မာꩻဒါႏနသားတွမ်ႏ
"မာꩻဒါႏနသားတွမ်ႏ မာꩻတဝ်းဒါႏနသား ကွာႏလို့ဝင်ꩻနုဲင်းယို-" (သုဘရီ) ဩဗွေႏ ဂေါတမဗွေႏဩ- ထွာလိုꩻနုဲင်းနုဲင်းဝင်ꩻမွော့ ယင်ဟန်ႏသားနဝ်ꩻ စေꩻစိန်ႏဥစ္စာႏဆေ့ꩻခြော၊ လိုꩻကမာꩻဒါႏန ကလူႏကတန်ꩻထာꩻသားနဝ်ꩻ စေꩻစိန်ႏဥစ္စာႏလွိုင်ႏအာ ကထွာနုဲင်းနဝ်ꩻနဝ်ꩻ အထျꩻအထောင်ꩻ အကျောင်ꩻအဝ်ႏနုဲင်းမုဲင်ꩻ (ကွပ်ထမုဲင်ꩻ)ဗွေႏဩ။ (ဘုရာꩻဖြေႏ) သုဘဟွေး- လိုꩻတမာꩻတဝ်းဒါႏန၊ တလူႏတတန်ꩻတဝ်းထာꩻသားနဝ်ꩻ စေꩻစိန်ႏဥစ္စာႏဆေ့ꩻခြော၊ လိုꩻကမာꩻဒါႏန ကလူႏကတန်ꩻထာꩻသားနဝ်ꩻ စေꩻစိန်ႏဥစ္စာႏလွိုင်ႏအာ အထျꩻအထောင်ꩻ အကျောင်ꩻအဝ်ႏဒါႏန၊ ကထွာကကွာႏလို့ဝင်ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻနဝ်ꩻ ကွပ်ပွိုးကုသိုလ်ႏကံႏ မာꩻထွာနဝ်ꩻသွူ။ (လင်္ကာႏ) စိုးရီးခါကာႏ၊ လူႏခါꩻဗာႏ၊ ချမ်ꩻသာႏစိုးယိုခါ။ စိုးရီးခါကာႏ၊ မလူႏဗာႏ၊ ကေန်ꩻဒါႏ စိုးယိုခါ။ နင်ꩻသုမနာ(နင်ꩻသꩻဟဝ်)ရီ - ဩဗွေႏ ရဟန်ꩻတပါꩻနဝ်ꩻ ဖေႏလူႏဖေႏတန်ꩻ၊ ရဟန်ꩻတပါꩻနဝ်ꩻ ဖေႏလူႏတန်ꩻတဝ်း (ကမာꩻဒါႏနတွမ်ႏ တမာꩻတဝ်းဒါႏန)ရဟန်ꩻယိုနီပါꩻ မဉ်ႏတွိုႏထင်ႏ လူꩻသီးအခမ်းသူꩻနဝ်ꩻ အကွာႏလို့ဝင်ꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻ ဗွေႏဩ။ ဘုရာꩻဖြေႏ- နင်ꩻသုမနာဟွေး- ကဖေႏလူႏကဖေႏတန်ꩻ ရဟန်ꩻအပါꩻနောဝ်ꩻနဝ်ꩻ- (၁) အသက်တဲ့နဝ်ꩻ (၂) အယောင်ꩻဆင်ꩻတဲ့နဝ်ꩻ (၃) ထာꩻချမ်ꩻသာႏတဲ့နဝ်ꩻ (၄) အချွေႏအရံႏတဲ့နဝ်ꩻ (၅) အာႏဏာႏဩဇာႏ အရာႏအိုပ်ဝင်ꩻတဲ့နဝ်ꩻ- ယို ၅-ချက်နဝ်ꩻ လွိုကယ်ꩻက ရဟန်ꩻတဖေႏလူႏ တဖေႏတန်ꩻတဝ်းထာꩻ (ရဟန်ꩻတမာꩻတဝ်းဒါႏန)နောဝ်ꩻသွူ။ မဉ်ႏသဲင်ꩻထွာလိုꩻတဲ့ ယံကယ်ꩻက တမာꩻတဝ်းဒါႏနသား လွိုကယ်ꩻ ယို ၅-စားနေနေ။
ပုဂ္ဂိုလ်ႏ၄-မျိုꩻ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
၁။ လိုꩻယင်ဟန်ႏနဝ်ꩻ တွိုႏနမ်းနဝ်ꩻ သေလူႏသေတန်ꩻ၊ တွိုႏဝင်ꩻနဝ်ꩻ နိုꩻဆောႏတမာတဝ်း (ထွဉ်ႏလူႏထွဉ်ႏတန်ꩻတဝ်း)၊ လိုꩻယိုစားနဝ်ꩻ ဘဝမုဲင်ꩻတရိုꩻတဝ်း ပစ္စေꩻဥစ္စာႏ ရတနာႏရွဉ်ခံꩻနဝ်ꩻတဲ လွိုင်ႏအာခြွေခြာႏမွေး၊ ကွဲႏတွော့ꩻ ပိုလီꩻသွဉ်းသယ်ႏ၊ သွꩻပေႏခွပေႏ၊ ချွေႏရံႏပရိသတ်နဝ်ꩻ ဆေ့ꩻခြောတန်။ ၂။ လိုꩻယင်ဟန်ႏနဝ်ꩻ တွိုႏနမ်းနဝ်ꩻ သမ်းတလူႏတန်ꩻတောဝ်း၊ တွိုႏဝင်ꩻနဝ်ꩻ နိုꩻဆောႏတမာ (ထွဉ်ႏလူႏထွဉ်ႏတန်ꩻ)၊ လိုꩻယိုတစားနောဝ်ꩻ ဘဝမုဲင်ꩻတရိုꩻတဝ်း စေꩻစိန်ႏဥစ္စာႏ ရတနာႏရွဉ်ခံꩻဆေ့ꩻခြော၊ ကွဲႏတွော့ꩻ ပိုလီꩻတွမ်ႏ သွꩻခွဖုံႏနဝ်ꩻ သမ်းအာ။ ၃။ လိုꩻယင်ဟန်ႏနဝ်ꩻ နမ်းတဲ့ တလူႏတန်ꩻတဝ်း၊ ဝင်ꩻလင်တဲ့ ဝွေꩻတနိုꩻဆောႏတဝ်း၊ တမာတဝ်း(ထွဉ်ႏလူႏထွဉ်ႏတန်ꩻတောဝ်း) လိုꩻယိုတစားနဝ်ꩻ ဘဝမုဲင်ꩻတရိုꩻတဝ်း စေꩻစိန်ႏဥစ္စာႏ ရတနာႏရွဉ်ခံꩻ ဆေ့ꩻခြော၊ ပိုလီꩻတွမ်ႏသွꩻခွတဲ့ ဆေ့ꩻခြော။ ၄။ လိုꩻယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻ နမ်းတဲ့ လူႏတန်ꩻ၊ ဝင်ꩻတဲ့နိုꩻဆောႏ၊ လိုꩻယိုတစားနဝ်ꩻ ဘဝမုဲင်ꩻတရိုꩻတဝ်း ရွဉ်ခံꩻဥစ္စာႏ ရတနာႏတဲ့ လွိုင်ႏအာခြွေခြာႏ၊ ပိုလီꩻသွဉ်းသယ်ႏ သွꩻပေႏခွပေႏ ချွေႏရံႏပရိသတ်တဲ့ လွိုင်ႏအာ (မဲ့ငါမေတ္တာႏတန်)။ ပုဂ္ဂိုလ်ႏ(၄)မျိုꩻအကိုနဝ်ꩻ အမုဲင်(၄) အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻတမျိုꩻယိုနဝ်ꩻ ယံလဲဉ်းဝင်ꩻ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ နမ်းတဲ့လူႏတန်ꩻ၊ ဝင်ꩻတဲ့နိုꩻဆောႏ၊ မာꩻပျောႏပျောႏဒါႏန၊ စွုမ်ႏဘဝချမ်ꩻသာႏ၊ ယံငါႏမွေးနော။
ပုဂ္ဂလိကဒါန ၁၄-ပါꩻ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
(အလူႏခံႏပုဂ္ဂိုလ်ႏ ၁၄-မျိုꩻတဲ့မွေးမွေး) (၁) လူႏဘုရာꩻ (၂) လူႏပစ္စေကဗုဒ္ဓါႏ (၃) လူႏရဟန္တာႏ (၄) လူႏအရဟတ္တမဂ္ဂဋ္ဌာန်ႏပုဂ္ဂိုလ်ႏ (၅) လူႏအနာႏဂါမ်ႏပုဂ္ဂိုလ်ႏ (၆) လူႏအနာဂါမိမဂ္ဂဋ္ဌာန်ႏပုဂ္ဂိုလ်ႏ (၇) လူႏသကဒါႏဂါမ်ႏပုဂ္ဂိုလ်ႏ (၈) လူႏသကဒါဂါမိမဂ္ဂဋ္ဌာန်ႏပုဂ္ဂိုလ်ႏ (၉) လူႏသောတာႏပန်ႏပုဂ္ဂိုလ်ႏ (၁၀) လူႏသောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌာန်ႏပုဂ္ဂိုလ်ႏ (၁၁) လူႏသာႏသနာႏထန်ႏ ရသေ့ꩻလꩻဈာန်ႏ (၁၂) လူႏပုထုဇဉ်ႏ သီႏလအောဝ်ႏသား (၁၃) လူႏပုထုဇဉ်ႏ သီႏလအဲဉ်ထောဝ်းသား (၁၄) လူႏတိရစ္ဆာန်ႏ။ အလူႏခံႏပုဂ္ဂိုလ်ႏ (၁၄)မျိုꩻအကိုနဝ်ꩻ တိရစ္ဆာန်ႏယို ထွာအညမ်းသွတ်ꩻ၊ ကွဲႏတွော့ꩻ ဒါႏနသီးအမျိုꩻနဝ်ꩻ အထျꩻအောဝ်ႏစေႏတနာႏ သဒ္ဓါႏတရာꩻ၊ နေးတွမ်ႏစေႏတနာႏ သဒ္ဓါႏတရာꩻ ရုဲင်းရုဲင်းဟန်ဟန်တဲင်- ၁။ မဉ်ႏလူႏ တိရစ္ဆာန်ႏနောဝ်ꩻ အကျိုꩻ(ချမ်ꩻသာႏ)ဖေႏဒါႏ ဘဝပေါင်ꩻတရျာꩻ။ ၂။ မဉ်ႏလူႏ ပုထုဇဉ်ႏ သီႏလအဲဉ်ထဝ်းသားနောဝ်ꩻ အကျိုꩻ(ချမ်ꩻသာႏ)ဖေႏဒါႏ ဘဝပေါင်ꩻတရေင်။ ၃။ မဉ်ႏလူႏ ပုထုဇဉ်ႏ သီႏလအောဝ်ႏသားနောဝ်ꩻ အကျိုꩻ(ချမ်ꩻသာႏ) ဖေႏဒါႏ ဘဝပေါင်ꩻတသိန်ꩻ။ ၄။ မဉ်ႏလူႏ ရသေ့ꩻ လꩻဈာန်ႏသားနဝ်ꩻ အကျိုꩻ(ချမ်ꩻသာႏ) ဖေႏဒါႏ ဘဝပေါင်ꩻ သိန်ꩻပေါင်ꩻတရျာꩻ။ ၅။ မဉ်ႏလူႏ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌာန်ႏပုဂ္ဂိုလ်ႏနောဝ်ꩻ အကျိုꩻ(ချမ်ꩻသာႏ) ဖေႏဒါႏ ဘဝပေါင်ꩻ ကားယိုကားနောဝ်ꩻ ဒေါ့ꩻဒါႏဒွုမ်။ ၆။ မဉ်ႏလူႏထဲင်း သောတာႏပန်ႏ-စတဲင် ဘုရာꩻပစ္စေကဗုဒ္ဓါႏ ရဟန္တာႏသီးဖုံႏနဝ်ꩻဟ အကျိုꩻ(ချမ်ꩻသာႏ) ဒေါ့ꩻယိန်းဒါႏဒွုမ်။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ အွဉ်ႏသꩻစေႏတနာႏ သဒ္ဓါႏတရာꩻဟောဝ်ဟဝ် လူႏလွ တန်ꩻလွ၊ မာꩻလွေသွော့ဒါႏန ပငါပရာꩻနော။
သံဃိကဒါန (၇)ပါꩻ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
၁။ ပထမသံဃိကဒါန - လူႏဘုရာꩻတဲ့ပါ၊ ရဟန်ꩻခိုတဲ့ပါ၊ လူႏရဟန်ꩻမူႏတဲ့ပါ။ ၂။ ဒုတိယသံဃိကဒါန - လူႏ ရဟန်ꩻခိုတွမ်ႏ ရဟန်ꩻမူႏ။ ၃။ တတိယသံဃိကဒါန - လူႏရဟန်ꩻခို ၄။ စတုတ္ထသံဃိကဒါန - လူႏရဟန်ꩻမူႏ ၅။ ပဉ္စမသံဃိကဒါန - "ပင်ꩻရဟန်ꩻခို အပါꩻကားယို၊ ရဟန်ꩻမူႏ အပါꩻကားယို"လဝ်းနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် လူႏကပင်ꩻနဝ်ꩻလွုမ်ꩻ။ ၆။ ဆဋ္ဌမသံဃိကဒါန - "ပင်ꩻရဟန်ꩻခို အပါꩻကားယို"လဝ်းနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် လူႏကပင်ꩻနဝ်ꩻလွုမ်ꩻ။ ၇။ သတ္တမသံဃိကဒါန - "ပင်ꩻရဟန်ꩻမူႏ အပါꩻကားယို"လဝ်းနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် လူႏကပင်ꩻနဝ်ꩻလွုမ်ꩻ။ "တောင်ꩻခါꩻ" ခေတ်ယိုခါ ကပင်ꩻကုဲင်းဒါႏ "သင်္ဃာႏပေါင်ꩻ တကျောင်ꩻလုမ်း"ကရိုꩻနဝ်ꩻ ထွာ"တတိယသံဃိကဒါန"နောဝ်ꩻသွူ။ ခေတ်ယိုခါနဝ်ꩻ ရဟန်ꩻမူႏအဲဉ်ထဝ်းဒွုမ်တဲင် ဒုတိယ-သံဃိကဒါန၊ စတုတ္ထသံဃီကဒါန၊ ပဉ္စမသံဃိကဒါန၊ သတ္တမသံဃိကဒါန ယို(၄)မျိုꩻနဝ်ꩻ လꩻနွောင်ꩻတဝ်းဒွုမ်။ (မဉ်ႏရီ ပွယ်ꩻရီလိတ်နဝ်ꩻ "တဲမ်းနယ်မွိုင် သံဃိကဒါန(၇)ပါꩻမွိုင်"မဉ်ႏရီနုဲင်းနောဝ်ꩻနဝ်ꩻ ဖြေႏပါဗာႏ အဓိပ္ပါယ်ႏယင်၊ ဖြေႏပထမသံဃိကဒါန၊ ဒုတိယသံဃိကဒါန-စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻလွုမ်ꩻနောဝ်ꩻ လꩻတောဝ်း။) ပေါႏပင်ꩻသွူ သံႏဃာႏပေါင်ꩻ တရိုꩻတဝ်း၊ ပေါႏပင်ꩻသွူ သံႏဃာႏအပါꩻကားယိုကားနဝ်ꩻ တရိုꩻတဝ်းနဝ်ꩻ လꩻပုဂ္ဂိုလ်ႏနုဲင်းမုဲင်ꩻမုဲင်ꩻတဲ့ယဝ်း ရေႏမတ်ဒျာႏသွော့ ဘုရာꩻပို သံႏဃာႏတောႏ။ အွဉ်ႏသꩻဒါႏဒါႏ မဉ်ႏလူႏသင်္ဃာႏ (သံဃိကဒါန)နဝ်ꩻ အကျိုꩻတန်လဲဉ်း ကလူႏဗာႏ ရဟန္တာႏနောဝ်ꩻသွူ။
တနယ်ꩻ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
ဗုဒ္ဓပမုခ ဘိက္ခုသံဃိကဒါန၊ ဗုဒ္ဓပမုခ စတုဒိသာ ဘိက္ခုသံဃိကဒါန၊ စတုဒိသာ သံဃိကဒါန။ ၁။ "ဗုဒ္ဓပမုခ ဘိက္ခုသံဃိကဒါန"ကရိုꩻနဝ်ꩻ- လူႏတန်ꩻထင်ႏ ဘုရာꩻကအွဉ်ဟိုဒါႏ သံႏဃာႏပေါင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ၂။ "ဗုဒ္ဓပမုခ စတုဒိသာ ဘိက္ခုသံဃိကဒါန"ကရိုꩻနဝ်ꩻ- လူႏတန်ꩻထင်ႏ ဘုရာꩻကအွဉ်ဟိုဒါႏ အဝ်ႏလစ်ꩻဖဲ့ꩻလစ်ꩻနား ကတွိုႏလွဉ်လဲဉ်း၊ ကတွိုႏလွဉ်တွင်ꩻ၊ ကအီႏတွိုႏလွဉ် သင်္ဃာႏပေါင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ၃။ "စတုဒိသာ သံဃိကဒါန"ကရိုꩻနောဝ်ꩻ- လူႏတန်ꩻသင်္ဃာႏ ကအဝ်ႏဒါႏ အရပ်လစ်ꩻဖဲ့ꩻလစ်ꩻနားနဝ်ꩻသွူ။ "တောင်ꩻခါꩻ" "ဘုရာꩻကအွဉ်ဟိုဒါႏ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ ဘုရာꩻမွန်တရိုꩻတဝ်း၊ ဘုရာꩻကူꩻနိဗ္ဗာန်ႏထွူ နီကကိုꩻကွယ်ႏဒါႏ ရုတ်ထုတောႏ၊ စေႏတီႏဖုံႏနဝ်ꩻတဲ့ ဘုရာꩻနေနေ၊ ပေါႏကပ်ပါ ရုတ်ထုတောႏစေႏတီႏဖုံႏနဝ်ꩻတဲ့ ဟဲ့ꩻဗာႏ "ဘုရာꩻကအွဉ်ဟိုဒါႏ သံႏဃာႏ"နောဝ်ꩻသွူ။ [၁][၂]