သမဲင်ꩻတဖူꩻကျံꩻ
ရာႏဇဝင်ႏကရိုꩻနဝ်ꩻ- ရာႏဇ-ခွန်၊ ဝင်ႏ-အတ္ထုပ္ပတ္တိ၊ နဝ်ꩻမꩻ ရာႏဇာႏဝင်ႏယို တဲမ်းမုဲင်ဒင်ႏသေꩻ ခွန်သီးခရာႏ ရိုꩻပီးနဝ်ꩻသွူ၊ သမဲင်ꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ ခမ်းထီတဖြုံႏကို ကအဝ်ႏဒါႏ ခွန်တွမ်ႏလိုꩻခမ်းလိုꩻထီသီး အခရာႏဒျာႏအကျောင်ꩻ ခေတ်ယိုလဲင်ႏခါ သမဲင်ꩻပညာႏသျင်ႏသီး နေးထူႏလွနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ ကွဲးကား သမဲင်ꩻကရိုꩻဒါႏ ဝေါဟာရယို လိတ်တဲမ်းသား သွဉ်ထူႏမုꩻအလꩻ အဝ်ႏမဲင်ꩻလိုꩻမျိုꩻမျိုꩻ ဘာႏသာႏငေါဝ်းငွါ "ဆမွိုင်"ကိုလွဉ်တဲင် ဆ-ခွန်၊ မွိုင်-အတ္ထုပ္ပတ္တိ၊ နဝ်ꩻမꩻ "သမဲင်ꩻ"ကရိုꩻနဝ်ꩻလဲ့ တဲမ်းမုဲင်သေ ခွန်သီးအတ္ထုပ္ပတ္တိနေနေသွူ၊ နုဲင်းမုဲင်ꩻမုဲင်ꩻခန်းတယဝ်း ရွမ်ဖြုဲင်ꩻယို အီႏထူႏသွုံꩻဒျာႏ "သမဲင်ꩻ" ကရိုꩻဒါႏ ဝေါဟာရယိုသွူ။ ရွမ်ဖြုဲင်ꩻယို ဟဲ့ꩻဖန်သေꩻ "သမဲင်ꩻတဖူꩻကျံꩻ"တဲင် အတိတ်ကာႏလကို ပအိုဝ်ႏသီး ကအဝ်ႏထောင်လွဉ်ဒါႏ သမဲင်ꩻလီꩻ တဖူꩻတလီးလွုမ်းကို တွူႏတရန်လွဉ်ဗာႏ အယပ်ꩻအခုဲင်ႏစားနဝ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ နေးထူႏလိတ်သွဉ်ခန်ꩻထွူတွော့ꩻ အနာႏဂတ်ဆꩻငါ ခွိုꩻပအိုဝ်ႏသီးတာႏယို ဖေႏကဗွိုန်ပီနုဲင်း အာႏရုံႏထန်ႏစ မွူးရောဝ်ꩻစောဝ်းချိန်ႏ သာႏယာႏတရောင်းတရေꩻ ရေႏစူꩻနုဲင်းနဝ်ꩻမꩻ "သမဲင်ꩻကျံꩻ"ရွမ်ဖြုဲင်ꩻယို ပေါႏထန်ႏလွဉ်ဗာႏသွူ။
ကွန်ႏမာꩻဆွိုက်ဆံႏရေꩻ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
ကွန်ႏမာꩻဆွိုက်ဆံႏရေꩻ သမဲင်ꩻအလꩻ ကမ္ဘာႏသမဲင်ꩻပညာႏသျင်ႏသီး ကအွဉ်ႏထွော့သေꩻခါꩻနဝ်ꩻ ကမ္ဘာႏဦꩻခေတ်၊ သွဉ်းသယ်ႏခေတ်၊ ဟံႏပဲင်ႏပဒေႏသရာဇ်ခေတ်၊ အရင်ꩻတန်သားခေတ်ဖုံႏယို အွဉ်ႏနေးခင်ႏမွဉ်တွော့ꩻ တဲမ်းမုဲင်ဒင်ႏသေꩻနေးနဝ်ꩻသွူ။ ၁။ လုံးခေတ် ၂။ တောင်ꩻခေတ် ၃။ ပသီႏခေတ်တဲင် လုံးခေတ်နဝ်ꩻ လိုꩻရွိုင်ꩻခေတ်၊ တောင်ꩻခေတ်နဝ်ꩻ အီႏယဉ်ႏငဲးတငဲးတဝ်းခေတ်၊ ပသီႏခေတ်နဝ်ꩻ ယဉ်ႏငဲးလွဉ်ခေတ်ရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ကမ္ဘာႏဦꩻခေတ်တဖြုံႏလွုမ်း မီႏသွုံꩻသပ်နပ်ထွားချာနဝ်ꩻ ကမ္ဘာႏဦꩻလိုꩻစခါသီးဖုံႏယို အောဝ်ႏလုံးခေတ်(လိုꩻရွိုင်ꩻခေတ်) ဖေႏကဖျော်တွိုႏလွဉ် ပသီႏခေတ်(ယဉ်ႏငဲးခေတ်)အခါႏလယ်ႏကို တွူႏတရန်လွဉ်ဗာႏ နိန်ႏပေါင်ꩻမွိုန်ႏသဲဉ်မꩻ ဖျော်တွိုႏလွဉ်ဗာႏနောဝ်ꩻသွူ။ ကမ္ဘာႏဦꩻခေတ်နဝ်ꩻ ပုဂ္ဂလိကပဲင်ႏဆဲင်ႏမုꩻ အဲဉ်ထဝ်းတဲင် အကျိုꩻသွုပ်နဝ်ꩻ ခြွဉ်းဗူႏပဲင်ႏဆဲင်ႏညီꩻဝင်ꩻ၊ ခံႏစာꩻညီꩻဝင်ꩻ၊ စဲ့ꩻမအဲဉ်ထဝ်း အ့ႏနွောင်ꩻတဝ်းလွဝင်ꩻ၊ ဝိသမအဓမ္မလောဘလွဉ်ꩻချိဒꩻစားနဝ်ꩻဖုံႏလဲ့အဲဉ်ထဝ်း၊ လိုꩻအဆင်ႏအရန်းခွယ်ꩻခေါ်မုꩻလဲ့အဲဉ်ထောဝ်းနဝ်ꩻမꩻ သမဲင်ꩻပညာသျင်ႏသီး ဟဲ့ꩻဖန်သေꩻ "ပဒေႏသာႏမွူးခေတ်"ရိုꩻပီးနဝ်ꩻနဝ်ꩻသွူ၊ သမဲင်ꩻတခုဲင်ႏဒင်ႏတဝ်းခေတ် ကရိုꩻလဲ့ အဝ်ႏဟဲ့ꩻပါဒျာႏ။ ဆုဲင်ꩻဝုဲင်ꩻယို တစွိုꩻတွမ်ႏတစွိုꩻ တွိုက်ꩻနက်လွဝင်ꩻ ဝိမသအဓမ္မလောဘဖု့ႏ အာႏတလာလွဉ်တဲင် တွိုက်ꩻပွယ်ꩻကို ကောနွောင်ꩻသားနောဝ်ꩻ ထွာလွဉ်"ဗွေႏ"သွုမ်ꩻတိန်ꩻသားနဝ်ꩻထွာလွဉ် "သွဉ်း"နဝ်ꩻမꩻ "သွဉ်းသယ်ႏခေတ်"ယိုပြွူႏထန်ႏလွဉ်ဗာႏနဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်ပုဂ္ဂလိကပဲင်ႏဆဲင်ႏမုꩻအဝ်ႏလွဉ်မꩻ လိုꩻအဆင်ႏအရန်းကရိုꩻလဲ့ ခွဲꩻခေါ်လွဉ် ဆို့ꩻရုဲင်ရေꩻတွက်တာႏ ထူႏသွုံꩻသော့ꩻ သွဉ်းသယ်ႏဖုံႏတဲင် တိတ်ꩻနျꩻသားတွမ်ႏ ခံႏဗာႏတိတ်ꩻနျꩻသား ကရိုꩻနဝ်ꩻ ထွာလွဉ်ဗာႏဆို့ꩻရုဲင်ရေꩻကို ထူႏသွုံꩻသော့ꩻသွဉ်းသယ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာလွဉ်လုဲင်းလွပ်ꩻသား သွဉ်းဗွေႏဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာလွဉ်ဟံႏပဲင်ႏသားတွော့ꩻ ပဒေႏသရာဇ်စနစ်နဝ်ꩻ လွူးဖွာꩻလွဉ်ပါစွဉ်ႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ ပဒေႏသရာဇ်ခေတ်ကို အုတ်ချုတ်နေး အမိန့်တငွါချင်ႏ လိုꩻခမ်းလိုꩻထီဖုံႏလဲ့သင်၊ ဟံႏယာႏဖုံႏလဲ့သင်၊ ရွဉ်ခံꩻသားပစ္စေꩻဖုံႏလဲ့သင် ခွန်စောဝ်းစောက်ꩻဖါးသီးဖုံႏ ပဲင်ႏဆဲင်ႏလို့ဒျာႏ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ အတိတ်ꩻနျꩻခံႏ လုဲင်းလွုပ်ꩻသားဖုံႏ တွူႏတရန်းချာတဲင် အရင်ꩻတန်သားခေတ်ယို ပေါႏလွဉ်ဗာႏယင်းနဝ်ꩻသွူ။ ပဒေႏသရာဇ် တခီႏတခေါဝ်တွမ်ႏ အရင်ꩻတန်သား တခီႏတခေါဝ်ဖုံႏလဲ့သင်၊ အရင်ꩻတန်သားခြိန်ခြိန်လဲ့သင် တယ်ႏဆို့ꩻလွဉ်လွစက်ရုံႏ၊ ထာꩻမာꩻရုံႏတဲင် ခမ်းထီရေꩻအလꩻ အုတ်ချုတ်ရေꩻအလꩻ လိုꩻမျိုꩻရေꩻအလꩻ စီꩻပွါꩻရေꩻအလꩻ နေးတွမ်ႏစူယာꩻတန်ဒို့ꩻတခြို့လွဉ် တိတ်ꩻနျꩻခံႏဗာႏသားဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ (၁၇)ရျာꩻဗူႏ နိန်ႏစောဝ်းကို ဥရောပတွိုက ဂရိခမ်းကို ခွန်စောဝ်းသီး အုတ်ချုတ်တွမ်ႏ အော်တိုကရေစီ (Auto Cracy)ပုဂ္ဂိုလ်ႏတဖြာꩻချင်ꩻ အုတ်ချုတ်ရေꩻစနစ်၊ အရစ္စတိုကရေစီ (Aris to Cracy)ခွန်တွမ်ႏမူꩻမတ် အုတ်ချုတ်ရေꩻစနစ်နဝ်ꩻ ဂရိခမ်းသားဖုံႏ တွူႏတရန်ချာနဝ်ꩻမꩻ ဒီမော့စ်ကရေတီးယား (Demous Cratia)ကရိုꩻဒါႏ ဝေါဟာရယိုအလꩻ ဒီမိုကရေစီ(Democracy)ခမ်းသားလိုꩻအာ အုတ်ချုတ်ရေꩻစနစ်ယို ပြွူႏထန်ႏလွဉ်ဗာႏတဲင် ဗꩻတွိုႏစွဉ်ႏဟန်ႏသနီꩻယိုသွူ။ ကွန်ႏမာꩻဆွိုက်ဆံႏရေꩻ သမဲင်ꩻတလီးလွုမ်းကို ထီလဲင်ꩻကပို့ꩻလူးဒါႏ ဖေꩻတံႏနဝ်ꩻ ခွိုꩻပအိုဝ်ႏအပါႏအဝင်ႏ ကမ္ဘာႏစွိုးခွိုꩻသီးဖုံႏ ခံႏစာꩻဗွိုန်ပီဒျာႏလွဝင်ꩻသွူ၊ ကွဲကားတွော့ꩻ "ပျူခွိုꩻနွယ်ႏ"ပအိုဝ်ႏသီးဘဝအစနဝ်ꩻ သာႏယာႏတဝ်းငါႏ နုဲင်းဂိမှန္တရာႏသီး မွူးရောဝ်ꩻခိုႏ တလီꩻလဲ့သန် ခမ်းလဲ့တန် တယ်ႏစနဝ်ꩻခါ လာမားဟာကိုတဲင် တွူႏတရန်လွဉ်ဗာႏနေး ကာဗꩻလွဉ်ဗာႏနေး ထီတသုဲင်ကိုနဝ်ꩻသွူ။
ပထဝီႏ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻဖုံႏ ကအုံအဝ်ႏရာꩻအရပ်ဖုံႏနဝ်ꩻ ဖြောဝ်ꩻကောင်ရွေꩻအခေါဝ်နဝ် ဖဲ့ꩻတွို့ꩻ စောက်ꩻတနျာႏခမ်းကူဖဲ့ꩻထင်ꩻ၊ ပဂိုꩻခရဲင်ႏ၊ ဖါအင်းခရဲင်ႏ၊ ခူႏခရိစ်(ကော့ကရိတ်)ယင်ပြွယ်(လှိုင်းဘွဲ့)ဒေႏသဖုံႏယို ခွိုꩻပအိုဝ်ႏသီး မွိုးနန်းစခါခင်ႏလမ်းအုံဒျာႏ။ ကောင်ရွေꩻဒေႏသ ပအိုဝ်ႏသီးရပ်ရာႏနဝ်ꩻ ခမ်းကူဖဲ့ꩻတွို့ꩻ ၉၆-ဒီႏဂရီႏ မိနစ် ၃၁-လောင်ဂျီတွစ် ဆꩻကွဉ်ႏ၊ ခမ်းကူဖဲ့ꩻကွဉ်ႏ ၉၇-ဒီႏဂရီႏ မိနစ် ၄၅-လောင်ဂျီတွစ် ဆꩻကွဉ်ႏ၊ ခမ်းကူဖဲ့ꩻထင်ꩻ ၂၁-ဒီႏဂရီႏ မိနစ် ၃၀-လတ္တီတွစ်၊ ဆꩻထင်ꩻ ခမ်းကူဖဲ့ꩻနဝ် ၁၉-ဒီႏဂရီႏ မိနစ် ၃၀-လတ္တီတွစ်ဆꩻထင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ခွိုꩻပအိုဝ်ႏ ၇၅%ရျာꩻခေါင်ꩻနဝ်ꩻ အုံအဝ်ႏဒျာႏ ကောင်ရွေꩻလောင်းကိုဖုံႏ၊ ထာꩻခြောင်ႏလုဲင်းကိုဖုံႏတဲ့ အာတန်ဒျာႏ၊ သထွုံႏခရဲင်ႏတွမ်ႏ စောက်ꩻခမ်းနယ်ႏ ထာꩻခြောင်ႏလုဲင်းဖုံႏယို ခွိုꩻပအိုဝ်ႏဖုံႏအာငါႏအကျောင်ꩻ ယေးလ်ယူနီဗာစီတီ အာသျအခဝ်ကွဉ်ႏနဝ်ဒေႏသ လေ့လာသွဉ်ထူႏရေꩻအစွိုꩻ တဲမ်းမုဲင်သေꩻခါꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ကောင်ရွေꩻဒေႏသ ပအိုဝ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ မောက်ꩻမုဲင်ႏ၊ မွိုင်ꩻနုဲင်ꩻ၊ လုဲင်းခါႏ၊ မွိုင်ꩻကွိုင်၊ ရောက်ꩻစောက်ꩻရွီႏ၊ မွိုင်ꩻပွဉ်၊ စံကာꩻ၊ မွိုင်ꩻပြုဲင်ꩻ၊ သထွုံႏပေႏ၊ ဗန်းယဉ်ႏ၊ နောင်ဗွဉ်၊ နမ်းခုတ်၊ စကွယ်၊ ကိန်ꩻခံꩻ၊ ဟိုပုံꩻ၊ တောင်ႏကီꩻ၊ လွယ်လုံ၊ ဘေားနင်ꩻ၊ ပွေးလ၊ ဘော်ဆိုင်း၊ နမ်းခုန်း၊ ပင်မီ၊ လွယ်မော်ꩻ၊ နမ်းတုတ်ꩻ၊ ပင်ႏတရား၊ ကျုံး၊ ဆာမွိုင်ꩻခံꩻ၊ လွယ်အုဲႏ-ဒေႏသဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ပဂိုꩻတွိုင်ႏကို ပအိုဝ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ တောင်ႏအူခရဲင်ႏ၊ ပဂိုꩻခရဲင်ႏ၊ သထွုံႏခရဲင်ႏကို ပအိုဝ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ကျိုက်ထိုႏဝိန်ꩻနယ်ႏ၊ ဘီးလဲင်းဝိန်ꩻနယ်ႏ၊ သထွုံႏဝိန်ꩻတယ်ႏ၊ တနင်္သာရီႏတွိုင်ႏကို ပအိုဝ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ကျိုက္ခမီႏခရဲင်ႏ၊ စောက်ꩻတနျာႏခမ်းကို ပအိုဝ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ လွယ်ကောႏခရဲင်ႏ၊ စောက်ꩻခမ်းကို ပအိုဝ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ခူးခရိစ်၊ ဖါအင်း၊ ယင်ပြွယ်ꩻ၊ ဖါပွဉ်-စတဲင် ဒေါနကောင်ရွေꩻထာꩻခြောင်ႏလုဲင်းကိုဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။
လိုꩻဖြာꩻပေါင်ꩻ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
၁၉၁၁-ဗာႏနိန်ႏစာႏရင်ꩻအလꩻ တခမ်းလွုမ်းချွစ် ခွိုꩻပအိုဝ်ႏလိုꩻဖြာꩻပေါင်ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏ ၆၈၃၂၉-ဖြာꩻတဲင် ၁၉၃၁-ဗာႏနိန်ႏကို စာႏရင်ꩻအလꩻ တခမ်းလွုမ်းချွစ် ခွိုꩻပအိုဝ်ႏလိုꩻဖြာꩻပေါင်ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏ ၂၂၅၈၂၂-ဖြာꩻအကျောင်ꩻ ကမ္ဘာႏကုလသမဂ္ဂကျေႏညာႏချက်အလꩻ ဒုတိယစဲ့ꩻကမ္ဘာႏ မာꩻလွဉ်ယို နိန်ႏနီဆီတလဲင်ႏ လိုꩻလွိုပွာꩻနွုံꩻနဝ်ꩻ ထန်ႏထိုꩻနီပွန်းရိုꩻပီးနဝ်ꩻသွူ။ မဉ်ႏတွိုႏ နိန်ႏ ၁၉၉၁-ဗာႏနဝ်ꩻ တခမ်းလွုမ်းချွစ် ပအိုတ်ႏလိုꩻဖြာꩻပေါင်ꩻယို အီႏအဝ်ႏလွဉ် ၂-သန်းလွိုကရိုꩻနဝ်ꩻ နပ်ထွားလꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ၁၉၃၁-ဗာႏနိန်ႏ အိန္ဒိယအစိုႏရ ကိပ်ꩻထူႏလိုꩻ လိုꩻဖြာꩻပေါင်ꩻဌာႏန ကျေႏညာႏချက်အလꩻ ပအိုဝ်ႏနဝ်ꩻ ၁၉၁၁-ဗာႏနိန်ႏအယံတွင်ꩻ လိုꩻဖြာꩻပေါင်ꩻ ၁၀'၀၀၀ ကို လွိုပွာꩻ ၉၁၆-ဖြာꩻတဲင် ၁၉၃၁-ဗာႏနိန်ႏနဝ်ꩻ လိုꩻဖြာꩻပေါင်ꩻ ၁၀'၀၀၀ ကို လွိုပွါꩻ ၉၃၄-ဖြာꩻ ခွိုꩻပအိုဝ်ႏ လိုꩻလွိုပွာꩻနွုံꩻနဝ်ꩻ အာလဲဉ်းဒွိုန်းက ဖြောဝ်ꩻစွိုးခွိုꩻအကျောင်ꩻ ရိုꩻခါꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။
လာမားဟာမွူးကွို့ꩻနာꩻဖုံႏ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
အဝ်ႏတူရာနီးယန်းနားဟွိုန်ꩻကို ကဖထန်ႏလွဉ်ဒါႏ စောက်ꩻပအိုဝ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ဘီစီ ၁၁၃၃-၁၁၂၃-အယံတွင်ꩻ ခံႏစာꩻဗာႏ ခယ်ႏဟော်ခံꩻ "ဂေါဝ်းဆိန်"တိတ်ꩻနျꩻမုꩻဆꩻလသွူ၊ ဆုဲင်ꩻဝုဲင်ꩻ ဘီစီ ၁၁၂၈-၁၁၂၅-ကို ဖနေးအစွိုꩻတန် ၃-စွိုꩻတွော့ꩻ တယ်ႏဆို့ꩻခူဝိန်ꩻထုဲင်ႏ ကမ္ဘောဒီးယား၊ လောဝ်ꩻ၊ ဗီယဲက်နံဒေႏသကိုဖုံႏသွူ၊ အဝ်ႏနဝ်ꩻမꩻ အာႏရဲင်ꩻတန်ထုဲင်ႏသီးဖုံႏ လွဉ်တွိုက်ꩻတဲင် လင်ꩻတယ်ႏဖျင်ခူꩻဝိန်ꩻ နယ်ႏကိန်ꩻမုဲင်ႏကိုလဲ့ ထုဲင်ႏဖုံႏလွဉ်တွိုက်ꩻယင်းတဲင် တသွေႏဒွမ်လင်ꩻ မျဝတီႏဆꩻတွို့ꩻဖဲ့ꩻ တယ်ႏဖျင်ခူဝိန်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏရွှေလီခြောင်တန်ဖဲ့ꩻ ကနွို့ꩻလွဉ်ဒါႏ စောက်ꩻပအိုဝ်ႏစွိုꩻနဝ်ꩻ တယ်ႏဆို့ꩻစီးဝါးဝိန်ꩻ(တကောင်း)၊ ဧရာႏဝတီႏခြောင် အသောင်အရင်ꩻထျꩻ ညမားစွဉ်ႏနိန်ႏပေါင်ꩻ ၁၇၂-နိန်ႏသွူ၊ အဝ်ႏမဇ္ဈိမဒေႏကို ကလွဉ်ဒါႏ ခွန်အဘိရာဇာႏလင်ꩻတွိုက်ꩻတဲင် ခမ်းကုဲင်ထိုꩻဗာႏသွူ၊ အစွိုꩻယိုနဝ်ꩻ တသွေႏလင်ꩻဒွမ်ဖျင် တယ်ႏဆို့ꩻယင်း ပိုးဝေးခမ်းနဝ်ꩻ ညမားစွဉ်ႏ တယ်ႏဘီစီ ၄၄၃-ဗꩻတွိုႏအေဒီ ၉၅-နိန်ႏပေါင်ꩻ ၅၀၀၀ လွိုစွဉ်ႏနဝ်ꩻသွူ၊ ခမ်းဗွေႏ ပိုးလꩻမျိုꩻတွမ်ႏ ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻ ထွာဝင်ꩻပဋိပက္ခတဲင် "ပျူ"ခွိုꩻနွယ်ႏ ပအိုဝ်ႏသီးနဝ်ꩻ ဖထန်ႏခေါ်တွော့ꩻ လင်ꩻတယ်ႏယင်းဝိန်ꩻ စိစ်တောင်း တွမ်ႏခြုံꩻခြောင်တန်ခါႏလယ်ႏ ထာꩻခြောင်ႏလုဲင်းကိုနဝ်ꩻသွူ။ ဘီစီ ၁၁၂၅-၁၁၂၂ ယူနန်နယ်ႏကို ကအုံချꩻတယ်ႏဆို့ꩻခူဝိန်ꩻအယံတွင်ꩻ "ချောဝ်"ခူဆက် "ခွန်ဖိန်းဝမ်"တိတ်ꩻနျꩻစောက်ꩻပအိုဝ်ႏ ခမ်းရင်ꩻသားဖုံႏတဲင် ဘီစီ ၇၄၁-၇၃၉နဝ်ꩻ နွို့သော့ꩻလွေꩻမန်းခမ်း ကွတ်ခုဲင်ကောင်ရွေꩻ ကျူကုတ်တခါꩻငွါဖဲ့ꩻထွူနဝ်ꩻ တယ်ႏဆို့ꩻဖျင်ခူဝိန်ꩻ ဖြောဝ်ꩻကောင်ရွေꩻအခေါဝ်နဝ်ကိုနဝ်ꩻသွူ၊ ဝီလီယန်ဒန်းဟဲစ်ကဲတ် သဖော်ꩻအလꩻ စောက်ꩻပအိုဝ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ကွပ်ပွိုးဖူးဝေးဖြောဝ်ꩻ၊ နဝ်ꩻတဝ်းလဲ့ မန်းသီးဖုံႏ လွဉ်တွိုက်ꩻတဲင် ဆွတ်ꩻဒွမ်လင်ꩻစိစ်တောင်းတွမ်ႏခြုံꩻခြောင်တန်နီလီးခါႏလယ်ႏ ရိုꩻပီးနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏပိုးဝေးခမ်းကို ကထန်ႏလွဉ်ဒါႏ အစွိုꩻနဝ်ꩻလဲ့သင်၊ အဝ်ႏဖြောဝ်ꩻကောင်ရွေꩻ ကလင်ꩻလွဉ်ဒါႏ အစွိုꩻနဝ်ꩻလဲ့သင်၊ အဝ်ႏမျဝတီႏနယ်ႏကို ကလင်ꩻလွဉ်ဒါႏအစွိုꩻနဝ်ꩻလဲ့သင် ခွဲးကျုံႏလွဝင်ꩻ ခြောင်တန်နီလီးခါႏလယ်ႏကိုတဲင် တယ်ႏဆို့ꩻသုဝဏ္ဏဘူမိခမ်းတန်နဝ်ꩻသွူ၊ ခါးလားကောင်ရွေꩻသား တွမ်ႏစီးဝါးခမ်း ခွိုꩻပအိုဝ်ႏဖုံႏ ကလင်ꩻထေ့နဝ်ꩻ အဝ်ႏမျဝတီႏဖဲ့ꩻ ကဖျော်လွဉ်ဒါႏ ခွိုꩻပအိုဝ်ႏသီး တယ်ႏဆို့ꩻအွဉ်ရီးလဲဉ်း "သုဓမ္မဝတီႏ"ခမ်းတဲင် ကောင်ရွေꩻသားတွမ်ႏ စီးဝါးနယ်ႏသား နီစွိုꩻယို ဖျော်ထေ့ထွူ တယ်ႏညီꩻဝင်ꩻ "သုဘိန္နနဂရ"တွမ်ႏ "သုဝဏ္ဏဘူမိ"ခမ်းနဝ်ꩻသွူ။ တယ်ႏစတူရာနီးယန်းနားဟွိုန်ꩻကို ကဖထန်ႏလွဉ် ဘီစီ ၁၅၀၀-ဗꩻတွိုႏ ၆၀၀ ခါႏလယ်ႏ ခွိုꩻပအိုဝ်ႏသီး သက်မွန်ယံအုံတဲင်နွောင်ꩻရေꩻအတွက် ကတွူႏတရန်လွဉ်ဗာႏဒါႏ နုဲင်းကီယိုဖုံႏနဝ်ꩻ ညနေးစွဉ်ႏနိန်ႏပေါင်ꩻ ၁၁၀၀၀ ရပ်နဝ်ꩻသွူ။ ကအဝ်ႏကုဲင် ခယ်ႏခမ်းကိုအယံတွင်ꩻနဝ်ꩻ ဂေါဝ်းမိန်းဝမ် ခွန်ဟော်ခံꩻသီးဖုံႏ တိတ်ꩻနျꩻအံႏနွောင်ꩻတဲင် ခွိုꩻပအိုဝ်ႏအပါႏအဝင်ႏ စောက်ꩻခွိုꩻနွယ်ႏဖုံႏ လွင်းထန်ႏဗာႏ လောဝ်ꩻ၊ ဗီယဲစ်နံ၊ ကမ္ဘောဒီးယားကိုဖုံႏလဲ့ တယ်ႏဆို့ꩻတဉ်ႏခွေါင်လဲဉ်း ခင်ႏလမ်းအုံအယံတွင်ꩻ ထုဲင်ꩻဖုံႏလွဉ်တွိဒက်ꩻတဲင် လွင်းထန်ႏဗာႏ ကအဝ်ႏတယ်ႏဆို့ꩻခူဝိန်ꩻထုဲင်ꩻခမ်း မုဲင်းခြောင်ꩻတန်အေသာင်အရင်ꩻတွမ်ႏ ကိန်ꩻမုဲင်ႏနယ်ႏဖုံႏကိုလဲ့ ကွပ်ထုဲင်ꩻဖုံႏ နေးတွမ်ႏအာႏရဲင်ꩻ လွဉ်တွိုက်ꩻတဲင် လွင်းထန်ႏဗာႏ၊ ကတယ်ႏဆို့ꩻစီးဝါးဝိန်ꩻအယံတွင်ꩻလဲ့ အဘိရာႏဇာႏ လွဉ်တွိုက်ꩻတဲင် လွင်းထန်ႏဗာႏ၊ ကအဝ်ႏဖြောဝ်ꩻကောင်ရွေꩻလောင်းလဲ့ ကွပ်မန်းဖြောဝ်ꩻသီး လွဉ်တွိုက်ꩻတဲင် လွင်းထန်ႏဗာႏ၊ ကအဝ်ႏမျဝတီႏဖဲ့ꩻသူꩻလဲ့ ကွပ်ထုဲင်ꩻဖုံႏ လွဉ်တွိုက်ꩻတဲင် လွင်းထန်ႏဗာႏ၊ တွမ်ႏဖူးဝေးပိုးလိုꩻမျိုꩻ ကအဝ်ႏတယ်ႏဆို့ꩻညီꩻဝင်ꩻ ပိုးဝေးခမ်းထီအတွင်ꩻနဝ်ꩻလဲ့ ကွပ်ပွိုးပိုးတွမ်ႏပအိုဝ်ႏတဖူးဝေး ထွာဝင်ꩻပဋိပက္ခတွော့ꩻ ပအိုဝ်ႏဖုံႏလွင်းထန်ႏဗာႏစတဲင် သမဲင်ꩻထီထွတ်ꩻအကို ခွိုꩻပအိုဝ်ႏသီး ဘဝအစနဝ်ꩻ အကဲင်အမင်ꩻ အထူႏအနာႏ အထင်ႏအလင်ဖုံႏ တွူႏတရန် ကာဗꩻလွဉ်ဗာႏ အယပ်ꩻအခုဲင်ႏ မရေႏမရာႏနုဲင်းကီယိုဟွဉ်ႏထွူမꩻ တယ်ႏစ ဘီစီ(၆)ရျာꩻဗူႏ ဗꩻတွိုႏအေဒီ(၁၁)ရျာꩻဗူႏအယံတွင်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ တယ်ႏဆို့ꩻနွောင်ꩻသွူ သုဓမ္မဝတီႏ၊ သုဘိန္နနဂရတွမ်ႏ သုဝဏ္ဏဘုမ္မိခမ်းဖုံႏတဲင် ခွိုꩻပအိုဝ်ႏသီးဘဝယို တွမ်ႏဣန္ဒြေႏဂုဏ်ႏသိက္ခာႏအဝ်ႏလွဉ်ဗာႏသွူ။ ခွိုꩻပအိုဝ်ႏသီး ကအုံဗာႏတွမ်ႏပါႏ ခူဝိန်ꩻတွမ်ႏဟော်တွမ်ႏဟင်းနဝ်ꩻ နိန်ႏပေါင်ꩻ(၁၆၀၀)ရပ်တဲင် လွိုတဲင်နဝ်ꩻနဝ်ꩻ ထာꩻလေရောင်ႏထိုꩻမား ထွာလာမားဟာ မွူးကွို့ꩻနာꩻဖုံႏစွဉ်ႏဒျာႏလွဉ်းလွဉ်းနဝ်ꩻသွူ၊ Misfortume never comes alone. အကုသိုလ်ႏ ဂြိုဟ်ႏရာႏဟုနဝ်ꩻ တလဲင်ႏလွုမ်ꩻတလွဉ်တဝ်း-ကရိုꩻဒါႏ အင်္ဂလိပ်သီးငဝ်းတွိုင်ꩻအလꩻ အေဒီ (၈၃၂-၈၃၅)ကို နန်းစောတပ်ဖုံႏလွဉ်တွိုက်ꩻတဲင် သုဝဏ္ဏဘုမ္မိကုဲင်ဗာႏလဲဉ်းတလဲင်ႏ၊ ခွန်တွမ်ႏလိုꩻခမ်းလိုꩻထီဖုံႏ တွူႏတရန်သောင်ႏသာလွယင်းဝင်ꩻတဲင် ကွီးတနွောင်းနွောင်ꩻယင်းဒျာႏ ဘီစီ(၄၄၃)ကိုကပွင်ꩻဒါႏ သိဒ္ဓတ္ထဂေါတမသာႏသနာႏနဝ်ꩻ စွစ်ꩻလီတွိုႏလွေꩻ သုဝဏ္ဏဘုမ္မိတဲင် အေဒီ ၄-ရျာꩻဗူႏကို သုဝဏ္ဏဘုမ္မိခမ်းယို လွိုင်ႏကွိုန်ꩻသာႏယာႏငါႏလဲဉ်းအကျောင်ꩻ ခယ်ႏမတ်တန်ꩻကို အဝ်ႏခါꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ အေဒီ ၇-ရျာꩻဗူႏအယံတွင်ꩻ ပါရှန်းကွုံႏသယ်ႏတွမ်ႏ သုဝဏ္ဏခမ်းသားဖုံႏ အောဝ်ႏဖြေꩻစာကူꩻကား ပေါင်ꩻပုဲင်လဲဉ်းဝင်ꩻအကျောင်ꩻ သေဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ သုဝဏ္ဏဘုမ္မိ သာႏယာႏလွိုင်ႏကွိဒန်ꩻတဲင် အဝ်ႏမဇ္ဈိမဒေႏသကို သင်္ကရဲက်ဘာႏသာႏ ပါဠိဘာႏသာႏတွမ်ႏ ကဒမ္ဗအက္ခရာႏ၊ ပါလဝအက္ခရာႏဖုံႏလဲ့ဖျော်တွိုႏလွဉ် သုဝဏ္ဏတွမ်ႏမဇ္ဈိမယိုလဲ့ အဝ်ႏဖြေꩻစာကူꩻကားလဲဉ်းဝင်ꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ ဂျေစကော့မတ်တန်ꩻအလꩻ သေဗာႏပါသွူ။ တယ်ႏခမ်းဗွေႏ သူရိယစန္တာႏ ဗꩻတွိုႏ မနုဟာႏစိုးခါႏလယ်ႏကို သုဝဏ္ဏခမ်းသား (ပျူ ဖျအို ပေါ်ဦꩻ ပအူႏ ပအိုဝ်ႏ တောင်သူ)ဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာလွဉ်ဗုဒ္ဓဘာႏသာာႏဂိုဏ်ꩻဝင်ႏဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ၊ ကွပ်သုဝဏ္ဏဘုမ္မိ လွိုင်ႏကွိုန်ꩻသာႏယာႏလွဉ်မꩻ ခမ်းအသောင်အရင်ꩻ တကေးထီႏတောႏတဲင် အေဒီ (၁၁၅၇)ကို တမ္ဗဝတီႏခမ်းဗွေႏ ခွန်အနုရုဒ္ဓါႏ လွဉ်တွိုက်ꩻယင်းတွော့ꩻ ပျူခွိုꩻနွယ်ႏ ပအိုဝ်ႏသီးခမ်း သုဝဏ္ဏဘုမ္မိနဝ်ꩻ လုံးဝြပင်ꩻပြုဲင်လီလာထိုꩻဗာႏအကျောင်ꩻ ပါမောက္ခ G.H.Luee အွဉ်ႏမုဲင်သေꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။
ဘာႏ(သာႏ)တသာတယ်ႏဆို့ꩻရေꩻ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
သုဝဏ္ဏဘုမ္မိကုဲင်ထွူဆုဲင်ꩻနဝ်ꩻ ခွိုꩻပအိုဝ်ႏသီး ကထူႏဂုဏ်ႏအီဒါႏ ပိဋကတ်သွံဖွုံႏ အပါအဝင်ႏ ခွန်မနုဟာႏတွမ်ႏ နင်ꩻသိရိမာႏ ပိုခိုသုဓမ္မမင်ꩻသာꩻ မူꩻမတ်ဖုံႏ ပညာႏသျင်ႏ လိုꩻသေလိုꩻဒါႏဖုံႏ ချွေႏရံႏဖုံႏ ကားကအဝ်ႏလဲ့ ထွာစဲ့ꩻရွိုးအနေႏ ပင်ꩻသဲင်ꩻဟဲ့ꩻသဲင်ꩻ တမ္ဗဝတီႏခမ်းတဲင် ခွန်မနုဟာႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏထွာဘုရာꩻသွဉ်းနဝ်ꩻသွူ၊ သုဝဏ္ဏခမ်းသားဖုံႏလဲ့ ထန်ႏလီလာထိုꩻဗာႏတဲင် အုံကွူႏဗာႏနေး ဖူးဝေးစောက်ꩻ မန်း မဲင်ꩻ ဖြောဝ်ꩻသီးနဝ်ꩻသွူ၊ ပအိုဝ်ႏကရိုꩻဒါႏ အမဉ်ꩻနဝ်ꩻလဲ့ ရင်းအီႏထိုꩻမားတမွာမွာစွဉ်ႏ၊ စွိုးခွိုꩻယဉ်ႏငဲး လိတ်လုဲင်ꩻ ငဝ်းငွါ ခွမ်ꩻလာꩻအကွဉ်ကꩻ သတဲင်ꩻကရိုꩻသားလဲ့ လဲင်ꩻအီႏခံႏဗာႏစွဉ်ႏဝင်ꩻမျောႏထိုꩻ စတဲင်သမဲင်ꩻတလီးလွုမ်း ခွိုꩻပအိုဝ်ႏသီးဘဝနဝ်ꩻ ဗꩻတွိုႏယိုခါ အဝ်ႏခေ့ꩻတသေႏဒွိုန်းက လာမားဟာ မွူးကွို့ꩻနာꩻယို လဲင်ꩻတလို့ဒါႏဒွုမ်နဝ်ꩻသွူ။ အတိတ်နဝ်ꩻ အွဉ်ႏခင်ႏမွဉ် ပစ္စုပ္ပန်ႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏကတူႏ အနာႏဂတ်နဝ်ꩻ ရေႏစူꩻငါ ငေါဝ်းတွိုင်ꩻယိုအလꩻ အတိတ်ကာလ သမဲင်ꩻထီထွတ်ꩻတဖꩻ ကတွူႏတရန်လွဉ်ဗာႏဒါႏ အယပ်ꩻအခုဲင်ႏဖုံႏယို ထွူႏထွူႏတွုမ်တွုမ် ထူႏသွူသွဉ်ခန်ꩻတဲင် ဟန်ႏနီꩻပစ္စုပ္ပန်ႏကာႏလယို အွဉ်ႏခံႏထွူသꩻရက်ခွိုꩻတန်တန်အာအာ အွဉ်ကတူႏခြိန်းခြိန်းတွော့ꩻ အနာႏဂတ်ဖေႏကထွာအီ တရောင်းတရေꩻနောဝ်ꩻ နေးတွမ်ႏလွောင်ႏဗူႏရေꩻအာႏရဲင်ꩻတဲင် လိုႏကာႏငါလဲဉ်းဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။
အဇ္ဇေဝ ကိစ္စံ ကာတဗ္ဗံ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
ထာꩻမာꩻကလိုႏမာꩻဒါႏ ဟန်ႏနီꩻနဝ်ꩻ မာꩻထွူထွူခန်းယိုခါ-ကရိုꩻဒါႏ နီဗွေႏဘုရာꩻငေါဝ်းဩဝါဒယိုအတွိုင်ꩻ စွိုးခွိုꩻလွောင်ႏဗူႏရေꩻယို အရေꩻတန်ငါႏတဲင် ခွိုꩻပအိုဝ်ႏသီး အနာႏဂတ်ဖေႏကထွာလꩻ တရောင်းတရေꩻအတွက် ထွို့ꩻဗူႏရေꩻယို ပဓာနထာꩻမာꩻဒျာႏ၊ အရန်းပေါင်ꩻစွုမ်ႏကိုကအဝ်ႏဒါႏ ခွိုင်းခွိုꩻပအိုဝ်ႏဖုံႏ လွူးတဲင်ရီးဗာႏ သꩻရက်ခွိုꩻထွူတဲင် ခင်ႏမွဉ်အွဉ်ႏနေး လွောင်ႏဗူႏရေꩻ၊ ဝွေႏဖန်ႏရေꩻ၊ အာႏပေႏချက်နောဝ်ꩻ ထုမ်ႏဗာႏ၊ ကမော့ꩻလွဉ်ဒါႏ အာႏပေႏချက်နဝ်ꩻ ဖျင်မွဉ်းထွူတွော့ꩻ တယ်ႏဆို့ꩻခွိုန်ꩻချာဗာႏ လွောင်ႏဗူႏရေꩻနဝ်ꩻသွူ။ နေးတွမ်ႏလွောင်ႏဗူႏရေꩻအာႏရဲင်ꩻတဲင် စွိုးခွိုꩻရက်ပဲင်ꩻရေꩻ၊ လုမ်းဗဉ်ႏရေꩻ၊ တသွိုန်တန်ႏတူႏရေꩻ၊ လွိုင်ႏကွိုန်ꩻသာႏယာႏရေꩻဖုံႏယို တရန်းတိုꩻပင်ႏထိုကီလွသွူတွော့ꩻ ဘဝတသာ တယ်ႏဆို့ꩻအီရေꩻအတွက် အစီႏအစဲဉ်ႏဟဝ်ဟဝ် ခင်ႏကာမဲဉ်ႏမဲဉ်ႏ မဉ်ႏထင်ႏငါလွေꩻနဝ်ꩻ တနီꩻစဝ်းစဝ်း နီကအင်းရွယ်ႏဒါႏ တဖူꩻသွတ်ꩻ အောင်ႏမျင်ႏရေꩻခင်ႏလမ်းကို အရာႏအကောဝ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ အီႏဒဲ့ꩻထူႏနွောင်ꩻဗာႏရင်ꩻအကျောင်ꩻ တမာသောင်ႏသာလွေꩻဗာႏ တခွိုင်းယိုသွူ။[၁][၂][၃]