ကေꩻဇူꩻ
ကေꩻဇူꩻ ကရိုꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏတဖြာꩻ ကမာꩻဖေႏ ကကျိုꩻဆောင်ႏဖေႏ အလင်တဖြာꩻအလောင်း အကျိုꩻဟဝ် ထာꩻမာꩻဟဝ်ဒျာႏသွူ။[၁] "ကေꩻဇူꩻ"ကရိုꩻနောဝ်ꩻ - လိုꩻတွိုင်ꩻစွုမ်ႏဖြာꩻ ဖေႏနေးကသေနာႏနောဝ်ꩻ "အတွက်တာႏအကျိုꩻ"ရိုꩻဗာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။
ဥပမာႏ- နီကအုံသန္ဓေႏ မွိုးဗွေႏနမ်းလောင်းကီနောဝ်ꩻ နီဖေႏနေး ကထွာလꩻလိုꩻတဲင် နီမွိုးဗွေႏနောဝ်ꩻ ယားထိုꩻတောဝ်း၊ အုံထွိုင်ႏပါ အုံလင်ꩻပါ လွေꩻပါ သဲင်ꩻပါ၊ ကွတ်ꩻလာမာꩻကီ အလာတဆီ ကထင်ႏလꩻတဲင် မွိုးဗွေႏလုဲင်ႏတွက်သက် လွူးလင်ꩻနီ၊ မွိုးနောဝ်ꩻ နုဲင်းစွဉ်ႏအီႏသီသီ၊ နောဝ်ꩻထွူတွော့ꩻ အွဉ်ႏနဲဉ်း၊ ဖေႏအံႏ၊ ဖေႏအွꩻ၊ ဖျိုးဆီႏ၊ ဖျိုးအေႏ၊ မာꩻဖေႏပိုအတွက်တာႏ အမျိုꩻမျိုꩻ၊ မာꩻဖေႏပိုအကျိုꩻ အစားစား။ ယိုကိုနောဝ်ꩻ စဉ်ꩻစာꩻယွယွသွော့၊ မွိုးမာꩻဖေႏ ပိုအတွက်တာႏနဲ့၊ ပိုမာꩻဖေႏ မွိုးအတွက်တာႏနဲ့၊ မွိုးမာꩻဖေႏ ပိုအကျိုꩻနဲ့၊ ပိုမာꩻဖေႏ မွိုးအကျိုꩻနဲ့၊ မွိုးခံႏယပ်ꩻဖေႏ ပိုတာႏနဲ့၊ ပိုခံႏယပ်ꩻဖေႏ မွိုးတာႏနဲ့၊ မွိုးမာꩻဖေႏ ပိုတာႏနဲ့၊ ပွိုမာꩻဖေႏ မွိုးတာႏနဲ့၊ မွိုးမာꩻဒုက္ခ ပိုနဲ့၊ ပိုမာꩻဒုက္ခမွိုးနဲ့၊ မဉ်ႏစဉ္စာꩻယွယွ ပဉ်ချက်ပဉ်ချက်နုဲင်းယိုနောဝ်ꩻ- "မွိုးမာꩻဖေႏ ပိုအတွက်တာႏဒျာႏ၊ မွိုးဗွေႏမာꩻဖေႏ ပိုအကျိုꩻတာႏဒျာႏ၊ မွိုးဗွေႏ ခံႏယပ်ꩻဖေႏ ပိုအတွက်တာႏဒျာႏ၊ ပိုမာꩻဒုက္ခ မွိုးဒျာႏ" ကရိုꩻနောဝ်ꩻ စဲင်းစဲင်းစဲ့စဲ့ သေဗာႏစွဉ်ႏသွူ။
ဖါဗွေႏကထုမ်ႏဖေႏ အအံႏအအွꩻ၊ အကွဉ်အကꩻ-စတဲင်နုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏတဲ့ ပိုပေႏအတွက်တာႏဒျာႏ၊ ပိုပေႏအကျိုꩻဖုံႏဒျာႏနောဝ်ꩻသွူ။ ယိုကိုနောဝ်ꩻ မွိုးဖါ မာꩻဖေႏရီး ပိုပေႏသီးအတွက်တာႏ၊ မွိုးဖါ မာꩻဖေႏရီး ပိုပေႏအကျိုꩻတဲင် မွိုးဖါယိုနောဝ်ꩻ ထွာခန်း "ပုဂ္ဂိုလ်ႏမာꩻဖေႏရီး ဝင်ꩻကေꩻဇူꩻ"အစားနောဝ်ꩻသွူ။ ပိုမူႏတန်ထို ပိုခိုတန်လဲဉ်း၊ မဉ်ႏတွိုႏအခိန်ႏနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ မွိုးဖါကေꩻဇူꩻယို ပိုခိုတဲ့ အောဝ်ႏလိုႏယူႏ၊ ပိုမူႏတဲ့ အောဝ်ႏလိုႏသေချာ။ သေချာမွိုးကေꩻဇူꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻထွူတဲင် အောဝ်ႏလိုႏဖြော်ချာ မွိုးဖါကေꩻဇူꩻ၊ ဖြော်ဗာႏနုဲင်းမုဲင်ꩻ ကရိုꩻနောဝ်ꩻ အင်္ဂုတ္တိုရ်ႏ အမုဲင်(၂) တယ်ႏစလိတ်မဲ့ငါ (၈၁) ဗꩻလွေꩻ (၉၆)နဝ်ꩻ တဲမ်းနယ်ထွူလဲဉ်းနောဝ်ꩻသွူ။ "ကေꩻဇူꩻတရာꩻ"ကရိုꩻနောဝ်ꩻ မွိုးဖါကေꩻဇူꩻလွုမ်ꩻတကာႏတောဝ်း မွိုးဖြားဖါဖြားကေꩻဇူꩻ၊ ဆရာႏသမာꩻကေꩻဇူꩻ၊ လိုꩻလောင်ႏလိုꩻလင်ကေꩻဇူꩻ-စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏ ကေꩻဇူꩻတရာꩻ အဝ်ႏအာတန်သွူ။ နီဖေႏနေးကသေတဲင် ဝင်ꩻဒေါ့ꩻဖေႏ၊ ဝင်ꩻသွဉ်ဖေႏ၊ ကောကဒေါ့ꩻ၊ ကသွဉ်ဖေႏသားနောဝ်ꩻ ထွာနီကေꩻဇူꩻဗွေႏ။ နီဖေႏနေးကဒါႏတဲင် သွဉ်ဖေႏ၊ ကျိုꩻစာꩻဖေႏ၊ ထောက်ပမ်းဖေႏ၊ ကသွဉ်ဖေႏ၊ ကကျိုꩻစာꩻဖေႏ၊ ကထောက်ပမ်းဖေႏ၊ ကသွဉ်ဖေႏ၊ ကကျိုꩻစာꩻဖေႏ၊ ကထောက်ပမ်းဖေႏနီ ပုဂ္ဂိုလ်ႏနဝ်ꩻနဝ်ꩻ ထွာနီကေꩻဇူꩻဗွေႏ။ ဖေႏလ၊ ဖေႏငါး၊ ဖေႏငါ၊ ဖေႏအံႏ၊ ဖေႏအွꩻ၊ ဖေႏကွဉ်၊ ဖေႏကꩻ၊ ဖေႏအုံ၊ ဖေႏတယ်ꩻ-စတဲင် ကမာꩻဖေႏသား ကားကအဝ်ႏနောဝ်ꩻတဲ့ ထွာနီကေꩻဇူꩻဗွေႏ။ နမ်းဖေႏကချမ်ꩻသာႏ၊ သꩻဖေႏကချမ်ꩻသာႏ၊ ဖေႏနေးကစီꩻပွာꩻ၊ ဖေႏနေးကတိုꩻတက် ကမာꩻကဆောင်ႏရွက်ဖေႏသားတဲ့နဝ်ꩻ၊ ကကယ်ႏဖေႏဘေꩻရန်ႏ၊ ကထွို့ꩻထန်ႏဖေႏ ထာꩻဒုက္ခကို၊ ကလုမ်ꩻလာꩻ ကဖေႏအံႏတသီႏ၊ ကကူႏညီႏကစွဲကို စတဲင်ပုဂ္ဂိုလ်ႏစားနောဝ်ꩻဖုံႏတဲ့ ထွာနီကေꩻဇူꩻဗွေႏ။ မဉ်ႏဒေါ့ꩻဗာႏဒွေါင်ႏဒွေါင်ႏနောဝ်ꩻ ပါꩻမုဲင်ꩻတဲ့ယဝ်း ပေါႏမာꩻဖေႏ နီအကျိုꩻအဟောဝ်စားနောဝ်ꩻ ထွာနီကေꩻဇူꩻဗွေႏလွဉ်းလွဉ်းနောဝ်ꩻသွူ။
ပွိုင်းဝွို့တွမ်ႏကေꩻဇူꩻ အခန်ꩻကဏ္ဍယိုနောဝ်ꩻ-
- ၁။ ပုဗ္ဗကာရီ
- ၂။ ကတညူ
- ၃။ ကတဝေဒီ
အောဝ်ႏ (၃)ရန်းနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ "ပုဗ္ဗကာရီ"ကရိုꩻနောဝ်ꩻ- "မာꩻဖေႏရီး ကေꩻဇူꩻ"အဓိပ္ပါယ်ႏ လꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ "ကတညူ"ကရိုꩻနောဝ်ꩻ - "သေချာဝင်ꩻကေꩻဇူꩻ"အဓိပ္ပါယ်ႏလꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ "ကတဝေဒီ"ကရိုꩻနောဝ်ꩻ - "ဖြော်ချာဝင်ꩻကေꩻဇူꩻ"အဓိပ္ပါယ်ႏလꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ဖေႏနေးကသေစဲင်းစဲ့နောဝ်ꩻ ဥပမာႏ - ပါꩻခြွေတဖြာꩻတနောဝ်ꩻ ထေဖေႏခန်း ပါꩻခြောတဖြာꩻ အနီꩻအရင်ꩻ၊ ကထေဖေႏရီး အနီꩻအရင်ꩻ၊ ကမာꩻဖေႏရီး (ကေꩻဇူꩻ)နုဲင်းယိုနောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"ပုဗ္ဗကာရီ"နောဝ်ꩻသွူ။
ပါꩻလိုꩻခြွေ ကထေဖေႏ အနီꩻအရင်ꩻနုဲင်းယိုနောဝ်ꩻ ပါꩻလိုꩻခြောအောဝ်ႏယူႏလꩻဒျာႏ၊ အဝ်ႏသေဒျာႏ၊ ကယူႏလꩻ ကသေချာ (ကေꩻဇူꩻ)နုဲင်းယိုနောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ "ကတညူ"နောဝ်ꩻသွူ။ ဆုဲင်ꩻနောဝ်ꩻ ပါꩻလိုꩻခြော ဖြော်ချာယင်း ပါꩻလိုꩻခြွေရွဉ်၊ ကဖြော်ချာ (ကေꩻဇူꩻ)နုဲင်းယိုနောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"ကတဝေဒီ"နောဝ်ꩻသွူ။ နီဗွေႏဘုရာꩻရိုꩻ "လောကကိုယို လိုꩻကအီႏမာꩻဖေႏရီးဝင်ꩻကေꩻဇူꩻ (ပုဗ္ဗကာရီ-ပုဂ္ဂိုလ်ႏ)တဲ့ အောဝ်ႏကြွို့ꩻတောဝ်း။ ကအီႏသေချာ ဝင်ꩻကေꩻဇူꩻ၊ ကအီႏဖြော်ချာ ဝင်ꩻကေꩻဇူꩻ (ကတညု၊ ကတဝေဒီ-ပုဂ္ဂိုလ်ႏ)တဲ့ အောဝ်ႏကြွို့ꩻတောဝ်း" ဗွေႏစောဝ်းဘုရာꩻ ဟော်ꩻခါꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ကမာꩻဖေႏရီး ကေꩻဇူꩻသားတဲ့ အောဝ်ႏသွံစား-
- (၁) မာꩻဖေႏကေꩻဇူꩻ အတန်စားသား
- (၂) ဖေႏဖေႏကေꩻဇူꩻ အတလောင်ꩻစားသား
- (၃) မာꩻဖေႏကေꩻဇူꩻ အပေႏစားသား
အောဝ်ႏသွံမျိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ "မာꩻဖေႏကေꩻဇူꩻ အတန်စား"ကရိုꩻနဝ်ꩻ - နေးတွမ်ႏ ထာꩻရက်မေတ္တာႏ၊ နေးတွမ်ႏထာꩻသညင်ꩻ ကရုဏာႏတဲင် ဖေႏကလလꩻစွဉ်ႏ မဂ်ဖိုလ်ႏနိဗ္ဗာန်ႏတဲ့နောဝ်ꩻ၊ ကယ်ႏဆယ်ႏဖေႏစွဉ်ႏ သက်တလီးတဲ့နောဝ်ꩻ၊ ထီႏတောႏတောဝ်းထမုဲင်ꩻမုဲင်ꩻ၊ ကော့ꩻမောင်ꩻဆုဲင်ꩻ အွဉ်ႏတောဝ်းတစျꩻစျꩻ၊ နေးတွမ်ႏသꩻဗွာ သꩻကြောင်းတဲင် ကမာꩻဖေႏ ဝင်ꩻအတွက်တာႏ၊ ကမာꩻဖေႏ ဝင်ꩻအကျိုꩻ၊ ကမာꩻဖေႏ ဝင်ꩻကေꩻဇူꩻအစားနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ ထွာမာꩻဖေႏကေꩻဇူꩻအတန်စား၊ ထွာမာꩻဖေႏကေꩻဇူꩻအယံစားနောဝ်ꩻသွူ။ "မာꩻဖေႏကေꩻဇူꩻ အတလောင်ꩻစား"ကရိုꩻနဝ်ꩻ - ဖေႏနေး ကလꩻစွဉ်ႏ လူꩻချမ်ꩻသာႏတဲ့နောဝ်ꩻ၊ ကယ်ႏဆယ်ႏ လွစ်စူထို့ခင်ႏထို၊ မဲ့ကုဲင်တဲ့နောဝ်ꩻ၊ မာꩻဖေႏဝင်ꩻအတွက်တာႏ၊ မာꩻဖေႏ ဝင်ꩻအကျိုꩻတဲ့ မာꩻဖေႏလို့လို့တောဝ်း၊ မာꩻဖေႏတောႏတောႏတန်ႏတန်ႏလွုမ်ꩻ၊ ထီႏတောႏဝင်ꩻတခြိုꩻ တမျိုꩻမျိုꩻ၊ မဲ့ꩻလꩻချာဒျာႏ ယင်ဟူးယင်ဟန်ႏ အွဉ်ႏသꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻတဲင် ကမာꩻဖေႏဝင်ꩻအတွက်တာႏ၊ ကမာꩻဖေႏ ဝင်ꩻအကျိုꩻ၊ ကမာꩻဖေႏဝင်ꩻကေꩻဇူꩻစားနောဝ်ꩻစားနောဝ်ꩻ ထွာမာꩻဖေႏ ကေꩻဇူꩻအတလောင်ꩻစား၊ ထွာမာꩻဖေႏ ကေꩻဇူꩻတောႏတောႏတန်ႏတန်ႏစားနောဝ်ꩻသွူ။ "မာꩻဖေႏကေꩻဇူꩻ အပေႏစား"ကရိုꩻနောဝ်ꩻ- ဖေႏကလꩻငါ လိုꩻချမ်ꩻသာႏငါတဲ့နောဝ်ꩻ၊ ဖေႏကယ်ႏဆယ်ႏဖေႏလယ်ႏကွို့ꩻ အကဲင်အလောက်ပေႏတဲ့နောဝ်ꩻ၊ မာꩻဖေႏဝင်ꩻအတွက်တာႏ၊ မာꩻဖေႏဝင်ꩻအကျိုꩻတဲ့ မာꩻဖေႏတစိꩻပေႏဒျာႏတဲ့နောဝ်ꩻ၊ ထီႏတောႏဝင်ꩻတခြိုꩻ တမျိုꩻမျိုꩻ၊ ဖေႏကလꩻသော့ꩻ ထာꩻမျတ်၊ ထာꩻလွိုတမျိုꩻမျိုꩻတဲ့နဝ်ꩻ တွိုႏဆုဲင်ꩻချာ ဖေႏကထွာချာဝွေꩻလိုꩻ၊ ဖေႏကထွာချာ ဝွေꩻထာꩻထွဉ်ႏအံႏ၊ တွိုႏတနီꩻခါ ဖေႏကချာဗာႏ အရင်ꩻယင်၊ အတိုꩻယင်၊ ရေႏရွယ်ႏနုဲင်းနောဝ်ꩻတဲ့နောဝ်ꩻ၊ ကအွဉ်ႏသꩻ လောဘ၊ မာꩻဖေႏဝင်ꩻအတွက်တာႏ၊ ကမာꩻဖေႏဝင်ꩻအကျိုꩻ၊ ကမာꩻဖေႏ ဝင်ꩻကေꩻဇူꩻအစားနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ ထွာမာꩻဖေႏ ကေꩻဇူꩻအပေႏစား၊ ထွာမာꩻဖေႏ ကေꩻဇူꩻအဆေ့ꩻစားလွုမ်ꩻနဝ်ꩻသွူ။
ယိုကိုနောဝ်ꩻ ထောက်ထွားအကျိုꩻတရာꩻ အရန်းဖွိုႏထိုတွမ် ကမာꩻဖေႏသား သꩻကိုကြောင်းစင်မုꩻ အေလာင်းနောဝ်ꩻတဲင် ကေꩻဇူꩻအတန်စား၊ ကေꩻဇူꩻတအေလာင်ꩻစား၊ ကေꩻဇူꩻအပေႏစား ခွယ်ꩻထွားနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ကေꩻဇူꩻကရိုꩻနောဝ်ꩻ ဆေ့ဆေ့ꩻတဲ့နောဝ်ꩻ၊ အာအာတဲ့နောဝ်ꩻ ထွာကေꩻဇူꩻလွဉ်းလွဉ်း၊ အာမꩻတမွေးတဝ်း၊ ဆေ့ꩻဆေ့ꩻပေႏငါတဲ့ယောဝ်း - ကေꩻဇူꩻကရိုꩻနောဝ်ꩻ သေချာဗာႏ၊ ယူႏလꩻဗာႏ၊ ဖြော်ချာဗာႏနောဝ်ꩻသွူ။ ကသေချာကေꩻဇူꩻ (ကတညူ)သားတဲ့ အောဝ်ႏသွံမျိုꩻနေနေ၊ သွံမျိုꩻကရိုꩻနောဝ်ꩻ-
- ၁။ သေချာမွေး ကေꩻဇူꩻ
- ၂။ သေချာတောႏတောႏတန်ႏတန်ႏကေꩻဇူꩻ
- ၃။ သေချာပေႏပေႏကေꩻဇူꩻ
အောဝ်ႏသွံမျိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ "သေချာမွေးကေꩻဇူꩻ"ကရိုꩻနောဝ်ꩻ - ယူႏလꩻသေႏသေႏမွေး ဝင်ꩻကေꩻဇူꩻ၊ သꩻရေꩻမွေး၊ ကေꩻဇူꩻတင်ႏမွေးဝင်ꩻ၊ ရေႏဖြော်ချာမွေးမွေး ဝင်ꩻကေꩻဇူꩻ အချက် ယို(၄)ချက် ကဗွေဒါႏလိုꩻနောဝ်ꩻ ရိုꩻဗာႏ "သေချာမွေးကေꩻဇူꩻ"နောဝ်ꩻသွူ။ "သေချာတောႏတောႏတန်ႏတန်ႏကေꩻဇူꩻ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ- ယူႏလꩻဝင်ꩻကေꩻဇူꩻ ညညမတလဲင်ႏလွုမ်ꩻ၊ သꩻပေါႏရေꩻတဝ်း၊ ကေꩻဇူꩻပေါႏတင်ႏတောဝ်း၊ ဝင်ꩻကေꩻဇူꩻနောဝ်ꩻ ယလဲင်ႏလဲင်ႏတဲ့ ရေႏဖြော်ချာ၊ ယလဲင်ႏလဲင်ႏတဲ့ ရေႏဖြော်ချာတောဝ်း၊ အချက် ယို(၄)ချက်ကဗွေဒါႏလိုꩻနောဝ်ꩻ ရိုꩻဗာႏ "သေချာတောႏတောႏတန်ႏတန်ႏကေꩻဇူꩻ"နောဝ်ꩻသွူ။ "သေချာပေႏပေႏကေꩻဇူꩻ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ- ဝင်ꩻမဉ်ႏဒေါ့ꩻ၊ ဝင်ꩻမဉ်ႏခြုဲင်းမꩻ ယူႏလꩻဝင်ꩻကေꩻဇူꩻ၊ သꩻရေꩻတောဝ်း၊ ကေꩻဇူꩻတင်ႏတောဝ်းဝင်ꩻ၊ ရေႏဖြော်ချာတောဝ်း ဝင်ꩻကေꩻဇူꩻ အချက်(၄)ချက် ကဗွေဒါႏလိုꩻနောဝ်ꩻ ရိုꩻဗာႏ "သေချာပေႏပေႏကေꩻဇူꩻ"နောဝ်ꩻသွူ။
မာꩻရီးကေꩻဇူꩻ-သေကေꩻဇူꩻကဗျာ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
- နီဖါနီမွိုး - အာစွိုးကယူႏ
- အံႏတာႏအွꩻတာႏ - မာꩻဗာႏအထူꩻ
- ယပ်ꩻခုဲင်ႏအာမျိုꩻ - တသိုꩻလင်ꩻဟူႏ
- မွိုးဖါသီး - မာꩻရီး ဂုဏ်ႏကေꩻဇူꩻ ။
- ကထွာလီꩻပို - သꩻကိုဟောဝ်ယူႏ
- မွိုးဖါယပ်ꩻငါႏ - မာꩻဗာႏအထူꩻ
- ယပ်ꩻခုဲင်ႏအမျိုꩻ - တသိုꩻလင်ꩻဟူႏ
- ပိုလီꩻတာႏ - သေဗာႏ ဖြော်ကေꩻဇူꩻ ။[၂]