ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏကျမ်ꩻ

ဝေင်ꩻကလော်ꩻနယ်ႏ ၊ ဝေင်ꩻအောင်ႏဗန်း အောင်ႏချံꩻသာႏ သွဉ်လိတ်ပရိယတ္တိကျောင်ꩻတွိုက် ဗွေႏဝိစိတ္တသာရာလင်္ကာရ (သာသနဓဇဓမ္မာစရိယ၊ သာႏမဏေႏကျောႏ၊ ဝိနယဝိဒူ၊ အင်္ဂုတ္တရနိကာယဝိဒူ) တဲမ်း ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ (PAOH GRAMMAR)၊ သာႏသနာႏနေင်ႏ ၂၅၅၀၊ ကောႏဇာႏနေင်ႏ-၁၃၆၈ ဗာႏကိုသွူ။

ငေါဝ်းတယ်ႏအွဉ်ရီး

အင်္ဂလိပ်ရှ်’ မန်း’ ပအိုဝ်ႏ-ကစဒါႏ လိုꩻအမျိုꩻမျိုꩻ၊ ဖိုး’ပနား’သေ-ကစဒါႏ တိရစ္ဆာန်ႏအမျိုꩻမျိုꩻဖုံႏ ကအဝ်ႏဒေါ့ꩻလွဒါႏ အင်္ဂလိရှ်ငဝ်း’ မန်းငဝ်း’ ပအိုဝ်ႏငဝ်း၊ ဖိုးငဝ်း’ ပနားငဝ်း’ သေငဝ်း-ကစဒါႏ သꩻမာꩻထွာအငဝ်း တငွါစီႏ (စိတ္တဇသဒ္ဒ)တွမ်ႏ တလီꩻငဝ်း’ ထီငဝ်း’ ခမ်းငဝ်း’ သေင်ႏငဝ်း-ကစဒါႏ ဥတုမာꩻထွာ အငဝ်းတငွါစီႏ (ဥတုဇသဒ္ဒ)အမျိုꩻမျိုꩻဖုံႏယို ကွပ် စွဉ်ႏ ထွာပရမတ္ထလစ်ꩻပါꩻအကို ရုပ်(၂၈)ပါꩻကို ကပါသော့ꩻဒါႏ “သဒ္ဒရုပ် (ပရမတ္ထတရာꩻ)တပါꩻ”တဲင် ဟဲ့ꩻဗာႏ “မရမတ္ထသဒ္ဒ”သွူ။ ပရမတ္ထသဒ္ဒရုပ်ဖုံႏ ကအဝ်ႏပေါင်ꩻစုညီꩻဒါႏ “ဗုဒ္ဓ(ဖရာꩻ)၊ ဓမ္မ (တရာꩻ)၊ သံဃ(သံႏဃာႏ)”ကစဒါႏအငဝ်းပေါင်ꩻဖုံႏယို ကွပ်စွဉ်ႏတဖြာꩻ တွမ်ႏတဖြာꩻအတာႏ မာꩻသေနာႏဖေႏနွောင်ꩻအီ အနက်အဓိပ္ပဲယ်ႏဖုံႏတဲင် ထွာပညတ်အငဝ်းနဝ်ꩻမꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ “ပညတ္တိသဒ္ဒ”သွူ။ ပညတ္တိသဒ္ဒါအပေါင်ꩻဖုံႏဘိုလဲ့ ညငါႏလဲဉ်းဒျာႏ အခိန်ႏကာႏလကို တွင်ꩻ လိုꩻစခေါင်ႏစခါသီးဖုံႏ ဟဲ့ꩻဖန်သေꩻခါꩻဒါႏအမဉ်ꩻ (အငဝ်းပေါင်ꩻ)ဖုံႏ တဲင် လိုꩻယိုခါဖုံႏ ကွပ်စွဉ်ႏတသေနာႏနွောင်ꩻလွဉ်ꩻလို့လို့တဝ်းဒွုမ် အနက် အဓိပ္ပဲယ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻမꩻ ဗွိုန်ပီနုဲင်း လိုꩻတထီႏဖိုတဝ်း၊ လိုꩻတသေငါꩻဖိုတဝ်း ဆင်အစဲစ်သားဖုံႏ ယံဖေႏကသေငါꩻလွဝင်ꩻ ဆင်အစဲစ်အတာႏ အွဉ်ႏနယ် ဖေႏဗာႏတွမ်ႏ ဆင်ရွုတ်အတုꩻပမာႏ လိုꩻတသေနာႏတဝ်း ပညတ္တိသဒ္ဒ (ငဝ်းအပေါင်ꩻ)ဖုံႏ ယံဖေႏကေသနာႏအတွက် ကတဲမ်းမတ်ခါꩻနေးဗာႏ လိတ်ဖြုံႏတွမ်ႏ သဒ္ဒါႏလိတ်အွုတ်(ကျမ်ꩻ)ဖုံႏယိုလဲ့ ဟဲ့ꩻဗာႏ “သရိက္ခက သဒ္ဒ(သဒ္ဒါႏအတုꩻ)”နေနေသွူ။

English Dictionary လိတ်အွုတ်ကို သဒ္ဒါႏယို ဟဲ့ꩻ Grammare တဲင် ဖွင်ꩻအဓိပ္ပဲယ်ႏနုဲင်းယို- Rules of the forms words and relation ship in a language-လိုꩻမျိုꩻဘာႏသာႏတွိုင်ꩻကို ကအဝ်ႏဒေါ့ꩻ/ တဲမ်းလွဒါႏ ငဝ်းအပေါင်ꩻကရိုꩻဒါႏ ပွုဒ်တွမ်ႏဝါကျဆဲင်ႏရာꩻစီꩻကန်ꩻတဖွောင်ꩻဖုံႏယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “သဒ္ဒါႏ(ဂရမ်မာ)”သွူ။ လိုꩻမျိုꩻလောင်ႏလင်သီးဖုံႏ ကအဝ်ႏသွုံꩻ(ဒေါ့ꩻ/တဲမ်း)လွဒါႏ ဝွေꩻ သီးအငဝ်း(ပညတ္တိသဒ္ဒ)ဖုံႏသူꩻလဲ့ စီꩻကန်ꩻတဖွောင်ꩻအဝ်ႏဒျာႏ ပငါပရာꩻ တဲင် လိုꩻမျိုꩻပအိုဝ်ႏသီးဖုံႏ ကအဝ်ႏသွုံꩻ(ဒေါ့ꩻ/တဲမ်း)လွဒါႏ ပအိုဝ်ႏငဝ်း (ပညတ္တိသဒ္ဒ)ဖုံႏယိုလဲ့ စီꩻကန်ꩻတဖွောင်ꩻအဝ်ႏဒျာႏနေနေသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ လိုꩻမျိုꩻလင်သီးဖုံႏနဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးအငဝ်းစီꩻကန်ꩻဖုံႏယို ဝွေꩻသီးတဲမ်းမတ်သော့ꩻခါꩻနေးလိတ်အွုတ်ကို တဉ်ႏတဉ်ႏခွေါင်ခွေါင် သေႏသေႏချာႏချာႏတဲင် ဝွေꩻသီးစွုမ်ႏဖြာꩻလဲ့ နေးတွမ်ႏဝွေꩻသီးငဝ်းစီꩻ ကန်ꩻဖုံႏအတွိုင်ꩻ ထူႏသွုံꩻ(ဒေါ့ꩻ/တဲမ်း)လွဝင်ꩻ ပငါပရာꩻသွူ။

နီလိုꩻမျိုꩻပအိုဝ်ႏကိုနဝ်ꩻကား နီပအိုဝ်ႏငဝ်းစီꩻကန်ꩻဖုံႏယို တဲမ်းမတ် သော့ꩻသေꩻခါꩻနေးလိတ်အွုတ်ကို တဉ်ႏတဉ်ႏခွေါင်ခွေါင် သေႏသေႏချာႏ ချာႏ ကွပ်စွဉ်ႏတအဝ်ႏတဝ်းနဝ်ꩻမꩻ နီပအိုဝ်ႏငဝ်းစီꩻကန်ꩻဖုံႏ ထိုꩻမားထိုꩻ ဗာႏ၊ လိုꩻမျိုꩻလင်သီး ငဝ်းအသွုံꩻ(အဒေါ့ꩻ/အတဲမ်း)ဖုံႏ နွို့သော့ꩻလွဉ်နီပအိုဝ်ႏငဝ်းကိုတဲင် နီပအိုဝ်ႏငဝ်းထီအစဲစ်ဖုံႏ ထိုꩻမားထိုꩻဗာႏ-ကစဒါႏ တ ဟဝ်တဝ်းအကျိုꩻတရာꩻဖုံႏယို နီပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻ ပိုလီꩻသီးဖုံႏ ခံႏစာꩻဗာႏလွ ဝင်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻလွုမ်ꩻတကာႏတဝ်း နီပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻ မူႏခိုသီးဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာလွ ဒျာႏ ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏခွိုꩻဖုံႏဒျာႏတဲင် ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻကဟောꩻသေꩻခါꩻဒါႏ ပါဠိ(မာဂဓ)ငဝ်းဖုံႏယို ယံဖေႏကသေနာႏစဲင်းစဲင်းနဝ်ꩻ နီပအိုဝ်ႏငဝ်းစီꩻ ကန်ꩻဖုံႏ မဉ်ႏအဝ်ႏသေႏသေႏချာႏချာႏနဝ်ꩻမꩻ ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻငဝ်းထီအစဲစ် သဘောꩻအဓိပ္ပဲယ်ႏဖုံႏယို အဝ်ႏပါဠိ(မာဂဓ)ဘာႏသာႏကို အီႏပြန်ႏမဲဉ်ႏမဲဉ်ႏ ချာနွောင်ꩻ နီပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏတဲင် နီပအိုဝ်ႏမူႏခိုသီးဖုံႏ စွုမ်ႏဖြာꩻဖြာꩻ အီႏ သေနာႏနွောင်ꩻအီဗာႏမဲဉ်ႏမဲဉ်ႏ၊ အီႏလꩻခံႏစာꩻလွဗာႏ အကျိုꩻတရာꩻဟဝ် စဲစ်စဲစ်ဖုံႏသွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ လိုꩻမျိုꩻပအိုဝ်ႏကို ကသဲင်ꩻထွာဒါႏ ခွေသွဉ်းလဲ့ ပအိုဝ်ႏ ငဝ်းစီꩻကန်ꩻအစဲစ်အမဲဉ်ႏဖုံႏ ကအဝ်ႏသော့ꩻဒါႏ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏကျမ်ꩻ ယံ ဖေႏကအဝ်ႏ၊ ယံဖေႏကထန်ႏနွောင်ꩻအတာႏ အဝ်ႏကော့ꩻမောင်ꩻ အဝ်ႏ ပွေါးထွားဆွုမ်ႏ၊ အဝ်ႏတမာဗာႏစွဉ်ႏလဲ့ ဗꩻတွိုႏဟန်ႏသနီꩻ တပေါႏထန်ႏ လွဉ်တဝ်းဒွုန်း၊ တထီႏဗာႏတဝ်းဒွုန်းတဲင် ခွေသွဉ်းနမ်းဗွေႏ ကျိုꩻစာꩻတဲမ်း ထေထန်ႏဗာႏ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏကျမ်ꩻယိုသွူ။

ခွေသွဉ်းကတဲမ်းထေထန်ႏဗာႏ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏကျမ်ꩻနုဲင်းယိုနဝ်ꩻ ဒါႏ ငါႏသေငါႏတွော့ꩻ တဲမ်းထေထန်ႏဗာႏ တမွေးတဝ်း၊ ကွပ်စွဉ်ႏ ထီႏငါႏစွိုးခွိုꩻအကျိုꩻတရာꩻဖုံႏတဲင် ခွုန်းကားခွေသွဉ်းကထီႏ ကသေကဒါႏကအဝ်ႏ အတွိုင်ꩻ ခွေသွဉ်းတဲမ်းထေထန်ႏဗာႏဒျာႏ၊ အမာႏအတရွို့ꩻမျိုꩻဖုံႏ ဆေ့ꩻ တွမ်ႏအာ အီႏပါသော့ꩻနွောင်ꩻရိုꩻကီလဲ့ “အမာႏမဉ်ႏအဝ်ႏမꩻ အမဲဉ်ႏအီႏ ပေါႏထန်ႏလွဉ်”ကရိုꩻဒါႏငဝ်းနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ ထွားလိတ်သားပညာႏသျင်ႏ သီးဖုံႏ မဉ်ႏဖတ်လွဗာႏ ခွေသွဉ်းကတဲမ်းခါꩻဒါႏ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏကျမ်ꩻယိုနဝ်ꩻ နီဗွေႏသီးလဲ့ ထီႏလွဉ်မော့ꩻလွဉ်ဗာႏ အမာႏအမဲဉ်ႏအမျိုꩻမျိုꩻတွော့ꩻ နီဗွေႏ သီးနမ်းဗွေႏချာ မဲဉ်တဲမ်းထေထန်ႏမဲဉ်ႏမဲဉ်ႏနုဲင်းလို့ဝင်ꩻ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ ကျမ်ꩻဖုံႏ၊ ပညာႏသျင်ႏနီဗွေႏသီး မဉ်ႏမတဲမ်းထေထန်ႏလွဉ်လို့ဝင်ꩻ ပအိုဝ်ႏ သဒ္ဒါႏကျမ်ꩻဖုံႏနုဲင်းနဝ်ꩻနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏငဝ်းစီꩻကန်ꩻအမဲဉ်ႏဖုံႏလဲ့ အီႏပေါႏထန်ႏ လွဉ်ချာယင်းအမဲဉ်ႏ-ယူႏနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ခွေသွဉ်းတဲမ်းထေထန်ႏဗာႏ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏကျမ်ꩻနုဲင်းယိုသွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ပအိုဝ်ႏငဝ်းစီꩻကန်ꩻအမဲဉ်ႏ တဉ်ႏတဉ်ႏခွေါင်ခွေါင် ဖေႏ ကအဝ်ႏလွဉ်နဝ်ꩻ ထွားလိတ်သားသီးဖုံႏ ထွားဗာႏလို့ထွူဝင်ꩻ ပအိုဝ်ႏ သဒ္ဒါႏကျမ်ꩻယိုတဲင် မဉ်ႏမော့ꩻလွဉ်အမာႏမျိုꩻလဲ့ ယံဖေႏကတဲမ်း/ဒေါ့ꩻ နယ်ဖေႏချာသွော့ ခွေသွဉ်းယိုအကျောင်ꩻ၊ ခွေသွဉ်းတဲ့ ထီႏသေဗာႏ အမာႏတဲင် ဖျင်စွို့ꩻမဲဉ်ႏဗာႏယင်းအကျောင်ꩻ၊ နီဗွေႏသီးလဲ့ နီဗွေႏသီး ကထီႏကေသ ကဒါႏခါꩻအတွိုင်ꩻ ပအိုဝ်ႏမူႏ/ခိုသီးဖုံႏ ယံဖေႏနေးကသေ နာႏစဲင်းစဲင်းနုဲင်းလွဗာႏ ပအိုဝ်ႏငဝ်းစီꩻကန်ꩻဖုံႏအတွက် တဲမ်းမတ်သော့ꩻ သေꩻခါꩻထွူ လိတ်လာႏကိုတဲင် ယံဖေႏကထေထန်ႏလွသွော့ဝင်ꩻ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ(ပအိုဝ်ႏငဝ်းစီꩻကန်ꩻ)ကျမ်ꩻဖုံႏအကျောင်ꩻ- အဝ်ႏလိတ်ကျမ်ꩻယိုကို ခွေသွဉ်းလဝ်းဟွုန်လွေꩻ တမာနိုꩻဆောႏလွေꩻဗာႏ ထွားလိတ်သားသီးဖုံႏ စွုမ်ႏပါꩻပါꩻ စွုမ်ႏဖြာꩻဖြာꩻသွူ ဗွေႏသီးဩ။

ပအိုဝ်ႏမူႏ/ခိုသီး စွုမ်ႏဖြီးစွုမ်ႏဖြာꩻ ထွားဗာႏထွူပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ ကျမ်ꩻယိုတဲင် ထာꩻသေပညာႏဖုံႏ ယံဖေႏကတိုꩻပွာꩻလွဉ်လွဗာႏသွော့ဝင်ꩻ၊ ထာꩻသေပညာႏဖုံႏ တိုꩻပွာꩻလွဉ်အတွိုင်ꩻ ဖောႏထန်ႏလွထွူဝင်ꩻ ပအိုဝ်ႏ ငဝ်းစီꩻကန်ꩻအစဲစ်အမဲဉ်ႏဖုံႏတဲင် ယံဖေႏကသွုံꩻ(ဒေါ့ꩻ/တဲမ်း)လွသွော့ဝင်ꩻ အကျောင်ꩻ- တဲမ်းလိတ်သားခွေသွဉ်း ကွီဖေႏဗာႏ တမာဟွုန်ဖေႏဗာႏ ထွားလိတ်သားသီးဖုံႏအတာႏ “ငဝ်းကွီဆုꩻတွမ်ႏငဝ်းတမာ”နုဲင်းယိုသွူ ဗွေႏသီးဩ။

ငဝ်းတောင်ꩻပြန်ႏ၊ ငဝ်းကေꩻဇူꩻ

ထွားလိတ်သား ဗွေႏ’ ခွန်’ နင်ꩻသီးဖုံႏဩ - နီဗွေႏသီး ထွားဖတ်ဗာႏဝင်ꩻ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏကျမ်ꩻယိုတဲင် တဲမ်း လိတ်သား ခွေသွဉ်း ဟွုန်ဟဝ်သꩻရေꩻမွေးငါႏသနဲ့ဩ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ ခွေသွဉ်းနဝ်ꩻ ဒါႏငါႏသေငါႏတွော့ꩻ တဲမ်းဗာႏပအိုဝ်ႏ သဒ္ဒါႏယို တမွေးတဝ်း၊ ကွပ်စွဉ်ႏ ထီႏငါႏစွိုးခွိုꩻအကျိုꩻတရာꩻယံဖုံႏတဲင် တဲမ်းဗာႏဒျာႏနဝ်ꩻမꩻ အမာႏမျိုꩻဆေ့ꩻတွမ်ႏအာ အီႏပါသော့ꩻဒျာႏရင်ꩻရင်ꩻ၊ နီဗွေႏသီး မဉ်ႏထီႏမဉ်ႏမော့ꩻလွဉ် အမာႏအတရွို့ꩻမျိုꩻလဲ့ ဖျင်စွို့ꩻဟဝ်ထွူဝင်ꩻတဲင် ခွင်ꩻလွစ်ဖေႏဒျာႏသွော့ ခွေသွဉ်းယိုအကျောင်ꩻ၊ အကျံႏဉာဏ်ႏ ဟဝ်ဖုံႏမဉ်ႏအဝ်ႏလဲ့ နေးတွမ်ႏထာꩻသညင်ꩻကရုဏာႏတရာꩻအာအာတဲင် ဒေါ့ꩻဟွုန်ဖေႏထေ့ဗဲင်းသွော့ ခွေသွဉ်းယိုအကျောင်ꩻ-နေးတွမ်ႏထာꩻရိုႏသေႏမုꩻ ဂါရဝတရာꩻတဲင် တောင်ꩻပြန်ႏလဝ်းဟွုန်လွေꩻ ဗာႏ ထွားလိတ်သား ဗွေႏ’ခွန်’နင်ꩻသီးဖုံႏသွူ ဗွေႏသီးဩ။

ငဝ်းကေꩻဇူꩻ

ထာꩻသေပညာႏတွမ်ႏ ထာꩻထီႏထာꩻဟွုန် ဗဟုသုတတရာꩻဖုံႏ ယံ ကကအဝ်ႏ၊ ယံကတိုꩻပွာꩻလွဉ်အတာႏ ကသွဉ်သင်ဖေႏဒါႏ ပစ္စက္ခဆရာႏ’ ဂန္ထကာရကဆရာႏ-ကစဒါႏ ဆရာႏသီးဖုံႏလဲ့န၀်ꩻ၊ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏကျမ်ꩻယို ဖေႏကထန်ႏနွောင်ꩻအတာႏ နေးတွမ်ႏနမ်း အာႏ’ ဉာဏ်ႏအာႏဖုံႏတဲင် အဖဲ့ꩻဖဲ့ꩻအခဝ်ခဝ် ကကူႏညီႏကိုဖေႏဒါႏ သွꩻဟဝ် သွꩻဒါႏ သွꩻရက်သီးဖုံႏတွမ်ႏ ဝေင်ꩻအောင်ႏဗန်း၊ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻကို ကအဝ်ႏဒါႏ P.N.O ရွုမ်ꩻသားသီးဖုံႏလဲ့နဝ်ꩻ၊ နေးတွမ်ႏရွဉ်အာႏတဲင် ကထူႏတာႏဝွန်ႏလို့လို့ဖေႏဒါႏ “အထူꩻဒေႏသ(၆) ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻအစွိုꩻချွုတ်၊ အွဉ်အကိုရေꩻ”ကထွာဒါႏ ပစ္စေꩻလစ်ꩻ ပါꩻတကာႏ စင်ꩻဖါခွန်စံလွင်+စင်ꩻမွိုးနင်ꩻတင်တင်ဝင်း ပိုလီꩻတစွိုꩻ လွုမ်းလဲ့နဝ်ꩻ၊ နီဗွေႏသီးကေꩻဇူꩻတန်အာမွေးငါႏအကျောင်ꩻ၊ အဝ်ႏယူႏလꩻသေႏသေႏဒျာႏ နီဗွေႏသီးကေꩻဇူꩻတရာꩻမျတ်ဖုံႏအကျောင်ꩻ ခွေသွဉ်း ဗွေႏဝိစိတ္တသာရာလင်္ကာရ အောင်ႏချံꩻသာႏသွဉ်လိတ်ပရိယတ္တိကျောင်ꩻတွိုက် ဝေင်ꩻအောင်ႏဗန်း၊ ဝေင်ꩻကလော်ꩻနယ်ႏ ဒေါ့ꩻ/လဝ်းဟွုန် လွေꩻဗာႏ ငဝ်းကေꩻဇူꩻနုဲင်းယိုသွူ-ဗွေႏသီးဩ။

ဟော်ꩻထွားရီးတာႏ မာတိကာႏ (ကတူႏစဲဉ်ႏ)

အကျောင်ꩻခရာႏလိတ်မဲ့ငါ (၁) ဥဒ္ဒေသအခန်ꩻ ၁-၂၇ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ ၁ ငဝ်း(၂)မျိုꩻ ၂ ပွုဒ်-အဓိပ္ပဲယ်ႏ ၂ ပွုဒ် (၂)မျိုꩻ ၂ နာမ်ႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ ၃ ကြိယာႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ ၃ ဝါကျ- အဓိပ္ပဲယ်ႏ ၄ ဝါကျ (၂)မျိုꩻ ၄ သာမညဝါကျ (၆)မျိုꩻ ၆ သမ္ဗန္ဓဝါကျ-အမျိုꩻမျိုꩻ ၉ ကာႏလ (၃)မျိုꩻ ၁၀ ဝုစ် (၂)မျိုꩻ ၁၉ ခွယ်ꩻဝုစ်နယ်ꩻ ၂၃ (၂) နိဒ္ဒေသအခန်ꩻ ၂၈-၃၄၀ ကြိယာႏ (၂)မျိုꩻ ၂၈ တနယ်ꩻ-ကြိယာႏ(၂)မျိုꩻ ၂၈ သကမ္မကကြိယာႏ(၈)မျိုꩻ ၂၉ တနယ်ꩻ-ကြိယာႏ(၂)မျိုꩻ ၄၂ သာဓန(၂)ပါꩻတွမ်ႏ (၇)ပါꩻ ၄၃ နာမ်ႏ-အမျိုꩻမျိုꩻ ၄၇ ကာရက+အကာရက အခွယ်ꩻ ၄၉ ကာရက(၆)မျိုꩻ ၄၉ အကာရက(၂)မျိုꩻ ၅၀ နာမ်ႏကတ္တားတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၅၀ နာမ်ႏကံႏတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၅၁ နာမ်ႏကရဏတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၅၅ နာမ်ႏသမ္ပဒါန်ႏတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၅၉ နာမ်ႏအပါဒါန်ႏတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၆၃ နာမ်ႏဩကာသတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၆၈ နာမ်ႏပကတိဝိကတိတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၇၂ နာမ်ႏသဟတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၇၆ နာမ်ႏသာမီတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၈၈ နာမ်ႏနိယမတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၀၀ နာမ်ႏအနိယမတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၁၀ နာမ်ႏအာလုပ်တွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၁၈ နာမ်ႏပုစ္ဆာႏတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၂၀ နာမ်ႏဥပမာႏတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၂၅ နာမ်ႏအာမေဍိတ်တွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၃၄ နာမ်ႏဝိစ္ဆာႏတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၃၆ နာမ်ႏဧကသေသ်တွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၃၉ နာမ်ႏဝိသေသနတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၄၁ နာမ်ႏသဗ္ဗတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၆၀ နာမ်ႏဝါကျတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၆၃ နာမ်ႏကြိယာႏတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၆၉ နာမ်ႏအတ္ထိတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၇၂ နာမ်ႏသန္နိဋ္ဌာနတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၇၇ နာမ်ႏသမုစ္စယတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၁၈၂ နာမ်ႏဝိကပ္ပနတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၂၁၆ နာမ်ႏအညတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၂၂၅ နာမ်ႏဟေတုတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၂၃၂ နာမ်ႏတုမတ္ထတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၂၃၇ နာမ်ႏလက္ခဏတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၂၄၁ နာမ်ႏအနာဒရိယာနာရိဒတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၂၄၆ နာမ်ႏနိဒ္ဓါရဏသမုဒါယတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၂၅၃ နာမ်ႏအစ္စန္တသံယောဂတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၂၅၅ နာမ်ႏဂရဟာပသံသာတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၂၆၀ နာမ်ႏသညာႏတွမ်ႏပွုံႏစံႏ ၂၆၄ ငဝ်းရီလွူꩻခန်ꩻ ၃၃၅ အာႏကွိုꩻကျမ်ꩻဖုံႏ ၃၄၁ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ

(၁) ဥဒ္ဒေသအခန်ꩻ

(ဥဒ္ဒေသအခန်ꩻကို အီႏအွဉ်ႏနယ်လွေꩻဖေႏ သဒ္ဒါႏဆဲင်ႏရာꩻ အဓိက အကျောင်ꩻခရာႏအအဲဉ်ႏဖုံႏသွူ။)

ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

“သဒ္ဒီယတေ ဥစ္စာရီယတေတိ သဒ္ဒေါ၊ ပအိုဝ်ႏဝံသဿ သဒ္ဒေါ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒေါ”ကရိုꩻဒါႏ ဝိဂ္ဂဟအလꩻ - မုချတ္ထအနေႏ လိုꩻမျိုꩻပအိုဝ်ႏသီးဖုံႏ ကပဲင်ႏဆဲင်ႏ ကဒေါ့ꩻဖြောဝ်ႏ လွဒါႏ “ငဝ်း-သဒ္ဒ”ဖုံႏယိုလဲ့သင်၊ကာရဏူပစာရတ္ထအနေႏ လိုꩻမျိုꩻပအိုဝ်ႏသီးငဝ်းငွါဖုံႏယို ကအွဉ်ႏ နယ်သေꩻခါꩻ ကတဲမ်းမုဲင်ꩻသေꩻခါꩻဒါႏ “လိတ်ဖြုံႏ/အက္ခရာႏ-လေခိတက္ခ ရ”ဖုံႏယိုလဲ့သင် ၊ ဌာနျူပသာရတ္ထအနေႏ လိုꩻမျိုꩻပအိုဝ်ႏသီးဖုံႏ နေးတွမ်ႏစီꩻကန်ꩻ/ အနယ်ꩻဖုံႏမဲန်ႏမဲန်ႏတဲင် ယံဖေႏကသွုံꩻ ကဒေါ့ꩻ ကတဲမ်းဒါႏဒါႏလွဝင်ꩻ နီ ပအိုဝ်ႏငဝ်းငွါတွမ်ႏ လိတ်လုဲင်ꩻအစဲစ်အမဲန်ႏအတာႏ ငဝ်းငွါတွမ်ႏလိတ် လုဲင်ꩻစီꩻကန်ꩻ/အနယ်ꩻဖုံႏယို ကအွဉ်ႏနယ်သော့ꩻသေꩻခါꩻ ကတဲမ်းမတ်မုဲင် သော့ꩻသေꩻခါꩻဒါႏ “ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏကျမ်ꩻ-ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒဂန္ထ”ဖုံႏယိုလဲ့သင် ဟဲ့ꩻ ဗာႏ”ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ-ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒ”နဝ်ꩻသွူ။ ငဝ်း (၂)မျိုꩻ

• (၁) ပဒသဒ္ဒ - ပွုဒ်ငဝ်း
• (၂) ဝါကျသဒ္ဒ - ဝါကျငဝ်း

ပွုဒ်-အဓိပ္ပဲယ်ႏ အဓိပ္ပဲယ်ႏပငါပရာꩻ ကအဝ်ႏထွူဒါႏလဲဉ်း နာမ်ႏပွုဒ် ကြိယာႏပွုဒ် ဖုံႏ ပငါပရာꩻကရိုꩻဒါႏ ပွုဒ်တပွုဒ်စီႏငဝ်းတငွါစီႏ (Unit of speech) ယို ဟဲ့ꩻဗာႏ”ပွုဒ်-ပဒ” (Word)နဝ်ꩻသွူ။ ပွုဒ် (၂)မျိုꩻ

• (၁) နာမပဒ - နာမ်ႏပွုဒ်
• (၂) ကြိယာပဒ - ကြိယာႏပွုဒ်

တောင်ꩻသေꩻ။ ။ ပါဠိဘာႏသာႏကို ပါတွမ်ႏဥပသာရပွုဒ်၊ နိပါတပွုဒ်-ယိုနီမျိုꩻတဲင် ပွုဒ်အဝ်ႏ(၄)မျိုꩻသွူ၊ ကွယ်ႏတွော့ꩻ နီပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏကို ဥပသာရပွုဒ် နဝ်ꩻ အဲဉ်ထဝ်း၊ နိပါတ်ပွုဒ်လဲ့ အဝ်ႏဆေ့ꩻငါႏ၊ အဝ်ႏဒျာႏ “ပဒပူရဏ-ပွုဒ် ဗွေအီအတာႏ/ ဝါစာသိလိဋ္ဌ-ငဝ်းပြေချောꩻအွီႏနွိုးအီတာႏ”ငဝ်းလွိုငဝ်း ပိုႏဖုံႏလွုမ်ꩻ၊ ကထွာဒါႏ ဂရဟာပသံသာအနက် သမုစ္စယအနက် သန္နိဋ္ဌာန အနက်-စဒါႏအနက်ဖုံႏယို ကအွဉ်ႏနယ်ဖေႏဒါႏ ငဝ်းသင်္ကေႏတဖုံႏယို မဉ်ႏ ရိုꩻနိပါတ်ပွုဒ်နဝ်ꩻ လꩻနွောင်ꩻဒျာႏလဲ့ အုံရောꩻညီꩻဒျာႏ တွမ်ႏနာမ်ႏပွုဒ်တဲင် ပေါင်ꩻသော့ꩻရောꩻညီꩻနွောင်ꩻဒျာႏ တွမ်ႏနာမ်ႏပွုဒ်၊ မဉ်ႏပေါင်ꩻရောꩻညီꩻ တွမ်ႏနာမ်ႏပွုဒ်နဝ်ꩻ ပွုဒ်မျိုꩻဖုံႏလဲ့ဆေ့ꩻထိုꩻဗာႏ၊ မတ်အီအတာႏ သေနာႏအီ အတွက်လဲ့ ယိုꩻထိုꩻမွေးနဝ်ꩻမꩻ အွဉ်ႏကုဲင်ထိုꩻဗာႏ နိပါတ်ပွုဒ်သွူ။

နာမ်ႏပွုဒ်တွမ်ႏကြိယာႏပွုဒ်-နီမျိုꩻယိုနဝ်ꩻ နီပအိုဝ်ႏငဝ်းဟောရကို အရေꩻတန်ငါႏ/သွုံꩻ-ဒေါ့ꩻ-တဲမ်းဗာႏတသေႏသေႏတဲင် ယံဖေႏကသေနာႏ စဲင်းစဲင်းလွဝင်ꩻ နာမ်ႏတွမ်ႏကြိယာႏအကျောင်ꩻခရာႏအတာႏ ပအိုဝ်ႏ သဒ္ဒါႏလိတ်စောင်ႏယို တဲမ်းနယ်ဗာႏ နာမ်ႏပွုဒ်တွမ်ႏကြိယာႏပွုဒ် နီမျိုꩻ လွုမ်ꩻသွူ။

နာမ်ႏ၊ ကြိယာႏ အဓိပ္ပာယ်ႏ

နာမ်ႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

ပုဂ္ဂိုလ်ႏ’ ဝတ္ထု’ဓမ္မ-စဒါႏ အမဉ်ꩻအမျိုꩻမျိုꩻ (A name of person, thing, dhamma.etc)ဖုံႏယို ကွပ်စွဉ်ႏခွေသီနီနာꩻ သေနာႏအီနွောင်ꩻ အနက် (သဖော်ꩻတရာꩻ)ဖုံႏနဝ်ꩻမꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ “နာမ်ႏ(Noun)”နဝ်ꩻသွူ။ အမဉ်ꩻအမျိုꩻမျိုꩻဖုံႏယို ကဟောꩻနယ်ဖေႏဒါႏပွုဒ်ဖုံႏယိုလဲ့ ဟဲ့ꩻဗာႏ “နာမ်ႏပွုဒ်”နဝ်ꩻသွူ။ ပွုံႏစံႏ

• လိုꩻ၊ လူꩻ၊ လိုꩻခို၊ လိုꩻမူႏ၊ ခွန်ထွန်း၊ နင်ꩻနု။ (ပုဂ္ဂိုလ်ႏ)
• ဒဲဉ်၊ ဟန်ႏအို၊ ခဲဉ်ႏ၊ တသာႏ၊ ကံသေင်ႏ(ခဲတံ)၊ ကံထီ(ဘောပဲဉ်)

(ဝတ္ထု)

• သꩻ၊ စေႏတနာႏ၊ သဒ္ဓါႏ၊ ပညာႏ၊ သတိꩻ၊ လောဘ၊ ဒေါသ၊ မောဟ (ဓမ္မ)

ကြိယာႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

ပုဂ္ဂိုလ်ႏတဖြာꩻဖြာꩻ၊ ဝတ္ထုတမျိုꩻမျိုꩻ ကထွာကမာꩻ ကခံႏစာꩻဗာႏ ကပေါႏထန်ႏလွဉ်ဒါႏ အပွုံႏအငုဲင်ꩻအလွိုး အမူအယာဖုံႏအစွိုးစွိုး (How someone or something happens, Acts, Feels.etc) ယို ဟဲ့ꩻဗာႏ ”ကြိယာႏ”(Verb)နဝ်ꩻသွူ။ ပွုံႏစံႏ

• မာꩻ၊ အံႏ၊ လွေꩻ၊ ထင်ႏ၊ ဖေႏ၊ လူႏ၊ ထူႏ၊ ကွီ၊ ခံႏစာꩻ(ကြိယာႏလိုႏ ကံႏ)
• ထွာ၊ ဗေင်ႏ၊ အုံ၊ ဖညာꩻ၊ လွစ်ထန်ႏ (ကြိယာႏလိုႏတဝ်းကံႏ)

တောင်ꩻသေꩻ - နာမ်ႏအမျိုꩻမျိုꩻတွမ်ႏ ကြိယာႏအမျိုꩻမျိုꩻ အကျောင်ꩻခရာႏဖုံႏယို မဉ်ႏတွိုႏနိဒ္ဒေသအခန်ꩻကိုမꩻ အီႏအွဉ်ႏနယ်လွေꩻဖေႏစွုမ်ႏစွုမ်ႏသွူ။

ဝါကျ အဓိပ္ပာယ်ႏ

ဝါကျ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

အဓိပ္ပဲယ်ႏပငါပရာꩻ ကအဝ်ႏထွူဒါႏလဲဉ်း နာမ်ႏပွုဒ်တွမ်ႏကြိယာႏ ပွုဒ်ဖုံႏယို စုခြွဉ်းပေါင်ꩻညီꩻဝင်ꩻတဲင် အဓိပ္ပါယ်ႏကထန်ႏညီꩻသွိုဗာႏဒါႏ ပွုဒ် အပေါင်ꩻ (Group of words)ယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “ဝါကျ=ဝါကျ(Sentence)” နဝ်ꩻသွူ။

ဝါကျ (၂)မျိုꩻ

• (၁) သာမည(အသမ္ဗန္ဓ)ဝါကျ - ဝါကျရိုꩻရိုꩻ/အသွုပ်ပါ

တဝ်းဝါကျ (Simple Sentence)

• (၂) သမ္ဗန္ဓဝါကျ - ဝါကျသွုပ်/အသွုပ်ပါ

ဝါကျ (Complex Sentence)

သာမညဝါကျ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ ကရိုꩻနဝ်ꩻ ကတ္တား’ ကံႏ-စဒါႏနာမ်ႏပွုဒ်တွမ်ႏ ဝုဲင်ႏ’လူႏ-စဒါႏကြိယာႏပွုဒ်ဖုံႏ လဲ့ပါ စွုမ်ႏ၊ အဓိကသဖောꩻ/အဓိပ္ပဲယ်ႏလဲ့ ကဗွေစွုမ်ႏလဲဉ်းဒါႏ (ဝါကျ သွုပ်တ ပါသော့ꩻရောꩻတဝ်း)ဝါကျမျိုꩻယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “သာမညဝါကျ-ဝါကျ ရိုꩻရိုꩻ (SimpleSentence) သွူ။ (တနယ်ꩻ) အဝ်ႏပဓာနဝါကျတမျိုꩻလွုမ်ꩻတဲင် အပဓာနဝါကျ (ဝါကျသွုပ်) တပါတဝ်းဝါကျမျိုꩻယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “အသမ္ဗန္ဓဝါကျ-အသွုပ်ပါ တဝ်းဝါကျ”သွူ။

သာမညဝါကျ (၆)မျိုꩻ

• (၁) ကတ္တုဝါကျ (ကတ္တားဝါကျ) = ကတ္တားပွုဒ်ကပါသော့ꩻဒါႏ

ဝါကျ

• (၂) ကမ္မဝါကျ (ကံႏဝါကျ) = ကံႏပွုဒ်ကပါသော့ꩻဒါႏ

ဝါကျ

• (၃) ကရဏဝါကျ(ကရဏဝါကျ) = ကရဏပွုဒ်ကပါသော့ꩻဒါႏ ဝါကျ
• (၄) သမ္ပဒါနဝါကျ(သမ္ပဒါန်ႏဝါကျ)= သမ္ပဒါန်ႏပွုဒ်ကပါသော့ꩻ

ဒါႏဝါကျ

• (၅) အပါဒါနဝါကျ(အပါဒါန်ႏဝါကျ)= အပါဒါန်ႏပွုဒ်ကပါသော့ꩻ

ဒါႏဝါကျ

• (၆) ဩကာသဝါကျ(ဩကာသဝါကျ)= ဩကာသပွုဒ်ကပါသော့ꩻဒါႏဝါကျ

တောင်ꩻသေꩻ - သာမညဝါကျ-ယို “ကာရကဝါကျ”နုဲင်းယိုလဲ့ ဟဲ့ꩻနွောင်ꩻဒျာႏ သွူ။ ပွုံႏစံႏ (က) ခွေ အံႏ ဒဲဉ် သွူ။ (ကတ္တားဝါကျ/ကံႏဝါကျ) ( ခ ) ခွန်ထွန်း ဝုဲင်ႏ ဖရာꩻ သွူ။(ကတ္တားဝါကျ/ကံႏဝါကျ) ( ဂ ) နင်ꩻနု လူႏ ဖရာꩻ ကဝ်ႏ သွူ။ (ကတ္တားဝါကျ/သမ္ပဒါန်ႏဝါကျ/ကံႏဝါကျ) (ဃ) ခွေ အဝ်ႏဝေင်ꩻမန္တလေꩻ သဲင်ꩻလွဉ် သွူ။ (ကတ္တားဝါကျ/အပါဒါန်ႏဝါကျ) ( င ) ခွေ အုံ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻကို သွူ။ (ကတ္တားဝါကျ/ဩကာသဝါကျ) တောင်ꩻသေꩻ - ဝါကျမုဲင်ꩻကိုတယဝ်း ဝါကျယို(၆)မျိုꩻအကို အီႏလွစ်ကင်ꩻထိုꩻ တွမ်ႏတမျိုꩻမျိုꩻ အဲဉ်ထဝ်းရင်ꩻသွူꩻ ပါသော့ꩻညီꩻဝါကျယို(၆)မျိုꩻကိုလွဉ်း လွဉ်းသွူ။ ဝါကျတွိုင်ꩻကို ကတ္တားပွုဒ် အဝ်ႏပါသော့ꩻနွောင်ꩻတသေႏသေႏ တဲင် “ကတ္တားဝါကျ”အမဉ်ꩻယို အဝ်ႏလꩻနွဗာင်ꩻတသေႏသေႏ စွုမ်ႏ ထွောင်းထွောင်းသွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ဝါကျတဗာႏကိုယို လꩻနွောင်ꩻအမဉ်ꩻနီသွံမျိုꩻ၊ ကံႏပွုဒ် /ကရဏပွုဒ်/သမ္ပဒါန်ႏပွုဒ်/အပါဒါန်ႏပွုဒ်/ဩကာသပွုဒ်-ပွုဒ်မုဲင်ꩻတရိုꩻ တဝ်း မဉ်ႏပါသော့ꩻညီꩻလဲ့ ကံႏဝါကျ/ကရဏဝါကျ/သမ္ပဒါန်ႏဝါကျ/အပါ ဒါန်ႏဝါကျ/ဩကာသဝါကျ-ဆဲင်ႏရာꩻအမဉ်ꩻနုဲင်းယိုဖုံႏလဲ့ လꩻနွောင်ꩻဝင်ꩻ ဆဲင်ႏရာꩻခင်ႏလမ်းကိုဖုံႏသွူ။

သမ္ဗန္ဓဝါကျ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

အပဓာနဝါကျတွမ်ႏပဓာနဝါကျနီဗာႏလွုမ်း ကပါသော့ꩻဒါႏဝါကျ မျိုꩻ(ဝါ) အပဓာနဝါကျတွမ်ႏ ပဓာနဝါကျနီဗာႏလွုမ်းမဉ်ႏပါမꩻ ကရေႏမိုး ဒါႏ အဓိပ္ပဲယ်ႏဗွေစွုမ်ႏတဲင် အပဓာနဝါကျတွမ်ႏ ပဓာနဝါကျ နီဗာႏက အဝ်ႏသွုပ်ညီꩻဒါႏဝါကျမျိုꩻယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “သမ္ဗန္ဓဝါကျ-ဝါကျသွုပ် (Com plexSentence)နဝ်ꩻသွူ။ ပွုံႏစံႏ (၁) ခွေမဉ်ႏအောင်ႏလိတ်တန်ꩻတဆီနဝ်ꩻ (အပဓာနဝါကျ(လက္ခဏဝါကျသွုပ်) ခွေအီႏထင်ႏသွုပ်ယင်းတက္ကသိုလ်ႏသွူ။ (ပဓာနဝါကျ) (၂) ကွပ်စွဉ်ႏခွေအောင်ႏလိတ်တန်ꩻတဆီနဝ်ꩻမꩻ (အပဓာနဝါကျ(လက္ခဏဝါကျသွုပ်) ခွေထင်ႏသွုပ်ဗာႏယင်းတက္ကသိုလ်ႏသွူ။(ပဓာနဝါကျ) (၃) ယံဖေႏခွေသွဉ်းကလꩻဗာႏမဂ်ဖိုလ်ႏနိဗ္ဗာန်ႏအတာႏ (အပဓာနဝါကျ(လက္ခဏဝါကျသွုပ်) ခွေသွဉ်းလူႏဗာႏဗွေႏသံႏဃာႏသီးသင်္ကန်ꩻဖုံႏသွူ။(ပဓာနဝါကျ)

အပဓာနဝါကျ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

သမ္ဗန္ဓဝါကျ(ဝါကျသွုပ်)အကို ကတ္တား’ကံႏ-စဒါႏနာမ်ႏပွုဒ်တွမ်ႏ ကြိယာႏပွုဒ်ဖုံႏပါစွုမ်ႏဒျာႏ၊ ကွယ်ႏတွော့ꩻ အဓိကသဖောꩻ/အဓိပ္ပဲယ်ႏတ ဗွေစွုမ်ႏတဝ်းဒွုန်း၊ ငဝ်းတသွတ်ꩻတဝ်းဒွုန်း၊ ငဝ်းသွုပ်ခရာႏအဝ်ႏနေဒွုန်း ဒါႏ ဝါကျမျိုꩻယို(ဝါ) အပဓာနကြိယာႏကပါသော့ꩻဒါႏ ဝါကျမျိုꩻယို ဟဲ့ꩻ ဗာႏ (Suborsinale Clause or Non-Main Part of Sentence)”သွူ။ ပွုံႏစံႏ = ခွေသွဉ်း မဉ်ႏအောင်ႏ လိတ်တန်ꩻတဆီနဝ်ꩻ ----------။ ကတ္တား ကြိယာႏ ကံႏ = ကွပ်စွဉ်ႏ ခွေ အောင်ႏ လိတ်တန်ꩻတဆီနဝ်ꩻမꩻ--။ ကတ္တား ကြိယာႏ ကံႏ = ယံဖေႏ ခွေသွဉ်း ကလꩻဗာႏ မဂ်ဖိုလ်ႏနိဗ္ဗာန်ႏအတာႏ---။ ကတ္တား ကြိယာႏ ကံႏ ပဓာနဝါကျ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ သမ္ဗန္ဓဝါကျ(ဝါကျသွုပ်)အကို ကတ္တား ကံႏ-စဒါႏနာမ်ႏပွဒ်တွမ်ႏ ကြိယာႏပွုဒ်ဖုံႏလဲ့ ပါစွုမ်ႏဒျာႏ၊ အပဓာနဝါကျတပါတဝ်းလဲ့ (မဉ်ႏအွဉ်ႏ ကုဲင်ထိုꩻ အပဓာနဝါကျလဲ့) အဓိကသဖောꩻ/အဓိပ္ပဲယ်ႏအဝ်ႏဗွေစွုမ်ႏဒျာႏ၊ ငဝ်းလဲ့သွတ်ꩻထိုꩻလဲဉ်းဒါႏ၊ သွုပ်ခရာႏငဝ်းလဲ့ တအဲဉ်ထဝ်းဒွုမ်ဒါႏ ဝါကျ မျိုꩻယို (ဝါ) ပဓာနိကြိယာႏကပါသော့ꩻဒါႏ ဝါကျမျိုꩻယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “ပဓာနဝါ ကျ (Principal Clause or Main Part of Sentence)”နဝ်ꩻသွူ။ ပွုံႏစံႏ = ခွေ အီႏထင်ႏသွုပ်ယင်း တက္ကသိုလ်ႏသွူ။ ကတ္တား ကြိယာႏ ကံႏ = ခွေ ထင်ႏသွုပ်ဗာႏယင်း တက္ကသိုလ်ႏသွူ။ ကတ္တား ကြိယာႏ ကံႏ = ခွေသွဉ်း လူႏဗာႏ ဗွေႏသံႏဃာႏသီး သင်္ကန်ꩻဖုံႏသွူ။

ကတ္တား	ကြိယာႏ		သမ္မဒါန်ႏ		ကံႏ

တောင်ꩻသေꩻ - အပဓာနဝါကျတွမ်ႏ ပဓာနဝါကျ-ယိုနီဗာႏလွုမ်းမဉ်ႏပါနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ ဗာႏ “သမ္ဗန္ဓဝါကျ-ဝါကျသွုပ်”တဲင် မဉ်ႏအဝ်ႏဒျာႏ ပဓာနဝါကျတဗာႏ လွုမ်ꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ “သာမညဝါကျ-(အသမ္ဗန္ဓဝါကျ-အသွုပ်ပါတဝ်း ဝါကျ)”သွူ။

သမ္ဗန္ဓဝါကျ(ဝါကျသွုပ်)အမျိုꩻမျိုꩻ-

• (၁) ဟေတုဝါကျသွုပ်
• (၂) လက္ခဏဝါကျသွုပ်
• (၃) တုမတ္ထဝါကျသွုပ်
• (၄) အညဝါကျသွုပ်
• (၅) အာဒရိယာနာဒရိယဝါကျသွုပ်
• (၆) ဝိသေသနဝါကျသွုပ်
• (၇) ဂရဟာပသံသာဝါကျသွုပ်
• (၈) အစ္စန္တဝါကျသွုပ်
• (၉) သမုစ္စယဝါကျသွုပ်
• (၁၀) အညဝါကျသွုပ်
• (၁၁) သဗ္ဗဝါကျသွုပ်-စဒါႏနုဲင်းယိုဖုံႏသွူ။

တောင်ꩻသေꩻ - နာမ်ႏဝါကျသွုပ်အမျိုꩻမျိုꩻဆဲင်ႏရာꩻ သဖောꩻတရာꩻတွမ်ႏပွုံႏစံႏဖုံႏ ယိုလဲ့ အီႏအွဉ်ႏနယ်လွေꩻဒျာႏ နိဒ္ဒေသအခန်ꩻ ဆဲင်ႏရာꩻနာမ်ႏဖုံႏကိုသွူ။

ကာႏလ (၃)ပါꩻ

• (၁) ပစ္စုပ္ပန်ႏကာႏလ = Present Tense
• (၂) အတိတ်ကာႏလ = Past Tense
• (၃) အနာဂတ်ကာႏလ = Future Tense

တောင်ꩻသေꩻ - ဝါကျတဗာႏအကို ကြိယာႏပွုဒ်အတာႏ ကာႏလ (Tense)အဝ်ႏ (၃)မျိုꩻ၊ ဝုစ် (Number) အဝ်ႏ(၂)မျိုꩻတဲင် နာမ်ႏပွုဒ်အတာႏ အဝ်ႏဒျာႏဝုစ် (၂)မျိုꩻလွုမ်ꩻ၊ ကာႏလ(၃)မျိုꩻ တအဝ်ႏတဝ်းသွူ။

(၁) ပစ္စုပ္ပန်ႏကာႏလ

ပစ္စုပ္ပန်ႏကာႏလ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ အဝ်ႏထွာတွင်ꩻ၊ အဝ်ႏမာꩻတွင်ꩻ အခိန်ႏကာႏလ (ယိုခါခဲ့ꩻခဲ့ꩻ)ယို ဟဲ့ꩻ ဗာႏ “ပစ္စုပ္ပန်ႏကာႏလ (Present Tense)”သွူ။ ပစ္စုပ္ပန်ႏ-သင်္ကေႏတ (က) အဝ်ႏ---- ( ခ ) -------တွင်ꩻ ( ဂ ) အဝ်ႏ-----တွင်ꩻ (ဃ) သင်္ကေႏတပါတဝ်းတမျိုꩻမျိုꩻ သင်္ကေႏတ-ခင်ႏလမ်း (က) “အဝ်ႏ------"နဝ်ꩻ အုံကတ္တားဆꩻချာ/ကြိယာႏဆꩻငါ (ကတ္တား တွမ်ႏကြိယာႏအခါႏကို)သွူ။ ( ခ ) “------တွင်ꩻ”နဝ်ꩻ အုံဝါကျအဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻကိုသွူ။ ပွုံႏစံႏ (က) = ခွန်ထွန်း အဝ်ႏ ထွာ ဒုံလိုꩻတန် သွူ။ ပကတိကတ္တား သင်္ကေႏတ ကြိယာႏ ဝိကတိကတ္တား = ခွေ အဝ်ႏ အံႏ ဒဲဉ် သွူ။ ကတ္တား သင်္ကေႏတ ကြိယာႏ ကံႏ = ဗွေႏစင်ꩻ အဝ်ႏ ဟောꩻ တရာꩻ သွူ။ ကတ္တား သင်္ကေႏတ ကြိယာႏ ကံႏ = ဗွေႏသျင်ႏ အဝ်ႏ ဒေါ့ꩻ လိတ် သွူ။ ကတ္တား သင်္ကေႏတ ကြိယာႏ ကံႏ

တောင်ꩻသေꩻ - “---အဝ်ႏ” ပစ္စုပ္ပန်ႏသင်္ကေႏတယိုနဝ်ꩻ မဟာနီꩻ/မစာႏနီꩻ-စဒါႏ အတိတ်ကာႏလအနက်ယို ကꩻဟောꩻဒါႏပွုဒ်ဖုံႏ မဉ်ႏအဝ်ႏပါနဝ်ꩻ ထွာထိုꩻ ဒျာႏ အတိတ်သင်္ကေႏတတဲင် ပစ္စုပ္ပန်ႏသင်္ကေႏတ တမွေးတဝ်းဒွုမ်သွူ။ = မဟာနီꩻ ခွေ အဝ်ႏအုံဒျာႏ ခွေသွꩻပေႏ-ခွန်ထွန်းလမ်း ကို တနီꩻလွုမ်းလွုမ်းသွူ။ = မစာႏနီꩻ သွꩻပေႏ-ခွန်ထွန်း အဝ်ႏအုံဒျာႏ ခွေလမ်းကို တနီꩻ လွုမ်းလွုမ်းသွူ။ ( ခ ) = ခွန်ထွန်း ထွာ ဒုံလိုꩻတန် တွင်ꩻ သွူ။ ကတ္တား ကြိယာႏ ဝိသေသန သင်္ကေႏတ = ခွေ အံႏ ဒဲဉ် တွင်ꩻ သွူ။ ကတ္တား ကြိယာႏ ကံႏ သင်္ကေႏတ = ဗွေႏစင်ꩻ ဟောꩻ တရာꩻ တွင်ꩻ သွူ။ ကတ္တား ကြိယာႏ ကံႏ သင်္ကေႏတ = ဗွေႏသျင်ႏ ဒေါ့ꩻ လိတ် တွင်ꩻ သွူ။ ကတ္တား ကြိယာႏ ကံႏ သင်္ကေႏတ ( ဂ ) = ခွန်ထွန်း အဝ်ႏ ထွာ ဒုံလိုꩻတန် တွင်ꩻ သွူ။ ပကတိကတ္တား သင်္ကေႏတ ကြိယာႏ ဝိကတိကတ္တား သင်္ကေႏတ = ခွေ အဝ်ႏ အံႏ ဒဲဉ် တွင်ꩻ သွူ။ = ဗွေႏစင်ꩻ အဝ်ႏ ဟောꩻ တရာꩻ တွင်ꩻ သွူ။ = ဗွေႏသျင်ႏ အဝ်ႏ ဒေါ့ꩻ လိတ် တွင်ꩻ သွူ။ (ဃ) = ခွန်ထွန်း ထွာ ဒုံလိုꩻတန် သွူ။ ပကတိကတ္တား ကြိယာႏ ဝိကတိကတ္တား = ခွေ အံႏ ဒဲဉ် သွူ။ = ဗွေႏစင်ꩻ ဟောꩻ တရာꩻ သွူ။ = ဗွေႏသျင်ႏ ဒေါ့ꩻ လိတ် သွူ။ (သင်္ကေႏတပါတဝ်း)

တောင်ꩻသေꩻ - (က) “သွူ”ကရိုꩻဒါႏငဝ်းယိုနဝ်ꩻ ယံဖေႏငဝ်းကပြေချောꩻ ကအွီႏ နွိုးအီ(ဝါစာသိလိဋ္ဌ)အတာႏ (တနယ်ꩻ) ယံဖေႏကသေနာႏအီ ငဝ်း သွတ်ꩻထိုꩻလဲဉ်း တဝါကျ(နိဂမန)အတာႏ သွုံꩻ/ဒေါ့ꩻ/ထဲမ်းဗာႏဒါႏ ငဝ်း လွို”ဒျာႏ၊ ဆဲင်ႏလို့ကာလသွံပါꩻလွုမ်း၊ သွုံꩻတသေႏသေႏဗာႏ ဝါကျအ ဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻကိုသွူ။ မဉ်ႏသွုံꩻတွယ်ꩻညီꩻတွမ်ႏ နိယမငဝ်း”နဝ်ꩻ၊ ယို”နဝ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏ”နဝ်ꩻသွူ၊ ယိုသွူ”နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ (နိယမအခရာႏယို ထွား သွော့ နာမ်ႏအနိယမအခန်ꩻကိုနော)။ ( ခ ) ပါဠိသဒ္ဒါႏကိုနဝ်ꩻ ဝိဘတ္တိ(ဝိဘတ်)’ ဝိဘတျတ္ထ(ဝိဘတ် အနက်-ယိုနီမျိုꩻအဝ်ႏစွုမ်ႏလို့စွဉ်ႏတဲ့ မန်းသဒ္ဒါႏ၊ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ-စဒါႏသဒ္ဒါႏ အမျိုꩻမျိုꩻဖုံႏကို (ဝိဘတ္တိ)ဖုံႏနဝ်ꩻ တအဲဉ်ထဝ်း၊ အဝ်ႏဒျာႏ ဝိဘတျတ္ထ(ဝိ ဘတ်အနက်/သင်္ကေႏတ)ဖုံႏလွုမ်ꩻသွူ။ ပါဠိသဒ္ဒါႏကိုကသွုံꩻဒါႏ “ဝိဘတျတ္ထ(ကတ္တုတ္ထ၊ ကမ္မတ္ထာဒိ)”၊ မန်း သဒ္ဒါႏကသွုံꩻဒါႏ “ဝိဘတ်အနက်/သင်္ကေႏတ(သည်၊ ကို-စသည်)”ဖုံႏနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ လိတ်စောင်ႏကိုယို သွုံꩻခါꩻ “သင်္ကေႏတ(နဝ်ꩻ၊ ယို-စတဲင် နုဲင်းနဝ်ꩻ)ဖုံႏသွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏလိတ်ကျမ်ꩻကို သွုံꩻတဝ်းအမဉ်ꩻ “ဝိဘတ်”၊ သွုံꩻဒျာႏအမဉ်ꩻ “သင်္ကေႏတ”နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။

(၂) အတိတ်ကာႏလ

အတိတ်ကာႏလ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ ထွာထွူလဲဉ်း မာꩻထွူလဲဉ်းအခိန်ႏကာႏလ(နဝ်ꩻဟွဉ်ႏ၊ မဟာ၊ မစာႏ၊ ကလဲဉ်းခိုႏချာ)ယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “အတိတ်ကာႏလ(Past Tense)”သွူ။ အတိတ်-သင်္ကေႏတ (က) ----ဖို ( ခ ) -------လဲဉ်း ( ဂ ) -----ဖိုလဲဉ်း (ဃ) ---------- ထွူလဲဉ်း သင်္ကေႏတ-ခင်ႏလမ်း (က/ခ/ဂ) “-----ဖို/----လဲဉ်း/----ဖိုလဲဉ်း”နဝ်ꩻ အုံကြိယာႏဆꩻချာ။ (ဃ) “----ထွူလဲဉ်း”နဝ်ꩻ ၁။ သာမညဝါကျကို - အုံကြိယာႏဆꩻချာ ၊ ၂။ ဝါကျကတ္တားကို - အုံဝါကျကတ္တားဆꩻချာ၊ (ဝါ) အုံဝါကျ အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻသွူ။ ပွုံႏစံႏ (က) = ခွန်ထွန်း ထွာ ဖို ဒုံလိုꩻတန် သွူ။ ပကတိကတ္တား ကြိယာႏ သင်္ကေႏတ ဝိကတိကတ္တား = ခွေ အံႏ ဖို ဒဲဉ် သွူ။ ကတ္တား ကြိယာႏ သင်္ကေႏတ ကံႏ = ဗွေႏစင်ꩻ ဟောꩻ ဖို တရာꩻ သွူ။ ကတ္တား ကြိယာႏ သင်္ကေႏတ ကံႏ = ဗွေႏသျင်ႏ ဝုဲင်ႏ ဖို ဖရာꩻက္ကူႏ သွူ။ ကတ္တား ကြိယာႏ သင်္ကေႏတ ကံႏ ( ခ ) = ခွန်ထွန်း ထွာ လဲဉ်း ဒုံလိုꩻတန် သွူ။ ကတ္တား ကြိယာႏ ဝိသေသန သင်္ကေႏတ = ခွေ အံႏ လဲဉ်း ကဝ်ႏရာႏ သွူ။ ကတ္တား ကြိယာႏ ကံႏ သင်္ကေႏတ = ဗွေႏစင်ꩻ ဟောꩻ လဲဉ်း တရာꩻ သွူ။ ကတ္တား ကြိယာႏ ကံႏ သင်္ကေႏတ = ဗွေႏသျင်ႏ ဝုဲင်ႏ လဲဉ်း ဖရာꩻကက္ကူႏ သွူ။ ကတ္တား ကြိယာႏ ကံႏ သင်္ကေႏတ ( ဂ ) = ခွန်ထွန်း ထွာ ဖိုလဲဉ်း ဒုံလိုꩻတန် သွူ။ ပကတိကတ္တား သင်္ကေႏတ ကြိယာႏ ဝိကတိကတ္တား သင်္ကေႏတ = ခွေ အံႏ ဖိုလဲဉ်း ကဝ်ႏရာႏ သွူ။ = ဗွေႏစင်ꩻ ဟောꩻဖိုလဲဉ်း တရာꩻ သွူ။ = ဗွေႏသျင်ႏ ဝုဲင်ႏ ဖိုလဲဉ်း ဖရာꩻကက္ကူႏ သွူ။ (ဃ/၁) = ခွန်ထွန်း ထွာ ထွူလဲဉ်း ဒုံလိုꩻတန် သွူ။ ပကတိကတ္တား ကြိယာႏ ဝိကတိကတ္တား = ခွေ အံႏထွူလဲဉ်း ကဝ်ႏရာႏ သွူ။ = ဗွေႏစင်ꩻ ဟောꩻထွူလဲဉ်း တရာꩻ သွူ။ = ဗွေႏသျင်ႏ ဝုဲင်ႏထွူလဲဉ်း ဖရာꩻ သွူ။ (ဃ/၂) = ခွန်ထွန်း ထွာ ဒုံလိုꩻတန် ထွူလဲဉ်း သွူ။ ပကတိကတ္တား ကြိယာႏ ဝိကတိကတ္တား = ခွေ အံႏ ကဝ်ႏရာႏ ထွူလဲဉ်း သွူ။ = ဗွေႏစင်ꩻ ဟောꩻ တရာꩻ ထွူလဲဉ်း သွူ။ = ဗွေႏသျင်ႏ ဝုဲင်ႏ ဖရာꩻ ထွူလဲဉ်း သွူ။

တောင်ꩻသေꩻ- ၁။ ဝါကျကတ္တားကို ကသွုံꩻဒါႏ “ထွူလဲဉ်း”ငဝ်းနဝ်ꩻ ဟောꩻဖႏနွောင်ꩻ “အတိတ်ကြိယာႏအနေႏတွမ်ႏ အတိတ်သင်္ကေႏတအနေႏ”နီမျိုꩻလွုမ်း သွူ။

(တနယ်ꩻ) သာမညဝါကျ(ဃ/၁)ကို “အတိတ်သင်္ကေႏတအနေႏ” ကသွုံꩻဗာႏဒါႏ “ထွူလဲဉ်း”ငဝ်းယို ဝါကျကတ္တား(ဃ/၂)ကို သွုံꩻဗာႏ အ တိတ်ကြိယာႏအနေႏ”တဲင် အတိတ်သင်္ကေႏတ သွုံꩻခရာႏလိုႏတဝ်းသွူ။ (ဝါကျကတ္တားအခရာႏယို ထွားသွော့ “နာမ်ႏဝါကျ”ကိုနော။) ၂။ အတိတ်သင်္ကေႏတ”ဖို/ဖိုလဲဉ်း”နီမျိုꩻနဝ်ꩻ သဖောꩻဗွုန်ပီဝင်ꩻ၊ ထွာ ဖို မာꩻဖိုလဲဉ်းသဖောꩻအဝ်ႏတဲင် “လဲဉ်း/ထွူလဲဉ်း”နီမျိုꩻနဝ်ꩻ သဖော်ꩻဗွုန် ပီဝင်ꩻ၊ ထွာထွူ မာꩻထွူလဲဉ်းသဖောꩻအဝ်ႏသွူ။

(၃) အနာႏဂတ်ကာႏလ

တထွာတဝ်းဒွုန်း ကအီႏထွာဒါႏ၊ တမာꩻတဝ်းဒွုန်း ကအီႏမာꩻဒါႏ၊ တတွိုႏတဝ်းဒွုန်း ကအီႏတွိုႏလွဉ်ဒါႏ အခိန်ႏကာႏလ(ဆင်ႏ၊ မွူးရဝ်ꩻ၊ တရူꩻ၊ ဆုဲင်ꩻခါ)ယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “အနာႏဂတ်ကာႏလ(future Tense)”သွူ။

အနာႏဂတ်-သင်္ကေႏတ

(က) အီႏ---- ( ခ ) မဲ့ꩻ --------- ( ဂ ) မဲ့ꩻ----အီႏ--- (ဃ) အီႏ/ဗော့ꩻ-----သွူ ( င ) အီႏဗော့ꩻ----သွူ ( စ ) ---ခန်း/တွမ် တောင်ꩻသေꩻ - “အီႏ/ဗော့ꩻ----သွူ” တွမ်ႏ “----ခန်း/တွမ်” သင်္ကေႏတဖုံႏယို သွုံꩻ ဗာႏ အနာႏဂတ်-ကဗော့ꩻတွမ်ႏပစ္စုပ္ပန်ႏကာႏလကိုလွုမ်ꩻသွူ။ သင်္ကေႏတ-ခင်ႏလမ်း = “အီႏ/ဗော့ꩻ/အီႏဗော့ꩻ-----“နဝ်ꩻ အုံကတ္တားဆꩻချာ/ကြိယာႏဆꩻ ငါ (ကတ္တားတွမ်ႏကြိယာႏအခါႏ)ကို ၊ = “မဲ့ꩻ----“နဝ်ꩻ အုံဝါကျအရီးသွတ်ꩻ/ ကတ္တားဆꩻငါကိုသွူ။ = “----ခန်း/တွမ်”ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံတသေႏသေႏကြိယာႏဆꩻချာကိုသွူ။ ပွုံႏစံႏ (က) = ခွန်ထွန်း အီႏ ထွာ ဒုံလိုꩻတန် သွူ။ ပကတိကတ္တား ကြိယာႏ ဝိကတိကတ္တား = ခွေ အီႏ အံႏ ဒဲဉ် သွူ။ = ဗွေႏစင်ꩻ အီႏ ဟောꩻ တရာꩻ သွူ။ = ဗွေႏသျင်ႏ အီႏ ဝုဲင်ႏ ဖရာꩻ သွူ။ ( ခ ) = မဲ့ꩻ ခွန်ထွန်း ထွာ ဒုံလိုꩻတန် သွူ။ ပကတိကတ္တား ကြိယာႏ ဝိကတိကတ္တား = မဲ့ꩻ ခွေ အံႏ ဒဲဉ် သွူ။ = မဲ့ꩻ ဗွေႏစင်ꩻ ဟောꩻ တရာꩻ သွူ။ = မဲ့ꩻ ဗွေႏသျင်ႏ ဝုဲင်ႏ ဖရာꩻ သွူ။ ( ဂ ) = မဲ့ꩻ ခွန်ထွန်း အီႏ ထွာ ဒုံလိုꩻတန် သွူ။ ပကတိကတ္တား ကြိယာႏ ဝိကတိကတ္တား = မဲ့ꩻ ခွေ အီႏ အံႏ ဒဲဉ် သွူ။ = မဲ့ꩻ ဗွေႏစင်ꩻ အီႏ ဟောꩻ တရာꩻ သွူ။ = မဲ့ꩻ ဗွေႏသျင်ႏ အီႏ ဝုဲင်ႏ ဖရာꩻ သွူ။ (ဃ) = ခွန်ထွန်း ဗော့ꩻ ထွာသွူ ဒုံလိုꩻတန် သွူ။ ပကတိကတ္တား ကြိယာႏ ဝိကတိကတ္တား = ခွေ အီႏ အံႏသွူ ဒဲဉ် သွူ = ဗွေႏစင်ꩻ ဗော့ꩻဟောꩻသွူ တရာꩻ သွူ။ = ဗွေႏသျင်ႏ အီႏ ဝုဲင်ႏ သွူ ဖရာꩻ သွူ။ ( င ) = ခွန်ထွန်း အီႏဗော့ꩻ ထွာသွူ ဒုံလိုꩻတန် သွူ။ ပကတိကတ္တား ကြိယာႏ ဝိကတိကတ္တား = ခွေ အီႏဗော့ꩻ အံႏသွူ ဒဲဉ် သွူ။ = ဗွေႏစင်ꩻ အီႏဗော့ꩻ ဟောꩻသွူ တရာꩻသွူ။ = ဗွေႏသျင်ႏ အီႏဗော့ꩻ ဝုဲင်ႏသွူ ဖရာꩻ သွူ။ ( စ ) = ခွေ ထွာခန်း/တွမ် ဒုံလိုꩻတန် သွူ။ = ခွေ အံႏခန်း/တွမ် ဒဲဉ် သွူ။ = ခွေ ဟောꩻခန်း/တွမ် တရာꩻ သွူ။ = ခွေ ဝုဲင်ႏခန်း/တွမ် ဖရာꩻ သွူ။

ဝုစ် (၂)မျိုꩻ

• (၁) ဝုစ်တာ (ဧကဝုစ်) = Singular Number
• (၂) ဝုစ်အာ (ဗဟုဝုစ်) = Plural Number

၁။ ဝုစ်တာ (ဧကဝုစ်)

ဝုစ်တာ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ မဉ်ႏတွက်ထွားနဝ်ꩻ အဝ်ႏတပါꩻ တဖြာꩻ တဗာႏ တမျိုꩻလွုမ်ꩻယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “ဝုစ်တာ-ဧကဝုစ် (Singular Number)”သွူ။

ဝုစ်တာ-သင်္ကေႏတ

• နာမ်ႏပွုဒ်အတာႏ - သီး / ဖုံႏ ပါဗာႏတဝ်း ။
• ကြိယာႏပွုဒ်အတာႏ - လို့ / လွ / ဝင်ꩻ ပါဗာႏတဝ်း ။

• ပွုံႏစံႏ
  • (က) ခွန်ထွန်း ထွာ လꩻဘွဲ့သား သွူ။
  • ( ခ ) ခွေ အံႏ တခေါ့ꩻရာႏ သွူ။
  • ( ဂ ) ဗွေႏစင်ꩻ သွဉ်ဖေႏ သျင်ႏပေႏ လိတ်သွူ။

(ဃ) ဗွေႏသျင်ႏ သွဉ် လိတ် သွူ။

၂။ ဝုစ်တာ (ဗဟုဝုစ်)

ဝုစ်အာ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ မဉ်ႏတွက်ထွားနဝ်ꩻ အဝ်ႏနီပါꩻ နီဖြာꩻ နီဗာႏ နီမျိုꩻမာꩻကီ (အဝ်ႏအာ ပါꩻ၊ အာဖြာꩻ၊ အာဗာႏ၊ အာမျိုꩻ)ယို ဟဲ့ꩻဗာႏ”ဝုစ်အာ-ဗဟုဝုစ် (Plural Number)”သွူ။ ဝုစ်အာ-သင်္ကေႏတ နာမ်ႏပွုဒ်အတာႏ - သီး / ဖုံႏ ကြိယာႏပွုဒ်အတာႏ - လို့ / လွ / ဝင်ꩻ သင်္ကေႏတ-ခင်ႏလမ်း “---သီး/ဖုံႏ”နဝ်ꩻ အုံနာမ်ႏပွုဒ်ဆꩻချာ/ ကတ္တား-စဒါႏ နာမ်ႏပွုဒ်ဖုံႏသင်္ကေႏ တဆꩻငါ (နာမ်ႏပွုဒ်တွမ်ႏနာမ်ႏသင်္ကေႏတအခါႏကို)။ “----လို့/လွ/ဝင်ꩻ”နဝ်ꩻ အုံကြိယာႏပွုဒ်ဆꩻချာ ။ ပွုံႏစံႏ (က) ခွန်ထွန်းတွမ်ႏနင်ꩻနုသီးနဝ်ꩻ ထွာလို့/လွ/ဝင်ꩻ လꩻဘွဲ့သားဖုံႏသွူ။ ( ခ ) နီ/သီ အံႏလွ/ဝင်ꩻ တခေါ့ꩻရာႏဖုံႏသွူ။ ( ဂ ) ဗွေႏစင်ꩻသီး/ဖုံႏ သွဉ်ဖေႏလွ သျင်ႏပေႏသီး လိတ်ဖုံႏသွူ။ (ဃ) ဗွေႏသျင်ႏသီး သွဉ်လွ/ဝင်ꩻ လိတ်ဖုံႏ သွူ။ ( င ) မူႏနံꩻပေႏဖုံႏ ပူႏဇောႏလွလဲဉ်းဝင်ꩻ ဖရာꩻ မေႏဖုံႏ သွူ။ ( စ ) ခိုဗင်ႏပေႏဖုံႏ ကပ်လူႏထွူလွလဲဉ်း ဖရာꩻ သွမ်ꩻတောႏဖုံႏသွူ။ (ဆ) ခွန်ထွန်းတွမ်ႏနင်ꩻနုသီး ထွာဗာႏဖိုလွလဲဉ်းဝင်ꩻ ဝင်ꩻခိုဝင်ꩻမူႏဖုံႏ သွူ။

တောင်ꩻသေꩻ - အတိတ်ကြိယာႏကို “ဖိုလဲဉ်း/ထွူလဲဉ်း”သင်္ကေႏတအတာႏ မဉ်ႏသွုံꩻတွယ်ꩻတွမ်ႏ ဝုစ်အာသင်္ကေႏတ “လွ/ဝင်ꩻ”နဝ်ꩻ သွုံꩻဗာႏ “ဖိုလွလဲဉ်း/ဖိုလွလဲဉ်းဝင်ꩻ/ ထွူလွလဲဉ်း/ ထွူလွလဲဉ်းဝင်ꩻ” နုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် “လွ” သင်္ကေႏတယို အွဉ်ႏသော့ꩻဗာႏ အတိတ်သင်္ကေႏတအခါႏကို၊ “ဝင်ꩻ”သင်္ကေႏ တယို အွဉ်ႏဗာႏ အတိတ်သင်္ကေႏတ ဆꩻချာဖဲ့ꩻသွူ။

+ ဒေါ့ꩻ/တဲမ်းနီပအိုဝ်ႏငဝ်းဖုံႏအကို ပြောင်ꩻလုဲင်ႏဝုစ်တာ+ဝုစ်အာ အတာႏ ကတ္တားတွမ်ႏကြိယာႏ-ယိုနီမျိုꩻနဝ်ꩻ ထွာအဓိကသွူ။ + ပကတိကတ္တား+ဝိကတိကတ္တား+ကြိယာႏ-ယိုသိုမ်မျိုꩻလဲ့ ဝုစ် ဗွုန်ပီလို့လို့ဗာႏဝင်ꩻသွူ။ + နိဇ္ဇီဝ-သက်အဲဉ်ထဝ်းနာမ်ႏပွုဒ်အတာႏ နာမ်ႏဝုစ်အာ-သင်္ကေႏတ နီမျိုꩻအကို သွုံꩻအာဒျာႏ “ဖုံႏ”သင်္ကေႏတလွုမ်ꩻသွူ။ + သဇီဝ-သက်အဝ်ႏနာမ်ႏပွုဒ်အတာႏ သွုံꩻလို့”သီး/ဖုံႏ”သင်္ကေႏတနီ မျိုꩻလွုမ်းသွူ။ + “နီ/သီ”နာမ်ႏပွုဒ်နီဗာႏအတာႏ သွုံꩻခရာႏဝုစ်သင်္ကေႏတတလိုႏ တဝ်း၊ (မဉ်ႏသွုံꩻလဲ့ သွုံꩻဗာႏ “ဖုံႏ”ဝုစ်အာသင်္ကေႏတလွုမ်ꩻသွူ။) + နီပအိုဝ်ႏငဝ်းကို “ဝုစ်”အဝ်ႏစွဉ်ႏလဲ့ တသွုံꩻကြွို့ꩻတဝ်းဝင်ꩻ၊ အွဉ်ႏပ လို့ꩻသေꩻခါꩻဒျာႏ ကဲဉ်းအာအာသွူ။ + “ဝင်ꩻ”သင်္ကေႏတယိုတဗာႏနဝ်ꩻ နာမ်ႏပွုဒ်တဲ့ထွာနွောင်ꩻနေနေ သွူ၊ မဉ်ႏထွာနာမ်ႏပွုဒ်နဝ်ꩻ ဝွေꩻနာမ်ႏဗွေႏချာ (ဝွေꩻတွမ်ႏဝွေꩻ) ဆောင်ႏဖေႏနွောင်ꩻလဲဉ်း ဝုစ်အာသဖောꩻတဲင် ဝွေꩻဆꩻချာကို ဝုစ် အာသင်္ကေႏတ အလင်ဖုံႏယို သွုံꩻခရာႏတလိုႏတဝ်းဒွုမ်၊ ကွယ်ႏ တွော့ꩻ “ဝင်ꩻ”နာမ်ႏပွုဒ်မဉ်ႏထွာကတ္တားနဝ်ꩻ ကြိယာႏဆꩻချာကို သွုံꩻဖေႏဗာႏ ဝုစ်အာသင်္ကေႏတလွုမ်ꩻသွူ။

• ပွုံႏစံႏ = (က) ဝင်ꩻနဝ်ꩻ လွေꩻလွလဲဉ်း ။

( ခ ) ဝင်ꩻနဝ်ꩻ သဲင်ꩻလို့လဲဉ်း ။ ( ဂ ) နာꩻ ထွားနုဲင်းမွုန်း ဝင်ꩻလုဲင်း ။ (ဃ) ခွေ မာꩻဖေႏဗာႏ ဝင်ꩻအတာႏ ထာꩻမာꩻသွူ။

ခွယ်ꩻဝုစ်နယ်ꩻ

နီသွဉ်းသီးပအိုဝ်ႏငဝ်းကို အီႏအွဉ်ႏမဲဉ်ႏမဲဉ်ႏဗာႏ “ဝုစ်တာ-ဝုစ်အာ” နဝ်ꩻ- (၁) ကြိယာႏဟောꩻကတ္တားဝါကျကို ကတ္တားဝုစ်နဝ်ꩻ ထွာအဓိ ကတဲင် ကြိယာႏဝုစ်ယို အွဉ်ႏဗွုန်ပီဗာႏတွမ်ႏ “ကတ္တားဝုစ်”သွူ။ (က) ကတ္တားမဉ်ႏထွာ “ဝုစ်တာ”နဝ်ꩻ ကြိယာႏလဲ့ထွာဗာႏ “ဝုစ်တာ” ( ခ ) ကတ္တားမဉ်ႏထွာ “ဝုစ်အာ”နဝ်ꩻ ကြိယာႏလဲ့ ထွာဗာႏ “ဝုစ်အာ”သွူ။ ( ဂ ) ပကတိကတ္တား+ဝိကတိကတ္တား+ကြိယာႏ ယိုသွံပွုဒ်လဲ့ “ဝုစ်”ဗွုန်ပီတသေႏသေႏဗာႏဝင်ꩻတဲင် ဝုစ်အာအကိ ပက တိကတ္တားနဝ်ꩻ သွုံꩻ “သီး/ဖုံႏ”၊ ဝိကတိကတ္တားနဝ်ꩻ သွုံꩻ ”ဖုံႏ”သွူ။ (၂) ကြိယာႏဟောꩻကံႏဝါကျကို ဖေႏပါဠိအနက်အတာႏ ကံႏ ဝုစ်နဝ်ꩻ ထွာအဓိကတဲင် ကံႏကြိယာႏဝုစ်ယို အွဉ်ႏဗွုန်ပီ ဗာႏတွမ်ႏ “ကံႏဝုစ်”သွူ။ (က) ကံႏမဉ်ႏထွာ “ဝုစ်တာ”နဝ်ꩻ ကြိယာႏလဲ့ထွာဗာႏ”ဝုစ်တာ”၊ ( ခ ) ကံႏမဉ်ႏထွာ “ဝုစ်အာ”နဝ်ꩻ ကြိယာႏလဲ့ထွာဗာႏ ”ဝုစ်အာ”သွူ၊ ( ဂ ) ပကတိကံႏ+ဝိကတိကံႏ+ကြိယာႏ-ယိုသွံဗာႏလဲ့ “ဝုစ်”ဗွုန်ပီတသေႏသေႏဗာႏဝင်ꩻတဲင် ဝုစ်အာအ ကို ပကတိကံႏနဝ်ꩻ သွုံꩻ “သီး/ဖုံႏ”၊ ဝိကတိကံႏ နဝ်ꩻ သွုံꩻ”ဖုံႏ”သွူ။

ဒေါ့ꩻ/တဲမ်းအီ ပအိုဝ်ႏငဝ်းအတာႏ - “ခံႏဗာႏ”ကရိုꩻဒါႏ ကံႏကြိယာႏ နဝ်ꩻ ဗွုန်ပီဗာႏတွမ်ႏ ကံႏပွုဒ်ဝုစ်တဲင် “ကတ္တားကြိယာႏဝုစ်”နဝ်ꩻ ဗွုန်ပီဗာႏ တွမ်ႏ ကတ္တားပွုဒ်ဝုစ်သွူ။ ပွုံႏစံႏ (က-၁) ခွန်ထွန်း အံႏ တခေါ့ꩻရာႏဖုံႏ သွူ။ (က-၂) ခွန်ထွန်း’ခွန်ကျောႏသီး အံႏလွဝင်ꩻ တခေါ့ꩻရာႏသွူ။ ( ခ-၁) တခေါ့ꩻရာႏယို ခံႏဗာႏ ခွန်ထွန်း’ခွန်ကျောႏသီ အံႏလွဝင်ꩻ သွူ။ ( ခ-၂) တခေါ့ꩻရာႏဖုံႏယို ခံႏလွဗာႏ ခွန်ထွန်း အံႏသွူ။ ( ဂ-၁) ခွန်ထွန်းနဝ်ꩻ ထွာ လိုꩻယံသွူ။ ( ဂ-၂) ခွန်ထွန်းတွမ်ႏခွန်ကျောႏသီးဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာလွဝင်ꩻ လိုꩻယံဖုံႏသွူ။ (ဃ-၁) ခံꩻယာႏယို ခံႏဗာႏ နီ မာꩻလွဝင်ꩻ စူသွို့ꩻသွူ။ (ဃ-၂) ခံꩻယာႏဖုံႏယို ခံႏလွဗာႏ နီ မာꩻ စူသွို့ꩻသွူ။

တောင်ꩻသေꩻ - = ပါဠိသဒ္ဒါႏနယ်ꩻအလꩻ - ဝုစ်ပြောင်ꩻလုဲင်ႏပွုံႏနဝ်ꩻ အဓိကထွားဗာႏ ကြိယာႏပွုဒ်တဲင် ကြိယာႏမဉ်ႏဟောꩻကတ္တားအနက်လဲ့ ကတ္တားတွမ်ႏကြိ ယာႏနီဗာႏ ဝုစ်ဗွုန်ပီဗာႏဝင်ꩻ၊ ကြိယာႏမဉ်ႏဟောꩻကံႏအနက်လဲ့ ကံႏတွမ်ႏ ကြိယာႏနီဗာႏ ဝုစ်ဗွုန်ပီဗာႏဝင်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ နီပအိုဝ်ႏငဝ်းကို သွုံꩻ(ဒေါ့ꩻ/တဲမ်း) ကြိယာႏဟောꩻ ကတ္တားအနေႏနဝ်ꩻ တွမ်ႏပါဠိသွုံꩻတကွာႏငါႏတဝ်းတဲင် ဖေႏအီပါဠိအနက် အဝ်ႏသေန်ႏလျောႏညီႏဟဝ်ဒျာႏရိုꩻကီလဲ့သွုံꩻ(ဒေါ့ꩻ/တဲမ်း)ကြိယာႏဟောꩻ ကံႏအနေႏနဝ်ꩻ ကွပ်စွဉ်ႏတဗွုန်ပီတဝ်း တွမ်ႏပါဠိအသွုံꩻနဝ်ꩻမꩻ ဖေႏအီအ နက်တာႏ မော့ꩻဗာႏအယပ်ꩻအခုဲင်ႏသွူ။

ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏကျမ်ꩻကိုယို ကြိယာႏဟောꩻကံႏဝါကျအ တာႏ အွဉ်ႏနယ်ဗာႏသင်္ကေႏတတွမ်ႏသွုံꩻပွုံႏ(၂)နယ်ꩻ၊ တနယ်ꩻနဝ်ꩻ သွုံꩻ ဗာႏ ဖေႏအီပါဠိအနက်တာႏတဲင်၊ တနယ်ꩻနဝ်ꩻ သွုံꩻဗာႏ ဒေါ့ꩻ/တဲမ်းအီပ အိုဝ်ႏငဝ်း/လိတ်အတာႏသွူ။ = ဒေါ့ꩻ/တဲမ်းပအိုဝ်ႏငဝ်း/လိတ်အတာႏ- သွုံꩻလွိုဖေႏထဲင်းဗာႏ “ခံႏဗာႏ”ကရိုꩻဒါႏ ကံကြိယာႏ-(သင်္ကေႏတ)တဗာႏတဲင် ကံႏပွုဒ်ယိုတဲ့ အွဉ်ႏဖေႏဗာႏ ဝါကျအရီးသွတ်ꩻကိုသွူ။ ဒေါ့ꩻ/တဲမ်းပအိုဝ်ႏငဝ်း/လိတ်အတာႏ ပွုံႏသီသင်္ကေႏတနဝ်ꩻ- “ကံႏပွုဒ်+ခံႏဗာႏ(ကံႏကြိယာႏ/သင်္ကေႏတ)+ကတ္တား+ကတ္တားကြိယာႏ” = မဉ်ႏဖေႏပါဠိအနက် မဉ်ႏဖေႏနေးတွမ်ႏ ပအိုဝ်ႏဘာႏသာႏနဝ်ꩻ နီပအိုဝ်ႏဖုံႏလဲ့ ထောင်လွဉ်ꩻလွဗာႏဒျာႏ ပါဠိသဒ္ဒါႏစီꩻကန်ꩻ၊ ပါဠိအဝ်ႏအ တွိုင်ꩻ အီႏဖေႏလွဉ်ꩻဗာႏအနက်တဲင် ဖေႏအီပါဠိအနက်တာႏ-ကြိယာႏ သင်္ကေႏတနဝ်ꩻ သွုံꩻဗာႏ “အပ်”၊ သွုံꩻတွယ်ꩻညီꩻဗာႏ ကြိယာႏဆꩻချာဖဲ့ꩻကို သွူ။ (ဒေါ့ꩻ/တဲမ်းအီ ပအိုဝ်ႏငဝ်း/လိတ်တာႏ- ကြိယာႏအဝ်ႏနီဗာႏတဲင်၊ “ခံႏဗာႏ”ကရိုꩻဒါႏ ကံႏကြိယာႏတဗာႏတွမ်ႏ ဆဲင်ႏရာꩻကတ္တားကြိယာႏတ ဗာႏဗာႏသွူ။ ဖေႏပါဠိအနက်တာႏ- ကြိယာႏအဝ်ႏဒျာႏ ဆဲင်ႏရာꩻကံႏကြိယာႏ တဗာႏလွုမ်ꩻ၊ အနက်ကို သော့ꩻဖေႏပါဗာႏ “---အပ်”သင်္ကေႏတသွူ။) ပွုံႏစံႏ (က) ကြိယာႏဟောꩻကတ္တားအနက် - (က/ဧ) = အဟံ ဩဒနံ ပစာမိ ။ (ပါဠိ) = အဟံ-ခွေနဝ်ꩻ၊ ဩဒနံ-ဒဲဉ်ယို၊ ပစာမိ-ဒွိုႏသွူ။(အနက်) = ခွေ ဒွိုႏ ဒဲဉ်သွူ ။ (ဒေါ့ꩻ/တဲမ်း) (က/ဗ) = မယံ ဩဒနံ ပစာမ ။ (ပါဠိ) = မယံ-နီဖုံႏနဝ်ꩻ၊ ဩဒနံ-ဒဲဉ်ယို၊ ပစာမ-ဒွိုႏလွဝင်ꩻသွူ။ (အနက်) = နီ ဒွိုႏလွ ဒဲဉ်သွူ။ (ဒေါ့ꩻ/တဲမ်း) ( ခ ) ကြိယာႏဟောꩻကံႏအနက် - (ခ/ဧ) = မယာ ဩဒနော ပစ္စတေ ။ (ပါဠိ) = မယာ-ခွေနဝ်ꩻ၊ ဩဒနော-ဒဲဉ်ယို၊ ပစ္စေတေ-ဒွိုႏအပ် သွူ။(အနက်) = ဒဲဉ်ယို ခံႏဗာႏ ခွေ ဒွိုႏသွူ။(ဒေါ့ꩻတဲမ်း) (တဒေါ့ꩻ/တဲမ်းကြွို့ꩻတဝ်း- ခွေ ဒွိုႏအပ် ဒဲဉ်-နုဲင်းယိုသွူ) (ခ/ဗ) = မယာ ဩဒနာ ပစ္စန္တေ ။ (ပါဠိ) = မယာ-ခွေနဝ်ꩻ၊ ဩဒနာ-ဒဲဉ်ဖုံႏယို၊ ပစ္စန္တေ-ဒွိုႏအပ်လို့သွူ။ (အနက်) = ဒဲဉ်ဖုံႏယို ခံႏဗာႏလို့ ခွေ ဒွိုႏသွူ။ (ဒေါ့ꩻ/တဲမ်း) (တဒေါ့ꩻ/တဲမ်းကြွို့ꩻတဝ်း- ခွေ ဒွိုႏအပ်လို့ ဒဲဉ်ဖုံႏ-နုဲင်းယို သွူ) တောင်ꩻသေꩻ - = သီး’ဖုံႏ’လို့’လွ’ဝင်ꩻ၊ ပါတဝ်းရင်ꩻ၊ မတ်ဝင်ꩻ ဧကဝုစ်။ = သီး’ဖုံႏ’လို့’လွ’ဝင်ꩻ၊ မဉ်ႏပါလင်ꩻ ၊ မတ်ဝင်ꩻဗဟုဝုစ်။ = သီး’ဖုံႏ နာမ်ႏတာႏ၊ လွိုသိုမ်ဗာႏ၊ သွုံꩻဒျာႏကြိယာႏပွုဒ်။ = ဖုံႏ-ဝိဘတ်ယို၊ စွုမ်ႏထွောင်းကို၊ သွုံꩻသွိုတွမ်ႏနာမ်ႏပွုဒ်။ = သီး-ယိုနဝ်ꩻဟွေး၊ သွုံꩻအာမွေး၊ သက်အဝ်ႏနေးနာမ်ႏပွုဒ်။ = ယံသေလွဗာႏ၊ ဝုစ်ခရာႏ ၊ ဆောင်ႏဗာႏ လင်္ကာႏပွုဒ်။ ဥဒ္ဒေသအခန်ꩻ ထွူလဲဉ်းသွူ။

(၂) နိဒ္ဒေသအခန်ꩻ

(နိဒ္ဒေသအခန်ꩻကို အီႏအွဉ်ႏနယ်လွေꩻဖေႏစွုမ်ႏစွုမ်ႏ နာမ်ႏ+ကြိယာႏအကျောင်ꩻခရာႏဖုံႏသွူ။ (နာမ်ႏတွမ်ႏကြိယာႏအကို ကြိယာႏအကျောင်ꩻခရာႏဖုံႏနဝ်ꩻ ဆေ့ꩻထဲင်းနာမ်ႏအကျောင်ꩻခရာႏဖုံႏတဲင် အီႏအွဉ်ႏနယ်လွေꩻဖေႏရီးရီး ကြိယာႏအကျောင်ꩻခရာႏဖုံႏသွူ။

ကြိယာႏ (၂)မျိုꩻ

• (၁) သုဒ္ဓကြိယာႏ - ဗေင်ႏ၊ လွေꩻ-စဒါႏ ကြိယာႏရိုꩻရိုꩻ
• (၂) ကာရိတကြိယာႏ- ထွဉ်ႏ/အွဉ်ႏ-ကရိုꩻဒါႏ ကာရိတ်ကြိယာႏ

တောင်ꩻသေꩻ - ကာရိတ်ကြိယာႏမဉ်ႏပါလွဉ်နဝ်ꩻ သုဒ္ဓကြိယာႏဖုံႏအကို အကမ္မက ကြိယာႏ(ကံႏအဲဉ်ထဝ်းကြိယာႏ)ဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာလွဉ်ဗာႏ ဧကကမ္မကကြိ ယာႏ(ကြိယာႏလိုႏကံႏတဗာႏ)၊ ဧကကမ္မကကြိယာႏဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာလွဉ်ဗာႏ ဒွိကမ္မကကြိယာႏ(ကြိယာႏလိုႏကံႏနီဗာႏ)တဲင် ဒွိဧကကမ္မကကြိယာႏဖုံႏ နဝ်ꩻ ထွာလွဉ်ဗာႏ တိကမ္မကကြိယာႏ(ကြိယာႏလိုႏကံႏသွံဗာႏ)-စဒါႏနုဲင်း နဝ်ꩻဖုံႏသွူ။

(တနဲꩻ) ကြိယာႏ (၂)မျိုꩻ

• (၁) အကမ္မကကြိယာႏ - ကံႏအဝ်ႏတဝ်းကြိယာႏ(ဝါ)

ကြိယာႏ (Intransitive Verb)

• (၂) သကမ္မကကြိယာႏ - ကံႏအဝ်ႏကြိယာႏ(ဝါ) ကြိယာႏလိုႏကံႏ

(Transitive Verb)

အကမ္မကကြိယာႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

ကံႏပွုဒ်ပါခရာႏတလိုႏတဝ်းဒါႏ ဗေင်ႏ၊ အုံ၊ ထွာ၊ ဟဝ်၊ ကုဲင်၊ ပေႏ-စဒါႏ အကမ္မက(သုဒ္ဓ)ကြိယာႏဖုံႏယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “အကမ္မကကြိယာႏ-ကံႏ အဲဉ်ထဝ်းကြိယာႏ(ဝါ) ကြိယာႏလိုႏတဝ်းကံႏ (Intransitive Verb)”သွူ။ ပွုံႏစံႏ - (က) မောင်ႏပေႏ အဝ်ႏဗေင်ႏထာꩻသွူ။ ( ခ ) ခွန်ထွန်း ထွာ ဒုံဥက္ကဋ္ဌသွူ။ ( ဂ ) ခွန်အေး အုံ တောင်ႏကီꩻသွူ။

သကမ္မကကြိယာႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

ကံႏပွုဒ်ပါမꩻ အဓိပ္ပဲယ်ႏဗွေစွုမ်ႏဒါႏ လွေꩻ၊ သဲင်ꩻ၊ အံႏ၊ အွꩻ၊ မာꩻ၊ ဒေါ့ꩻ-စဒါႏ ကြိယာႏဖုံႏယို ဟဲ့ꩻဗာႏ”သကမ္မကကြိယာႏ-ကံႏအဝ်ႏကြိယာႏ (ဝါ) ကြိယာႏလိုႏကံႏ (Transitive Verb)”သွူ။

သကမ္မကကြိယာႏ (၈)မျိုꩻ

(၁) ဧကကမ္မကကြိယာႏ - ကြိယာႏလိုႏကံႏတဗာႏ (၂) ဒွိကမ္မကကြိယာႏ - ကြိယာႏလိုႏကံႏနီဗာႏ (၃) တိကမ္မကကြိယာႏ - ကြိယာႏလိုႏကံႏသွံဗာႏ (၄) စတုကမ္မကကြိယာႏ - ကြိယာႏလိုႏကံႏလစ်ꩻဗာႏ (၅) ပဉ္စကမ္မကကြိယာႏ - ကြိယာႏလိုႏကံႏငတ်ꩻဗာႏ (၆) ကမ္မသမ္ပဒါနကြိယာႏ - ကြိယာႏလိုႏကံႏတွမ်ႏသမ္ပဒါန်ႏ (၇) ကမ္မာပါဒါနကြိယာႏ - ကြိယာႏလိုႏကံႏတွမ်ႏအပါဒါန်ႏ (၈) ကမ္မောကာသကြိယာႏ- ကြိယာႏလိုႏကံႏတွမ်ႏဩကာသ

(၁) ဧကကမ္မကကြိယာႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

ဝါကျတဗာႏကို ကံႏပွုဒ်တပွုဒ်ကအဝ်ႏဒါႏ “ဝုဲင်ႏ/အံႏ/မာꩻ/လွေꩻ” ကစဒါႏ ဧကကမ္မက(သုဒ္ဓ)ကြိယာႏဖုံႏယိုလဲ့နဝ်ꩻ၊ “ထွဉ်ႏ/အွဉ်ႏ”ကရိုꩻဒါႏ ကာရိတ်ကြိယာႏဖုံႏတွမ်ႏ “ဗေင်ႏ/ထွာ/ အုံ” ကစဒါႏ အကမ္မကကြိယာႏဖုံႏ ကတွယ်ꩻညီꩻသွိုဒါႏ ဧကကမ္မက(ကာ ရိတ)ကြိယာႏဖုံႏယိုလဲ့နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ”ဧကကမ္မကကြိယာႏ-ကြိယာႏလိုႏ ကံႏတဗာႏ”ဖုံႏသွူ။ ပွုံႏစံႏ - (က) သုဒ္ဓကြိယာႏကို - - ခွန်ထွန်း ဝုဲင်ႏ ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻသွူ။ - ခွန်အေး အံႏ ဒဲဉ်သွူ။ - ခွန်ကျောႏ မာꩻ ထာꩻမာꩻသွူ။ ( ခ ) ကာရိတ်ကြိယာႏပါ အကမ္မကကြိယာႏကို - (က-၁) မွိုးဗွာ ထွဉ်ႏဗေင်ႏ မောင်ႏပေႏသွူ။ (က-၂) မွိုးဗွာ ထွဉ်ႏ မောင်ႏပေႏ ဗေင်ႏသွူ။ ( ခ-၁) ဒုံသား အွဉ်ႏထွာ ခွန်ထွန်း ဒုံဥက္ကဋ္ဌသွူ။ ( ခ-၂) ဒုံသား အွဉ်ႏ ခွန်ထွန်း ထွာ ဒုံဥက္ကဋ္ဌသွူ။ ( ဂ-၁) ဆရာႏ ထွဉ်ႏအုံ ခွန်အေး တောင်ႏကီꩻသွူ။ ( ဂ-၂) ဆရာႏ ထွဉ်ႏ ခွန်အေး အုံ တောင်ႏကီꩻသွူ။

တောင်ꩻသေꩻ - = ပွုံႏစံႏဖုံႏကိုကပါဒါႏ “ဗေင်ႏ/ထွာ/အုံ”ကြိယာႏဖုံႏနဝ်ꩻ အကမ္မက/ ကြိယာႏဖုံႏတဲင် “ထွဉ်ႏ/အွဉ်ႏ”ကြိယာႏဖုံႏနဝ်ꩻ ထွဉ်ႏမုꩻသဘော်ꩻအဝ်ႏ ကာ ရိတ်ကြိယာႏဖုံႏသွူ။ = အကမ္မကကြိယာႏဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏထွာဒွုန်း အကမ္မက/သုဒ္ဓကြိယာႏ စဲစ်စဲစ်အတွင်ꩻ ကံႏအဲဉ်ထဝ်း/လိုႏတဝ်းကံႏလဲ့ ကာရိတ်ကြိယာႏထွိုင်ႏပါ လွဉ်နဝ်ꩻ အဝ်ႏလိုႏယင်းကံႏတဲင် ထွာလွဉ်ဗာႏ ဧကကမ္မကကြိယာႏဖုံႏ သွူ။ = ဝါကျအမဉ်ꩻယိုလဲ့ အဝ်ႏထွာဒွုန်း အကမ္မကကြိယာႏစဲစ်စဲစ်စဲစ် အတွင်ꩻ ဟဲ့ꩻ”သုဒ္ဓဝါကျ”တဲင် ကာရိတ်ကြိယာႏထွိုင်ႏပါလွဉ်နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ ”ကာရိတ်ဝါကျ”နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ = သုဒ္ဓဝါကျကို(“မောင်ႏပေႏ/ခွန်ထွန်း/ခွန်အေး”ကစဒါႏ) သုဒ္ဓ က-တ္တားဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ ထွိုင်ႏတွိုႏကာရိတ်ဝါကျကို ထွာလွဉ်ဗာႏ ကာရိတ်ကံႏ ပွုဒ်ဖုံႏသွူ။ ကာရိတ်ဝါကျကို ကအဝ်ႏဒါႏ ကာရိတ်ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ သုဒ္ဓက-တ္တားပွုဒ်မွေးမွေးတဲင် ကာရိတ်ကံႏပွုဒ်တွမ်ႏ သုဒ္ဓကတ္တားပွုဒ်နဝ်ꩻ တပွုဒ် ချင်ႏသွူ။ ကထွဉ်ႏဒါႏသားနဝ်ꩻ ထွာရိတ်ကတ္တားတဲင်၊ ကထွဉ်ႏခံႏဗာႏသား (ကမာꩻဗာႏဒါႏသား)နဝ်ꩻ ထွာကာရိတ်ကံႏ(သုဒ္ဓကတ္တား)သွူ။

(၂) ဒွိကမ္မကကြိယာႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

ဝါကျတဗာႏကို ကံႏပွုဒ်နီပွုဒ်ကအဝ်ႏပါသော့ꩻဒါႏ “ကွီ/ရီ” ကစ ဒါႏ ဒွိကမ္မက(သုဒ္ဓ)ကြိယာႏမျိုꩻဖုံႏယိုလဲ့နဝ်ꩻ၊ “ဟဲ့ꩻလွေꩻ/စွီႏလွေꩻ/လွေꩻအံႏ/လွေꩻထွား”ကစဒါႏ ဧကကမ္မက ကြိယာႏနီဗာႏ ကအဝ်ႏတွယ်ꩻညီꩻသွိုဒါႏ ဒွိကမ္မက(သုဒ္ဓ)ကြိယာႏမျိုꩻဖုံႏယို လဲ့နဝ်ꩻ၊ “ထွဉ်ႏ/အွဉ်ႏ”ကရိုꩻဒါႏ ကာရိတ်ကြိယာႏတွမ်ႏ “လွေꩻ/အံႏ”က စဒါႏ ဧကကမ္မကဖုံႏ ကတွယ်ꩻညီꩻသွိုဒါႏ ဒွိကမ္မက(ကာရိတ)ကြိယာႏမျိုꩻ ဖုံႏယိုလဲ့နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ “ဒွိကမ္မကကြိယာႏ-ကြိယာႏလိုႏကံႏနီဗာႏ”ဖုံႏသွူ။ ပွုံႏစံႏ - (က) အပိုပေႏ ကွီ အမွိုး ထာꩻအံႏသွူ။ (ခ-၁) ခွန်ကျောႏ ဟဲ့ꩻလွေꩻ ခွန်ထွန်း တောင်ႏကီꩻသွူ။ (ခ-၂) ခွန်ကျောႏ ဟဲ့ꩻ ခွန်ထွန်း လွေꩻ တောင်ႏကီꩻသွူ။ (ဂ-၁) ဆရာႏ ထွဉ်ႏမာꩻ ခွန်ကျောႏ ထာꩻမာꩻသွူ။ (ဂ-၂) ဆရာႏ ထွဉ်ႏ ခွန်ကျောႏ မာꩻ ထာꩻမာꩻသွူ။

တောင်ꩻသေꩻ - = “ဟဲ့ꩻလွေꩻ/ထွဉ်ႏမာꩻ”ကြိယာႏနီမျိုꩻ ကတွယ်ꩻရောꩻညီꩻသွိုဝင်ꩻကို “ခွန်ထွန်း/ခွန်ကျောႏ”ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အစဲဉ်ႏအတွိုင်ꩻ စပ်ႏထေ့ဗာႏ”ဟဲ့ꩻ/ ထွဉ်ႏ”ကြိယာႏဖုံႏတဲင် “တောင်ႏကီꩻ/ထာꩻမာꩻ”ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အစဲဉ်ႏအ တွိုင်ꩻ စပ်ႏထေ့ဗာႏ “လွေꩻ/မာꩻ”ကြိယာႏဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ = “ကွီ/ရီ”ကစဒါႏ ကြိယာႏဖုံႏနဝ်ꩻ မဉ်ႏရိုꩻ ဒွိကမ္မကကြိယာႏလဲ့ အပ် ဒျာႏ၊ မဉ်ႏရိုꩻ ဧကကမ္မကြိယာႏလဲ့ အဝ်ႏမွေးဒျာႏသွူ။ ကကွီခံႏဗာႏ/ကရီခံႏဗာႏဒါႏ သဇီဝကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ မဉ်ႏမာꩻဩကာ သအနေႏနဝ်ꩻ ထွာ ဧကကမ္မကကြိယာႏသွူ။ ဥပမာႏ - (က) ထွာ သဇီဝကံႏပွုဒ်ပွုံႏစံႏ - - အပိုပေႏ ကွီ အမွိုး ထာꩻအံႏသွူ။ တပဲ့ꩻ ရီ ဆရာႏ ပျဿနာႏသွူ။ ( ခ ) ထွာ ဩကာသပွုဒ်ပွုံႏစံႏ - - အပိုပေႏ ကွီ ထာꩻအံႏ အမွိုးထျꩻသွူ။ တပဲ့ꩻ ရီ ပျဿနာႏ အဆရာႏထျꩻသွူ-ကစဒါႏနုဲင်းနဝ်ꩻ ဖုံႏသွူ။ (အလင်လင်ကိုလဲ့ မတ်သွော့နုဲင်းနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻနော။)

(၃) တိကမ္မကကြိယာႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

“လွေꩻကွီ/လွေꩻရီ”ကစဒါႏ ဧကကမ္မက(သုဒ္ဓ)ကြိယာႏတွမ်ႏဒွိကမ္မ က(သုဒ္ဓကြိယာႏ)ဖုံႏ တွယ်ꩻရောꩻညီꩻသွိုဒါႏ တိကမ္မက(သုဒ္ဓ)ကြိယာႏမျိုꩻ ဖုံႏယိုလဲ့နဝ်ꩻ၊ “ဟဲ့ꩻလွေꩻအံႏ/ဟဲ့ꩻလွေꩻထွား”ကစဒါႏ ဧကကမ္မကကြိယာႏသွံမျိုꩻ တွယ်ꩻရောꩻညီꩻသွိုဒါႏ တိကမ္မက(သုဒ္ဓ)ကြိယာႏမျိုꩻဖုံႏယိုလဲ့နဝ်ꩻ၊ “ထွဉ်ႏ/အွဉ်ႏ”ကရိုꩻဒါႏ ကာရိတ်ကြိယာႏတွမ်ႏ “ကွီ/ရီ”ကစဒါႏ ဒွိ-ကမ္မက(သုဒ္ဓ)ကြိယာႏဖုံႏ ကတွယ်ꩻရောꩻညီꩻသွိုဒါႏ တိကမ္မက(သုဒ္ဓ)ကြိ-ယာႏမျိုꩻဖုံႏယိုလဲ့နဝ်ꩻ၊ “ထွဉ်ႏ/အွဉ်ႏ”ကရိုꩻဒါႏ ကာရိတ်ကြိယာႏတွမ်ႏ “ဟဲ့ꩻလွေꩻ/လွေꩻ အံႏ” ကစဒါႏ ဧကကမ္မကကြိယာႏနီဗာႏဖုံႏ ကတွယ်ꩻညီꩻသွိုဒါႏ တိကမ္မ က(ကာရိတ)ကြိယာႏဖုံႏယိုလဲ့နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ”တိကမ္မကကြိယာႏ-ကြိယာႏ လိုႏကံႏသွံဗာႏ”ဖုံႏသွူ။ ပွုံႏစံႏ - (က-၁) အတပဲ့ꩻ လွေꩻရီ အဆရာႏ ပျဿနာႏ အဆရာႏလမ်းသူꩻသွူ။ (က-၂) အတပဲ့ꩻ လွေꩻ အဆရာႏလမ်း ရီ အဆရာႏ ပျဿနာႏသွူ။ ( ခ-၁) ခွန်ထွန်း ဟဲ့ꩻလွေꩻအံႏ အဝင်ꩻမူႏ ထာꩻအံႏ ပွယ်ꩻကိုသူꩻသွူ။ ( ခ-၂) ခွန်ထွန်း ဟဲ့ꩻ အဝင်ꩻမူႏ လွေꩻအံႏ ထာꩻအံႏ ပွယ်ꩻကိုသူꩻသွူ။ ( ခ-၃) ခွန်ထွန်း ဟဲ့ꩻ အဝင်ꩻမူႏ လွေꩻ ပွယ်ꩻ အံႏ ထာꩻအံႏသွူ။ ( ဂ-၁) ခွန်ကျောႏ ထွဉ်ႏကွီ ခွန်အေး အမွိုး ရွဉ်သွူ။ ( ဂ-၂) ခွန်ကျောႏ ထွဉ်ႏ ခွန်အေး ကွီ အမွိုး ရွဉ်သွူ။ (ဃ-၁) အမွိုး ထွဉ်ႏလွေꩻအံႏ အပို ဒဲဉ် ပွယ်ꩻစာႏဂကိုသူꩻသွူ။ (ဃ-၂) အမွိုး ထွဉ်ႏ အပို လွေꩻအံႏ ဒဲဉ် ပွယ်ꩻစာႏဂကိုသူꩻသွူ။ (ဃ-၃) အမွိုး ထွဉ်ႏ အပို လွေꩻ ပွယ်ꩻစာႏဂ အံႏ ဒဲဉ်သွူ။ တောင်ꩻသေꩻ - “ဟဲ့ꩻလွေꩻအံႏ/ထွဉ်ႏလွေꩻအံႏ”ကစဒါႏ ကြိယာႏသွံမျိုꩻ ကတွယ်ꩻ ညီꩻသော့ꩻဝင်ꩻခင်ႏလမ်းကို “ဟဲ့ꩻ/ထွဉ်ႏ”ကစဒါႏ ပထမကြိယာႏသီးကံႏ ပွုဒ် ကထွာဒါႏ “အဝင်ꩻမူႏ/အပို”ကစဒါႏ ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံဗာႏအရီး သွတ်ꩻကို၊ “လွေꩻ”ကစဒါႏ ဒုတိယကြိယာႏသီးကံႏပွုဒ် ကထွာဒါႏ “ပွယ်ꩻသူꩻ/ ဒဲဉ်”ကစဒါႏ ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံဗာႏအထာႏဝကိုနဝ်ꩻသွူ။

(၄) စတုကမ္မကကြိယာႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

“ဟဲ့ꩻလွေꩻကွီ/လွေꩻကွီအံႏ”ကစဒါႏ ဧကကမ္မက(သုဒ္ဓ)ကြိယာႏ နီဗာႏတွမ်ႏဒွိကမ္မက(သုဒ္ဓကြိယာႏ)တဗာႏဖုံႏ ကတွယ်ꩻရောꩻညီꩻသွိုဒါႏ စတု ကမ္မက(သုဒ္ဓ)ကြိယာႏမျိုꩻ ဖုံႏယိုလဲ့နဝ်ꩻ၊ “ထွဉ်ႏ/အွဉ်ႏ”ကရိုꩻဒါႏ ကာရိတ်ကြိယာႏတွမ်ႏ “လွေꩻကွီ/လွေꩻရီ” ကစဒါႏ ဧကကမ္မက(သုဒ္ဓ)ကြိယာႏ၊ ဒွိကမ္မက(သုဒ္ဓ)ကြိယာႏဖုံႏ ကတွယ်ꩻ ရောꩻညီꩻသွိုဒါႏ စတုကမ္မကကြိယာႏ(ကာရိတ)ကြိယာႏဖုံႏယိုလဲ့နဝ်ꩻ၊ “ထွဉ်ႏ/အွဉ်ႏ”ကရိုꩻဒါႏ ကာရိတ်ကြိယာႏတွမ်ႏ “ဟဲ့ꩻလွေꩻအံႏ/ဟဲ့ꩻ လွေꩻထွား” ကစဒါႏ ဧကကမ္မကကြိယာႏသွံဗာႏဖုံႏ ကတွယ်ꩻရောꩻညီꩻသွို ဒါႏ စတုကမ္မ က(ကာရိတ)ကြိယာႏဖုံႏယိုလဲ့နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ”စတုကမ္မ ကကြိယာႏ-ကြိယာႏ လိုႏကံႏလစ်ꩻဗာႏ”ဖုံႏသွူ။ ပွုံႏစံႏ - (က-၁) ခွန်ကျောႏ ဟဲ့ꩻလွေꩻကွီ ခွန်အေး အမွိုး ရွဉ် အမွိုးထျꩻသူꩻသွူ။ (က-၂) ခွန်ကျောႏ ဟဲ့ꩻ ခွန်အေး လွေꩻကွီ အမွိုး ရွဉ် အမွိုးထျꩻသူꩻသွူ။ (က-၃) ခွန်ကျောႏ ဟဲ့ꩻ ခွန်အေး လွေꩻ အမွိုးထျꩻ ကွီ အမွိုး ရွဉ် သွူ။ ( ခ-၁) ဆရာႏ ထွဉ်ႏလွေꩻကွီ ခွန်အေး လိတ်အွုတ် အဖါထျꩻ လမ်းသူꩻ သွူ။ ( ခ-၂) ဆရာႏ ထွဉ်ႏ ခွန်အေး လွေꩻ လမ်း ကွီ အဖါ လိတ်အွုတ်သွူ။ (ခ-၃) ဆရာႏ ထွဉ်ႏ ခွန်အေး လွေꩻ လမ်း ကွီ အဖာ လိတ်အွုတ်သွူ။ (ဂ-၁) အမွိုး ထွဉ်ႏဟဲ့ꩻသဲင်ꩻအံႏ အပို အသွꩻပေႏ ဒဲဉ် လမ်းသူꩻသွူ။ (ဂ-၂) အမွိုး ထွဉ်ႏ အပို ဟဲ့ꩻသဲင်ꩻအံႏ အသွꩻပေႏ ဒဲဉ် လမ်းသူꩻသွူ။ (ဂ-၃) အမွိုး ထွဉ်ႏ အပို ဟဲ့ꩻ အသွꩻပေႏ သဲင်ꩻအံႏ ဒဲဉ် လမ်းသူꩻသွူ။ (ဂ-၄) အမွိုး ထွဉ်ႏ အပို ဟဲ့ꩻ အသွꩻပေႏ သဲင်ꩻ လမ်း အံႏ ဒဲဉ်သွူ။

တောင်ꩻသေꩻ - “ထွဉ်ႏဟဲ့ꩻသဲင်ꩻလမ်း”ကစဒါႏ ကြိယာႏလစ်ꩻမျိုꩻ ကတွယ်ꩻညီꩻ သော့ꩻဝင်ꩻ ခင်ႏလမ်းကို “ထွဉ်ႏ”ကစဒါႏ ပထမကြိယာႏသီးကံႏပွုဒ် က ထွာဒါႏ “အမွိုး”ကစဒါႏ ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံဗာႏ အရီးသွတ်ꩻကို၊ “ဟဲ့ꩻ”ကစဒါႏ ဒုတိယကြိယာႏသီးကံႏပွုဒ် ကထွာဒါႏ “အသွꩻပေႏ” ကစဒါႏ ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံဗာႏ ဒုတိယခင်ႏလမ်းကို၊ “သဲင်ꩻ”ကစဒါႏ တတိယကြိယာႏသီးကံႏပွုဒ် ကထွာဒါႏ “လမ်း သူꩻ”ကစဒါႏ ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံဗာႏ အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻကိုတဲင်၊ “အံႏ”ကစဒါႏ စတုတ္ထကြိယာႏသီးကံႏပွုဒ် ကထွာဒါႏ “ဒဲဉ်”ကစဒါႏ ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံဗာႏတတိယခင်ႏလမ်းကိုနဝ်ꩻသွူ။

(၅) ပဉ္ကကမ္မကကြိယာႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

“ထွဉ်ႏ/အွဉ်ႏ” ကရိုꩻဒါႏ ကာရိတ်ကြိယာႏတွမ်ႏ “ဟဲ့ꩻလွေꩻကွီအံႏ/ ဟဲ့ꩻလွေꩻကွီထွား”ကစဒါႏ ဧကကမ္မက(သုဒ္ဓ)ကြိယာႏ သွံဗာႏတွမ်ႏဒွိကမ္မ က(သုဒ္ဓကြိယာႏ)တဗာႏဖုံႏ ကတွယ်ꩻရောꩻညီꩻသွိုဒါႏ ပဉ္စကမ္မက(သုဒ္ဓ) ကြိယာႏဖုံႏယို ဟဲ့ꩻဗာႏ”ပဉ္စကကမ္မကကြိယာႏ-ကြိယာႏလိုႏကံႏငတ်ꩻဗာႏ” ဖုံႏသွူ။ ပွုံႏစံႏ - (၁) ဆရာႏ ထွဉ်ႏဟဲ့ꩻလွေꩻကွီထူႏ ခွန်ကျောႏ ခွန်အေးသီး အမွိုး နာမ်ႏစောꩻဖုံႏ အမွိုးလမ်းသူꩻသွူ။ (၂) ဆရာႏ ထွဉ်ႏ ခွန်ကျောႏ ဟဲ့ꩻလွေꩻကွီထူႏ ခွန်အေးသီး အမွိုး နမ်ႏစောꩻဖုံႏ အမွိုးလမ်းသူꩻသွူ။ (၃) ဆရာႏ ထွဉ်ႏ ခွန်ကျောႏ ဟဲ့ꩻ ခွန်အေးသီး လွေꩻကွီထူႏ အမွိုး နမ်ႏစောꩻဖုံႏ အမွိုးလမ်းသူꩻသွူ။ (၄) ဆရာႏ ထွဉ်ႏ ခွန်ကျောႏ ဟဲ့ꩻ ခွန်အေးသီး လွေꩻ အမွိုးလမ်း ကွီထူႏ အမွိုး နမ်ႏစောꩻဖုံႏသွူ။ (၅) ဆရာႏ ထွဉ်ႏ ခွန်ကျောႏ ဟဲ့ꩻ ခွန်အေးသီး လွေꩻ အမွိုးလမ်း ကွီ အမွိုး ထူႏ နမ်ႏစောꩻဖုံႏသွူ။ တောင်ꩻသေꩻ- = “ထွဉ်ႏဟဲ့ꩻလွေꩻကွီထူႏ”ကစဒါႏ ကြိယာႏငတ်ꩻမျိုꩻ ကတွယ်ꩻညီꩻ သော့ꩻဝင်ꩻ ခင်ႏလမ်းကို “ထွဉ်ႏ”ကစဒါႏ ပထမကြိယာႏသီးကံႏပွုဒ် က ထွာဒါႏ “ခွန်ကျောႏ”ကစဒါႏ ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံဗာႏ အရီးသွတ်ꩻကို၊ “ဟဲ့ꩻ”ကစဒါႏ ဒုတိယကြိယာႏသီးကံႏပွုဒ် ကထွာဒါႏ “ခွန်အေး သီး”ကစဒါႏ ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံဗာႏ ဒုတိယခင်ႏလမ်းကို၊ “လွေꩻ”ကစဒါႏ တတိယကြိယာႏသီးကံႏပွုဒ် ကထွာဒါႏ “အမွိုး လမ်းသူꩻ”ကစဒါႏ ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံဗာႏအဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻကို၊ “ကွီ”ကစဒါႏ စတုတ္ထကြိယာႏသီးကံႏပွုဒ် ကထွာဒါႏ “အမွိုး”ကစ ဒါႏ ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံဗာႏ တတိယခင်ႏလမ်းကိုတဲင်၊ “ထူႏ”ကစဒါႏ ပဉ္စကြိယာႏသီးကံႏပွုဒ် ကထွာဒါႏ “နမ်ႏစောꩻဖုံႏ” ကစဒါႏ ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံဗာႏစတုတ္ထခင်ႏလမ်းကိုနဝ်ꩻသွူ။ = “ကွီ”ကြိယာႏနဝ်ꩻ ထွာဒွိကမ္မကကြိယာႏမျိုꩻတဲင် “နမ်ႏစောꩻဖုံႏ” ကရိုꩻဒါႏ ကံႏပွုဒ်နဝ်ꩻ ကွီ-ကံႏတဲ့မွေးမွေး၊ ထူႏ-ကံႏတဲ့မွေးမွေး၊ ဗွိုန်ပီလို့ ဝင်ꩻသွူ။

(၆) ကမ္မသမ္ပဒါနကြိယာႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

“လွေꩻ/ကွီ/လွေꩻကွီ/လွေꩻအံႏ/လွေꩻကွီအံႏ/ဟဲ့ꩻလွေꩻအံႏ/ဟဲ့ꩻလွေꩻကွီအံႏ” ကစဒါႏ သကမ္မကကြိယာႏဖုံႏတွမ်ႏ “ဖေႏ/လူႏ”ကစဒါႏ သမ္ပဒါန်ႏကြိယာႏဖုံႏ ကတွယ်ꩻရောꩻညီꩻသွိုဒါႏ ကြိယာႏမျိုꩻဖုံႏယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “ကမ္မသမ္ပဒါနကြိယာႏ-ကြိယာႏလိုႏကံႏတွမ်ႏသမ္ပဒါန်ႏ”ဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ပွုံႏစံႏ - (က-၁) ခွန်ကျောႏ လွေꩻဖေႏ ခွန်မျတ်သီး လိတ်ဖစ် ခွန်မျတ်သီးလမ်းသွူ။ (က-၂) ခွန်ကျောႏ လွေꩻ ခွန်မျတ်သီးလမ်း ဖေႏ ခွန်မျတ်သီး လိတ်ဖစ်သွူ။ (ခ-၁) နင်ꩻဗွာ ကွီဖေႏ နင်ꩻနု မွန်းငိုꩻ နင်ꩻနုသီးမွိုးထျꩻသွူ။ (ခ-၂) နင်ꩻဗွာ ကွီ မွန်းငိုꩻ နင်ꩻနုသီးမွိုးထျꩻ ဖေႏ နင်ꩻနုသွူ။ (ဂ-၁) ခွန်အေး လွေꩻကွီဖေႏ ခွန်ဗိသီး နီး ခွန်လားသီး ထျꩻ တောင်ႏကီꩻသူꩻသွူ။ (ဂ-၂) ခွန်အေး လွေꩻ တောင်ႏကီꩻ ကွီဖေႏ ခွန်ဗိသီး နီး ခွန်လားသီးထျꩻသွူ။ (ဂ-၃) ခွန်အေး လွေꩻ တောင်ႏကီꩻ ကွီ နီး ခွန်လားသီး ထျꩻ ဖေႏ ခွန်ဗီသီးသွူ။ (ကထွာနွောင်ꩻဒါႏ ပွုံႏစံႏအလင်ဖုံႏယိုတဲ့ ထေထန်ႏချာဒျာႏသွော့ဝင်ꩻနော၊ ယိုꩻလဲဉ်းသွူ။)

တောင်ꩻသေꩻ- = “ဖေႏ”ကစဒါႏ သမ္ပဒါန်ႏကြိယာႏယို မဉ်ႏရိုꩻ “ဒွိကမ္မကကြိယာႏ” မျိုꩻလဲ့ အဝ်ႏမွေးဒျာႏသွူ၊ ကွယ်ႏတွော့ꩻ ယံဖေႏ ကသေနာႏစဲင်းစဲင်း ကံႏ တွမ်ႏသမ္ပဒါန်ႏသဘော်ꩻတရာꩻလဲ့မွေးမွေး၊ ယံဖေႏကသေဗာႏယင်း သမ္ပ ဒါန်ႏကိုလဲ့ သွုံꩻဗာႏ-ဖေႏကစဒါႏကြိယာႏဖုံႏနဝ်ꩻလွုမ်ꩻလဲ့မွေးမွေးတဲင် “ဖေႏ’ကစဒါႏကြိယာႏဖုံႏဘို သွုံꩻတဝ်းအမဉ်ꩻ “ဒွိကမ္မကကြိယာႏ”၊ သွုံꩻ ခေါ်ခေါ်နေးဗာႏဒျာႏအမဉ်ꩻ “သမ္ပဒါန်ႏကြိယာႏ”နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ (ကံႏတွမ်ႏသမ္ပဒါန်ႏအကျောင်ꩻခရာႏယို ထွားသွော့ဆဲင်ႏရာꩻနာမ်ႏ ကိုနော။) = “ကွီ”ကြိယာႏနဝ်ꩻ ထွာဒွိကမ္မကကြိယာႏမျိုꩻတဲင် “မွန်းငိုꩻ/နီး”က ရိုꩻဒါႏ ကံႏဖုံႏနဝ်ꩻ ကွီ-ကံႏတဲ့မွေးမွေး၊ ဖေႏ-ကံႏတဲ့မွေးမွေး ဗွုန်ပီလို့ဝင်ꩻ သွူ။

(၇) ကမ္မာပါဒါနကြိယာႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ

“ဝါး/စွီႏ/လွေꩻ” ကစဒါႏ သကမ္မကကြိယာႏဖုံႏတွမ်ႏ “လွစ်/ထန်ႏ” ကစဒါႏ အပါဒါန်ႏကြိယာႏဖုံႏ ကတွယ်ꩻရောꩻညီꩻသွိုဒါႏ ကြိယာႏမျိုꩻဖုံႏယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “ကမ္မာပါဒါနကြိယာႏ-ကြိယာႏလိုႏကံႏတွမ်ႏသမ္ပဒါန်ႏ”ဖုံႏနဝ်ꩻ သွူ။ ပွုံႏစံႏ - (က) ဖြားဒုံ ဝါးထန်ႏ ယာသား ဒုံကိုသွူ။ ( ခ ) ခွန်လေး စွီႏထန်ႏ ဖိုး လမ်းလသွူ။ ( ဂ ) ခွန်အောင်ႏ အဝ်ႏလမ်း ထန်ႏလွေꩻ ခြံသွူ။ (ဃ) ခွန်တီး အဝ်ႏဒုံ ပြောင်ꩻလွေꩻ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻသွူ။ တောင်ꩻသေꩻ- = ပွုံႏစံႏ(က/ခ)ဖုံႏအလꩻ “ထန်ႏ”ကစဒါႏ အပါဒါန်ႏကြိယာႏဖုံႏ မဉ်ႏ အုံ ကံႏကြိယာႏဆꩻချာဖဲ့ꩻကိုနဝ်ꩻ “ဒုံကို/လမ်းလ”ကစဒါႏ အပါဒါန်ႏနာမ်ႏ ပွုဒ်ဖုံႏ အုံဗာႏ ကံႏပွုဒ်ဆꩻချာ/ဝါကျအဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻကိုတဲင် “အဝ်ႏ----“ ကရိုꩻဒါႏ အပါဒါန်ႏ သင်္ကေႏတယိုလဲ့ သွုံꩻပါဗာႏတဝ်းဒွုမ်သွူ။ ပွုံႏစံႏ(ဂ/ဃ)ဖုံႏအလꩻ “ထန်ႏ/ပြောင်ꩻ”ကစဒါႏ အပါဒါန်ႏကြိယာႏ ဖုံႏ မဉ်ႏအုံရီ ကံႏကြိယာႏဆꩻငါဖဲ့ꩻကိုနဝ်ꩻ “အဝ်ႏလမ်း/အဝ်ႏဒုံ”ကစဒါႏအ ပါဒါန်ႏနာမ်ႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံဗာႏ ကတ္တားဆꩻချာ/ကြိယာႏဆꩻငါကိုတဲင်”------ကို/လ”ကစဒါႏ အပါဒါန်ႏသင်္ကေႏတဖုံႏယို သွုံꩻပါတဝ်းဒွုမ်လဲ့ အဝ်ႏ လꩻဒျာႏသွူ။ = “ယာသား/ဖိုး”ကစဒါႏ ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ စပ်ႏထေ့ဗာႏ “ဝါး/စွီႏ”ကစ ဒါႏ ကံႏကြိယာႏဖုံႏတဲင် “ဒုံကို/လမ်းလ”ကစဒါႏ အပါဒါန်ႏပွုံႏဖုံႏနဝ်ꩻ စပ်ႏ ထေ့ဗာႏ “ထန်ႏ”ကစဒါႏ အပါဒါန်ႏကြိယာႏဖုံႏသွူ။ (၈) ကမ္မောကာသကြိယာႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ “လွေꩻ/သဲင်ꩻ” ကစဒါႏ သကမ္မကကြိယာႏဖုံႏတွမ်ႏ “အုံ/ဗေင်ႏ”က စဒါႏ အကမ္မက(ဩကာသာပေက္ခ-အဝ်ႏလိုႏဩကာသ)ကြိယာႏဖုံႏ ကတွယ်ꩻရောꩻညီꩻသွိုဒါႏ ကြိယာႏမျိုꩻဖုံႏယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “ကမ္မောကာသကြိ ယာႏ-ကြိယာႏလိုႏကံႏဩကာသ”ဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ပွုံႏစံႏ - (က-၁) ခွန်ထွန်း လွေꩻအုံ ဝွေꩻလမ်း ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻသွူ။ (က-၂) ခွန်ထွန်း လွေꩻ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻ အုံ ဝွေꩻလမ်းသွူ။ (ခ-၁) ခွန်လေား အုံလင်ꩻအွꩻ ဒဝ် တဖူꩻသောင်သွူ။ (ခ-၂) ခွန်လေား အုံလင်ꩻ တဖူꩻသောင် အွꩻ ဒဝ် သွူ။ တောင်ꩻသေꩻ- ကမ္မောကာသကြိယာႏ ကပါသော့ꩻဒါႏဝါကျကို အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻ ကြိယာႏ “အုံ/အွꩻ”ဖုံႏ အပေက္ခ(ကအဝ်ႏလိုႏဒါႏ)နာမ်ႏပွုဒ် “ဝွေꩻလမ်း/ ဒဝ်”ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံတွယ်ꩻကပ်ႏလွဉ်ꩻတသေႏသေႏဗာႏ အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻကြိယာႏ (အုံ/အွꩻ)ဖုံႏဆꩻချာကိုသွူ။ (တနဲꩻ) ကြိယာႏ (၂)မျိုꩻ (၁) အနုလောမကြိယာႏ (ကြိယာႏရော့ꩻ) “တဝ်း” သင်္ကေႏတ တပါတဝ်းဒါႏ ကြိယာႏရော့ꩻမျိုꩻသွူ။ ပွုံႏစံႏ - ဗေင်ႏ၊ အုံ၊ လွေꩻ၊ အံႏ ။ (၂) ပစ္စနီကကြိယာႏ (ကြိယာႏလွိုဆန်) “တဝ်း”သင်္ကေႏတ ကပါဒါႏ ကြိယာႏလွိုဆန်မျိုꩻသွူ။ ပွုံႏစံႏ - ဗေင်ႏတဝ်း၊ အုံတဝ်း၊ လွေꩻတဝ်း၊ အံႏတဝ်း။ တောင်ꩻသေꩻ - ပစ္စနီကကြိယာႏကို ပဋိသေဓ (ရဲးဆီꩻ) သဘောꩻမဉ်ႏပါနဝ်ꩻ သွုံꩻ ဗာႏဒျာႏ “----မွုန်း/မွုန်းတဝ်း/ပုဲင်ႏ”သင်္ကေႏတဖုံႏသွူ။ ပွုံႏစံႏ - ဗေင်ႏမွုန်း၊ ဗေင်ႏမွုန်းတဝ်း၊ ဗေင်ႏပုဲင်ႏ။ လွေꩻမွုန်း၊ လွေꩻမွုန်းတဝ်း၊ လွေꩻပုဲင်ႏ။ သာဓန-အဓိပ္ပဲယ်ႏ သာဓေတီတိ သာဓနံ-ကရိုꩻဒါႏ ဝစနတ္ထအလꩻ ကြိယာႏဖုံႏယို က မာꩻထွူဖေႏဒါႏ သတ္တိယိုလဲ့နဝ်ꩻ၊ သာဓီယတေတိ သာဓနံ-ကရိုꩻဒါႏ ဝစ-နတ္ထအလꩻ ကမာꩻထွူဖေႏခံႏဗာႏဒါႏ ကြိယာႏယိုလဲ့နဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ “သာဓန” သွူ။ သာဓန(၂)ပါꩻတွမ်ႏ (၇)ပါꩻ (၁) သတ္တသာဓန - ကတ္တုသာဓန-စဒါႏ သာဓန(၆)ပါꩻ။ ကတ္တုသာဓန-စဒါႏ သာဓန(၆)ပါꩻဖုံႏယို ကွပ်စွဉ်ႏကြိယာႏဖုံႏ ယံဖေႏက ထွူနွောင်ꩻအတာႏ မာꩻထွူဖေႏနွောင်ꩻဒါႏ သတ္တိအဝ်ႏနဝ်ꩻမꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ “သတ္တိသာဓန”သွူ။ ကြိယာႏသာဓန- ဘာဝသာဓန (၁)ပါꩻ။ ဘာဝသာဓနကား ခံႏဗာႏ ကတ္တားသီးဖုံႏ မာꩻထွူဖေႏဒါႏ ကြိယာႏ မျိုꩻတဲင် ဟဲ့ꩻဗာႏ “ကြိယာႏသာဓန”၊ လꩻနမ်းလဲ့ ထူႏချာဗာႏဒျာႏ ကြိယာႏ သွူ။ သာဓန(၇)ပါꩻ တွမ်ႏ သတ္တိငဝ်း(သင်္ကေႏတ) (၁) ကတ္တုသာဓန - ----ဒါႏ ပွုံႏစံႏ - ကရောတိ- မာꩻဒါႏသွူ။ ကာရကော-မာꩻဒါႏသွူ၊ (ဝါ) မာꩻဒါႏသား ။ (၂) ကမ္မသာဓန - ----အပ်၊ (တနဲꩻ) ခံႏဗာႏ---- ပွုံႏစံႏ - ကရီယတေ - မာꩻအပ်သွူ။ (တနဲꩻ) ခံႏဗာႏမာꩻသွူ။ ကမ္မံ- မာꩻအပ်သွူ။ (တနဲꩻ) ထာꩻမာꩻ ခံႏဗာႏမာꩻသွူ။ (၃) ကရဏသာဓန - အီ ပွုံႏစံႏ - ကရဏံ - မာꩻအီသွူ။ (မာꩻအီတွမ်ႏနꩻ-စတဲင်) (၄) သမ္ပဒါနသာဓန - ရာꩻ ပွုံႏစံႏ - ဒါနံ - လူႏတန်ꩻရာꩻ (ပုဂ္ဂိုလ်ႏ-စတဲင်) (၅) အပါဒါနသာဓန- ရာꩻ ပွုံႏစံႏ - အပါဒါနံ - ဖထန်ႏရာꩻ (ခင်ႏလမ်း-စတဲင်) (၆) ဩကာသသာဓန - ရာꩻ ပွုံႏစံႏ - သေနာသနံ-ဗေင်ႏရာꩻ အုံအဝ်ႏရꩻ(ခင်ႏလမ်း-စတဲင်) (၇) ဘာဝသာဓန - မုꩻ ပွုံႏစံႏ - ကရီယတေ - မာꩻမုꩻ၊ သီယတေ-ဗေင်ႏမုꩻ၊ ကရဏံ- မာꩻမုꩻ၊ သယနံ-ဗေင်ႏမုꩻ ။

တောင်ꩻသေꩻ - = သတ်မတ်ဖေႏ သတ္တိငဝ်း (သင်္ကေႏတ)နုဲင်းယိုဖုံႏလဲ့ နီပအိုဝ်ႏဘာႏ သာႏကို တသွုံꩻကြွို့ꩻတဝ်း၊ ကွယ်ႏတွော့ꩻ မဉ်ႏထွားမဉ်ႏသွဉ်ပါဠိဘာႏ သာႏ၊ မဉ်ႏဖေႏပါဠိအနက်နဝ်ꩻ ယံဖေႏကထွာအကူႏအညီႏ အစွဲးအပမ်း အတာႏ ယံဖေႏကေသနာႏဗာႏ သတ္တိ/သဘောꩻတရာꩻဖုံႏအတွက် တဲမ်း မတ်သေꩻခါꩻဗာႏ သတ္တိငဝ်း (သင်္ကေႏတ)။ = “ဒါႏ”သင်္ကေႏတနဝ်ꩻ နာမ်ဝိသေသနသင်္ကေႏလဲ့အဝ်ႏ၊ ကတ္တုသာ ဓနသတ္တိငဝ်း (သင်္ကေႏတ)လဲ့အဝ်ႏသွူ။ နာမဝိသေသန သင်္ကေႏတ(ဒါႏ)နဝ်ꩻ ကမ္မသာဓနသတ္တိငဝ်း၊ ကရ ဏ သာဓနသတ္တိငဝ်းဖုံႏဆꩻချာကို အုံသော့ꩻနွောင်ꩻဒျာႏသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ ကတ္တုသာဓနသတ္တိငဝ်း ဆꩻချာကိုကား အငဝ်းဗွုန် လဲဉ်းဝင်ꩻတဲင် အုံသော့ꩻတဝ်းဒွုန်း၊ သမ္ပဒါန်ႏ-ကစဒါႏ သတ္တိငဝ်းဖုံႏဆꩻ ချာကိုလဲ့ အသွုံꩻတအဝ်ႏတဝ်းတဲင် တအုံသော့ꩻတဝ်းနေနေသွူ။ = ပါဠိသဒ္ဒါႏကို အာချာတ်ကြိယာႏတွမ်ႏ ကိတ်ကြိယာႏ-အဝ်ႏနီမျိုꩻ အကို အာချာတ်ကြိယာႏကို အဝ်ႏနွောင်ꩻကြိယာႏဟောꩻကတ္တား (ကရော တိ)၊ ကြိယာႏဟောꩻကံႏ (ကရီယတေ)၊ ကြိယာႏဟောꩻဘာဝ(ကရီယ တေ)-(၃)မျိုꩻလွုမ်ꩻတဲင်-

ကိတ်ကြိယာႏကို ကြိယာႏဟောꩻကတ္တား (ကာရကော-ကတ္တု သာဓန)၊ ကြိယာႏဟောꩻကံႏ(ကတံ-ကမ္မသာဓန)-စဒါႏနုဲင်းယိုဖုံႏတဲင် အဝ်ႏနွောင်ꩻလို့(၇)မျိုꩻလွုမ်ꩻသွူ။ = ကမ္မသာဓနသတ္တိငဝ်း(သင်္ကေႏတ)အကို “အပ်”နဝ်ꩻ ကဲဉ်းအာ အာ သွုံꩻဒျာႏ ဖေႏပါဠိအနက်တဲင် “ခံႏဗာႏ”နဝ်ꩻ ကဲဉ်းအာအာ သွုံꩻဒျာႏ ဒေါ့ꩻ/တဲမ်းပအိုဝ်ႏငဝ်းကိုသွူ။ မဉ်ႏသွုံꩻ”ခံႏဗာႏ”သင်္ကေႏတနဝ်ꩻ ကံႏပွုဒ်နဝ်ꩻ အုံဗာႏ “ခံႏဗာႏ”သ င်္ကေႏတ-ကရိုꩻဒါႏ ပထမကြိယာႏပွုဒ်ဆꩻငါ/ဝါကျဆꩻငါသွတ်ꩻတဲင်- ကတ္တားပွုဒ်နဝ်ꩻ အုံဗာႏ ဒုတိယကြိယာႏဆꩻငါ/”ခံႏဗာႏ”သင်္ကေႏ တကရိုꩻဒါႏ ပထမကြိယာႏပွုဒ်ဆꩻချာသွူ။(ခံႏဗာႏ-နဝ်ꩻ ကမ္မသာဓန သတ္တိငဝ်း(သင်္ကေႏတ)လဲ့မွေးမွေး၊ ကြိယာႏပွုဒ်လဲ့မွေးမွေးသွူ။ ပွုံႏစံႏ - (က) ဒေါ့ꩻ/တဲမ်းပအိုဝ်ႏငဝ်းကို- (၁) ဒဲဉ် ခံႏဗာႏ ခွေ ဒွိုႏသွူ။ (၂) ထာꩻမာꩻယိုနဝ်ꩻ ခံႏဗာႏ ခွေ မာꩻသွူ။ (ခ) ဖေႏပါဠိအနက်ကို- (၁) မယာ-ခွေနဝ်ꩻ၊ ဩဒနော-ဒဲဉ်ယို၊ ပစ္စတေ-ဒွိုႏအပ်သွူ။ (၂) မယာ-ခွေနဝ်ꩻ၊ ကမ္မံ-ထာꩻမာꩻယို၊ ကရီယတေ-မာꩻအပ်သွူ။ = နီပအိုဝ်ႏငဝ်းဝေါဟာရကို ဘာဝသာဓန(ဘာဝကြိယာႏ)သင်္ကေႏ တ”မုꩻ”ယို သွုံꩻဗော့ꩻဒျာႏ ကြိယာႏခြေင်ခြေင်ကိုလွုမ်ꩻတဲင် ကံႏ-စဒါႏ နာမ်ႏပွုဒ်လင်ဖုံႏ မဉ်ႏပါနဝ်ꩻ တသွုံꩻတဝ်းဒွုမ်သွူ။ ပွုံႏစံႏ - (က-၁) နာႏမုꩻ (ခ-၁) ဟောꩻမုꩻ (က-၂) နာႏတရာꩻ (ခ-၂) ဟောꩻတရာꩻ ။ ဖေႏပါဠိအနက် - (က) ဓမ္မဿ-တရာꩻယို၊ သဝနံ-နာႏမုꩻ၊ ဓမ္မဿဝနံ-နာႏတရာꩻ။ ( ခ ) ဓမ္မဿ-တရာꩻယို၊ ဒေသနာ-ဟောꩻမုꩻ၊ ဓမ္မဒေသနာ-ဟောꩻ တရာꩻ။ ထွဉ်ႏသေꩻ - = ကြိယာႏတွယ်ꩻဖုံႏ အဝ်ႏနွောင်ꩻထဲင်းဒွုန်းက-ရိုꩻကီလဲ့ တအွဉ်ႏ နယ်ဗာႏတဝ်းဒွုန်း ကြိယာႏတွယ်ꩻအလင်ဖုံႏနဝ်ꩻ ကွပ်စွဉ်ႏပါ/နွို့သော့ꩻ နွောင်ꩻလဲဉ်းဒျာႏ ကအွဉ်ႏနယ်သေꩻခါꩻလဲဉ်း ကြိယာႏတွယ်ꩻဖုံႏအကိုတဲင် တဲ့နဝ်ꩻ။

တအွဉ်ႏနယ်တဝ်းဒွုမ် ကြိယာႏတွယ်ꩻအလင်ဖုံႏ-ရိုꩻကီလဲ့ ထွား သေနာႏစဲင်းစဲင်းထွူ ကအွဉ်ႏနယ်သေꩻခါꩻလဲဉ်းဒါႏ တွယ်ꩻပွုံႏတွယ်ꩻနယ်ꩻ ဖုံႏနဝ်ꩻတွော့ꩻ ကွပ်စွဉ်ႏ နမ်းတွမ်ႏနမ်း ရတွယ်ꩻချာနွောင်ꩻလဲဉ်းဒျာႏတဲင် တဲ့နဝ်ꩻ။ ကြိယာႏတွယ်ꩻအလင်ဖုံႏ မဉ်ႏအဝ်ႏနေဒွုန်းလဲ့ နမ်းတွမ်ႏနမ်း အွဉ်ႏတွယ်ꩻချာဒျာႏသွော့ဝင်ꩻအကျောင်ꩻ တဲမ်းသေꩻခါꩻဗာႏ “ငဝ်းထွဉ်ႏ သေꩻ”နုဲင်းယိုသွူ။ (အလင်လင်ကိုလဲ့ မတ်သွော့နုဲင်းနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻနေား။) ကြိယာႏအကျောင်ꩻခရာႏ ထွူလဲဉ်းသွူ။

နာမ်ႏ-အမျိုꩻမျိုꩻ

၁။ ကတ္တုနာမ - နာမ်ႏကတ္တား(နာမ်ႏမာꩻ) ၂။ ကမ္မနာမ - နာမ်ႏကံႏ (နာမ်ႏခံႏ) ၃။ ကရဏနာမ - နာမ်ႏကရဏ (နာမ်ႏကူႏညီႏ) ၄။ သမ္ပဒါနနာမ - နာမ်ႏသမ္ပဒါန်ႏ (နာမ်ႏလက္ခံႏ) ၅။ အပါဒါနနာမ - နာမ်ႏအပါဒါန်ႏ (နာမ်ႏဖထန်ႏ) ၆။ ဩကာသာနာမ - နာမ်ႏဩကာသ (နာမ်ႏခင်ႏလမ်း) ၇။ ပကတိဝိကတိနာမ - နာမ်ႏပကတိဝိကတိ (နာမ်ႏပြောင်ꩻ လုဲင်ႏ) ၈။ သဟနာမ - နာမ်ႏသဟ (နာမ်ႏညီꩻသွို) ၉။ သာမီနာမ - နာမ်ႏသာမီ (နာမ်ႏပဲင်ႏ) ၁၀။ နိယမနာမ - နာမ်ႏနိယမ (နာမ်ႏသေႏချာႏ) ၁၁။ အနိယမနာမ - နာမ်ႏအနိယမ (နာမ်ႏသေႏချာႏဒွုန်း) ၁၂။ အာလပနနာမ - နာမ်ႏအာလုပ် (နာမ်ႏဟဲ့ꩻ) ၁၃။ ပုစ္ဆာနာမ - နာမ်ႏပုစ္ဆာႏ (နာမ်ႏရီ) ၁၄။ ဥပမာနာမ - နာမ်ႏဥပမာႏ ၁၅။ အာမေဍိတနာမ- နာမ်ႏအာမေဍိတ် (နာမ်ႏငဝ်းထပ်) ၁၆။ ဝိစ္ဆာနာမ - နာမ်ႏဝိစ္ဆာႏ(နာမ်ႏစွစ်ꩻ) ၁၇။ ဧကသေသနာမ- နာမ်ႏဧကသေသ်(နာမ်ႏကျွင်ꩻတပွုဒ်) ၁၈။ ဝိသေသနနာမ - နမာ်ႏဝိသေသန (နာမ်ႏမာꩻထူꩻ) ၁၉။ သဗ္ဗနာမ - နာမ်ႏသဗ္ဗ (နာမ်ႏလို့) ၂၀။ ဝါကျနာမ - နာမ်ႏဝါကျ ၂၁။ ကြိယာနာမ - နာမ်ႏကြိယာႏ ၂၂။ အတ္ထိနာမ - နာမ်ႏအတ္ထိ(နာမ်ႏအဝ်ႏ) ၂၃။ သန္နိဋ္ဌာနနာမ - နာမ်ႏသန္နိဋ္ဌာန(နာမ်ႏဆွုံꩻဖျတ်) ၂၄။ သမုစ္စယနာမ - နာမ်ႏသမုစ္စယ (နာမ်ႏပေါင်ꩻညီꩻ) ၂၅။ ဝိကပ္ပနာမ - နာမ်ႏဝိကပ္ပန(နာမ်ႏယဟန်ႏ) ၂၆။ အညနာမ - နာမ်ႏအည(နာမ်ႏအလင်) ၂၇။ တုမတ္ထနာမ - နာမ်ႏတုမတ္ထ(နာမ်ႏရေႏရွယ်ႏ) ၂၈။ ဟေတုနာမ - နာမ်ႏဟေတု(နာမ်ႏအကျောင်ꩻ) ၂၉။ လက္ခဏနာမ - နာမ်ႏလက္ခဏ(နာမ်ႏမတ်) ၃၀။ အာဒရိယာနာဒရိယနာမ- နာမ်ႏအာဒရိယာနာဒရိယ (နာမ်ႏခံႏဗာႏရိုႏသေႏ+တဝ်း) ၃၁။ အစ္စန္တသံယောဂနာမ - နာမ်ႏအစ္စန္တသံယောဂ (နာမ်ႏတသေႏ) ၃၂။ ဂရဟာပသံသနာမ - နာမ်ႏဂရဟာပသံသာ (နာမ်ႏသဲ့ꩻသွမ်ꩻ+အံႏဖြာႏ) ၃၃။ သညာနာမ - နာမ်ႏသညာႏ(နာမ်ႏအမဉ်ꩻ)

တောင်ꩻသေꩻ - “နာမ်ႏပကတိဝိကတိ”နဝ်ꩻကား ပေါင်ꩻသော့ꩻရောꩻညီꩻ နာမ်ႏက တ္တားတွမ်ႏ နာမ်ႏကံႏဖုံႏကို အဝ်ႏလꩻဒျာႏ-ရိုꩻကီလဲ့ ကွပ်မဲဉ်အွဉ်ႏသေနာႏ စဲင်းစဲင်းငါႏ ပကတိ+ဝိကတိအကျောင်ꩻခရာႏဖုံႏနဝ်ꩻမꩻ ခွယ်ꩻခေါ်ထန်ႏ ဖေႏနေးဗာႏ နာမ်ႏအမဉ်ꩻတမျိုꩻအနေႏသွူ။ = ပေါႏလွိုတဲင် ကအွဉ်ႏနယ်ခါꩻဒါႏ နာမ်ႏ(၃၄)မျိုꩻယိုနဝ်ꩻ နာမ်ႏမျိုꩻ လင်ဖုံႏ အဝ်ႏနွောင်ꩻဒွုန်းဒျာႏ၊ ကွယ်ႏတွော့ꩻ ပါသော့ꩻနွောင်ꩻလဲဉ်းဒျာႏ က အွဉ်ႏနယ်ခါꩻဒါႏ နာမ်ႏ(၃၄)မျိုꩻအကိုယိုသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ တပါ/နွို့သော့ꩻနွောင်ꩻတဝ်းဒွုန်း နာမ်ႏမျိုꩻလင်ဖုံႏ မဉ်ႏအဝ်ႏဒွုန်းနဝ်ꩻလဲ့ ထဲမ်သော့ꩻသေꩻချာဒျာႏသွော့ဝင်ꩻအကျောင်ꩻ-လဝ်းဟွုန်သေꩻဗာႏ ထွားလိတ်သားသီးဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ (အလင်လင်ကိုလဲ့ မတ်သွော့ဝင်ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻနော။)

ကာရက+အကာရကအခွယ်ꩻ

နာမ်ႏဆꩻကီသွတ်ꩻ (၆)မျိုꩻနဝ်ꩻ မုချ(တဲက်ယဲက်)အနေႏလဲ့သင်၊ ဥပစာႏ(တရန်း)အနေႏလဲ့သင် ကွပ်မာꩻထွူထွာဖေႏနွောင်ꩻ ပဓာနကြိ ယာႏ၊ စပ်ႏထေ့ဗာႏ ပဓာနကြိယာႏနဝ်ꩻမꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ”နာမ်ႏကာရက”တဲင်၊ လွိုနာမ်ႏအလင်ဖုံႏနဝ်ꩻ ကွပ်စွဉ်ႏတမာꩻထွူထွာဖေႏနွောင်ꩻတဝ်း ပဓာနကြိယာႏ၊ ကွပ်စွဉ်ႏ တစပ်ႏထေ့ဗာႏတဝ်း ပဓာနကြိယာႏအထျꩻနဝ်ꩻ မꩻ ဟဲ့ꩻဗာႏ”နာမ်ႏအကာရက”သွူ။

ကာရက(၆)မျိုꩻ

• (၁) ကတ္တုကာရက - နာမ်ႏကတ္တား
• (၂) ကမ္မကာရက - နာမ်ႏကံႏ
• (၃) ကရဏကာရက - နာမ်ႏကရဏ
• (၄) သမ္ပဒါနကာရက - နာမ်ႏသမ္ပဒါန်ႏ
• (၅) အပါဒါနကာရက - နာမ်ႏအပါဒါန်ႏ
• (၆) ဩကာသကာရက - နာမ်ႏဩကာသ

အကာရက(၂)ပွုဒ်မျိုꩻ

• (၁) အကာရကပဒ (အကာရကပွုဒ်) =

နာမ်ႏသဟ၊ နာမ်ႏသာမီ-ကစဒါႏ အကာရကနာမ်ႏပွုဒ်ဖုံႏသွူ။

• (၂) အကာရကဝါကျ (ဝါ) သမ္ဗန္ဓဝါကျ (ဝါကျသွုပ်)=

ဟေတုဝါကျသွုပ်၊ လက္ခဏဝါကျသွုပ်-ကစဒါႏ အကာရဝါကျ (ဝါ) ဝါကျသွုပ်သီးဖုံႏသွူ။

၁။ နာမ်ႏကတ္တား (နာမ်ႏမာꩻ)

ကတ္တား-အဓိပ္ပဲယ်ႏကရိုꩻနဝ်ꩻ ကမာꩻနွောင်ꩻ ကထွာနွောင်ꩻဒါႏ သတ္တိယို (ဝါ) ကောကမာꩻ ကော ကထွာဒါႏသားပုဂ္ဂိုလ်ႏ/ဝတ္ထုတမျိုꩻမျိုꩻယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “ကတ္တား”(မာꩻဒါႏ သား)”နဝ်ꩻသွူ။ (ကြိယာႏတွိုင်ꩻကို ကတ္တားအဝ်ႏသွူ။) ကတ္တား-သတ္တိ နမ်းဗွေႏ (ကိုယ်တိုင်) မာꩻထွူထွာဖေႏနွောင်ꩻကြိယာႏ-ကရိုꩻဒါႏ “ကြိယာဘိနိပ္ဖါဒနသတ္တိ”အဝ်ႏသွူ။

ကတ္တား (၂)မျိုꩻ

• (၁) ကတ္တုပဒ - ကတ္တားပွုဒ်
• (၂) ကတ္တုဝါကျ - ကတ္တားဝါကျ

ကတ္တား-သင်္ကေႏတ ------ နဝ်ꩻ ကတ္တားပွုဒ်-ခင်ႏလမ်း ကတ္တားပွုဒ်နဝ်ꩻ ကဲဉ်းအာအာ အုံဒျာႏ “ဝါကျဆငါသွတ်ꩻ”(ပဓာန) ကြိယာႏဆငါ”နဝ်ꩻသွူ။ (ကတ္တား ကအုံဗာႏဒါႏ ကံႏဆꩻချာဖဲ့ꩻကိုလဲ့ အဝ်ႏနေနေသွူ။)

တောင်ꩻသေꩻ - ပွိုင်းဝွို့တွမ်ႏ နာမ်ႏပွုဒ်ခင်ႏလမ်း သတ်မတ်ချက်ဖုံႏယိုနဝ်ꩻ”သဒ္ဒါႏ စီꩻကန်ꩻ၊ သေႏတဝ်းရင်ꩻ၊ မတ်ဝင်ꩻ ယေဘုယျ”ကရိုꩻဒါႏ ပညာႏသျင်ႏသီး ငဝ်းနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ သတ်မတ်ဖေႏဗာႏ ယေဘုယျ(ကဲဉ်းအာအာ)နယ်ꩻသွူ။

ကတ္တားသင်္ကေႏတ-ခင်ႏလမ်း အုံကတ္တားပွုဒ်ဆꩻချာ၊(အုံတွယ်ꩻကပ်ႏလွဉ်ꩻကတ္တားပွုဒ်ဆꩻချာ ဖဲ့ꩻ)။

၂။ နာမ်ႏကံႏ (နာမ်ႏခံႏ)

ကံႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ ကခံႏဗာႏဒါႏသတ္တိယို (ဝါ) ကောကခံႏဗာႏဒါႏသားပုဂ္ဂိုလ်ႏ/ဝတ္ထု တမျိုꩻမျိုꩻယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “ကံႏ(ခံႏဗာႏသား”နဝ်ꩻသွူ။ (ကံႏနဝ်ꩻအဝ်ႏနွောင်ꩻ “တွိုႏ/လွေꩻ/သဲင်ꩻ/အံႏ”စဒါႏ သကမ္မကကြိ ယာႏ=ကြိယာႏလိုႏကံႏစားကိုလွုမ်ꩻသွူ။)

ကံႏ-သတ္တိ

ကြိယာႏတွိုႏထေ့ဗာႏ(ဝါ) ကတ္တားမာꩻတွိုင်ꩻ ခံႏဗာႏ-ကရိုꩻဒါႏ “ကြိ ယာပါပုဏနသတ္တိ”အဝ်ႏသွူ။ ကံႏ (၂)မျိုꩻ (၁) ကမ္မပဒ = ကံႏပွုဒ် (၂) ကမ္မဝါကျ = ကံႏဝါကျ ကံႏ-သင်္ကေႏတ ------ ယို/သူꩻ ကံႏပွုဒ်-ခင်ႏလမ်း ကံႏပွုဒ်နဝ်ꩻ အုံဗာႏ “ဝါကျဆချာသွတ်ꩻ/ကြိယာႏဆꩻချာ”နဝ်ꩻ သွူ။ ကံႏသင်္ကေႏတ-ခင်ႏလမ်း အုံကံႏပွုဒ်ဆꩻချာ၊(အုံတွယ်ꩻကပ်ႏလွဉ်ꩻကံႏပွုဒ်ဆꩻချာ ဖဲ့ꩻ)။ ပွုံႏစံႏအအဲဉ်ႏ ကတ္တား+ကြိယာႏ+ကံႏ ပွုံႏစံႏ (က) ဗွေႏသျင်ႏနဝ်ꩻ အီႏဝုဲင်ႏ ဖရာꩻယို သွူ။ (ဗွေႏသျင်ႏ အီႏဝုဲင်ႏ ဖရာꩻ သွူ။) (သာမဏေရော-ဗွေႏသျင်ႏနဝ်ꩻ၊ ဗုဒ္ဓံ-ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻယို၊ ဝန္ဒိဿ တိ-အီႏဝုဲင်ႏသွူ။) ( ခ ) သူႏတောႏကောင်ꩻသီးနဝ်ꩻ လꩻလွဝင်ꩻ ချံꩻသာႏဖုံႏယိုသွူ။ (သူႏတောႏကောင်ꩻသီး လꩻလွဝင်ꩻ ချံꩻသာႏဖုံႏသွူ။) (သန္တော-သူႏတောႏကောင်ꩻသီးနဝ်ꩻ၊ သုခါနိ-ချံꩻသာႏဖုံႏယို၊ လဘန္တိ-လꩻလွဝင်ꩻသွူ။) ( ဂ ) လိုꩻမွိုက်ဖုံႏနဝ်ꩻ တွိုႏလွလဲဉ်း ငရုဲင်ꩻသခမ်းသူꩻ သွူ။ (လိုꩻမွိုက်ဖုံႏ တွိုႏလွလဲဉ်း ငရုဲင်ꩻခမ်း သွူ။) (အသန္တော-လိုꩻမွိုက်ဖုံႏနဝ်ꩻ၊ နိရယံ-ငရုဲင်ꩻခမ်းသူꩻ၊ အဂမိံသု-တွိုႏ လွလဲဉ်းသွူ။)

တောင်ꩻသေꩻ - (၁) “ကတ္တားပွုဒ်”ကပါသော့ꩻဒါႏ ဝါကျတဗာႏလွုမ်းယို ဟဲ့ꩻ ဗာႏ “ကတ္တားဝါကျ”တဲင် - (ကတ္တားဝါကျနဝ်ꩻအကို) ကံႏပွုဒ်မဉ်ႏပါလဲ့ “ကံႏဝါကျ”၊(ကရဏ ပွုဒ်မဉ်ႏပါလဲ့ “ကရဏဝါကျ”စဒါႏ ဝါကျမဉ်ꩻအမျိုꩻမျိုꩻနုဲင်းယိုဖုံႏလဲ့ ဟဲ့ꩻ နွောင်ꩻဒျာႏနေနေသွူ။(ဝါကျတွိုင်ꩻကို မတ်သွော့နုဲင်းနဝ်ꩻနော။) (၂) မဉ်ႏဖေႏပါဠိအနက်နဝ်ꩻ အရီးသွတ်ꩻ ကဲဉ်းအာအာ ဖေႏရီး ရီးဗာႏကတ္တားအနက်တဲင် မဉ်ႏတွိုႏအဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻသူꩻမꩻ ဖေႏဆုဲင်ꩻတ သေႏသေႏဗာႏ “(ပဓာန)ကြိယာႏပွုဒ်အနက်”သွူ။ (၃) နီသွဉ်းသီးပအိုဝ်ႏငဝ်းကို သွုံꩻဆေ့ꩻမွေးငါႏ “နာမ်ႏသင်္ကေႏ တ”ဖုံႏသွူ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ သွုံꩻပါတဝ်းစွဉ်ႏ “နာမ်ႏသင်္ကေႏတ”ဖုံႏလဲ့ သေနာႏ ထွူ နာမ်ႏသဘော်ꩻတွမ်ႏနာမ်ႏသတ္တိ၊ ထွားစဲင်းစဲင်းထွူ နာမ်ႏအုံခင်ႏလမ်း ဖုံႏတဲင် ခွယ်ꩻချာꩻသေနာႏဗာႏ ကတ္တားနဲ့? ကံႏနဲ့? စဒါႏ နာမ်ႏအမျိုꩻမျိုꩻဖုံႏ နဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ မဉ်ႏဖေႏပါဠိအနက်နဝ်ꩻ မဉ်ႏသွုံꩻဖေႏပါ “နာမ်ႏ သင်္ကေႏတ(ဝိဘတ်အနက်)”ဖုံႏနဝ်ꩻမꩻ အဆင်ႏပြေႏတဲင် ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏ လိတ်စောင်ႏကိုယိုလဲ့ တဲမ်းသေꩻခါꩻပါဗာႏ “နာမ်ႏသင်္ကေႏတ(ဝိဘတ်အ နက်)”ဖုံႏသွူ။

= ကံႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ သာမညဝါကျဖုံႏကို ကဲဉ်းအာအာ အုံဗာႏဒျာႏကြိ ယာႏဆꩻချာကို-ရိုꩻကီလဲ့ မဉ်ႏတွိုႏဒျာႏ နာမ်ႏဝိသေသန’ နာမ်ႏနိယမ’ နာမ်ႏပုစ္ဆာႏ’ ပကတိကံႏပွုဒ်-ကစဒါႏ နာမ်ႏမျိုꩻဖုံႏကိုလဲ့နဝ်ꩻ၊ အာဏတျတ္ထ ကြိယာႏ (ထွဉ်ႏမုꩻသဘောꩻပါကြိယာႏ)၊ ဝုတ္တကမ္မတ္ထကြိယာႏ (ကြိယာႏ ဟောꩻကံႏအနက်)-ကစဒါႏ ကြိယာႏဖုံႏပါသော့ꩻရာꩻကိုလဲ့နဝ်ꩻ ကံႏပွုဒ်/ ကံႏဝါကျသွုပ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံဗာႏဒျာႏ ကြိယာႏပွုဒ်/ကတ္တားပွုဒ်ဆꩻငါဖဲ့ꩻကိုလဲ့ အဝ်ႏဒျာႏနေနေသွူ။ နာမ်ႏအမျိုꩻမုဲင်ꩻကိုတယဝ်း သတ်မတ်ဖေႏခါꩻဗာႏခင်ႏလမ်းဖုံႏ နဝ်ꩻ သတ်မတ်ဖေႏဗာႏတွမ်ႏယေဘုယျ(ကဲဉ်းအာအာ)နယ်ꩻလွဉ်းလွဉ်း သွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ယလဲင်ႏလဲင်ႏ ခင်ႏလမ်းအုံတမဲဉ်ႏတဝ်းအထွောင်းလဲ့ အဝ်ႏဒါႏနေနေသွူ။ ပွုံႏစံႏ - (က) ကံႏတွမ်ႏကံႏအကျိုꩻဖုံႏယို ကယွုမ်းအံႏဒါႏဗွေႏသျင်ႏနဝ်ꩻ------။ ( ခ ) ကာꩻပေႏယိုတဆွိုင်ꩻ ခွေ မဲဉ်လꩻမွေးသွူ။ ( ဂ ) အမေရိကန်ႏခမ်းသူꩻ သီ တွိုႏဗာႏဖိုနေဟောင်း? (ဃ) ခွန်လေားယို မတ်ဗာႏ လိုꩻယံသွူ။ ( င ) ပွုံႏစံႏဖုံႏယို ထွားသွော့ ဆဲင်ꩻရာꩻအခန်ꩻကိုနော။ ( စ ) ခွန်အေး ခံႏဗာႏ ဆရာႏမူႏ တွယ်ႏ တွမ်ႏခွဉ်းသွူ။

၃။ နာမ်ႏကရဏ (နာမ်ႏကူႏညီႏ)

ကရဏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ ကြိယာႏထွူထွာအီနွောင်ꩻဒါႏသတ္တိယို(ဝါ) ကြိယာႏထွူထွာရေꩻ အတာႏ အကူႏအညီႏအထူꩻ-ကထွာဒါႏ ပုဂ္ဂိုလ်ႏ ဝတ္ထုတမျိုꩻမျိုꩻယို ဟဲ့ꩻ ဗာႏ “ကရဏ(ကူႏညီႏ)”နဝ်ꩻသွူ။ (ကြိယာႏလိုႏအကူႏအညီႏတွိုင်ꩻကို ကရဏအဝ်ႏနွောင်ꩻသွူ။) ကရဏ-သတ္တိ နာမ်ႏကာရက(၆)မျိုꩻအကို ပေါꩻလွိုကတ္တားနဝ်ꩻ ကရဏနဝ်ꩻ ထွာ ဖေႏ ကြိယာႏအကူႏအညီႏအထူꩻတဲင် မာꩻထွူထွာနွောင်ꩻကြိယာႏ-ကရိုꩻ ဒါႏ “ကြိယာႏသာဓကတမသတ္တိ”အဝ်ႏသွူ။

ကရဏ (၂)မျိုꩻ

(၁) ကရဏပဒ = ကရဏပွုဒ် (၂) ကရဏဝါကျ = ကရဏဝါကျ ကရဏ-သင်္ကေႏတ (၁) -----အီတွမ်ႏ/တွမ်ႏ----- (၂) ----တွမ်ႏ---တဲင်/တွော့ꩻ-----(အီ)----

ကရဏပွုဒ်-ခင်ႏလမ်း

(၁) သင်္ကေႏတ(၁)နယ်ꩻအလꩻ- ကရဏပွုဒ်နဝ်ꩻ ကဲဉ်းအာအာ အုံဒျာႏ ဝါကျဆꩻချာသွတ်ꩻ/ကြိယာႏဆꩻချာနဝ်ꩻသွူ။ (၂) သင်္ကေႏတ(၂)နယ်ꩻအလꩻ - အုံတသေႏသေႏ ဝါကျအရီးသွတ်ꩻ သွူ။

ကရဏသင်္ကေႏတ-ခင်ႏလမ်း

(၁) သင်္ကေႏတ(၁)နယ်ꩻအလꩻ “----အီတွမ်ႏ/တွမ်ႏ----“နဝ်ꩻ အုံကရ ဏပွုဒ်ဆꩻငါ၊ အုံတွယ်ꩻကပ်ႏလွဉ်ꩻကြိယာႏပွုဒ်ဆꩻချာဖဲ့ꩻသွူ။ (သွုံꩻလꩻကြိယာႏပါ တဗာႏကိုလွုမ်ꩻသွူ။) (၂) သင်္ကေႏတ(၂)နယ်ꩻအလꩻ- “----တွမ်ႏ----“နဝ်ꩻ အုံ ပထမကြိ ယာႏဆꩻချာ ကရဏပွုဒ်ဆꩻငါကိုတဲင် “---တဲင်/တွော့ꩻ”နဝ်ꩻ အုံ တွယ်ꩻကပ်ႏလွဉ်ꩻတသေႏသေႏ ကရဏပွုဒ်ဆꩻချာဖဲ့ꩻသွူ။ “---(အီ)---“နဝ်ꩻ အုံဒုတိယကြိယာႏဆꩻချာ၊ ကံႏ-စဒါႏပွုဒ်ဖုံႏဆꩻ ငါကိုတဲင် သွုံꩻတဝ်းတဲ့ အဝ်ႏလꩻဒျာႏသွူ။ (သွုံꩻလꩻ ကြိယာႏပါနီဗာႏကိုသွူ။) ပွုံႏစံႏအအဲဉ်ႏ (၁) ကံႏ+ကတ္တား+ကြိယာႏ+ကရဏ (၂) ကတ္တား+ကြိယာႏ+ကံႏ+ကရဏ (၃) ပ-ကြိယာႏ+ကရဏ+ကတ္တား+ဒု-ကြိယာႏ+ကံႏ ပွုံႏစံႏ (က-၁) မီꩻယို ခွေ ရဲ့ အီတွမ်ႏ/တွမ်ႏနꩻစန် သွူ။ (က-၂) ခွေ ရဲ့ မီꩻ တွမ်ႏနꩻစန် သွူ။ (က-၃) ခွုမ်/နေးတွမ်ႏနꩻစန်တဲင် ခွေ ရဲ့(အီ) မီꩻ သွူ။ (အဟံ-ခွေနဝ်ꩻ၊ တိဏံ-မီꩻယို၊ ဒတ္တေန-တွမ်ႏနꩻစန်၊ လုနာတိ-ရဲ့(အီ)သွူ။ (အလွိုး-လုနာမိ-ဒျာႏ)

တောင်ꩻသေꩻ - ပွုံႏစံႏ(၁)အလꩻ သွုံꩻနွောင်ꩻသင်္ကေႏတ “---အီတွမ်ႏ/တွမ်ႏ---နီမျိုꩻတဲင် ပွုံႏစံႏ(၂)အလꩻ သွုံꩻဗာႏ “---တွမ်ႏ----“သင်္ကေႏတတဗာႏလွုမ်ꩻ၊ ပွုံႏစံႏ(၃)အလꩻ သွုံꩻဗာႏ “----တွမ်ႏ----တဲင်---(အီ)---“သင်္ကေႏ တတဗာႏလွုမ်ꩻနေနေသွူ။ (ခ-၁) မူႏနံꩻပေႏယို ခွေ ထီႏ အီတွမ်ႏ/တွမ်ႏမဲ့ သွူ။ (ခ-၂) ခွေ ထီႏ မူႏနံꩻပေႏယို တွမ်ႏမဲ့ သွူ။ (ခ-၃) ထွား/နေးတွမ်ႏမဲ့တွော့ꩻ ခွေ ထီႏ မူႏနံꩻပေႏ သွူ။ (အဟံ-ခွေနဝ်ꩻ၊ ယုဝတိံ-မူႏနံꩻပေႏယို၊ စက္ခုနာ-တွမ်ႏမဲ့၊ ပဿာမိ-ထီႏ(အီ)သွူ။) (ဂ-၁) အငဝ်းယို ခွေ ဟွုန် အီတွမ်ႏ/တွမ်ႏနား သွူ။ (ဂ-၂) ခွေ ဟွုန် အငဝ်းယို တွမ်ႏနား သွူ။ (ဂ-၃) နာႏ/နေးတွမ်ႏနားတဲင်တွော့ꩻ ခွေ ဟွုန် အငဝ်း သွူ။ (အဟံ-ခွေနဝ်ꩻ၊ သဒ္ဒံ-အငဝ်းယို၊ သောတေန-တွမ်ႏနား၊ သု ဏောမိ-ဟွုန်(အီ)သွူ။)

တောင်ꩻသေꩻ - + ကရဏကပါသော့ꩻဒါႏဝါကျဖုံႏကို ကဲဉ်းအာအာ ကံႏပွုဒ် တဲ့ပါတဲင် မဉ်ႏသွုံꩻတွယ်ꩻညီꩻသွိုဝင်ꩻနဝ်ꩻ သွုံꩻဗာႏကအွဉ်ႏနယ်ထွူခါꩻ လဲဉ်း နုဲင်းဆꩻကီဖုံႏနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ၊ ကွယ်ႏတွော့ꩻ မဉ်ႏခွယ်ꩻခေါ်နေး၊ မဉ်ႏ မာꩻနေး ဝါကျနီဗာႏလဲ့ အဝ်ႏလꩻဒျာႏသွူ။ ဥပမာႏ- “ခွေ ရဲ့ မီꩻ၊ ရဲ့အီ တွမ်ႏ နꩻစန်”ကစဒါႏနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ + “အီတွမ်ႏ---“သင်္ကေႏတအကို “အီ”နဝ်ꩻ အုံတွယ်ꩻကပ်ႏလွဉ်ꩻတ သေႏသေႏဗာႏဒျာႏ (ပဓာန)ကြိယာႏဆꩻချာနဝ်ꩻမꩻ မဉ်ႏဖေႏပါဠိအနက် နဝ်ꩻလဲ့ ဖေႏညီꩻဗာႏတွမ်ႏ (ပဓာန)ကြိယာႏပွုဒ်အနက်သွူ။ + သင်္ကေႏတအမုဲင်(၂) “---တွမ်ႏ----တဲင်---(အီ)”အကို “---တွမ်ႏ” ဆꩻငါဖဲ့ꩻကို သော့ꩻဖေႏဗာႏ သေန်ႏလျောႏရာꩻ ကြိယာႏတမျိုꩻမျိုꩻ (မွေး တဝ်းလဲ့) သော့ꩻတေသေႏသေႏဖေႏဗာႏ “နေး--“ကြိယာႏသွူ။

၄။ နာမ်ႏသမ္ပဒါန်ႏ (နာမ်ႏလက္ခံႏ)

သမ္ပဒါန်ႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ ကလက္ခံႏဗာႏဒါႏသတ္တိယို(ဝါ) ကောကလက္ခံႏဗာႏဒါႏသား ပုဂ္ဂိုလ်ႏ/ဝတ္ထုတမျိုꩻမျိုꩻယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “သမ္ပဒါန်ႏ(လက္ခံႏသား)”နဝ်ꩻသွူ။ (သမ္ပဒါန်ႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏနွောင်ꩻ “ဒေါ့ꩻ/ဟောꩻ/ဖေႏ/လူႏ”စဒါႏကြိယာႏ လိုႏသမ္ပဒါန်ႏစားကိုလွုမ်ꩻသွူ။) သမ္ပဒါန်ႏ-သတ္တိ ကဖေႏလွဉ်ဒါႏ ဝတ္ထုတမျိုꩻမျိုꩻယို လက္ခံႏဖေႏဗာႏ-ကရိုꩻဒါႏ “ဝတ္ထု ပဋိဂ္ဂါဟကသတ္တိ”အဝ်ႏသွူ။ သမ္ပဒါန်ႏ (၂)မျိုꩻ (၁) သမ္ပဒါနပဒ = သမ္ပဒါန်ႏပွုဒ် (၂) သမ္ပဒါနဝါကျ = သမ္ပဒါန်ႏဝါကျ သမ္ပဒါန်ႏ-သင်္ကေႏတ -----အတာႏ/ တာႏ ---အတွက်/တွက် သမ္ပဒါန်ႏပွုဒ်-ခင်ႏလမ်း သမ္ပဒါန်ႏပွုဒ်နဝ်ꩻ မဉ်ႏသွုံꩻဖေႏပါသင်္ကေႏတနဝ်ꩻ အုံကြိယာႏ ဆချာ/ ကံႏဆငါကဲဉ်းအာအာ၊ (တနယ်ꩻ) အုံကတ္တားဆꩻငါ/ဝါကျအရီး သွတ်ꩻသွူ။ မဉ်ႏသွုံꩻပါတဝ်း သင်္ကေႏတနဝ်ꩻ အုံဒျာႏ ကြိယာႏဆꩻချာ/ကံႏဆꩻ ငါ ကဲဉ်းအာအာသွူ။ သမ္ပဒါန်ႏသင်္ကေႏတ-ခင်ႏလမ်း အုံသမ္ပဒါန်ႏပွုဒ်ဆꩻချာ (အုံတွယ်ꩻကပ်ႏလွဉ်ꩻ သမ္ပဒါန်ႏပွုဒ်ဆꩻချာဖဲ့ꩻ။) ပွုံႏစံႏအအဲဉ်ႏ (၁) ကတ္တား+ကြိယာႏ+သမ္ပဒါန်ႏ+ကံႏ (၂) သမ္ပဒါန်ႏ+ကတ္တား+ကြိယာႏ+ကံႏ ပွုံႏစံႏ (က-၁) ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻ ဟောꩻဖေႏလဲဉ်း ရဟန်ꩻသီးအတာႏ တရာꩻသွူ။ (က-၂) ရဟန်ꩻသီးအတာႏ ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻ ဟောꩻဖေႏလဲဉ်း တရာꩻ သွူ။ (ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻ ဟောꩻဖေႏလဲဉ်း ရဟန်ꩻသီး တရာꩻ သွူ။) (ဘဂဝါ-ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻနဝ်ꩻ၊ ဘိက္ခူနံ-ရဟန်ꩻသီးအတာႏ၊ ဓမ္မံ-တရာꩻယို၊ ဒေသေသိ-ဟောꩻဖေႏလဲဉ်းသွူ။) (ခ-၁) မူႏနံꩻပေႏဖုံႏ လူႏလွဝင်ꩻ ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻအတာႏ ကဝ်ႏဖုံႏ သွူ။ (ခ-၂) ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻအတာႏ မူႏနံꩻပေႏဖုံႏ လူႏလွဝင်ꩻ ကဝ်ႏဖုံႏသွူ။ (မူႏနံꩻပေႏဖုံႏ လူႏလွဝင်ꩻ ဖရာꩻ ကဝ်ႏဖုံႏ သွူ။) (ယုဝတီ-မူႏနံꩻပေႏဖုံႏနဝ်ꩻ၊ ဗုဒ္ဓဿ-ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻအတာႏ၊ ပုပ္ဖါနိ- ကဝ်ႏဖုံႏယို၊ ဒေန္တိ-လူႏလွဝင်ꩻသွူ။) (ဂ-၁) ခိုဗင်ႏပေႏဖုံႏ ဒေါ့ꩻဖေႏလွဝင်ꩻ မူႏနံꩻပေႏဖုံႏအတာႏ ငဝ်း ရက်ဖုံႏသွူ။ (ဂ-၂) မူႏနံꩻပေႏဖုံႏအတာႏ ခိုဗင်ႏပေႏဖုံႏ ဒေါ့ꩻဖေႏလွဝင် ငဝ်းရက်ဖုံႏသွူ။ (ခိုဗင်ႏပေႏဖုံႏ ဒေါ့ꩻဖေႏလွဝင်ꩻ မူႏနံꩻပေႏဖုံႏ ငတ်းရက်ဖုံႏသွူ။) (ယုဝါနော-ခိုဗင်ႏပေႏဖုံႏနဝ်ꩻ၊ ယုဝတီနံ-မူႏနံꩻပေႏဖုံႏအတာႏ၊ ပိယ ဝါစာ-ငဝ်းရက်ဖုံႏယို၊ အာစိက္ခန္တိ-ဒေါ့ꩻဖေႏလွသွူ။)

တောင်ꩻသေꩻ - = သမ္ပဒါန်ႏပွုဒ်ကပါဒါႏဝါကျကို ကံႏပွုဒ်လဲ့ ပါသော့ꩻလွဉ်ꩻ ကဲဉ်း အာအာတဲင် ကံႏကြိယာႏတွမ်ႏသမ္ပဒါန်ႏကြိယာႏ(ကြိယာႏနီဗာႏ) အုံ တွယ်ꩻညီꩻဒါႏဝင်ꩻနေနေသွူ။ (အလင်လင်ဖုံႏကိုလဲ့ မတ်သွော့နုဲင်းယိုနော။) ပွုံႏစံႏ = ဆရာႏ သွဉ်ဖေႏ တပဲ့ꩻသီးဖုံႏ ပညာႏ သွူ။ = ခွန်ထွန်း သော့ꩻဖေႏ ကာꩻ လမန်ꩻ(ဓာတ်ဆီ)သွူ။ = ခွန်အေး လွေꩻဖေႏ ဝွေꩻသွꩻပေႏ တောင်ႏကီꩻ သွူ။ (သွဉ်/သော့ꩻ/လွေꩻ-ဖုံႏနဝ်ꩻ ကံႏကြိယာႏဖုံႏတဲင်၊ ဖေႏ-နဝ်ꩻ သမ္ပဒါန်ႏကြိ ယာႏသွူ၊ စပ်ႏဗာႏနုဲင်းယို - သွဉ်+ပညာႏ၊ (သွဉ်)ဖေႏ+တပဲ့ꩻသီး/သော့ꩻ+ လမန်ꩻ(သော့ꩻ)ဖေႏ+ကာꩻ/လွေꩻ+တောင်ႏကီꩻ၊ (လွေꩻဖေႏ+ဝွေꩻသွꩻ ပေႏ။)

ကံႏတွမ်ႏသမ္ပဒါန်ႏအထူꩻ

ကံႏပွုဒ်နဝ်ꩻ ခံႏဗာႏသဘောꩻအဝ်ႏတဲင် သမ္ပဒါန်ႏနဝ်ꩻ လက္ခံႏဗာႏ သဘောꩻအဝ်ႏသွူ။ (တနယ်ꩻ) ကံႏပွုဒ်နဝ်ꩻ ကတ္တားမာꩻမုꩻယို ခံႏဗာႏတဲက်ယဲက်(Dire ct)တဲင်၊ သမ္ပဒါန်ႏနဝ်ꩻ ခံႏဗာႏတရန်း (Indirect)သွူ။ ဥပမာႏ- “ခွေ ဖေႏ နာꩻ ထာꩻအံႏသွူ”ကရိုꩻဒါႏ သမ္ပဒါန်ႏဝါ ကျကို ကတ္တား(ခွေ)ဖေႏမုꩻယို ကခံႏဗာႏ “ထာꩻအံႏ”ကရိုꩻဒါႏ ကံႏပွုဒ်နဝ်ꩻ အဝ်ႏသော့ꩻ (တဲက်ယဲက်)ခွေစူကိုတဲင် ခံႏဗာႏတဲက်ယဲက်သွူ။ ကတ္တား(ခွေ)ဖေႏမုꩻယို ကလက္ခံႏဆွုမ်ႏဒါႏ “နာꩻ”ကရိုꩻဒါႏ သမ္ပ ဒါန်ႏပွုဒ်နဝ်ꩻ တဲက်ယဲက်အနေႏ တအဝ်ႏသော့ꩻတဝ်းခွေစူကို၊ တခွိုင်းဗာႏ တဝ်းကတ္တား(ခွေ)တဲင် ကတ္တား(ခွေ)ဖေႏမုꩻယို ခံႏထူႏဆွုမ်ႏဗာႏနေး တရန်းအနေႏလွုမ်ꩻသွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ English Grammar ကိုနဝ်ꩻ ကံႏယို ဟဲ့ꩻ “Direct Object)”(ကံႏတဲက်ယဲက်)တဲင် သမ္ပဒါန်ႏယို ဟဲ့ꩻ” Indrect Object)(ကံႏ တရန်း)သွူ။

၅။ နာမ်ႏအပါဒါန်ႏ (နာမ်ႏဖထန်ႏ)

အပါဒါန်ႏ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ ဖထန်ႏထိုꩻရာꩻ လွစ်ထန်ႏထိုꩻရာꩻ အဝ်ႏကုဲင်ထိုꩻရာꩻသတ္တိယို(ဝါ) ကဖထန်ႏထိုꩻရာꩻ ကလွစ်ထန်ႏထိုꩻရာꩻ ကအဝ်ႏကုဲင်ထိုꩻရာꩻ ဖထန်ႏထိုꩻမု လွစ်ထန်ႏထိုꩻမုꩻ သဖောꩻကအဝ်ႏရာꩻ ခင်ႏလမ်းဌာႏန ပုဂ္ဂိုလ်ႏ ဝတ္ထု တမျိုꩻမျိုꩻယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “အပါဒါန်ႏ(ဖထန်ႏရာꩻ”နဝ်ꩻသွူ။ (အပါဒါန်ႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏနွောင်ꩻ”ဖ/ထန်ႏ/လွစ်/ထိုꩻ/ကင်ꩻ/သျောင်ႏ ညာꩻ/ထဲ့/လင်ꩻ”ကစဒါႏ ကြိယာႏလိုႏအပါဒါန်ႏစားကိုလွုမ်ꩻသွူ။) အပါဒါန်ႏ-သတ္တိ လွစ်ကင်ꩻထိုꩻမုꩻ ကင်ꩻညာꩻထိုꩻမုꩻ ကြိယာႏသဖောꩻကအဝ်ႏရာꩻ-ကရိုꩻဒါႏ “ကြိယာအပဂမနသတ္တိ”အဝ်ႏသွူ။

အပါဒါန်ႏ (၂)မျိုꩻ

• (၁) အပဒါနပဒ = အပါဒါန်ႏပွုဒ်
• (၂) အပဒါနဝါကျ = အပါဒါန်ႏဝါကျ

အပါဒါန်ႏ-သင်္ကေႏတ အဝ်ႏ----ကို/လောင်း/ကီ/ထျꩻ/နာ/သောင်/ဖဲ့ꩻ။ အပါဒါန်ႏပွုဒ်-ခင်ႏလမ်း အပါဒါန်ႏပွုဒ်တွမ်ႏ အပါဒါန်ႏဝါကျသွုပ်ဖုံႏနဝ်ꩻ အုံကတ္တားဆꩻချာ /ကြိယာႏဆငါ(တနယ်ꩻ) အုံကတ္တားဆꩻငါသွူ။

အပါဒါန်ႏသင်္ကေႏတ-ခင်ႏလမ်း (၁) အပါဒါန်ႏပွုဒ်အတာႏ - = “အဝ်ႏ---“သင်္ကေႏတနဝ်ꩻ အုံအပါဒါန်ႏပွုဒ်ဆꩻငါ။ = “---ကို/လောင်း/ကီ/ထျꩻ/နာ/သောင်/ဖဲ့ꩻ”သင်္ကေႏတဖုံႏနဝ်ꩻ အုံအပါဒါန်ႏပွုဒ်ဆꩻချာ။ တောင်ꩻသေꩻ - + “အဝ်ႏ”သင်္ကေႏတနဝ်ꩻ ပစ္စုပ္ပန်ႏသင်္ကေႏတတွမ်ႏ အပါဒါန်ႏ သင်္ကေႏတ-နုဲင်းယိုဖုံႏတဲင် အဝ်ႏ(၂)မျိုꩻသွူ။ ပစ္စုပ္ပန်ႏသင်္ကေႏတနဝ်ꩻ အုံကြိယာႏဆꩻငါ၊ ထွာပစ္စုပ္ပန်ႏကြိယာႏသင်္ကေႏတတဲင် အပါဒါန်ႏ သင်္ကေႏတနဝ်ꩻ အုံနာမ်ႏ(အပါဒါန်ႏပွုဒ်/ဝါကျသွုပ်)ဆꩻငါ၊ ထွာနာမ်ႏ (အပါဒါန်ႏ)သင်္ကေႏတသွူ။

+ “-----ကို/လောင်း/ကီ/ထျꩻ/နာ/သောင်”သင်္ကေႏတဖုံႏယို သွုံꩻတဝ်းလဲ့ အဝ်ႏလꩻဒျာႏ၊ ကွယ်ႏတွော့ꩻ ဌာန-ခင်ႏလမ်းအနက်ကအဝ်ႏ ဒါႏ နာမ်ႏပွုဒ်ကို သွုံꩻအာတဲင် (ဌာန-ခင်ႏလမ်း)အနက် မဉ်ႏတအဝ်ႏတဝ်း နာမ်ႏပွုဒ်ကိုနဝ်ꩻကား သွုံꩻကြွို့ꩻတဝ်းသွူ။ + မဉ်ႏတသွုံꩻပါတဝ်း အပါဒါန်ႏသင်္ကေႏတဖုံႏနဝ်ꩻ အပါဒါန်ႏပွုဒ်နဝ်ꩻ အုံတဝ်းကြိယာႏဆꩻငါ၊ အုံဒျာႏကြိယာႏဆꩻချာကိုသူꩻသွူ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ အွဉ်ႏနယ်ဖေႏပါဗာႏ ပွုံႏစံႏ(၃)နဝ်ꩻသွူ။ ပွုံႏစံႏအအဲဉ်ႏ (၁) ကတ္တား+အပါဒါန်ႏ+ကြိယာႏ (၂) အပါဒါန်ႏ+ ကြိယာႏ+ကတ္တား (၃) ကတ္တား+ကြိယာႏ+အပါဒါန်ႏ ပွုံႏစံႏ (က-၁) ဗွေႏရဟန်ꩻသီးနဝ်ꩻ အဝ်ႏဒုံ(ကို) ထန်ႏထိုꩻလွဝင်ꩻသွူ။ (က-၂) အဝ်ႏဒုံ(ကို) ဗွေႏရဟန်ꩻသီးနဝ်ꩻ ထန်ႏထိုꩻလွဝင်ꩻသွူ။ (က-၃) ဗွေႏရဟန်ꩻသီး ထန်ႏထိုꩻလွဝင်ꩻ ဒုံ သွူ။ (မုနယော-(ဗွေႏ)ရဟန်ꩻသီးနဝ်ꩻ၊ ဂါမာ-အဝ်ႏဒုံ(ကို)၊ အပေန္တိ-ထန်ႏထိုꩻလွဝင်ꩻသွူ။) (ခ-၁) ခွေနဝ်ꩻ အဝ်ႏပါဏာတိပါတကံႏ သျောင်ႏညာꩻဒျာႏသွူ။ (ခွေ အဝ်ႏပါဏာတိပါတကံႏ သျောင်ႏညာꩻဒျာႏသွူ။) (ခ-၂) အဝ်ႏပါဏာတိပါတကံႏ ခွေနဝ်ꩻ သျောင်ႏညာꩻဒျာႏသွူ။ (အဝ်ႏပါဏာတိပါတကံႏ ခွေ သျောင်ႏညာꩻဒျာႏသွူ။) (ခ-၃) ခွေ သျောင်ႏညာꩻဒျာႏ ပါဏာတိပါတကံႏသွူ။ (အဟံ-ခွေနဝ်ꩻ၊ ပါဏာတိပါတာ-အဝ်ႏပါဏာတိပါတကံႏ၊ ဝိရမာ မိ-သျောင်ႏညာꩻဒျာႏသွူ။) (ဂ-၁) ရဟန္တာႏဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏဝွဋ်ဒုက္ခ(ကို) လွစ်ထန်ႏထိုꩻလွလဲဉ်း သွူ။ (ရဟန္တာႏဖုံႏ အဝ်ႏဝွဋ်ဒုက္ခ(ကို) လွစ်ထန်ႏထိုꩻလွလဲဉ်းသွူ။) (ဂ-၂) အဝ်ႏဝွဋ်ဒုက္ခ(ကို) ရဟန္တာႏဖုံႏနဝ်ꩻ လွစ်ထန်ႏထိုꩻလွလဲဉ်းသွူ။ (အဝ်ႏဝွဋ်ဒုက္ခ(ကို) ရဟန္တာႏဖုံႏ လွစ်ထန်ႏထိုꩻလွလဲဉ်းသွူ။) (ဂ-၃) ရဟန္တာႏဖုံႏ လွစ်ထန်ႏလွလဲဉ်း ဝွဋ်ဒုက္ခသွူ။ (အရဟန္တော-ရဟန္တာႏဖုံႏနဝ်ꩻ၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော-အဝ်ႏဝွဋ်ဒုက္ခ(ကို)၊ မုစ္စိံသု-လွစ်ထန်ႏထိုꩻလွလဲဉ်းသွူ။) တောင်ꩻသေꩻ- + “ထန်ႏ”ကစဒါႏ ကြိယာႏလိုႏအပါဒါန်ႏဆꩻချာကို “လွေꩻ/သဲင်ꩻ” ကစဒါႏ ကြိယာႏလိုႏကံႏစားဖုံႏ အဝ်ႏပါလွဉ်ꩻ ကဲဉ်းအာအာသွူ။ (ကြိယာႏလိုႏကံႏစား မဉ်ႏတပါတဝ်းနဝ်ꩻ ကံႏပွုဒ်လဲ့ ပါခရာႏတ လိုႏတဝ်းတဲင် ကြိယာႏလိုႏကံႏစားမဉ်ႏပါမꩻ ကံႏပွုဒ်လဲ့ပါဗာႏသွူ။) + “လင်ꩻ”ကစဒါႏကြိယာႏဖုံႏနဝ်ꩻကား ထွာဒျာႏကြိယာႏလိုႏကံႏ တွမ်ႏ အပါဒါန်ႏနီမျိုꩻလွုမ်းတဲင် ဝါကျနဝ်ꩻတဗာႏအကို ကံႏတွမ်ႏအပါ ဒါန်ႏနီမျိုꩻလွုမ်း ပါသော့ꩻဗာႏသွူ၊ ကွယ်ႏတွော့ꩻ မဉ်ႏသွုံꩻဖေႏပါ “အဝ်ႏ” အပါဒါန်ႏသင်္ကေႏတမꩻ နဝ်ꩻနီမျိုꩻလွုမ်းပါသော့ꩻညီꩻဝင်ꩻ ဝါကျတဗာႏ (ငဝ်းတငွါ)ကို၊ “အဝ်ႏ”သင်္ကေႏတ မဉ်ႏတပါတဝ်း (မဉ်ႏဒေါ့ꩻငဝ်း/မဉ်ႏ တဲမ်းလိတ်အဒွေါင်ႏစားကို)နဝ်ꩻ နဝ်ꩻနီမျိုꩻ တအုံညီꩻသော့ꩻတဝ်းဝင်ꩻ ဝါကျတဗာႏ(ငဝ်းတငွါ)ကို၊ အုံဒျာႏတမျိုꩻစီႏ၊ အုံခေါ်ခေါ်နေးဒျာႏတဲင် ချင်းသေနာႏဗာႏဒျာႏဝင်ꩻသွူ။ ပွုံႏစံႏ (က) ခွေ အဝ်ႏတောင်ႏကီꩻ ထန်ႏလွေꩻ မန္တလေꩻ မစာႏနီꩻသွူ။ ( ခ ) ခွေ အဝ်ႏမန္တလေꩻ ထန်ႏသဲင်ꩻချာ တောင်ႏကီꩻ မဟာနီꩻသွူ။ ( ဂ ) ခွေ အဝ်ႏတောင်ႏကီꩻ လင်ꩻ ဒုံ သွူ။ (လင်ꩻကောင်-ကြိယာႏတွမ်ႏအပါဒါန်ႏ/ လင်ꩻဒုံ-ကြိယာႏတွမ်ႏ ကံႏ) (ဃ) ခွေ အဝ်ႏကျောင်ꩻကီ လင်ꩻ လ သွူ။ (လင်ꩻကျောင်ꩻ-ကြိယာႏတွမ်ႏအပါဒါန်ႏ/လင်ꩻလ-ကြိယာႏတွမ်ႏ ကံႏ) + ပါဠိသဒ္ဒါႏကျမ်ꩻကို ကသွုံꩻဒါႏ ဝိဘတ္တအပါဒါန်အနက်နဝ်ꩻ မန်း သဒ္ဒါႏကို သွုံꩻ”အောက်/ထက်”အနက်တဲင် ပအိုဝ်ႏသဒ္ဒါႏကို သွုံꩻ”ထဲင်း/ လွိုထဲင်း”သင်္ကေႏတဖုံႏသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ မန်းသဒ္ဒါႏကို “အောက်/ထက်”အနက်ဖုံႏယို အွဉ်ႏ တွယ်ꩻဗာႏဒျာႏ ဝိဘတ္တ(ကခွယ်ꩻခံႏဗာႏဒါႏ)နာမ်ႏပွုဒ်ဆꩻချာကိုလဲ့ ပအိုဝ်ႏ သဒ္ဒါႏကိုကား ဝိဘတ္တ(ကခွယ်ꩻခံႏဗာႏဒါႏ)နာမ်ႏပွုဒ်နဝ်ꩻ ကွပ်စွဉ်ႏကံႏ သတ္တိ/သဘောꩻအဝ်ႏနဝ်ꩻမꩻ ဝိဘတ္တနာမ်ႏပွုဒ်ဆꩻချာကို မဉ်ႏဖေႏအနက် နဝ်ꩻ သွုံꩻချာဗာႏဒျာႏ ကံႏသင်္ကေႏတ”ယို”တဲင်၊ “ထဲင်း/လွိုထဲင်း”ကရိုꩻဒါႏ ဝိဘတ္တသင်္ကေႏတယို ကွပ်စွဉ်ႏမာꩻထူꩻ ဖေႏကြိယာႏပွုဒ်နေနေနဝ်ꩻမꩻ လွေꩻအွဉ်ႏတွယ်ꩻဗာႏဒျာႏ ကြိယာႏပွုဒ်ဆꩻ ချာကိုသွူ။ ပွုံႏစံႏ - = ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻနဝ်ꩻ မျတ်ထဲင်း(လွိုထဲင်း) လူꩻလိုꩻဖုံႏသွူ။ (ဘဂဝါ-ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻနဝ်ꩻ၊ ဒေဝမနုဿာနံ-လူꩻလိုꩻဖုံႏယို၊ ပဝ-ရော(ဝရတရော)-မျတ်ထဲင်း(လွိုထဲင်း)သွူ။ (ပအိုဝ်ႏ) (ဘဂဝါ-မြတ်စွာဘုရားသည်၊ ဒေဝမနုဿာနံ-နတ်လူတို့ထက်၊ ပဝရော(ဝရတရော)-သာလွန်၍မြတ်၏။ (မန်း)

၆။ နာမ်ႏဩကာသ (နာမ်ႏခင်ႏလမ်း)

ဩကာသ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ မာꩻသော့ꩻရာꩻ ထွာသော့ꩻရာꩻ အုံသော့ꩻရာꩻ အဝ်ႏသော့ꩻ ရာꩻသတ္တိယို(ဝါ) ကမာꩻသော့ꩻရာꩻ ကထွာသော့ꩻရာꩻ ကအုံသော့ꩻ ရာꩻ ကအဝ်ႏသော့ꩻရာꩻ အုံအဝ်ႏမုꩻသဖောꩻကအဝ်ႏသော့ꩻရာꩻ ကာလ-အခိန်ႏ၊ အဒ္ဓါ-တဖူꩻ(ဗော့ꩻညာꩻ)၊ ဒိသာ-အဖဲ့ꩻအခေါဝ်၊ ဒေသ-အရပ်ခင်ႏလမ်းတွမ်ႏ ပုဂ္ဂိုလ်ႏဝတ္ထုတမျိုꩻမျိုꩻယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “ဩကာသ-(အုံအဝ်ႏရာꩻ-ခင်ႏလမ်း)”သွူ။ (ဩကာသ-နဝ်ꩻ ကဲဉ်းအာအာ အဝ်ႏသော့ꩻ “အုံ/ဗေင်ႏ” ကစဒါႏ ကြိယာႏဖုံႏ ကအဝ်ႏသော့ꩻရာꩻကို-ရိုꩻကီလဲ့ ဝဒန္တပုဂ္ဂိုလ်ႏ အလိုႏဆန္ဒအတွိုင်ꩻ ကြိယာႏတွိုင်ꩻကို အဝ်ႏသော့ꩻနွောင်ꩻဒျာႏ သွူ။) ဩကာသ-သတ္တိ ဩကာသကို အုံသော့ꩻ အုံလင်ꩻ အုံထွိုင်ႏ-ကစဒါႏ ကြိယာႏဖုံႏ အဝ်ႏသော့ꩻရာꩻ-ကရိုꩻဒါႏ “ကြိယာပတိဋ္ဌာနသတ္တိ”အဝ်ႏသွူ။ ဩကာသ (၂)မျိုꩻ (၁) ဩကာသပဒ = ဩကာသပွုဒ် (၂) ဩကာသဝါကျ = ဩကာသဝါကျ ဩကာသ-သင်္ကေႏတ ---ကို/လောင်း/ကီ/ထျꩻ/နာ/သောင်/ဖဲ့ꩻ

တောင်ꩻသေꩻ - (၁) “----ကို/လောင်း/ကီ/ထျꩻ/နာ/သောင်/ဖဲ့ꩻ” သင်္ကေႏတဖုံႏနဝ်ꩻ အပါဒါန်ႏသင်္ကေႏတတွမ်ႏ ဩကာသသင်္ကေႏတ-နုဲင်းယိုဖုံႏတဲင် အဝ်ႏ(၂) မျိုꩻ၊ ကွယ်ႏတွော့ꩻ “အပါဒါန်ႏသင်္ကေႏတကို “အဝ်ႏ---“ပါဒွုန်းက၊ ဩ ကာသသင်္ကေႏတကိုကား “အဝ်ႏ---“ပါတဝ်းသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ “သဒ္ဒါႏစီꩻကန်ꩻ၊ သေႏတဝ်းရင်ꩻ၊ မတ်ဝင်ꩻ ယေဘု ယျ”ကရိုꩻဒါႏ ငဝ်းနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ အပါဒါန်ႏဝါကျ ယထွောင်းထွောင်းကို တသွုံꩻပါတဝ်း “အဝ်ႏ---“သင်္ကေႏတတဲ့သင်၊ “----ကို”သင်္ကေႏတတဲ့ သင် အဝ်ႏနေနေသွူ။ (၂) လမ်းကို/လမ်းကီ/လမ်းထျꩻ/လမ်းသောင်/သေင်ႏမွူးနာ/ဆꩻ ကွဉ်ႏဖဲ့ꩻ”ကစဒါႏ ပွုံႏစံႏဖုံႏအကို ကပါဒါႏ “ကို/ကီ/ထျꩻ/နာ/သောင်/ဖဲ့ꩻ” ဖုံႏနဝ်ꩻ သံနာမ်ႏပွုဒ်အနေႏလဲ့သင်၊ ဩကာသင်္ကေႏတအနေႏလဲ့သင် အဝ်ႏမွေးမဲဉ်းနုဲင်းနုဲင်းဒျာႏဝင်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ မဉ်ႏထွာဩကာသင်္ကေႏတနဝ်ꩻ ထွာကာရကမျိုꩻ တဲင် အုံအဝ်ႏနွောင်ꩻ ဩကာသပွုဒ်ခင်ႏလမ်းကိုလွုမ်ꩻသွူ။ မဉ်ႏထွာ သံပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻကား ထွာအကာရကမျိုꩻတဲင် အုံအဝ်ႏ နွောင်ꩻလို့ ကာရက(၆)ပါꩻလွုမ်းခင်ႏလမ်းဖုံႏကိုသွူ။ (တနယ်ꩻ)- ကားကအဝ်ႏ “----ကို/လောင်း/ကီ/ထျꩻ/နာ/သောင်/ဖဲ့ꩻ”ကစဒါႏ သင်္ကေႏတဖုံႏယိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏ “အကို/အလောင်း/အထျꩻ/အနာ/အသောင်/ အဖဲ့ꩻ”ကစဒါႏ ဌာန(ခင်ႏလမ်း)အနက်ကအဝ်ႏဒါႏ သံနာမ်ႏပွုဒ်ဖုံႏကို ပေါႏ ထန်ႏလွဉ်လွဉ်းလွဉ်းနဝ်ꩻမꩻ ထွာဒျာႏ သံ-နာမ်ႏပွုဒ်ဖုံႏလွဉ်းလွဉ်းသွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ “အကို(ကို)/ဆꩻကီ(ကီ)”ကစဒါႏ “သံ”နာမ်ႏပွုဒ်ဖုံႏက ပါသော့ꩻဒါႏ (သာမီ+သံ)နာမ်ႏပွုဒ်ဖုံႏယို ကတ္တုသတ္တိ-စဒါႏ နာမ်ႏကာရက အလင်ဖုံႏသတ္တိမဉ်ႏအဝ်ႏ၊ မဉ်ႏအုံကတ္တား-စဒါႏ နာမ်ႏကာရကဖုံႏခင်ႏ လမ်းကိုနဝ်ꩻ မတ်ဗာႏ ကတ္တား-စဒါႏ ကာရကနာမ်ႏပွုဒ်ဖုံႏ (ဝါ)သာမီ+သံ ကတ္တား-စဒါႏ အကာရကနာမ်ႏပွုဒ်ဖုံႏတဲင်၊ ဩကာသတ္တိမဉ်ႏအဝ်ႏ၊ မဉ်ႏအုံ ဩကာသကာရက ခင်ႏလမ်းကို နဝ်ꩻ မတ်ဗာႏ ဩကာသကာရကပွုဒ်(ဝါ)သာမီ+သံဩကာသကာရက နာမ်ႏပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ (သာမီ+သံ အခရာႏယို ထွားသွော့ နာမ်ႏသာမီကိုနော။) ဩကာသပွုဒ်-ခင်ႏလမ်း ဩကာသပွုဒ်နဝ်ꩻ ကဲဉ်းအာအာ အုံဝါကျဆꩻချာသွတ်ꩻသွူ။ (ဩကာသပွုဒ်-ကဟောꩻအခိန်ႏ(ကာလ)အနက်ဖုံႏနဝ်ꩻ ဝါကျအရီး သွတ်ꩻကိုလဲ့ အဝ်ႏအုံအာဒျာႏသွူ။) ဩကာသသင်္ကေႏတ-ခင်ႏလမ်း “---ကို/လောင်း/ကီ/ထျꩻ/နာ/သောင်/ဖဲ့ꩻ” သင်္ကေႏတဖုံႏနဝ်ꩻ အုံဒျာႏ ဩကာသပွုဒ်ဆꩻချာ၊ (အုံတွယ်ꩻကပ်ႏလွဉ်ꩻဩကာသပွုဒ်ဆꩻချာဖဲ့ꩻ)။ ပွုံႏစံႏအအဲဉ်ႏ (၁) ကတ္တား+ကြိယာႏ+ဩကာသ (၂) ဩကာသ(ကာလ)+ကတ္တား+ကြိယာႏ(ကံႏ) ပွုံႏစံႏ (က) ခွေနဝ်ꩻ အဝ်ႏအုံ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻကိုသွူ။ (အဟံ-ခွေနဝ်ꩻ၊ တောင်ႏကီꩻနဂရေ-ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻကို၊ ဝသ တိ-အဝ်ႏအုံသွူ။) (အလွိုး ဝသာမိ-ဒျာႏ)။ ( ခ ) ဝါးပေႏဖုံႏနဝ်ꩻ ကွင်ႏလွဝင်ꩻ မို့ꩻလောင်းသွူ။ (သကုဏာ-ဝါးပေႏဖုံႏနဝ်ꩻ၊ အာကာသေ-မို့ꩻလောင်း၊ ပက္ခန္ဒန္တိ-ကွင်ႏလွဝင်ꩻသွူ။) ( ဂ ) သီကျာꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏအုံ တာဝတိံသာႏခမ်းကီသွူ။ (သက္ကော-သိကျာꩻနဝ်ꩻ၊ တာဝတိံသေ-တာဝတိံသာႏခမ်းကီ၊ ဝသ တိ-အဝ်ႏအုံသွူ။) (ဃ) မွူးရဝ်ꩻနီꩻ နီ အီႏလွေꩻ ဆေꩻသီႏသဲင်ႏသွူ။ ( င ) ကလဲဉ်းခိုႏချာ ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻစိုး(ကို)နဝ်ꩻ ရဟန်ꩻမူႏဖုံႏ အဝ်ႏအာတန်သွူ။

၇။ နာမ်ႏပကတိဝိကတိ (နာမ်ႏပြောင်ꩻလုဲင်ႏ)

ပကတိဝိကတိ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ အဝ်ႏတထူꩻချာꩻတဝ်း(သာမည)အခေႏအနေႏကို ပြောင်ꩻ လုဲင်ႏလွေꩻ ထူꩻချာꩻ(ဝိသေသ)အခေႏအနေႏ သဖောꩻတရာꩻက အဝ်ႏဒါႏ ကတ္တားတွမ်ႏကံႏတမျိုꩻမျိုꩻယို ဟဲ့ꩻဗာႏ”ပကတိဝိကတိ (ပြောင်ꩻလုဲင်ႏ)”နဝ်ꩻသွူ။ (နာမ်ႏသာမညဝိသေသ-နုဲင်းယိုလဲ့ ဟဲ့ꩻနွောင်ꩻဒျာႏသွူ။)

ပကတိဝိကတိ (၂)မျိုꩻ (၁) ပကတိဝိကတိကတ္တား - အကမ္မကကြိယာႏ(ကြိယာႏလိုႏတဝ်းကံႏစား)ကို အဝ်ႏသာမည ကတ္တားကို မဉ်ႏပြောင်ꩻလုဲင်ႏလွေꩻ ဝိသေသကတ္တားနဝ်ꩻ ထွာ “ပ ကတိဝိကတိကတ္တား”(ပြောင်ꩻလုဲင်ႏကတ္တား)”နဝ်ꩻသွူ။ (၂) ပကတိဝိကတိကံႏ - အကမ္မကကြိယာႏ(ကြိယာႏလိုႏကံႏစား)ကို အဝ်ႏသာမညကံႏကို မဉ်ႏပြောင်ꩻလုဲင်ႏလွေꩻ ဝိသေသကံႏနဝ်ꩻ ထွာ “ပကတိဝိကတိကံႏ” (ပြောင်ꩻလုဲင်ႏကံႏ)”နဝ်ꩻသွူ။ (တနယ်ꩻ) ပကတိဝိကတိ (၂)မျိုꩻ (၁) ပကတိဝိကတိပဒ - ပကတိဝိကတိပွုဒ် (၂) ပကတိဝိကတိဝါကျ - ပကတိဝိကတိဝါကျ ပကတိဝိကတိ-သင်္ကေႏတ ပကတိဝိကတိပွုဒ်အတာႏ သင်္ကေႏတနဝ်ꩻ မဉ်ႏထွာပကတိဝိက တိကတ္တားလဲ့ ဗွုန်ပီလဲဉ်း နာမ်ႏကတ္တားတဲင် မဉ်ႏထွာပကတိဝိကတိကံႏ လဲ့ ဗွုန်ပီလဲဉ်း နာမ်ႏကံႏသွူ။ (ဝိကတိအတာႏ သွုံꩻကြွို့ꩻတဝ်းသင်္ကေႏတ သွူ။) တောင်ꩻသေꩻ - ပကတိဝိကတိကတ္တားကို သွုံꩻဗာႏ “ထွာ”ကြိယာႏ(အကမ္မကကြိ ယာႏ)တဗာႏလွုမ်ꩻတဲင်၊ ပကတိဝိကတိကံႏကိုနဝ်ꩻကား သွုံꩻဗာႏ “ဟဲ့ꩻ ဗာႏ/မတ်ဗာႏ”ကစဒါႏ သကမ္မကကြိယာႏမျိုꩻလွုမ်ꩻသွူ။ ပကတိဝိကတိကတ္တားကို ထွာမုꩻသဘောꩻမဉ်ႏထင်ႏသျာꩻတဝ်း၊ “ထွာ”ကြိယာႏပါတဝ်းလဲ့ အဓိပ္ပဲယ်ႏစပ်ႏဆွိုင်ꩻမုꩻသဘောꩻ မဉ်ႏအဝ်ႏ နွောင်ꩻရာꩻကိုနဝ်ꩻ တသွုံꩻကြွို့ꩻတဝ်း ပဓာန”ထွာ”ကြိယာႏ၊ အွဉ်ႏပလို့ꩻ သေꩻခါꩻနေးဒျာႏ ကဲဉ်းအာအာတဲင်၊ ထွာမုꩻသဘောꩻလဲ့ မဉ်ႏထင်ႏသျာꩻ၊ “ထွာ”ကြိယာႏမဉ်ႏပါမꩻ အဓိပ္ပဲယ်ႏ စပ်ႏဆွိုင်ꩻမုꩻသဘောꩻ အီႏအဝ်ႏနွောင်ꩻရာꩻကိုနဝ်ꩻကား သွုံꩻ ဖေႏပါတသေႏသေႏဗာႏ ပဓာန”ထွာ”ကြိယာႏယိုသွူ။ ပကတိဝိကတိပွုဒ်-ခင်ႏလမ်း ပကတိပွုဒ်နဝ်ꩻ အုံဝါကျဆငါသွတ်ꩻ (ထွာ-ကြိယာႏဆꩻငါ)တဲင် ဝိက တိပွုဒ်နဝ်ꩻ အုံဝါကျဆချာသွတ်ꩻ (ထွာ-ကြိယာႏဆꩻချာ)သွူ။ ပကတိဝိကတိသင်္ကေႏတ-ခင်ႏလမ်း ဗွုန်ပီလဲဉ်း နာမ်ႏကတ္တားတွမ်ႏနာမ်ႏကံႏဖုံႏသွူ။ ပွုံႏစံႏအအဲဉ်ႏ (၁) ပကတိကတ္တား+ကြိယာႏ+ဝိကတိကတ္တား (၂) ပကတိကံႏ+(ကတ္တား)+ကြိယာႏ+ဝိကတိကံႏ ပွုံႏစံႏ (၁) ပကတိဝိကတိကတ္တားအတာႏ- (က-၁) ဝွေꩻနဝ်ꩻ (ထွာ) လိုꩻမွိုက် သွူ။ (က-၂) ဝွေꩻသီးနဝ်ꩻ (ထွာလို့ဝင်ꩻ) လိုꩻမွိုက်ဖုံႏ သွူ။ ( ခ-၁) ခံꩻယာႏနဝ်ꩻ ထွာ စူသွို့ꩻ သွူ။ ( ခ-၂) ခံꩻယာႏဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာလို့ စူသွို့ꩻဖုံႏ သွူ။ (၂) ပကတိဝိကတိကံႏအတာႏ- (က-၁) ဝွေꩻယို (နာꩻ) မတ်ဗာႏ လိုꩻမွိုက် သွူ။ (တနယ်ꩻ/က-၁) ဝွေꩻသီးယို (နာꩻ)မတ်ဗာႏ လိုꩻမွိုက်ဖုံႏ သွူ။ (က-၂) ဝွေꩻယို (သီ) မတ်လွဗာႏ လိုꩻမွိုက် သွူ။ (တနယ်ꩻ/က-၂) ဝွေꩻသီးယို (သီ) မတ်လွဗာႏ လိုꩻမွိုက်ဖုံႏ သွူ။ ( ခ-၁) ခံꩻယာႏယို (ခွေ) မာꩻ စူသွို့ꩻ သွူ။ (တနယ်ꩻ/ခ-၁) ခံꩻယာႏဖုံႏယို (ခွေ) မာꩻ စူသွို့ꩻဖုံႏ သွူ။ ( ခ-၂) ခံꩻယာႏယို (နီ) မာꩻလွဝင်ꩻ စူသွို့ꩻ သွူ။ (တနယ်ꩻ/ခ-၂) ခံꩻယာႏဖုံႏယို (နီ)မာꩻလွဝင်ꩻ စူသွို့ꩻဖုံႏ သွူ။

တောင်ꩻသေꩻ - + ပကတိဝိကတိကတ္တားဝါကျကို “ပ+ဝိကတ္တား၊ ကြိယာႏကား၊ သွံစားဗွုန်ပီဝုစ်”ကရိုꩻဒါႏ ငဝ်းဆောင်ႏသေꩻအတွိုင်ꩻ ပကတိကတ္တား +ဝိကတိကတ္တား+ကြိယာႏ သွံမျိုꩻလွုမ်း ဝုစ်ဗွုန်ပီဗာႏဝင်ꩻသွူ။ + ပကတိဝိကတိကံႏကပါသော့ꩻဒါႏ ကြိယာႏဟောꩻကတ္တားဝါကျ ကို တသွုံꩻကြွို့ꩻတဝ်းကတ္တား၊ အွဉ်ႏပလို့ꩻနေးဒျာႏ ကဲဉ်းအာအာတဲင် “ပြောင်ꩻလုဲင်ႏဝုစ်တာႏ၊ ကတ္တားဒျာႏ၊ ထွာဗာႏ အဓိကပွုဒ်။/ ကတ္တား ကြိယာႏ၊ ယိုနီဗာႏ၊ သေႏချာႏ ဗွုန်ပီဝုစ်”ကရိုꩻဒါႏ ငဝ်းဆောင်ႏသေꩻအ တွိုင်ꩻ ကြိယာႏပွုဒ်ဝုစ်နဝ်ꩻ အွဉ်ႏဗွုန်ပီဗာႏတွမ်ႏကတ္တားဝုစ်သွူ။ ၈။ နာမ်ႏသဟ (နာမ်ႏညီꩻသွို) နာမ်ႏသဟ-အဓိပ္ပဲယ်ႏ နာမ်ႏပွုဒ်ဖုံႏအချင်ꩻချင်ꩻ တပွုဒ်တွမ်ႏတပွုဒ် အုံတွယ်ꩻညီꩻ ဝင်ꩻမျိုꩻယို ဟဲ့ꩻဗာႏ “နာမ်ႏသဟ(နာမ်ႏချင်ꩻချင်ꩻတွယ်ꩻညီꩻ)”နဝ်ꩻ သွူ။

သဟ (၆)မျိုꩻ

(၁) သဟကတ္တာ - သဟကတ္တား (၂) သဟကမ္မ - သဟကံႏ (၃) သဟကရဏ - သဟကရဏ (၄) သဟသမ္ပဒါန - သဟသမ္ပဒါန်ႏ (၅) သဟာပါဒါန - သဟအပါဒါန်ႏ (၆) သဟောကာသ - သဟဩကာသ

သဟ-သင်္ကေႏတ

---တွမ်ႏ--- တောင်ꩻသေꩻ - နာမ်ႏသဟ-ကစဒါႏ နာမ်ႏအကာရကပွုဒ်ဖုံႏနဝ်ꩻ စပ်ꩻထေ့ဗာႏ တဝ်း ပဓာနကြိယာႏတဲင် ထွာဒျာႏနာမ်ႏကာရက အချွေႏအရံႏဖုံႏနဝ်ꩻမꩻ မဉ်ႏအုံညီꩻလွဉ်ꩻ နာမ်ႏကာရကအမျိုꩻမုဲင်ꩻ/ခင်ႏလမ်းမုဲင်ꩻလဲ့ ထွာနုဲင်းနုဲင်း လွဉ်ꩻဒျာႏ နာမ်ႏကာရကအမျိုꩻနဝ်ꩻနေနေနဝ်ꩻသွူ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ နာမ်ႏအ ကာရကမျိုဖုံႏဘို ဟဲ့ꩻနွောင်ꩻနာမ်ႏအကာရကတွမ်ႏ နာႏကာရက-နုဲင်းယို တဲင် လꩻအမဉ်ꩻနီမျိုꩻလွုမ်းသွူ။ နာမ်ႏအကာရကပွုဒ်မျိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ဗွုန်ပီနုဲင်းနာမ်ႏသဟမျိုꩻယို ကဲဉ်း အာအာတဲင် နာမ်ႏအကာရက(ကဲဉ်းအာအာ)ဖုံႏကို အမျိုꩻအစားအဝ်ႏ(၆) မျိုꩻနုဲင်းနုဲင်းဝင်ꩻအကျောင်ꩻ သေနာႏလွသွော့ဝင်ꩻနော။ သဟပွုဒ်-ခင်ႏလမ်း သဟပွုဒ်နဝ်ꩻ အုံဒျာႏ ဝွေꩻကအီႏတွယ်ꩻညီꩻဒါႏ နာမ်ႏကာရကပွုဒ်ဖုံႏ ဆꩻချာကိုတဲင် ကာရက(၆)ပါꩻခင်ႏလမ်းတွိုင်ꩻကို အုံအဝ်ႏနွောင်ꩻသွူ။ (မဉ်ႏအုံသော့ꩻ ကတ္တားခင်ႏလမ်းကိုလဲ့ ထွာသဟကတ္တား-စတဲင်နုဲင်း ယိုဖုံႏသွူ။)

သဟသင်္ကေႏတ-ခင်ႏလမ်း (က) မဉ်ႏပေါင်ꩻညီꩻဝင်ꩻ နာမ်ႏနီပွုဒ်နဝ်ꩻ “---တွမ်ႏ---“သင်္ကေႏ တနဝ်ꩻ အုံသဟပွုဒ်ဆꩻငါ/ အုံကအီႏတွယ်ꩻညီꩻ ကအီႏပေါင်ꩻရောꩻဒါႏ နာမ်ႏပွုဒ်အလင်ဆꩻချာ/ နာမ်ႏပွုဒ်အချင်ꩻချင်ꩻ “အခါႏ”ကိုသွူ။ ( ခ ) မဉ်ႏပေါင်ꩻညီꩻဝင်ꩻ နာမ်ႏသွံပွုဒ်မာꩻကီနဝ်ꩻ “တွမ်ႏ”သ င်္ကေႏတယို အွဉ်ႏတွယ်ꩻကပ်ႏဖေႏဗာႏ အရီးသွတ်ꩻနာမ်ႏပွုဒ်ဆꩻချာ (တနယ်ꩻ) အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻ နာမ်ႏပွုဒ်ဆꩻငါကိုသွူ။ ပွုံႏစံႏ (၁) သဟကတ္တားပွုံႏစံႏ - (က-၁) ဒေဝဒတ်တွမ်ႏကောကာလိက(သီး)နဝ်ꩻ နွို့လွေꩻ(ညီꩻ/ သွို)လွဝင်ꩻ ဝေင်ꩻရာႏဇဂျိုဟ်ႏသူꩻ သွူ။(အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (A/1. Devedatta and Kawkalika go to Razajo(together). (က-၂) ဒေဝဒတ်နဝ်ꩻ တွမ်ႏကောကာလိက နွို့လွေꩻ(ညီꩻ/ သွို)လွ ဝင်ꩻ ဝေင်ꩻရာႏဇဂျိုဟ်ႏသူꩻ သွူ။(ပါဠိနယ်ꩻ/အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏ နယ်ꩻ) (ဒေဝဒတ္တော-ဒေဝဒတ်နဝ်ꩻ၊ (သဟ)ကောကာလိကေန-တွမ်ႏကော ကာလိက၊ ရာဇဂဟံ-ဝေင်ꩻရာႏဇဂျိုဟ်ႏသူꩻ၊ ပဝိသတိ-နွို့လွေꩻ(ညီꩻ/ သွို)သွူ။) (A/2. Devedatta goes to Razajo with Kawkalika). ( ခ-၁) ဝွေꩻတွမ်ႏဝွေꩻသွꩻပေႏဖုံႏနဝ်ꩻ လွေꩻ(ညီꩻ/သွို)လွဝင်ꩻ ပွယ်ꩻ ပူႏဇောႏ ဖရာꩻသူꩻ သွူ။(အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (B/1. He and his friends go to the ceremony of Pagoda.) ( ခ-၂) ဝွေꩻနဝ်ꩻ တွမ်ႏဝွေꩻသွꩻပေႏဖုံႏ လွေꩻ(ညီꩻ) ပွယ်ꩻပူႏဇောႏ ဖရာꩻသူꩻသွူ။ (ပါဠိနယ်ꩻ/အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (သော-ဝွေꩻနဝ်ꩻနဝ်ꩻ၊ သဟ တဿ သဟာယကေဟိ-တွမ်ႏဝွေꩻသွꩻ ပေႏဖုံႏ၊ ဗုဒ္ဓပူဇနိယသဘံ-ပွယ်ꩻပူႏဇောႏဖရာꩻသူꩻ၊ ဂစ္ဆတိ-လွေꩻညီꩻ သွိုသွူ။) (B/2. He goes to the ceremony of Pagoda with his friends.) (ဂ-၁) ခိုဗင်ႏပေႏဖုံႏတွမ်ႏ မူႏနံꩻပေႏတဖြာꩻနဝ်ꩻ လွေꩻသွိုဝင်ꩻ ဝေင်ꩻသွူ။ (အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (c/1. The young men and a girl go to wown together.) (ဂ-၂) ခိုဗင်ႏပေႏဖုံႏနဝ်ꩻ တွမ်ႏမူႏနံꩻပေႏတဖြာꩻ လွေꩻသွိုဝင်ꩻ ဝေင်ꩻသွူ။ (ပါဠိနယ်ꩻ/အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (ယုဝါနော-ခိုဗင်ႏပေႏဖုံႏနဝ်ꩻ၊ သဟ ဧကာယ ယုဝတိယာ-တွမ်ႏ မူႏနံꩻပေႏတဖြာꩻ၊ နဂရံ-ဝေင်ꩻသူꩻ၊ ဂစ္ဆန္တိ-လွေꩻသွိုဝင်ꩻသွူ။) (C/2. The young men go to town with a girl.) (ဃ-၁) ခိုဗင်ႏပေႏဖုံႏတွမ်ႏမူႏနံꩻပေႏဖုံႏနဝ်ꩻ ကျူႏညီꩻလွဝင်ꩻသွူ။ (အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (D/1. The young men and the girls dance together.) (ဃ-၂) ခိုဗင်ႏပေႏဖုံႏနဝ်ꩻ တွမ်ႏမူႏနံꩻပေႏဖုံႏ ကျူႏညီꩻလွဝင်ꩻသွူ။ (ပါဠိနယ်ꩻ/အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (ယုဝါနော-ခိုဗင်ႏပေႏဖုံႏနဝ်ꩻ၊ သဟယုဝတီဟိ-တွမ်ႏမူႏနံꩻပေႏဖုံႏ၊ နစ္စန္တိ-ကျူႏညီꩻလွဝင်ꩻသွူ။) (D/2. The young men dance together with the girls.) (င-၁) သျင်ႏတိဿ’သျင်ႏဒတ္တ(သီး)တွမ်ႏ သျင်ႏမိတ္တနဝ်ꩻ သွဉ်ညီꩻဝင်ꩻ ထာꩻသေထာꩻဒါႏ ပညာႏဖုံႏသွူ။ (အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (E/1. Novice Tissa’ Novice Datta and Novice Mitta learn the knowledges.) (င-၂) သျင်ႏတိဿနဝ်ꩻ တွမ်ႏသျင်ႏဒတ္တ’သျင်ႏမိတ္တသီးဖုံႏ သွဉ်ညီꩻ ထာꩻသေထာꩻဒါႏ ပညာႏဖုံႏသွူ။(ပါဠိနယ်ꩻ/အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (သာမဏေရောတိဿော-သျင်ႏတိဿနဝ်ꩻ၊ သဟ သာမဏေ ရေဟိ ဒတ္တမိတ္တေဟိ-တွမ်ႏသျင်ႏဒတ္တ’သျင်ႏမိတ္တသီးဖုံႏ၊ သိပ္ပါနိ-ထာꩻ သေထာꩻဒါႏ ပညာႏဖုံႏယို၊ ဂဏှာတိ-ထူႏညီꩻသွူ(ဝါ)သွဉ်ညီꩻသွူ။) (E/2. Novice Tissa learn the knowledges with those who are Novice Datta and Novice Mitta.) (င-၃) သျင်ႏတိဿ’ သျင်ႏဒတ္တသီးနဝ်ꩻ တွမ်ႏသျင်ႏမိတ္တ သွဉ်ညီꩻဝင်ꩻ ထာꩻသေထာꩻဒါႏ ပညာႏဖုံႏသွူ။ (ပါဠိနယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (သာမဏေရော တိဿဒတ္တာ-သျင်ႏတိဿ’ သျင်ႏဒတ္တသီးဖုံႏ နဝ်ꩻ၊ သဟ သာမဏေရေန မိတ္တေန-တွမ်ႏသျင်ႏမိတ္တ၊ သိပ္ပါနိ-ထာꩻသေ ထာꩻဒါႏပညာႏဖုံႏယို၊ ဂဏှန္တိ-ထူႏလွဝင်ꩻသွူ။(ဝါ) သွဉ်လွဝင်ꩻသွူ။) (င-၄) သျင်ႏတိဿတွမ်ႏသျင်ႏဒတ္တ’သျင်ႏမိတ္တသီးဖုံႏနဝ်ꩻ သွဉ်ညီꩻလွ ဝင်ꩻ ထာꩻသေထာꩻဒါႏ ပညာႏဖုံႏသွူ။(ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (၂) သဟကံႏပွုံႏစံႏ - (စ-၁) ခွန်ထွန်းနဝ်ꩻ လွေꩻ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻဝေင်ꩻအောင်ႏဗန်းတွမ်ႏ ဝေင်ꩻကလောꩻဖုံႏသူꩻ သွူ။ (အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (F/1. Khun Tun goes to Taunggyi, Aungban and Kalaw.) (စ-၂) ခွန်ထွန်းနဝ်ꩻ လွေꩻ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻတွမ်ႏဝေင်ꩻအောင်ႏဗန်း ကလောꩻဖုံႏသူꩻသွူ။ (ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ)

တောင်ꩻသေꩻ - (၁) ပါဠိကို နာမ်ႏသဟယို သွုံꩻတွယ်ꩻဒျာႏတွမ်ႏကတ္တားပွုဒ်လွဉ်းလွဉ်း (ဝါ) သွုံꩻဒျာႏ ကတ္တားခင်ႏလမ်းကိုလွဉ်းလွဉ်းတဲင် ကံႏပွုဒ်-စဒါႏနာမ်ႏကာ ရကအလင်ဖုံႏခင်ႏလမ်းကို “နာမ်ႏသဟ”တအုံနွောင်ꩻတဝ်း၊ တသွုံꩻ တဝ်း၊ သွုံꩻဗာႏဒျာႏ “ကံႏပွုဒ်-စဒါႏနာမ်ႏကာရကပွုဒ်အလင်(ဒွန်သမာသ်) ဖုံႏအနေႏ”လွဉ်းလွဉ်းသွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ပါဠိနယ်ꩻအလꩻ နာမ်ႏသဟနဝ်ꩻ အဝ်ႏသော့ꩻနွောင်ꩻ ဒျာႏ သဟကတ္တားကိုလွုမ်ꩻတဲင်၊ သဟကံႏ-စဒါႏနာမ်ႏသဟမျိုꩻလင်ကို တအဝ်ႏသော့ꩻနွောင်ꩻတဝ်းသွူ။ နီပအိုဝ်ႏငဝ်းကိုလဲ့ မဉ်ႏသွုံꩻတဝ်း နာမ်ႏသဟသင်္ကေႏတ “တွမ်ႏ”နဝ်ꩻ ဗွုန်ပီနုဲင်းနုဲင်းဒျာႏ ပါဠိ(ဒွန်သမာသ်)အသွုံꩻနေနေသွူ။ ပွုံႏစံႏ - (က) ခွန်ထွန်း-ခွန်ထွန်းနဝ်ꩻ၊ တောင်ႏကီꩻ’အောင်ႏဗန်း’ကလောနဂရာ နိ- ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻ’ ဝေင်ꩻအောင်ႏဗန်း’ ဝေင်ꩻကလောꩻဖုံႏသူꩻ၊ ဂစ္ဆတိ-လွေꩻသွူ။ (ဒွန်သမာသ်-ကံႏပွုဒ်) (ခွန်ထွန်း လွေꩻ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻ’ဝေင်ꩻအောင်ႏဗန်း’ ဝေင်ꩻကလောꩻဖုံႏသွူ။) ( ခ ) ခွန်ထွန်း-ခွန်ထွန်းနဝ်ꩻ၊ တောင်ႏကီꩻ’အောင်ႏဗန်း’ကလောနဂရေ သု- ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻ’ ဝေင်ꩻအောင်ႏဗန်း’ ဝေင်ꩻကလောꩻဖုံႏကို၊ အဝသီ-အုံဗာႏဖိုလဲဉ်းသွူ။ (ဒွန်သမာသ်-ဩကာသပွုဒ်) (ခွန်ထွန်း အုံဗာႏဖိုလဲဉ်းဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻ’ဝေင်ꩻအောင်ႏဗန်း’ ဝေင်ꩻကလောꩻဖုံႏကိုသွူ။) (၂) အင်္ဂလိရှ်ကို “and”ငဝ်းသွုပ်ယို သွုံꩻဗာႏဒျာႏ အဆုဲင်ꩻသွတ်ꩻနာမ်ႏ ပွုဒ်ဆꩻငါကိုလွဉ်းလွဉ်းသွူ။ (၃) သဟကရဏပွုံႏစံႏ - (ဆ-၁) ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻယို ခွေသွဉ်းနဝ်ꩻ ရိုႏသေႏတွမ်ႏ ကာယကံႏ’ ဝစီႏကံႏ’(တွမ်ႏ)မနောꩻကံႏသွူ။ (အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (G/1. I pay bornage to the Bhudda by a body, speech and mind.) (ဆ-၂) ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻယို ခွေသွဉ်းနဝ်ꩻ ရိုႏသေႏတွမ်ႏ ကာယကံႏ (တွမ်ႏ) ဝစီႏကံႏ’မနောꩻကံႏဖုံႏသွူ။ (ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (အဟံ-ခွေသွဉ်းနဝ်ꩻ၊ ဗုဒ္ဓံ-ဗွေႏမျတ်ဖရာꩻယို၊ ကာယေန-တွမ်ႏ ကာယကံႏ၊ ဝါစာယ-တွမ်ႏဝစီႏကံႏ၊ မနသာ-တွမ်ႏမနောꩻကံႏ၊ အာဒရာ မိ-ရိုႏသေႏဒျာႏ ဗွေႏဩ။

ပါဠိကို တသွုံꩻတဝ်း “နာမ်ႏသဟ”တဲင်၊ သွုံꩻဒျာႏ “ကရဏပွုဒ်”အ နေႏနုဲင်းယိုသွူ။ (၄) သဟသမ္ပဒါန်ႏပွုံႏစံႏ - (ဇ-၁) ဆရာႏနဝ်ꩻ သွဉ်ဖေႏ တပဲ့ꩻခွန်အေး’ခွန်ကျောႏ(သီး)တွမ်ႏခွန် ထွေးအတာႏ ထာꩻသေထာꩻဒါႏဖုံႏယိုသွူ။ (အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (F/1. The teacher teaches knowledges Khun Aye, Khun Kyaw and Khun Htway.) (ဇ-၂) ဆရာႏနဝ်ꩻ သွဉ်ဖေႏ တပဲ့ꩻ-ခွန်အေးတွမ်ႏ ခွန်ကျောႏ’ခွန်ထွေးသီး အတာႏ ထာꩻသေထာꩻဒါႏဖုံႏယို သွူ။ (ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (အာစရိယော-ဆရာႏနဝ်ꩻ၊ ခွန်အေး’ခွန်ကျောႏ’ခွန်ထွေးသိဿာ နံ-တပဲ့ꩻ ခွန်အေး’ ခွန်ကျောႏ’ခွန်ထွေးသီးအတာႏ၊ သိပ္ပါနိ-ထာꩻသေထာꩻ ဒါႏဖုံႏယို၊ ဂဏှပေတိ-ထွဉ်ႏထူႏသွူ၊ (ဝါ)သွဉ်ဖေႏသွူ။ (ပါဠိကိုသွုံꩻဒျာႏ “သမ္ပဒါန်ႏ(ဒွန်သမာသ်)ပွုဒ်”အနေႏနုဲင်းယိုသွူ။ (၅) သဟအပါဒါန်ႏပွုံႏစံႏ - (ဈ-၁) ခွန်ထွန်းနဝ်ꩻ အဝ်ႏဂျပန်ခမ်း’စင်္ကာပူခမ်းတွမ်ႏ ထုဲင်ꩻခမ်းကို အီႏထန်ႏသဲင်ꩻလွဉ် မန်းခမ်းသွူ။ (အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (G. Khun Tun will come back Myanmar from Japan, Singapore and Thailand.) (ဈ-၂) ခွန်ထွန်းနဝ်ꩻ အဝ်ႏဂျပန်ခမ်းတွမ်ႏ စင်္ကာပူခမ်း’ထုဲင်ꩻခမ်းကို အီႏထန်ႏသဲင်ꩻလွဉ် မန်းခမ်းသွူ။ (ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (ခွန်ထွန်း-ခွန်ထွန်းနဝ်ꩻ၊ ဂျပန်’စင်္ကာပူ’ထုဲင်ꩻရဋ္ဌေဟိ-အဝ်ႏဂျပန် ခမ်း’ စင်္ကာပူခမ်း’ထုဲင်ꩻခမ်းကို၊ နိက္ခမိတွာ-ထန်ႏတဲင်၊ မန်းရဋ္ဌံ-မန်းခမ်း ယို၊ ပစ္စာဂမိဿတိ-အီႏသဲင်ꩻလွဉ်သွူ။ ပါဠိကို သွုံꩻဒျာႏ “အပါဒါန်ႏ(ဒွန်သမာသ်)ပွုဒ်”အနေႏနုဲင်းယိုသွူ။ (၆) သဟဩကာသပွုံႏစံႏ - (ည-၁) ခွန်ကျောႏနဝ်ꩻ သွဉ်ဗာႏလဲဉ်း အင်္ဂလိရှ်ငဝ်း ဝေင်ꩻရန်ႏတကွုန်ႏ’ မန္တလေꩻတွမ်ႏ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻဖုံႏကိုသွူ။ (အင်္ဂလိရှ်နယ်ꩻ/ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (H. Khun Kyaw studied English at Rangon’Madlay and Taunggyi.) (ည-၂) ခွန်ကျောႏနဝ်ꩻ သွဉ်ဗာႏလဲဉ်း အင်္ဂလိရှ်ငဝ်း ဝေင်ꩻရန်ႏတကွုန်ႏ တွမ်ႏဝေင်ꩻမန္တလေꩻ’ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻဖုံႏကိုသွူ။ (ပအိုဝ်ႏနယ်ꩻ) (ခွန်ကျောႏ-ခွန်ကျောႏနဝ်ꩻ၊ အင်္ဂလိရှ်ဝါစံ-အင်္ဂလိရှ်ငဝ်းယို၊ ရန်ႏ တကွုန်ႏ’မန္တလေꩻ’တောင်ႏကီꩻနဂရေသု-ဝေင်ꩻရန်ႏတကွုန်ႏ’ဝေင်ꩻမန္တ လေꩻ’ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻဖုံႏကို၊ အဂဏှိ-သွဉ်ဗာႏလဲဉ်းသွူ။ ပါဠိကို သွုံꩻဒျာႏ “ဩကာသ(ဒွန်သမာသ်)ပွုဒ်”အနေႏနုဲင်းယိုသွူ။