ကွယ်သာႏ
| ကွယ်သာႏ (အိန်းကလေတ်: Rabbits and Hares[၁]) | |
|---|---|
| |
| ကွယ်သာႏအအိုသား ကွယ်သာႏ ဥရောပ (Oryctolagus cuniculus) | |
| |
| ကွယ်သာႏအပွီသား ကွယ်သာႏ အာတေက် (Lepus arcticus) | |
ခွဲꩻချာꩻအစွိုးအခွိုꩻ 
| |
| Unrecognized taxon (fix): | Leporidae |
| ခွိုꩻခြွီအစွိုးအမျိုꩻ | |
| Lepus (ကွယ်သာႏအပွီသား) လဉ်းနီးယဲပ်၊ ၁၇၅၈
| |
| ခွိုꩻဗူႏဖုံႏ | |
|
Pentalagus | |
ကွယ်သာႏ ကရိုꩻယိုနဝ်ꩻ လိုꩻသေငါꩻသားတဲးတဲ့ အဝ်ႏအာတန်ဒျာႏ။ ကွဲတွော့ꩻ အသေအာဒျာႏဗော့ꩻ ကွယ်သာႏရိုꩻရိုꩻလွုမ်ꩻ။ ယိုနဝ်ꩻ အခွိုꩻယို၊ ယိုနဝ်ꩻအခွိုꩻနဝ်ꩻ စတဲင် ကအီႏခွဲꩻဒါႏ အခွိုꩻသားနဝ်ꩻ အဝ်ႏဆေ့ꩻပေႏလွုမ်ꩻ။ အမဲဉ်ႏနဝ်ꩻ ကွယ်သာႏအဝ်ႏနီမျိုꩻ ပထမတမျိုꩻနဝ်ꩻ ကွယ်သာႏအပွီသား (အိန်းကလေတ်: Hare) ဒုတိယတမျိုꩻနဝ်ꩻ ကွယ်သာႏအအိုသား (အိန်းကလေတ်: Rabbit) အဝ်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻ။ မီႏထွားနုဲင်း ပါဏဗေဒအလိုႏနဝ်ꩻ ကွယ်သာႏအအိုသားတွမ်ႏ ကွယ်သားအပီသားယို ပါသော့ꩻလို့လို့ဒျာႏ လဲတ်ပိုရီဒီး (Leporidae) ခွိုꩻကိုတဲင် အခွိုꩻဗူႏနဝ်ꩻအကို ဝွေꩻသီးယို အဝ်ႏသော့ꩻငီꩻဒျာႏ လဲတ်ကိုမော်ဖား (Lagomorpha) ခွိုꩻစဲဥ်ႏဆꩻလꩻသွူ။
ကွယ်သာႏအပွီသား[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
ကွယ်သာႏအပွီသားနဝ်ꩻ အဆွဉ်ႏတဲ့ဒွုန်၊ နားလာႏတဲ့ဆွာꩻ၊ ဖင်းထာꩻတဲ့မွိုင်မွေးစွဉ်ႏထာꩻသွူ။ အမွိုင်သွတ်ꩻ အကျင်ႏသွတ်ꩻ တိရစ္ဆာန်ႏအပေႏစားဖုံႏအကိုနဝ်ꩻ ကွယ်သာႏအပွီသားတဲ့ပါနေနေသွူ။ မီႏမော့ꩻလွဉ်ဒါႏ အန္တရာယ်ႏတစွိုးတမျိုꩻနဝ်ꩻ အမွိုင်မွေးစွဉ်ႏထာꩻတဲင် လွစ်ထန်ႏလꩻစွဉ်ႏကဲဉ်းအာသွူ။ အမေႏရိကန်ႏခမ်းသားနဝ်ꩻ ထီႏထီႏငါႏ ကွယ်သာႏအပွီသားတဲ့ သမ်းဟဲ့ꩻတောဒျာႏ ကွယ်သာႏအအိုသားနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ထွာဒျာႏအဟဲ့ꩻမာႏသွူ။ ကွယ်သာႏအပွီသားနဝ်ꩻ တကမ္ဘာႏလွုမ်း အဝ်ႏထီႏမော့ꩻဗာႏဒျာႏရိုꩻကီလဲ့ ဝင်ꩻကမော့ꩻစစ ကွယ်သာႏအအိုသားနဝ်ꩻ စငါထီႏဗာႏကွို့ꩻ ဥရောပတွိုက်ကိုလွုမ်ꩻသွူ။ ကွဲတွော့ꩻ ဆုဲင်ꩻချာနဝ်ꩻ ဝင်ꩻအီလွေꩻယင်းခမ်းလင်၊ ဝင်ꩻအွဉ်ႏပွါꩻထဲင်းထဲင်းယင်း အစွိုးတဲင်တွော့ꩻ ယိုခါနဝ်ꩻ ဥရောပလွုမ်ꩻတကာႏတဝ်း ရပ်ရာႏဒေႏသအလင်လင်ကိုတဲ့ အဝ်ႏသော့ꩻလဲဉ်းနေနေသွူ။ ကွယ်သာႏအအိုသားနဝ်ꩻ အနမ်းတဲ့ပေႏ၊ အခင်ႏ၊ အနားလာႏဖုံႏတဲ့ ဟံးပေါင်းဒွေါင်ႏကယ်ꩻလဲဉ်း ကွယ်သာႏအပွီသားသွူ။ ကွယ်သာႏအပွီသားနဝ်ꩻ မာꩻဗော့ꩻအပွီဟံႏခိုႏတွော့ꩻ အုံသော့ꩻဗေင်ႏသော့ꩻဗော့ꩻနေးနဝ်ꩻတဲင်၊ ကွယ်သာႏအအိုသားနဝ်ꩻ ဒိုနေးဟံႏတွော့ꩻ လင်ꩻအုံသော့ꩻဒျာႏ ဟံႏအိုကိုသွူ။ ကွယ်သာႏအအိုသားနဝ်ꩻ လွင်းထာꩻတပေါꩻမွိုင်ငါႏတဝ်းသွူ။ ဝွေꩻသီးနဝ်ꩻ လွင်းထာꩻပေါꩻမွိုင်တဝ်းရိုꩻကီလဲ့ မီႏမော့ꩻဒါႏ အန္တရာယ်ႏတစွိုးတမျိုꩻနဝ်ꩻ ထိုꩻလွင်းညာꩻခရာႏတလိုႏတဝ်း လွင်းနွို့ဗော့ꩻဒျာႏ အအိုကိုသွူ။ နဝ်ꩻထွူတကာႏတဝ်း ကွယ်သာႏအအိုသား ကလွူးလင်ꩻစစနဝ်ꩻ အမဲ့လဲ့တဗွောင်ထွူတဝ်း၊ အဆွဉ်ႏလဲ့တဒေါ့ꩻထွူတဝ်းနုဲင်း ကွယ်သာႏအပွီသားသွူ။
ကွယ်သာႏအပွီသားနဝ်ꩻ အနမ်းအဒွေါင်ႏအဆွာꩻအဝ်ႏနွောင်ꩻ ၂၅လဲတ်မမာꩻလရပ်၊ အတမေးလဲ့ဒွေါင်ႏ၊ အဆွဉ်ႏတဲ့ဆွာꩻ၊ အတမေးလဲ့တနွောင်းတန်သွူ။ ကွယ်သာႏအပွီသားမီႏတကျောက်လွင်းထာꩻဟံႏလောင်းနဝ်ꩻ ထီႏလꩻစဲင်းစဲင်းစဲ့စဲ့စွဉ်ႏ အမေးဆွဉ်ႏအခဝ်လ အရောင်ႏဗွာဗွာနဝ်ꩻသွူ။ အမီႏအွဉ်ႏတနွောင်းအနားလာႏနဝ်ꩻ ထီႏလꩻစွဉ်ႏ အနားလာႏစဲက်ꩻဖြေင်းဖြေင်းသွူ။ အမီႏအုံစွူထာꩻဟံႏလောင်းနဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးအရောင်ႏတွမ်ႏ အသောင်အရင်ꩻအရောင်ႏနဝ်ꩻ ဟံးပေါင်းတလောႏလောႏတဝင်ꩻတဲင် အဝ်ႏပြဲက်ꩻဒျာႏတွမ်ႏ အသောင်အရင်ꩻဖုံႏတွော့ꩻ အီႏထီႏဗာႏတယိုꩻတဝ်းသွူ။ အမီႏသာထာꩻ အဗုဲင်ႏဆွဉ်ႏမီႏတသွိုးမꩻ အီႏထီႏလꩻနွောင်ꩻသွူ။
ကွယ်သာႏအပွီသားနဝ်ꩻ အဖြောင်းဗီႏဗာႏကီပꩻတန်။ အနေ့ဖူတွမ်ႏ အဖြောင်းနဝ်ꩻ အဝ်ႏတသွိုးသေႏသေႏထာꩻ။ မီႏနုဲင်းအပေႏဖုံႏနဝ်ꩻ ယိန်းတသွိုးသေႏသေႏထဲင်းသွူ။ အခင်ႏပင်ငါနဝ်ꩻ ခင်ႏနုံအဝ်ႏငတ်ꩻလီးစီႏတဲင် အခင်ႏပင်ချာနဝ်ꩻ အခင်ႏနုံအဝ်ႏ လစ်ꩻလီးစီႏလွုမ်ꩻသွူ။ ကွယ်သာႏအပွီသား အမီႏခုခံႏနက်ချာရန်ႏသူႏနဝ်ꩻ အပကျောက်ꩻဆျမ်ႏနေတွမ်ႏ အခင်ႏပင်ချာနီပင်သွူ။ အခင်ႏပင်ချာနဝ်ꩻ အာႏတလာငါႏတဲင် ပကျောက်ꩻဆျမ်ႏအီဝင်ꩻတဲ့သန်၊ ပကျောက်ꩻအီထာꩻတဲ့ညာꩻတန်သွူ။ အခင်ႏပင်ငါနဝ်ꩻ အံႏအီထာꩻနုဲင်း လီႏဖုံႏ၊ ယူႏဖုံႏစား တလꩻတဝ်းသွူ။ ကွယ်သာႏအပွီသားတဲ့နဝ်ꩻ ကွယ်သာႏအအိုသားတဲ့နဝ်ꩻ ထာꩻငမ်းတန်ကီလဲ့ လဲ့ꩻမီႏတလွစ်တဝ်း မီႏအဝ်ႏလိုႏကာႏကွယ်ႏဒါႏ အပိုပေႏဖုံႏခိန်ႏနဝ်ꩻ ရုဲင်းရုဲင်းထင်ထင် ကုဲင်းခုခံႏဒါႏရန်ႏသူႏသွူ။ အခင်ႏပင်ချာနဝ်ꩻ ဆွော့ꩻတဲ့ဆွော့ꩻ အာႏလဲ့တလာတဲင်တွော့ꩻ အမီႏခုခံႏရန်ႏသူႏနဝ်ꩻ အာႏကွိုꩻဒျာႏ အခင်ႏပင်ချာသွူ။ ခꩻတလဲင်ႏ အဝ်ႏထီႏဗာႏဖို အမာꩻသီရူးထွꩻမေးဒွေါင်ႏတွမ်ႏ ရူးနဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏသာႏအအိုသားယို နုဲင်းကလွူးဖိုဖိုဒါႏ အွိုးလမ်းပါႏကိုနဝ်ꩻ တွမ်ႏညော်ႏဖုံႏ ကုဲင်းအုံရဝ်းအဝ်ႏညီꩻဒျာႏတဝင်ꩻရိုꩻကီလဲ့ အမီႏရန်ႏတဝင်ꩻခိန်ႏနဝ်ꩻ မနွောင်ꩻမချင်ꩻ တခံႏချော့ꩻတဝ်းဝင်ꩻသွူ။ မီႏလဲ့ꩻသျောင်ႏဒါႏ ရန်ႏသူႏခိန်ႏလဲ့ ကျင်ႏမွေးစွဉ်ႏထာꩻသွူ။ လိုꩻကလေ့လာလွူꩻထွားဒါႏ တိရစ္ဆာန်ႏအကျောင်ꩻခရာႏသားနဝ်ꩻ တိစ္ဆာန်ႏသီးထိုꩻရန်ႏသူႏခိန်ႏ ကကျင်ႏမွေးထာꩻအကို ထွီႏဟံႏတွမ်ႏ ကွယ်သာႏနဝ်ꩻ တပွိုင်းပုဲင်းတဝ်းတဝင်ꩻ အရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ရန်ႏသူႏမီႏခြေင်ႏခိန်ႏနဝ်ꩻ နေးအာႏတမဖင်ႏထွူတွော့ꩻ နဲစ်အုံနွောင်းစွော့ꩻဒါႏထာꩻသွူ။ အုံတနွောင်းစွော့ꩻမီႏထွူနဝ်ꩻ နဲစ်ဖင်းချာစွဉ်ႏ အွိုးတဖဲ့ꩻလဲင်ႏချင်ꩻသွူ။
ကွယ်သာႏအပွီသားတွမ်ႏ ကွယ်သာႏအအိုသားဖုံႏနဝ်ꩻ အံႏဒျာႏ ဟံႏသဉ်ဟန်ႏလာႏဖုံႏသွူ။ ကွပ်ပွိုးနုဲင်းနဝ်ꩻမꩻတဲင် သိပ္ပံပညာႏသျင်ႏသီး အထီႏကွယ်သာႏနဝ်ꩻ အဟဲ့ꩻဒျာႏ သတ္တဝါႏအံႏအစော့ꩻအလာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ကဲဉ်းအာနဝ်ꩻ အံႏဒျာႏ ဟန်ႏလွူးလွုံꩻဖုံႏ၊ ဟန်ႏလွူးကဝ်ႏဖုံႏ၊ ပြောင်ႏဖုံႏ၊ ဗွူကလာꩻဖုံႏ၊ ဗွူဖုံႏ စတဲင် အစော့ꩻအလာႏအမျိုꩻမျိုꩻဖုံႏ၊ အဒီႏအရာႏအမျိုꩻမျိုꩻဖုံႏ၊ သေင်ႏဖေ့ꩻဖုံႏသွူ။ ကွယ်သာႏနဝ်ꩻ ကုဲင်းထွံႏအံႏခေ့ꩻနေးဒျာႏကဲဉ်းအာသွူ။ မွူးရဝ်ꩻခိုႏ ဆ့ꩻကွဉ်ႏဖဲ့ꩻ အာႏရွုံႏထန်ႏစခိန်ႏနဝ်ꩻ သဲင်ꩻချာလဲဉ်း အပွီအအိုဖုံႏအဝ်ႏရာꩻခင်ႏလမ်း မီႏဆုံꩻကိုဖုံႏ၊ လုံးတူႏတန်ထျꩻဖုံႏသွူ။ ကွယ်သာႏအအိုသားနဝ်ꩻ မီႏတွိုႏတွိုႏသွူ မွူးဟာခိုႏခိန်ႏနဝ်ꩻ ကုဲင်ႏထန်ႏယားကုဲင်ဒါႏ ဝင်ꩻဥယျာဉ်ႏခြံဖုံႏ၊ လုဲင်းဖုံႏသွူ။
ကွယ်သာႏအပွီသားနဝ်ꩻ အပေႏဒွို့ꩻမွေးစွဉ်ႏထာꩻတဲင် အစွိုးပွာꩻယိုꩻတန်သွူ။ အသက်မီႏလꩻသူလာနဝ်ꩻ တပ်ꩻဒါႏလဲဉ်ႏတဝင်ꩻသွူ။ တနေင်ႏတနေင်ႏနဝ်ꩻ လွူးစွဉ်ႏအပေႏနီသွံလဲင်ႏသွူ။ အုံသန္ဓေႏတလဲင်ႏလဲင်ႏနဝ်ꩻ ညတလာတဲင် မီႏလွူးအပေႏတလဲင်ႏလဲင်ႏနဝ်ꩻ အပိုပေႏအဝ်ႏစွဉ်ႏ လစ်ꩻငတ်ဗာႏသွူ။ အပေႏမီႏလꩻသွူ တလာနီလာခိန်ႏနဝ်ꩻ အနမ်းတွမ်ႏအနမ်း ထွံႏအံႏချာဒါႏလဲဉ်းသွူ။ ယရပ်ရပ်နဝ်ꩻ လိုꩻသီးသံးသျင်ꩻထိုꩻ ထွီႏဟံႏ၊ ရူးထွꩻမေးဒွေါင်း၊ လေ့လဲင်း၊ ဝါးလေ့၊ မူမာဖုံႏတဲင်တွော့ꩻ သဘာႏဝရန်ႏသူႏတိန်ႏဆေ့ꩻလွဉ်နဝ်ꩻ အပေႏကွဲပွါꩻအာအာလွဉ်တဲင် ယားကုဲင်မွေးစွဉ်ႏဝင်ꩻ ထာꩻမွူးထာꩻပေႏဖုံႏသွူ။ ကွပ်ပွိုႏစွဉ်ႏဒျာႏ အယားကုဲင်ဒါႏဝင်ꩻ အဒီႏအရာႏနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ယင်ရပ်ရပ်နဝ်ꩻ ငမ်းကွယ်သာႏနွို့အခြံတွော့ꩻ မာꩻခါꩻဗာႏနေးစွဉ်ႏ ခြံဖွောင်ꩻသွူ။ ကွယ်သာႏအပွီသားကလွိုင်ႏဒါႏခင်ႏလမ်းနုဲင်း ဩသတြေလီးယားတွိုက်သူꩻနဝ်ꩻ မာꩻခါꩻဗာႏနေးစွဉ်ႏ တခွါဖုံႏ၊ လွူးဗာႏစွဉ်ႏထွီႏဖုံႏ၊ ဆောင်ႏခါꩻနေးစွဉ်ႏ တနတ်ဖုံႏသွူ။ မာꩻသီသျင်ꩻထိုꩻနုဲင်းယို မီႏတနွောင်ꩻတဝ်းဒွိုန်းနဝ်ꩻ ဒေႏသခရဲင်ႏတဖြုံႏလွုမ်းကို ကအဝ်ႏအုံဒါႏ လိုꩻခိုပေႏပေႏတန်တန်ဖုံႏ၊ ယင်လဲင်ႏလဲင်ႏလဲ့ လိုꩻမူႏပေႏပေႏတန်တန်ဖုံႏနဝ်ꩻ ဆေင်ႏရဲခါꩻနေးခြံကွင်ꩻတွော့ꩻ အွဉ်တဝင်ꩻဝါးနွို့ꩻသော့ꩻခြံကွင်ꩻကိုတဲင် ခြေင်းဗွုမ်းရောင်နေးဗာႏတွမ်ႏ ခွဉ်းသွူ။ အမီႏမာꩻနုဲင်းနဝ်ꩻတလဲင်ႏလဲင်ႏနဝ်ꩻ မာꩻနွောင်ꩻစွဉ်ႏ ကွယ်သာႏအပွီသား တနီꩻအဗာႏပေါင်ꩻ နီသောင်ႏရပ်သွူ။
ကွယ်သာႏအပွီသားနဝ်ꩻ အယာႏပေါင်းထပ်ထပ်တန်ရိုꩻကီလဲ့ အလွီႏဟံးပေါင်းဆန်ꩻငါႏတဲင် လိုꩻကျွိုက်အာတန်သွူ။ ကွယ်သာႏဆွဉ်ႏ ကဲဉ်းအာ ထာꩻခွꩻလာ အဆွဉ်ႏပြောင်ꩻခိန်ႏနဝ်ꩻ ဝင်ꩻမာꩻအီအာမွေးစွဉ်ႏ အဖိုꩻတန်ႏထာꩻမီꩻဆွဉ်ႏတုဖုံႏသွူ။
ကွယ်သာႏအအိုသား[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
ကွယ်သာႏအအိုသားနဝ်ꩻ အငဲးစားတွမ်ႏ အဟယ်(အရွိုင်ꩻ)စား အဝ်ႏနီမျိုꩻသွူ။ ကွယ်သာႏအအိုသားနဝ်ꩻ ထူႏအဆွဉ်ႏတဲ့လꩻ၊ နားလာႏတဲ့ဆွာꩻတန်သွူ။ တမွိုင်ထွꩻတဝ်းနုဲင်း ကွယ်ႏသာႏအပွီသားရိုꩻကီလဲ့ ယွိုက်ꩻငါႏတဲတဲ့တမွေးတဝ်း အဝ်ႏမွိုင်ပေႏဒျာႏနေနေသွူ။ ကွယ်သာႏအပွီသားဖုံႏ၊ ကွယ်သာႏအအိုသားဖုံႏအဆွဉ်ႏနဝ်ꩻ လိုꩻသီးမာꩻအီခွမ်ꩻလာꩻတဲင်၊ အယာႏနဝ်ꩻ မာꩻအီထာꩻအံႏအဟာႏရသွူ။ ကွယ်သာႏအအိုသား ဝင်ꩻကလွူးဒါႏလမ်းကိုပါႏဖူꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏလိုꩻသီး ရက်ခရာႏသတ္တဝါႏသွူ။ အမေႏရိကထင်ꩻနဝ်ꩻ ကွယ်သာႏအပွီသားဖုံႏ၊ ကွယ်သာႏအအိုသာႏဖုံႏ အာမွေးစွဉ်ႏထာꩻသွူ။ ခယ်ႏခမ်းထီကို ကအဝ်ႏကျော်ႏကျာꩻဒါႏ "ကွန်ဖူးသီး"ခေတ် တယ်ႏဗီသီ ၅၅၁ ဗꩻလွေꩻ ဗီသီ ၄၇၁ ခုနေင်ႏကို အတွင်ꩻကာႏလနဝ်ꩻခါခိန်ႏ မီႏတွိုႏတွိုႏ အယူႏဝါႏဒဖဲ့ꩻဆဲင်ႏရာꩻ ပွယ်ꩻသဘင်ႏကိုဖုံႏနဝ်ꩻ ထူႏသွုံႏအီလွ ကွယ်သာႏအအိုသာႏဖုံႏသွူ။