သဘာဂ
"သဘာဂ" ပအိုႏလိုꩻမျိုꩻ ဒေါ့ꩻ"ကျိ-ကျီ-ကျေ-ကျဲ"ငဝ်းတဒါႏတဝ်းနဝ်ꩻ ပွိုးသဘာဂငဝ်းယို ပအိုႏတသုင်ꩻတဝ်းနဝ်ꩻမꩻ အဒေါ့ꩻတဒါႏတဝ်းနဝ်ꩻသွူ၊ "အိ-အီ-အေ-အဲ"တွမ်ႏ"ယ"ယို ထွာတခွိုင်ꩻချင်ႏသဘာဂ၊ ဗိုန်ပီနဝ်ꩻ "အု-အူ-အို-အော"အွဉ်ႏဟွဲး"ဝ"လဲ့ အသုင်ꩻအဲန်ထဝ်း၊ ထွာသဘာဂနေနေ၊ "သဘာဂ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ လိုꩻမူႏချင်ꩻချင်ꩻ၊ လိုꩻခိုချင်ꩻချင်ꩻ တခွိုင်ꩻချင်ႏနဝ်ꩻ ဝင်ꩻဟဲ့ꩻသဘာဂသွူ။ အငဝ်းအဝ်ႏဒျာႏ ပအိုဝ်ႏတသုင်ꩻတဝ်း၊ ဝင်ꩻလိုꩻမျိုꩻလင်ဖုံႏ အဝ်ႏသုင်ꩻဒျာႏ၊ မီႏထွားသရထွာလွဉ်ပုင်ႏဇယားကို "အ-အာ"ယို ထွာဝင်ꩻအထျꩻနဝ်ꩻမꩻ ပါသော့ꩻဗာႏစုမ်ႏရဲန်ႏ၊ ထွာစွဉ်ႏသရသီးမွိုးဖါ၊ အဝ်ႏ"အ-အိ"လွူးလင်ꩻ "အုဲ-အဲ-အေ-အီ"၊ အဝ်ႏ"အ-အု"လွူးလင်ꩻ "အဝ်-အော-အို-အူ"၊ အဝ်ႏ"အ-အွု"လွူးလင်ꩻ "အုဝ်-အွော်-အွို-အွူ"။ လိုꩻဖုံႏဒေါ့ꩻလွ မိဿကငဝ်းအကျောင်ꩻ ကျု=ကိယု၊ ကျူ=ကီယူ၊ ကျို=ကေယို၊ ကျော=ကဲယော၊ ကျ၀်=ကုဲယဝ်၊ အိခွိုꩻငဝ်းဖဲ့ꩻ။ ကွိ=ကုယိ၊ ကွီ=ကူယီ၊ ကွေ=ကိုယေ၊ ကွဲ=ကောယဲ၊ ကွယ်=ကဝ်ဝယ်။ နီသွဉ်းဗဟုသုတအလꩻ လေက်ကျမ်ꩻဖုံႏ ကဒင်ႏပျꩻနယ်ဒါႏ သဘော်ꩻတရာꩻယိုမျိုꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏပအိုႏကိုလုမ်ꩻ၊ ဝင်ꩻနဝ်ꩻ ငမ်းထာꩻမဲန်ႏတရာꩻပေါႏ၊ ငမ်းလိုꩻပေႏခလသေ၊ ပအိုႏနဝ်ꩻ မဲန်လꩻထာꩻမဲန်ႏတရꩻပေါႏ၊ မဲန်လꩻလိုꩻပေႏခလသေ၊ နဝ်ꩻမꩻ ထူႏထောင်ႏခမ်းထီအီႏအောင်ႏယို၊ ဗိုန်ပီဘုရာꩻကမဲန်အွဉ်ႏသေငါႏ သစ္စာႏလစ်ꩻပါꩻ၊ စုမ်ႏဖြာꩻလိုꩻ မီႏသေငါꩻသစ္စာႏလစ်ꩻပါꩻနဝ်ꩻ ဒေါ့ꩻဗာႏအာတဝ်းဒုမ်ငဝ်း၊ ဥပဒေႏတဲ့ ပညတ်ခရာႏတလိုႏတဝ်းဒုမ်၊ တရာꩻရုမ်ꩻဖုံႏတဲ့ တလိုႏတဝ်းဒုမ်၊ လိုဖုံႏတဲ့ အီႏလꩻလွထာꩻသုခ။ ဖေႏကဗိုန်ပီလေက်မွူး သတ်ပုံကျမ်ꩻတဲ့ တလိုႏတဝ်း၊ တကမ္ဘာႏလိုမ်းလိုꩻမျိုꩻတရွေꩻတဝ်း တဲမ်းသုင်ꩻအီလꩻလို့၊ လိုꩻမျိုꩻပငါပရာꩻငဝ်းဖုံႏနဝ်ꩻ တဲမ်းအီတွမ်ႏနီလေက်ပအိုႏလꩻလို့၊ အဝ်ႏဒျာႏပအိုႏငဝ်းတဲမ်းအီတွမ်ႏ ဝွေꩻသီးလေက်တလꩻတဝ်းနဝ်ꩻလုမ်ꩻ၊ မဲန်လိုꩻမျိုꩻမုဲင်ꩻငဝ်းငဝ်း တဲမ်းအီတွမ်ႏလေက်ပအိုႏ ဖေႏကလꩻလို့နဝ်ꩻ ပအိုႏသရ အဝ်ႏဗာႏ(၁၇)ဖြုံႏ၊ ပအိုႏဗျဉ္ဇန်အဝ်ႏဗာႏ (၃၈)ဖြုံႏနဝ်ꩻမꩻ လꩻစုမ်ႏသွူ။ ကွဲတဲင်တွော့ꩻ နီသွဉ်းတဖြာꩻထာꩻထီႏထာꩻသေ မာꩻမော့ꩻတန်ကွို့ꩻဒျာႏ၊ မွေးငါႏလဲန်းတဲ့ တရိုꩻနွောင်ꩻတဝ်း၊ မဲန်လꩻငါႏ၊ အဝ်ႏလိုႏငါႏ ဗွေႏဆရာႏသီး စဲစ်ဆေꩻရောင်၊ နေးနာႏရောင်၊ ဗွေႏဆရာႏသီး ဖေႏကလွဉ်စဲစ်ဆေꩻဒါႏနဝ်ꩻ မဲန်ႏတမဲန်ႏတဝ်း လွဉ်စဲစ်ဆေꩻသွော့ တွမ်ႏသဒ္ဒါႏနဲꩻ၊ သဘာဝနဲꩻဖုံႏ၊ စုမ်ႏတစုမ်ႏတဝ်း လွဉ်ထွဉ်ႏတဲမ်းအီသွော့ငဝ်းယပ်ꩻဖုံႏ၊ ထွူကရိုꩻနဝ်ꩻ လေက်ဖြုံႏဖေႏကစူꩻဗာႏယို နုဲင်းနဝ်ꩻမွေးတဝ်း၊ ထူႏနေးဓာတ်သဘော်ꩻဒျာႏ၊ ဥပမာႏ (လေက်)ကရိုꩻဒါႏငဝ်း။ အထျꩻနဝ်ꩻ"လ"၊ အထာႏဝနဝ်ꩻ"အေ"၊ အသုတ်ꩻနဝ်ꩻ"က်"၊ မီႏအဝ်ႏနဝ်ꩻမꩻမဲန်ႏ၊ မီႏအဝ်ႏဒျာႏ အထျꩻနဝ်ꩻ"လ"၊ အထာႏဝနဝ်ꩻ"အိ"၊ အသုတ်ꩻနဝ်ꩻ"တ်" မီႏအဝ်ႏနဝ်ꩻ မဲန်ႏတဝ်း၊ ထူႏဒျာႏဓာတ်လုမ်ꩻ၊ လေက်ဖြုံႏနဝ်ꩻ မဲန်တဲမ်းနုဲင်းမုဲင်ꩻတဲမ်း၊ ဥပမာႏ လ-နဝ်ꩻတဲမ်းခန်း Leik နုဲင်းနဝ်ꩻတဲ့ လꩻဒျာႏ၊ အရေꩻတန်ဒျာႏယိုခါတမျိုꩻ စိုးခါတမျိုꩻ၊ ယိုကိုတမျိုꩻ အလင်တမျိုꩻ ဖေႏကထွာဗာႏမွုန်း၊ ယုမ်းအံႏသꩻဆွော့ꩻဖေႏကလꩻ၊ မတောင်ꩻသီ ဖေႏကလꩻနဝ်ꩻလုမ်ꩻ။ နဝ်ꩻမꩻ လေက်ပအိုႏယို နီဟဲ့ꩻ"လေက်ပရမတ်"၊ တဖေါက်ပြန်ႏဒါႏတဝ်း၊ ပရိဘာႏသာႏခန်ꩻကိုတမျိုꩻ၊ သရသဝ်ꩻခန်ꩻကိုတမျိုꩻ၊ ဗျဉ္ဇန်သဝ်ꩻခန်ꩻကိုတမျိုꩻ ဖေႏကထွာဗာႏမွုန်းနုဲင်းနဝ်ꩻ၊ မီႏယုမ်းအမ်ႏသꩻဆွော့ꩻလꩻနဝ်ꩻမꩻ ကွပ်ယုမ်းအမ်ႏသꩻဆွော့ꩻလꩻနဝ်ꩻမꩻ မဉ်ꩻဗာႏ"လေက်ပရမတ်"နဝ်ꩻသွူ၊ ပအိုႏလေက်ယို ကွပ်ပရမတ်ဆွိုက်လဲန်းနဝ်ꩻမꩻ နီဟဲ့ꩻဗာႏ"အထွူ"နဝ်ꩻသွူ။ စဲစ်ဆေꩻထွူ မီႏမွေးမီႏယမ်တဲ့ ဖြောမ်း၊ မီႏမွေးတဝ်း မီႏယမ်းတဝ်းတဲ့ ဝေါင်း၊ စူꩻလုဲင်ႏနီဗွေႏသီး ထာꩻမဲန်ထွာငါနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ငဝ်းရန်းခရာႏ - ပအိုႏငဝ်းရန်းယို ဗိုန်ဖြားထီသိမ်ႏအွဉ်တဲႏ၊ က ကꩻ ကာ ကာꩻ ကား ကာႏ၊ ရဿဖဲ့ꩻနီဖြုံႏ၊ ဒီဃဖဲ့ꩻလစ်ꩻဖြုံႏ၊ ထီသိမ်ႏငဝ်းရန်းသူဖြုံႏ။ ဗိုန်ဖြားထီသိမ်ႏ ကအွဉ်တဲႏဒါႏ ငဝ်းရန်းသူဖြုံႏနဝ်ꩻ ဖေႏကငီႏယင်းလို့ဝင်ꩻ ရဿဖဲ့ꩻ ကꩻ-ကာꩻ၊ က-ကာ၊ ကး-ကား"နဝ်ꩻမꩻထွူ။ (၁) စခါ ပအိုႏလိက်အဝ်ႏဒျာႏ (၂) ပအိုႏထင်ႏအုံဗာႏဝင်ꩻခလတဲင် အလိက်ဖုံႏထိုꩻမားလို့ (၃) မွိုင်ꩻပျိုꩻ မာꩻပေါႏယင်းမꩻ အပေါႏချာ (၄) ထီသိမ်ႏစိုး လွိုက်ထိုꩻကဗိုန်ဖြဝ်ꩻတဲင် အွဉ်ႏဗိုန်မန်း (၅) အခြဲမ်တရျာꩻစိုး လွိုက်ထိုꩻကဗိုန်မန်းတဲင် အွဉ်ႏဗိုန်မဲင်ꩻ (၆) ညောင်ႏရွီႏစိုး လွိုက်ထိုꩻကဗိုန်မဲင်ꩻတဲင် အွဉ်ႏဗိုန်ပါဠိ ကအွဉ်ႏဗိုန်ပါဠိနဝ်ꩻ ပါဠိမန်းခမ်းယိုမွေးတဝ်း၊ ပါဠိအိန္ဒိယ-သီႏဟိုဠ်ႏခမ်းသူꩻဒျာႏ၊ ပါဠိအိန္ဒိယ-သီႏဟိုဠ်ႏနဝ်ꩻ "စ-ဆ-ဇ-ဈ-ဉ"ငဝ်းတဲ့ဗိုန်ပအိုႏ၊ "အတ်-အိတ်-အုတ်-အေတ်-အောတ်၊ အပ်-အိပ်-အုပ်-အေပ်-အောမ်"ငဝ်းတဲ့ဗိုန်ပအိုႏ၊ အဗိုန်တဝ်းနဝ်ꩻ အိန္ဒိယပါဠိသဒ္ဒါႏကိုသူꩻ "အဲ-အို-အွု-အွူ-အွို-အွော-အုဝ်"သရအဲန်ထဝ်း။ ပါဠိမန်းခမ်းတွမ်ႏ ပါဠိအိန္ဒိယသီႏဟိုဠ်ႏခမ်း အငဝ်းဗိုန်တဝ်း၊ ပါဠိအိန္ဒိယသီႏဟိုဠ်ႏနဝ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏဗိုန်ဒျာႏပအိုႏ၊ ပါဠိတွမ်ႏကလာꩻ အငဝ်းဗိုန်တဝ်းဒွိုန်းကဝင်ꩻ၊ ပါဠိသူꩻအငဝ်းဗွေဒျာႏ၊ လိက်ဆင်းတဲ့ စီꩻကန်ꩻအဝ်ႏဒျာႏ၊ ကလာꩻနဝ်ꩻ စီꩻကန်ꩻအဲန်ထဝ်း၊ ပအိုႏတဲ့ စီꩻကန်ꩻအဲန်ထဝ်း၊ နီကအွဉ်ႏဗိုဒါႏ ပါဠိနဝ်ꩻ ပါဠိကလာꩻဒျာႏ၊ ဟိန္ဒီဘာႏသာႏ၊ သက္ကဋ ဗင်္ဂါလီဘာႏသာႏဒျာႏ။ ဗက္တောမ္န=ဗက်ꩻတောမ်ႏနꩻ၊ တွဲႏတောမ္ခောန်း=တွဲႏတောမ်ႏခေါန်း၊ ပွဲꩻခမ္ထိန္နီꩻ=ပွဲꩻခမ်ႏထိန်ႏနီꩻ၊ ဝင်ꩻပတ္ဗောလိုင်း=ဝင်ꩻပတ်ဗောလိုင်း(လုံး)၊ ဆောမ္ဒေဆောမ္ထ=ဆောမ်ꩻဒေႏဆောမ်ꩻထ၊ ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ တွမ်ႏပါဠိတဲ့ဗိုန်ဒျာႏ ဖက္ဗိုႏဖက္ခော၊ အမ္ကောခဲန္ထောင်း၊ နဝ်ꩻမꩻ ညောင်ႏရွီႏအွန္ဗိုန္ပါဠိရိုꩻကီတဲ့ ပါဠိကလာꩻစားဒျာႏ။ ပွိုးအွန္ဗိန္ပာဠိကလာꩻနဝ်ꩻမꩻတဲင် လိက်ပအိုႏကို လိက္ဆင်္တန္ဖိုင်္ပါဗာႏ၊ ပါꩻတဆင်းတဝ်းတဲ့ ပွိုးကလာအဝ်ႏဆင်းဒျာႏနဝ်ꩻမꩻ ပအိုႏတဲ့ အဝ်ႏဆင်းဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ တသုင်္တဝ်းလိက္ဆင်းတဲ့ တလꩻတဝ်းဒျာႏရင်ꩻ၊ ပွိုးမဲလ္လသရမဲန်ႏ၊ အခင်္လမ္တဲ့ဖေႏကလို့ဆေ့ꩻနဝ်ꩻမꩻ ဆင်္ဗာႏ၊ အွန္ဆင်္နေးလုမ်ꩻတကာႏတဝ်း အခင်္လမ္ဖေႏကလို့ဆေ့ꩻတာႏ "အုန်-အိုန်-အောန်"ကို "အောန်"နဝ်ꩻတဲ့ မာꩻထိုꩻ"အွန်"၊ "ကိန်-ကေန်-ကဲန်"ကို "ကေန်"နဝ်ꩻတဲ့ မာꩻထိုꩻ"ကီန်"၊ "အုဲ"မာꩻထိုꩻ"အျ်"၊ အဝ်တဲ့ မာꩻထိုꩻ"အွ်"၊ "ဆင်ႏင်ႏတန်န် ပေႏဆေꩻ၊ ရိုꩻꩻသာာꩻ၊ တွဲႏထာꩻဒုင်းး၊ တောံကီꩻ၊ ယံဖေႏ၊ သောံတန်၊ ကိံစာꩻ၊ ထင်္ကီ၊ လင်္လ။ သရတဲ့ဖေႏကမဲန္ဗာႏ၊ ခင်္လမ္တဲ့ ဖေႏကလို့ဆေ့ꩻဗာႏ ရေႏရွဲႏနျ်ႏနွ်ꩻသွူဗွေႏအေား။[၁][၂]