင်ꩻခံꩻစီ ၆။ စီꩻ - စီꩻဖြွဉ် ၇။ စီး - မာꩻစီးမုဲင်ꩻ ၈။ စီႏ - တခေါ့ꩻစီႏ

ပျူတွမ်ႏပအိုဝ်ႏ

အဗော့ꩻသွတ်ꩻပါꩻမုဲင်ꩻနဲး အဗော့ꩻသွတ်ꩻပအိုဝ်ႏ၊ မန်းလိတ်မွူး(မြန်မာသင်ပုန်းကြီး) ငဝ်းအဝ်ႏ(၃)ရန်း၊ ပအိုဝ်ႏလိတ်မွူး ငဝ်းအဝ်ႏ(၆)ရန်း၊ သော့ꩻထဲမ်ယင်း (၂)ရန်းတဲင် ထွာငီꩻဝင်ꩻငဝ်း(၈)ရန်းနဝ်ꩻသွူ၊ ပျူတွမ်ႏပအိုဝ်ႏငဝ်းထင်ႏလင်ꩻ၊ ငဝ်းဖွိုႏထိုဗွိုန်ဝင်ꩻသွူ၊ ပျူနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏခွိုꩻဒျာႏ၊ တဆုံꩻချင်ႏတမွူးချင်ႏ အဗော့ꩻသွတ်ꩻ စွိုးခွိုꩻပအိုဝ်ႏအကျောင်ꩻ။ ပျူနှင့်မြန်မာ ပျူတွမ်ႏပအိုဝ်ႏအဖဲ့ꩻမုဲင်ꩻ လိုꩻမျိုꩻအဗော့ꩻသွတ်ꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ သမဲင်ꩻသုတေသီ ခွိုꩻပအိုဝ်ႏ ဗွေႏရဟန်ꩻမူႏခိုခွန်နင်ꩻသီး ပါတွမ်ႏထွားဟော်ꩻလိတ် ပရိသတ်သီး တဖဲ့ꩻတခဝ် သုဲင်ꩻတတွတ်ꩻ အွတ်ꩻတခြုံး၊ ထေင်တခူꩻ ဆာႏတတုဲင်အနေႏ လွောင်ႏဗူႏဝင်ꩻ ထိုမ်ႏစုရွမ် သမဲင်ꩻရာႏဇဝင်ႏ၊ လိတ်လုံးဖဲ့ꩻ ပေါင်ꩻစွုမ်ႏ၊ အစွိုꩻအဗူႏပေါင်ꩻစွုမ်ႏ၊ ခမ်းကောင်ခမ်းဒွမ်တစွိုးခွိုꩻလိုမ်း စွီႏတင်ꩻစူတဲင် စွိုးခွိုꩻသမဲင်ꩻ အရွီးအခိုႏကထွာဒါႏပျူယို အဝ်ႏဟံႏကိုတဲ့ ခူႏထန်ႏ၊ အဝ်ႏခမ်းထန်ႏ ခယ်ႏအင်္ဂလိပ်သမဲင်ꩻကိုတဲ့ ထူႏသဲင်ꩻလွဉ်၊ ထေဗာႏအနီꩻအရင်ꩻ အွော့ꩻပေါႏထန်ႏ အခိန်ႏတွိုႏလဲဉ်းအကျောင်ꩻ။ ရွမ်ဖြုဲင်ꩻယို နေးတွမ်ႏဥက္ကဋ္ဌဖြားတန် စင်ꩻဖါအောင်ႏခမ်းထီ အငဝ်းမိန်းငွါ တခူးတခဝ်တဲင် အွဉ်ႏသွတ်ꩻအခန်ꩻ နုဲင်းဆꩻလယို- "အတိတ်ကာႏလ ပျူကရိုꩻနဝ်ꩻ ပုဂံႏခေတ် ပျူလိတ်လုံး၊ ပျူလိုꩻမျိုꩻစဲင်းစဲ့ ထင်ႏသျာꩻအဝ်ႏဒျာႏဩ၊ ဗော့ꩻနေင်ႏ (၈၀၀) (၉၀၀)ရျာꩻကို စဲင်းစဲ့ထင်ႏသျာꩻအဝ်ႏဒျာႏတွော့ꩻ ယိုခါနဝ်ꩻ ထိုမ်ႏအဆွုမ်ႏ လဲင်ꩻမော့ꩻဒွုမ်၊ လဲင်ꩻထိုꩻမားထံကရိုꩻနဝ်ꩻ ထုံꩻစံႏထွာနွောင်ꩻတဝ်း၊ တရိုꩻရိုꩻတဝ်းတဲ့ ခွိုꩻနွယ်ႏပအိုဝ်ႏဖုံႏယိုသွူ-ကရိုꩻနဝ်ꩻ သမဲင်ꩻပညာႏသျင်ႏ ဟံးပေါင်းအာအာနဝ်ꩻ လက်ခံႏလွဉ်သနဲ့ဗွေႏဩ" ဝင်ꩻလိုꩻမျိုꩻလင် ခမ်းရင်ꩻသား သမဲင်ꩻသုတေသနစွိုꩻ အစိုႏရ၊ ခမ်းကို ခမ်းထန်ႏ မီႏလွဉ်ရီရွောင်စိန်ႏစွော့ꩻဒါႏ အဗာႏမုဲင်ꩻ လိုꩻမျိုꩻမုဲင်ꩻ အဗော့ꩻသွတ်ꩻနဝ်ꩻ အထောက်အကမ်း လုံးထွန်ႏယံကထွာအီတဲင် တဲမ်းစုရွမ်ဗာႏ ရွမ်ဖြုဲင်ꩻယိုသွူဩ။