အွဉ်ႏသꩻရုဲင်းရုဲင်း
"အွဉ်ႏသꩻရုဲင်းရုဲင်း မာꩻကုဲင်းကုဲင်း" ပအိုဝ်ႏနင်ꩻမူႏဖုံႏဟွေး- အခိန်ႏယိုခါနဝ်ꩻ နီပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻအတွက် နီပအိုဝ်ႏဒေႏသကို ပအိုဝ်ႏနမ်းပဲင်ႏအုပ်ချုတ်ခွင်ꩻလꩻလဲဉ်းသွူ။ နဝ်ꩻမꩻ နီပအိုဝ်ႏဒေႏသ ဖေႏကလွိုင်ႏကွိုန်ꩻသာႏယာႏနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏခွန်ခိုတွမ်ႏ ပအိုဝ်ႏနင်ꩻမူႏရုဲင်ꩻတသွိုးခွင်ꩻ စွိုးခွိုꩻလိုꩻမျိုꩻအတွက် အွဉ်ဝင်ꩻလိုႏရုဲင်ꩻတသွိုးနုဲင်းလဲဉ်းဝင်ꩻသွူ။ ခွိုက်ကလꩻ အခွင်ꩻအရေꩻနဝ်ꩻ နီပအိုဝ်ႏမူႏဖုံႏလဲ့ ဝါႏသနာႏကပါဒါႏ၊ ကကျင်ႏလယ်ႏဒါႏကဏ္ဍဖုံႏယို လိုႏကျိုꩻစာꩻမာꩻလွေꩻငါႏလဲဉ်းနဝ်ꩻသွူ။ အီႏကျုံႏဗာႏ၊ အီႏလꩻဗာႏ မာꩻခွင်ꩻနဝ်ꩻ တယိုꩻတဝ်း၊ မဉ်မာꩻသန်ငါႏ စွိုးခွိုꩻရေꩻ၊ ဥပဒေႏရေꩻ၊ အုပ်ချုပ်ရေꩻ-စတဲင်ကဏ္ဍစွုမ်ႏဖုံႏယို မာꩻခွင်ꩻတလꩻတဝ်းတဲ့ အဝ်ႏဖိုသွူ၊ နဝ်ꩻမꩻ ဖေႏမာꩻခွင်ꩻကလꩻနဝ်ꩻ ကမ္ဘာႏကိုကအဝ်ႏဒါႏ လိုꩻမူႏယဟန်ႏနဝ်ꩻ ထွားတဝ်းနမ်းအကျိုꩻ၊ ခံႏယပ်ꩻနမ်းသꩻတဲင် ကမာꩻလွေꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏအာတန်နဝ်ꩻသွူ၊ တဲက်တွိုင်ꩻနယ်ဗာႏ ဥပမာႏတဗာႏနဝ်ꩻ နေင်ႏ ၁၈၆၇-ဗာႏ ကနေဒါနဲင်ႏငန်ႏကိုနဝ်ꩻ "လိုꩻမူႏဖုံႏ၊ လိုꩻပေႏဖုံႏ"လိုꩻကအဝ်ႏခံဒါႏ ထောင်ႏ(ရာဇဝတ်သား)ဖုံႏယို တမတ်တဝ်း'လိုꩻ'ပုဂ္ဂိုလ်ႏ ကရိုꩻဒါႏ ဥပဒေႏနဝ်ꩻ ကနေဒါနဲင်ႏငန်ႏတောႏ ထေထန်ႏခါꩻတဉ်ႏတဉ်ႏခွေါင်ခွေါင်နဝ်ꩻသွူ။ 'အင်မလီဖါးဂူဆန်'ကရိုꩻဒါႏ လိုꩻမူႏယိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏကနေဒါနဲင်ႏငန်ႏ ဝေင်ꩻမွန်တာရီယွန် လိုꩻအဆင်းရန်းထိုကို မွိုးဖါလွူးဖွါꩻလင်ꩻလွဉ်နဝ်ꩻသွူ။ နေင်ႏ ၁၈၈၇-ဗာႏနဝ်ꩻ တောႏလမ်းတွမ်ႏ အာသာမာဖီဆိုနဝ်ꩻသွူ၊ ကနေဒါနဲင်ႏငန်ႏဥပဒေႏကို လိုꩻမူႏနဝ်ꩻ ဝင်ꩻတထွော့မတ်တဝ်း 'လိုꩻ'ရိုꩻကီတဲ့ အင်လီမာဖီနဝ်ꩻ မာꩻလွေꩻဒျာႏ မွဉ်းဖျင်ပြောင်ꩻလုဲင်ႏလိုꩻမုရေꩻ၊ ဖေႏကကာႏကွယ်ႏနွောင်ꩻ အွꩻဒဝ်၊ ဆင်ꩻရယ်ꩻရေꩻ အရေꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ၊ လိုꩻမူႏဖုံႏ ဖေႏမဲးဆန္ဒ ဖေႏကလꩻတဲင် ရုဲင်ꩻတသွိုးလွေꩻနဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻမူႏဖုံႏ အခွင်ꩻအရေꩻတရာꩻဝင်ႏ ယံလꩻဗာႏနဝ်ꩻ တမာလွေꩻ ခြီခြဝ်ထွို့ꩻဗူႏလွေꩻ လိုꩻမူႏဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ၁၉၁၆-ဗာႏ၊ ကနေဒါနဲင်ႏငန်ႏ ဝေင်ꩻမွန်သန်ကို အင်မာလီမာဖီ တယ်ႏထောင်ႏလွေꩻ လိုꩻမူႏဥပဒေႏတရာꩻရွုမ်ꩻတဖြုံႏနဝ်ꩻသွူ၊ "အင်မလီမာဖီ"နဝ်ꩻ လိုꩻမူႏတရာꩻရွုမ်ꩻကို လိုꩻမူႏပေႏဖုံႏ ဝင်ꩻကနွောင်ꩻအံႏ၊ ကခံႏဗာႏဒါႏ အမုꩻတရာꩻယိုနဝ်ꩻ သွိုꩻသွိုꩻသွင်ႏသွင်ႏ ဖြေႏသျင်ꩻလွေꩻဖေႏနဝ်ꩻသွူ၊ တောႏလမ်းအွဉ်ႏကုဲင်ဝင်ꩻကိစ္စ၊ အံႏနွောင်ꩻ(အဓမ္မ)လိုꩻမူႏကိစ္စဖုံႏယိုလဲ့ နေးတွမ်ႏသက်သေႏအစွိုးစွိုးတဲင် စဲစ်ဆေꩻဆွုံꩻဖျတ်ဖေႏသွူ။ အင်မလီမာဖီနဝ်ꩻ ဗြိတိသျအင်ပါယာအကို ထွာအရီးသွတ်ꩻတရာꩻဆွုံꩻဖျတ်သားမူႏနဝ်ꩻသွူ၊ ဝွေꩻကဆွုံꩻဖျတ်ဒါႏ အရီးသွတ်ꩻ အမုꩻတရာꩻအကို တရာꩻခံႏ (ရှေ့နေ)နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻပြဲင်ႏအင်မလီမာဖီနဝ်ꩻသွူ၊ တရာꩻခံႏရှေ့နေရိုꩻ "နာꩻနဝ်ꩻ ထွာလိုꩻမူႏ၊ ကွပ်ပွိုးထွာလိုꩻမူႏတဲင် ကနေဒါနဲင်ႏငန်ႏ ဥပဒေႏအလꩻ နာꩻနဝ်ꩻ 'လိုꩻ'ပုဂ္ဂိုလ်ႏတမွေးတဝ်း၊ နဝ်ꩻမꩻ ဆွုံꩻဖျတ်တရာꩻခွင်ꩻအဲဉ်ထဝ်း"ရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ နဲင်ႏငန်ႏနဝ်ꩻ ဥပဒေႏအနေႏ လိုꩻမူႏဖုံႏနဝ်ꩻ တရာꩻဝင်ႏ 'လိုꩻ'ပုဂ္ဂိုလ်ႏ Person တမွေးတဝ်းနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻမꩻ တရာꩻဝင်ႏ အခွင်ꩻအရေꩻတွမ်ႏ တရာꩻဝင်ႏမာꩻခွင်ꩻယို လိုꩻမူႏဖုံႏနဝ်ꩻ တလꩻတဝ်းနဝ်ꩻသွူ၊ မဉ်ႏဆွုံꩻဖျတ်တရာꩻကိုနဝ်ꩻလဲ့ လိုꩻမူႏဖုံႏနဝ်ꩻ တရာꩻဝင်ႏဆွုံꩻဖျတ်တလꩻတဝ်း၊ ဒါႏကီစွဉ်ႏလဲ့ အခွင်ꩻအရေꩻတမုဲင်ꩻမုဲင် အဲဉ်ထဝ်းသွူ။ နဝ်ꩻမꩻ အင်မလီမာဖီနဝ်ꩻ လိုꩻမူႏဖုံႏ အခွင်ꩻအရေꩻ ဖေႏကလꩻဗာႏနဝ်ꩻ နီလိုꩻမူႏနမ်းကိုႏတဲင်ႏ ကျိုꩻစာꩻသောင်ႏသာလွေꩻမꩻ အီႏလꩻနွောင်ꩻ ယွုမ်းနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ တွိုႏနေင်ႏ ၁၉၂၇-ဗာႏနဝ်ꩻ အင်မလီမာဖီတွမ်ႏ လိုꩻမူႏအလောင်ႏလင် ကထွာဒါႏ 'လူစီမက်ကန်နေ'၊ 'နယ်လီမက်ကလန်း'၊ 'ပကနရီရတာအက်ဒဝ်'၊ 'အိုင်းရင်ပါတီ'လိုꩻလစ်ꩻဖြာꩻနဝ်ꩻ ထင်ႏကနေဒါတရာꩻရွုမ်ꩻ ခွဲးမော့ꩻဖြေႏသျင်ꩻလွေꩻ လိုꩻပုဂ္ဂိုလ်ႏအမုꩻဖုံႏယိုသွူ။ လိုꩻမူႏဖုံႏနဝ်ꩻ ဖေႏကထွော့မတ်လွေꩻဖေႏ 'လိုꩻပုဂ္ဂိုလ်ႏ'အတွက် ကွီဖျင်လွေꩻ ကနေဒါဥပဒေႏနဝ်ꩻသွူ၊ တွမ်ႏလိုꩻအမျာꩻဖုံႏ ကဆဲင်ႏဒါႏ ရွုမ်ꩻဖုံႏအကိုယိုလဲ့ လိုꩻမူႏဖုံႏ တရာꩻဝင်ႏ ပါခွင်ꩻဖေႏကလꩻလဲ့ ဝွေꩻသီးကွီလွေꩻနဝ်ꩻသွူ။ နေင်ႏ ၁၈၆၇-ဗာႏ ကထေထန်ႏခါꩻဒါႏ ဗြိတိသျ မြောက်အမေရိက ဥပဒေႏအခန်ꩻ(၂၄)ကို ကပါဒါႏအသွုံꩻယို ယံဖေႏကဖျင်လွေꩻဖေႏနဝ်ꩻ တဲမ်းသွင်ꩻလွေꩻအမုꩻနဝ်ꩻသွူ။ အွိုးအခိန်ႏနဝ်ꩻနဝ်ꩻ ဆီးနိတ်လွတ်တောႏအကို ထာꩻမာꩻနဝ်ꩻ မာꩻခွင်ꩻလꩻလိုꩻခိုလွုမ်ꩻ အွဉ်ႏခါꩻဥပဒေႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ကနေဒါရွုမ်ꩻကို ပေါႏဒင်ႏသွင်ꩻလွေꩻ လိုꩻပုဂ္ဂိုလ်ႏအမုꩻယိုတဲင် ဝွေꩻသီးငတ်ꩻဖြာꩻနဝ်ꩻ လိုꩻသေအာလွဉ်စွဉ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻသီးသꩻဓာတ်ယို စွူဖြွိုးငိမ်ꩻချမ်ꩻတဉ်ႏခွေါင်တဲင် တွမ်ႏသꩻရုဲင်းရုဲင်းဟန်ဟန် ရီလွေꩻစွဉ်ႏ တအွဉ်ႏထွော့တဝ်း 'လိုꩻပုဂ္ဂိုလ်ႏ'ကရိုꩻဒါႏ ဥပဒေႏယိုနဝ်ꩻ တရာꩻနေဟောင်း၊ မဲဉ်ႏနေဟောင်း-အချက်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ကနေဒါတရာꩻရွုမ်ꩻချုတ်တဲ့ လိုꩻမူႏဖုံႏယို တအွဉ်ႏထွော့နွောင်ꩻတဝ်း 'လိုꩻပုဂ္ဂိုလ်ႏ'ဆွုံꩻဖျတ်လွေꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ ဝွေꩻသီးလိုꩻမူႏဝင်ꩻငတ်ꩻတဲ့ တကေႏနပ်နွောင်ꩻတဝ်း ကနေဒါရွုမ်ꩻချုပ်ကဆွုံꩻဖျတ်နဝ်ꩻတဲင် ဒင်ႏသွင်ꩻလွေꩻထဲင်း ဗြိတိသျ နင်ꩻမူႏအကျံႏဉာဏ်ႏဖေႏသား ကောင်စီတရာꩻရေꩻ ကောႏမတီႏနဝ်ꩻသွူ၊ အခိန်ႏခါနဝ်ꩻနဝ်ꩻ တရာꩻရေꩻကောႏမတီႏနဝ်ꩻ ထွာအရန်းအထိုသွတ်ꩻသွူ။ ဗြိတိသျနင်ꩻမူႏ ဖေႏအကျံႏဉာဏ်ႏသား ကောင်စီနဝ်ꩻ ဆွုံꩻဖျတ်လွေꩻဖေႏ 'လိုꩻပုဂ္ဂိုလ်ႏ'ကရိုꩻဒါႏငဝ်းယို တသွုံꩻတဝ်းဒွုမ်၊ လိုꩻမူႏဖုံႏတဲ့ ဆီးနိတ်လွတ်တောႏအကို ပါနွောင်ꩻဒျာႏအကျောင်ꩻ လက်ခံႏအွဉ်ႏတီႏလွေꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ ဗြိတိသျနင်ꩻမူႏ ဖေႏအကျံႏဉာဏ်ႏသားကောင်စီနဝ်ꩻ ဗြိတိသျ အင်ပါယာတဗာႏလွုမ်းအကို အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻ ဒင်ႏသွင်ꩻအမုꩻကားကအဝ်ႏ နာႏခံႏဆွုံꩻဖျတ်ဗာႏ ကောင်စီနဝ်ꩻသွူ၊ ပေါႏဆွုံꩻဖျတ်နုဲင်းနဝ်ꩻထွူ ထွိုင်ႏညလစ်ꩻလာနဝ်ꩻ ဆီးနိတ်လွတ်တောႏအကို ကိုင်ရိန်းဝီလ်ဆန်ကရိုꩻဒါႏ လိုꩻမူႏယို ဆီးနိတ်ကို ထွာလွဉ်အရီးသွတ်ꩻ လိုꩻမူႏအမတ်နဝ်ꩻသွူ။ ပွိုင်းဝွို့တွမ်ႏ ဝွေꩻသီးဒင်ႏသွင်ꩻ လိုꩻပုဂ္ဂိုလ်ႏအမုꩻတဲင် ဝွေꩻသီးတင်ꩻငတ်ꩻနဝ်ꩻ ကနေဒါနဲင်ႏငန်ႏလွုမ်ꩻတကာႏတဝ်း တကမ္ဘာႏလွုမ်း သေဗာႏစွဉ်ႏဝွေꩻသီးသတ္တိꩻတွမ်ႏ ကျိုꩻစာꩻမုꩻနဝ်ꩻသွူ၊ ကနေဒါနဲင်ႏငန်ႏ အော်တငါပါလီမန်နဝ်ꩻ ထူႏဂုဏ်ႏလွေꩻဝွေꩻသီးလိုꩻမူႏ ဝင်ꩻငတ်ꩻအနေႏတွော့ꩻ အွဉ်ႏသေꩻခါꩻ ဝွေꩻသီးဝင်ꩻငတ်ꩻပွုံႏရုတ်တုနဝ်ꩻသွူ။ ကနေဒါနဲင်ႏငန်ႏ ဒေါ်လာရွဉ်ဗီႏ (၅၀)ကိုတဲ့ တွယ်ႏနျꩻထန်ႏ ဝွေꩻသီးဝင်ꩻငတ်ꩻပွုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ပေါႏလꩻသွူ လိုꩻမူႏဖုံႏအတွက် မာꩻခွင်ꩻအခွင်ꩻအရေꩻတဲ့ ဝွေꩻသီးမာꩻဖေႏလွေꩻ လိုꩻမူႏထာꩻမာꩻသားဖုံႏအတွက် ရှေ့နေနဝ်ꩻသွူ၊ ဝိတိုရိယသူနာပြုကျောင်ꩻလဲ့ ဗွောင်တယ်ႏထောင်ႏလွေꩻဖေႏသွူ၊ လိုꩻမူႏအဝ်ႏနမ်းလောင်းဖုံႏအတွက် အခွင်ꩻအရေꩻ၊ မွိုးတွမ်ႏဖါ အခွင်ꩻအရေꩻ ဖေႏကလꩻဗွိုန်ဗွိုန်ရေꩻ-စတဲင် အခွင်ꩻအရေꩻဖုံႏယိုလဲ့ ကွီလွေꩻဖေႏနဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻမူႏကမာꩻဒါႏ အွိုးစက်ယွုံႏတန်ဖုံႏကိုလဲ့ လုမ်းဗဉ်ႏရေꩻဖေႏကအဝ်ႏနဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးမွဉ်းဖျင်မာꩻလွေꩻဖေႏ စီꩻပွါꩻရေꩻ၊ လိုꩻမုꩻရေꩻ၊ ပညာႏရေꩻ၊ ခြွိုင်ႏသန်ꩻရေꩻ-စတဲင် အရေꩻကဏ္ဍစွိုးစွုမ်ႏဖုံႏယိုလဲ့ ဖေႏကထင်ႏထိုသာႏယာႏလွဉ်နဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးမွဉ်းဖျင်ပြောင်ꩻလုဲင်ႏလွေꩻဖေႏနဝ်ꩻသွူ။ ဝင်ꩻမတ်တဝ်း 'လိုꩻ'အခေႏနေႏနုဲင်းနဝ်ꩻမဉ်ႏတဲ့ အခွင်ꩻအရေꩻ ဖေႏကလꩻလွဉ်နဝ်ꩻ ဝင်ꩻကျိုꩻစာꩻဆောင်ႏရွက်လွေꩻ ယပ်ꩻယပ်ꩻခုဲင်ႏခုဲင်ႏနဝ်ꩻသွူ၊ နဝ်ꩻမꩻ နီပအိုဝ်ႏနင်ꩻမူႏဖုံႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏရေႏရွယ်ႏချက်ထိုထို ထာꩻယူႏမဲဉ်ႏမဲဉ်ႏတွော့ꩻ နီပအိုဝ်ႏဒေႏသ ဖေႏကလွိုင်ႏကွိုန်ꩻသာႏယာႏရေꩻအတွက် နီပအိုဝ်ႏမူႏဖုံႏ ကေသနာႏဒါႏ၊ ကကျင်ႏလယ်ႏဒါႏ လိုꩻမုꩻရေꩻ၊ ပညာႏရေꩻ၊ ခြွိုင်ႏသန်ꩻရေꩻ၊ စီꩻပွါꩻရေꩻ၊ ဘာႏသာႏရေꩻ၊ လိတ်လုဲင်ꩻ၊ ထွုံꩻစံႏ၊ ယေန်ႏငဲး၊ စွိုးခွိုꩻရေꩻဖုံႏယို နွောင်ꩻရာꩻဒါႏရာꩻ၊ ကျင်ႏလယ်ႏရာꩻယို အွဉ်ႏသꩻရုဲင်းရုဲင်း ထွိုင်ႏမာꩻကုဲင်းကုဲင်းခန်းသွော့ဝင်ꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ တမာဟွိုန်လွေꩻဗာႏနဝ်ꩻသွူ။ [၁][၂]