စောက်ꩻဖားခွန်စီ
စောက်ꩻဖါးခွန်စီ (မန်း: သထုံနယ်စော်ဘွား ခွန်ကြည်) သထွုံႏပေႏခွန်ကြည်နဝ်ꩻ ခရစ်နေင်ႏ ၁၉၀၁-ဗာႏ၊ သထွုံႏပေႏသီႏသဲင်ႏနယ်ႏ လွယ်ပွတ်ꩻကို ကအဝ်ႏအုံသော့ꩻဒါႏ စောက်ꩻဖါးခွန်စိန်ႏတန် တွမ်ႏနင်ꩻမမကြီး(ဟဲ့ꩻ)နာင်ꩻစိမ်းမြ (စံကာꩻမြို့သားလီꩻမူႏ)သီး ကလွူးဖွာꩻလင်ꩻဒါႏ ပိုခို(၂)ဖြာꩻအကို ထွာပိုခိုအဖြာꩻတန်နဝ်ꩻသွူ၊ ဖူးဝေးကန်ပြေင်ဖုံႏနဝ်ꩻ စဝ်းခွန်စိန်ႏ၊ စဝ်းမြဝင်း၊ စင်းဗွာ၊ စဝ်းဟတ်ဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ နေင်ႏ ၁၉၃၁-ဗာႏနဝ်ꩻ ဝေင်ꩻမာႏလမဲင်ႏကို ကအဝ်ႏအုံသော့ꩻဒါႏ သေင်ႏကုန်ႏသယ်ႏသဌေꩻ ဖြားတိုးလုံးသီးပိုမူႏ နင်ꩻအေးသန့်နဝ်ꩻ တောႏလမ်းတောႏပါႏ တွမ်ႏစောက်ꩻဖါးခွန်စီထွူတွော့ꩻ အပိုဖုံႏ စဝ်းမြဝင်း၊ စဝ်းအောင်မြင့်၊ စဝ်းစီအေး၊ စဝ်းသန့်ရီ၊ စဝ်းစီဝင်းသီး ထွန်ꩻကာꩻလွဉ်နဝ်ꩻသွူ။
စောက်ꩻဖါးခွန်စီ ရွယ်ႏပေႏတွင်ꩻ သွဉ်ထူႏဗာႏပညာႏ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻကို (Shan Chief School)"စောက်ꩻဖါးပိုလီꩻကျောင်ꩻ"(ယိုခါ တောင်ကြီးအမှတ်(၂) အ-ထ-က)ထွူတွော့ꩻ သွဉ်သွုပ်လွေꩻယင်းပညာႏ ဝေင်ꩻရန်ႏကုန်ႏကို စိန်ပေါလ်ကျောင်ꩻတဲင် အောင်ႏမျင်ႏလꩻခန်း(၁၀)တန်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏနဝ်ꩻထွိုင်ႏထွူ ထင်ႏသွဉ်သွုပ်သမ်းယင်း AGTI အင်းစိန် စက်မှုလက်မှုကျောင်ꩻ(၄)နေင်ႏတွော့ꩻ ဒဲ့ꩻထူႏနွောင်ꩻခန်း မြို့ပြအင်ဂျင်နီယာဘွဲ့နဝ်ꩻသွူ။ တယ်ႏစွဉ်ႏနေင်ႏ ၁၉၂၆-ဗာႏ ဗꩻလွေꩻ ၁၉၂၉-ဗာႏနဝ်ꩻ နွို့မာꩻထေင်းထမ်ႏခန်းထာꩻမာꩻ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻ မြူနီစပယ် အင်ဂျင်နီယာနဝ်ꩻသွူ၊ ၁၉၂၉-ဗာႏ ဗꩻလွေꩻ ၁၉၄၈-ဗာႏနဝ်ꩻ ထူႏတာႏဝွန်ႏခန်း ဝေင်ꩻသီႏသဲင်ႏ စောက်ꩻဖါးအရာႏခင်ႏလမ်းနဝ်ꩻသွူ။ ခွန်စီ ကထွိုင်ႏလꩻစောက်ꩻဖါးအရာႏနဝ်ꩻ ဝွေꩻတအာႏကွိုꩻတဝ်း အစိုႏရ ကအွဉ်ႏစွꩻခွင်ꩻဖေႏဒါႏ ရွဉ်ခွဉ်ႏတောႏ ၂၅-ရျာꩻနုံꩻနဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻနမ်းကိုႏတဲင်ႏ အွဉ်ငါထွူတွော့ꩻ မာꩻလွေꩻဒျာႏ သေင်ႏထာꩻမာꩻဖုံႏ (သစ်လုပ်ငန်း)၊ ခူႏဒျာႏ ဗောႏသတ္တုအောင်ဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻလွုမ်ꩻမကာႏ ခမ်းသားလိုꩻထမ်ꩻသာꩻဖုံႏ ဆို့ꩻရုဲင်ရေꩻအတွက်တာႏ ခူႏဖေႏထီခြောင်၊ မောင်းရောင်ꩻဖုံႏ၊ ဗွောင်ဖေႏကျောင်ꩻသွဉ်သော့ꩻလိတ်ဖုံႏ၊ ထꩻဆဲင်ꩻထာꩻမာꩻကျောင်ꩻဖုံႏ၊ ဝွေꩻဗွေႏနမ်းကိုႏတဲင်ႏချာလဲ့ နွို့ထုဲင်လုဲင်း၊ လုပ်ꩻမာꩻချာဒျာႏ ဒဲဉ်အံႏတာႏဗွူဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ အင်္ဂလိပ်အစိုႏရခေတ်ကို ပအိုဝ်ႏခမ်းသားဖုံႏ ကအဝ်ႏလွိုဆန်ဒါႏ ပဒေႏသရာဇ်စနစ်တွင်ꩻကာႏလ ကွပ်စွဉ်ႏဒျာႏ စဲ့ꩻရဲင်ꩻအာႏ ကွာႏအာငါႏလို့ဝင်ꩻတဲင် ကအဝ်ႏအွဉ်ငါဒါႏ ပအိုဝ်ႏတောႏလန်ႏရေꩻ ပအိုဝ်ႏလိုꩻတန်အွဉ်ငါသား ယဟန်ႏနဝ်ꩻ ခံႏဗာႏစောက်ꩻဖါးစဲ့ꩻဖုံႏ ဆွမ်ꩻကျꩻထိုꩻနဝ်ꩻသွူ။ ကဆွမ်ꩻကျꩻထိုꩻဒါႏ ပအိုဝ်ႏလိုဆန်ရေꩻ အွဉ်ငါသား (၁၂)ဖြာꩻနဝ်ꩻ ထွို့ꩻတရာꩻခန်း ဝေင်ꩻလွယ်လဲမ် တရာꩻရွုမ်ꩻကိုတဲင် တွမ်ႏတရာꩻရွုမ်ꩻအမိန်းတွော့ꩻ အွဉ်ႏထွော့လင်ꩻဖေႏခန်း ထောင်ႏတံႏ တဖြာꩻ(၁၂)နေင်ႏစီႏတဲင် ပသာလွေꩻခန်းဒျာႏ မြင်းခြံထောင်ႏကိုနဝ်ꩻသွူ။ ခွိုင်းဝွို့တွမ်ႏ ကဆွမ်ꩻကျꩻထိုꩻဒါႏ ပအိုဝ်ႏလွိုဆန်ရေꩻသား လိုꩻတန်ဖုံႏနဝ်ꩻ တွမ်ႏဖေႏမွုန်းတဝ်းဒွုမ် ထောင်ႏတံႏအမိန်းအကျောင်ꩻ သထွုံႏပေႏ(သီႏသဲင်ႏ)စောက်ꩻဖါးခွန်စီ ဒေါ့ꩻထန်ႏတောင်ꩻပြန်ႏလွေꩻနုဲင်းနဝ်ꩻထွူတကာႏတဝ်းဒွိုန်း ကအဝ်ႏရုဲင်ꩻတသွိုး လွိုဆန်လွဒါႏ ခမ်းသားလိုꩻထမ်ꩻသာꩻဖုံႏနဝ်ꩻ အပဲစ်အဲဉ်ထဝ်း၊ အဓိက အပဲစ်ကအဝ်ႏနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏစောက်ꩻဖါးဖုံႏဒျာႏအကျောင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ကအဝ်ႏကွီအံႏဒါႏ ဟံႏခွဉ်ႏ၊ ထာꩻမာꩻခွဉ်ႏ၊ ရွဉ်ခွဉ်ႏတောႏဖုံႏယို အဝ်ႏလိုႏကွီသင်ꩻနဲ့၊ ကွီသင်ꩻတဝ်းနဲ့ကရိုꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏလိုႏဆင်ႏချင်ႏလွငါႏလဲဉ်းအကျောင်ꩻ ထောက်ပျꩻနယ်လွေꩻသမ်းထဲင်း စောက်ꩻဖါးစွိုꩻဖုံႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ဖြဝ်ꩻခမ်းကို စောက်ꩻဖါးသီးဖုံႏ ကဒေါ့ꩻရီသွုပ်သံႏဆောင်ရွက်ဒါႏ တွမ်ႏခြဲ့ꩻနယ်ꩻသား အင်္ဂလိပ်သီးဖုံႏယို ခမ်းသားလိုꩻထမ်ꩻသာꩻသီးတွက်တာႏ အကျိုꩻတအဝ်ႏအီတဝ်းကရိုꩻနဝ်ꩻ စောက်ꩻဖါးခွန်စီတဖြာꩻအနေႏ ထာꩻထီႏအဝ်ႏလွေꩻနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ဝွေꩻနမ်းကိုႏတဲင်ႏ တဲမ်းထန်ႏခန်း "ရှမ်းပြည်အမှားတော်ပုံ"လိတ်အုပ်နဝ်ꩻသွူ။ လိတ်အုပ်နဝ်ꩻနဝ်ꩻ ခရစ်နေင်ႏ ၂၀၀၀-ဗွေ ကထေထန်ႏဒါႏ "ရှမ်းပြည်နယ်မဂ္ဂဇင်း"ကို ဦးထွန်းမြင့်(တောင်ကြီး)တဲမ်းနယ်ခါꩻ "ကိုလိုနီခေတ် ရှမ်းပြည်သူတို့အား နိုင်ငံရေးမျက်စိ ဖွင့်ပေးခဲ့သော ပအိုဝ်းအမျိုးသား သထုံ(ဆီဆိုင်)စော်ဘွားခွန်ကြည်"ကရိုꩻဒါႏ ရွမ်ဖြုဲင်ꩻကိုနဝ်ꩻ "ရှမ်းပြည်အမှားတော်ပုံ လိတ်အုပ်ယို တဲမ်းထန်ႏဒျာႏ နေင်ႏ ၁၉၃၀-နဝ်ꩻကာႏရိုꩻစွဉ်ႏလဲ့ တွိုႏနေင်ႏ ၁၉၄၀-ဗွေမꩻ ကွဲထုတ်ထေအွဉ်ႏစွꩻလီဗာႏနဝ်ꩻသွူ။ သထုံႏပေႏ(သီႏသဲင်ႏ)စောက်ꩻဖါးခွန်စီယို သꩻရက်ခမ်းသားထီသား အဝ်ႏတခွိုင်းမုဲင်ꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ ထွားဗော့ꩻဝွေꩻလိတ်အုပ်ယိုလဲ့ အဝ်ႏသေလွဉ်ꩻလဲဉ်းဒျာႏ"အဝ်ႏယီးနယ်ခါꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။
၁၉၄၅-ဗာႏ၊ လာမတ်တွင်ꩻနဝ်ꩻ မန်းခမ်းတခမ်းလွုမ်း လွိုဆန်တွိုက်ꩻထန်ႏချာ ဖဲစ်သစ်ဂျပန်ဖုံႏတဲင် စောက်ꩻဖါးခွန်စီလဲ့ လꩻထွူစူခွုမ်လက်နက် အကူႏအညီႏ မွိုင်ꩻနုဲင်ꩻ(မိုးနဲ)မဟာႏမိတ်ထျꩻတွော့ꩻ ကအဝ်ႏထင်ႏလွဉ်ဒါႏ ဖဲစ်သစ်ဂျပန်စဲ့ꩻတပ်ရဲဉ်ႏဖုံႏယို ပအိုဝ်ႏတပ်ဖုံႏ ခြေင်းယုဲင်တွိုက်ꩻခꩻဆွုမ်ႏတွော့ꩻ ဖျော်လင်ꩻစွဉ်ႏလွယ်ကောႏနဝ်ꩻသွူ။ ဖဲစ်သစ်ဂျပန်သီး တေက်ꩻနျꩻမာꩻနွောင်ꩻမုꩻယို ယံသက်သာႏတာႏ ထွို့ꩻဗူႏဒေါ့ꩻဟော်ꩻနယ်ထွူ ခမ်းသားဖုံႏတွော့ꩻ တောင်ႏကီꩻ၊ လွယ်ကောႏ ကာꩻတဖူꩻတန်လောင်း တလီးလွုမ်းကအဝ်ႏဒါႏ ဒုံဖုံႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏစုခါꩻဖေႏထွူ ရိတ်ခါႏစရိပ်ဖုံႏ၊ တဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏဒုံတွော့ꩻ ကထန်ႏလွဉ်ဒါႏ ဖဲစ်သစ်ဂျပန်ဖုံႏယို ကစုခါꩻဒါႏ ပအိုဝ်ႏစဲ့ꩻတပ်ဖုံႏ အွဉ်လို့ဝင်ꩻတွိုက်ꩻခꩻဆွုမ်ႏတဲင် ဝါးထန်ႏထွိုꩻနွောင်ꩻစွဉ်ႏ ဂျပန်စဲ့ꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ မဉ်ႏထွားဗာႏ ဘာႏသာႏသာသနာႏဖဲ့ꩻလဲ့ နေင်ႏ ၁၉၄၆-ဗာႏ၊ လာဒီသဉ်ဗာ (၁)နီꩻ ကမာꩻလွေꩻဒါႏ ပွယ်ꩻအုံကွံအစီꩻအဝွေꩻကိုနဝ်ꩻ ဂျပန်ခေတ် ဗုံးကဗာႏပြုဲင်ပြင်ꩻထိုꩻဒါႏ ကျောင်ꩻတန်မွဉ်ခြဲင် (ယိုခါ ပထမကျောင်ꩻတန် တောင်ႏကီꩻ)ယို ယံဖေႏကတယ်ႏဆို့ꩻခွုန်ꩻချာနွောင်ꩻယင်းတာႏ ဒေါ့ꩻရီတွိုင်ႏပင်ႏလွေꩻလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻမꩻတဲင် တယ်ႏဆို့ꩻခွုန်ꩻချာ ကျောင်ꩻတန်အရေꩻယို ယံဖေႏအောင်ႏမျင်ႏလꩻနဝ်ꩻ ကအဝ်ႏလိုႏအပ်ဒါႏ သေင်ႏဖုံႏအတွက်တာႏ စောက်ꩻဖါးခွန်စီ နမ်းကိုႏတဲင် ခံႏထူႏတာႏဝွန်ႏ အီႏလူႏလွေꩻဖေႏရိုꩻနဝ်ꩻလဲ့ ဆုဲင်ꩻချာနဝ်ꩻ ဝွေꩻကအင်းလူႏဒါႏ သေင်ႏဖုံႏယို အဆင်ႏသမ်းတပြေႏလꩻတဝ်းတွော့ꩻ ကပ်လူႏသော့ꩻလုဲင်ႏတော ရွဉ်ဗီႏ(၁၀၀၀၀)တသောင်ꩻဗွေဗွေနဝ်ꩻသွူ။ နေင်ႏ ၁၉၄၆-ဗာႏနေင်ႏနာနဝ်ꩻ ကလွောင်ႏဗူႏချာယင်းဒါႏ "ရှမ်းပြည်လွတ်လပ်ရေး(ရပလ)"နဝ်ꩻ ဦးတင်ဧ၊ ဦးခွန်စော၊ ဦးခွန်ထီး-သီးပါသော့ꩻလွဉ်ယင်း ရပလကိုထွူတကာႏတဝ်း ရပလ အစွိုꩻချုပ်ကိုနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏအတန်အကဲႏ စောက်ꩻဖါးသီးသဲင်ႏ ခွန်စီနဝ်ꩻလဲ့ ထာꩻမာꩻအမုꩻဆောင်ႏကို ပါသော့ꩻလွဉ်ယင်းနဝ်ꩻသွူ။ ကောကလွိုဆန်ချာဒါႏ စောက်ꩻဖါးသားအကို ကထွာဒါႏ ခမ်းသားအတန်အကဲႏ နဲင်ႏငံႏရေꩻအွဉ်ငါသား ဦးတင်ဧတွမ်ႏ ဦးထွန်းမြင့်သီးဖုံႏနဝ်ꩻ ထီႏစောက်ꩻဖါးခွန်စီယို ဝွေꩻသီးခံႏထူႏရေꩻမတ်ဒျာႏ ရက်ခွိုꩻခေါင်းဆောင်တန်တဖြာꩻ "နေရှင်နယ်စော်ဘွား"နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻသီးဖုံႏနဝ်ꩻ တွမ်ႏစောက်ꩻဖါးခွန်စီယို အဝ်ႏအုံကွံတွိုင်ႏပင်ႏခွိုꩻခွိုꩻလို့ဝင်ꩻ ဖြဝ်ꩻခမ်းနယ်ႏဆဲင်ႏရာꩻ နဲင်ႏငံႏခမ်းထီရေꩻကိစ္စဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ နေင်ႏ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ လာဖေဖော်ဝါရီ(၇)နီꩻ ကထွို့ꩻဗူႏဒါႏ "ရှမ်းပြည်နယ်ကောင်စီ"နဝ်ꩻ ခမ်းသားနမ်းတဲဉ်ꩻ (၇)ဖြာꩻ၊ စောက်ꩻဖါးနမ်းတဲဉ်ꩻ (၇)ဖြာꩻ နွို့ပါထွူတွော့ꩻ သထုံႏပေႏ(သီႏသဲင်ႏ)စောက်ꩻဖါးခွန်စီနဝ်ꩻ ခံႏဗာႏဝင်ꩻလွိုက်ဒင်ႏလွေꩻ ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻ တခွိုꩻလွုမ်းတာႏ နမ်းတဲက်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ၁၉၄၇-ဗာႏနေင်ႏ၊ ဒုတိယပင်ႏလုံညီႏလာႏခံႏကို သထုံႏ-ခွန်စီ ခြွိုင်ႏသန်ꩻတဝ်းတဲင် တတွိုႏထင်ႏနွောင်ꩻတဝ်းဒွုမ်သွူ၊ ဝွေꩻနမ်းခြောင်ꩻတင်ယို အွဉ်ႏစွꩻဒျာႏ ဖြားဖျူနဝ်ꩻသွူ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ကထွိုင်ႏတဲမ်းလွ "ပင်ႏလုံလိတ်ချုပ်"စူမုဲင်ခိန်ႏနဝ်ꩻ ထွာနုဲင်းအီႏတဲမ်းဖေႏဗာႏ စောက်ꩻဖါးနွတ်ꩻဖြာꩻ နမ်းခြောင်ꩻတင်စူမုဲင်ꩻရိုꩻလဲ့ တခြွိုင်ႏသန်ꩻတဝ်းနဝ်ꩻမꩻ ဝွေꩻနမ်းခြောင်ꩻတင် ဖြားဖျူနဝ်ꩻ တဲမ်းဗာႏစူမုဲင် ထွာနုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏသွူ။ သထုံႏ-ခွန်စီနဝ်ꩻ ၁၉၄၈-ဗာႏနေင်ႏကို အဝ်ႏလွံꩻလာꩻနမ်းတွင်ꩻ ဘဝပြောင်ꩻ တွိုႏထိုꩻအနိစ္စ ဝေင်ꩻရန်ႏတကုန်ႏကိုသွူ။
စောက်ꩻဖါးခွန်စီ ခါးလားကသီမားထိုꩻခိန်ႏတွမ်ႏ ကသီမားထိုꩻခိန်ႏနဝ်ꩻ ကဉ်ꩻစာꩻခရာႏအချက်ဖုံႏ၊ လိုႏဖြေႏခရာႏငဝ်းရီဖုံႏ အဝ်ႏကုဲင်ခါꩻ အာမွေးငါႏနဝ်ꩻသွူ။ ခါးလားမန်းခမ်းကလꩻ လွစ်တခြင်ရေꩻ အယံတွင်ꩻနဝ်ꩻ ဆဲင်ႏရာꩻအာႏဏာႏကအဝ်ႏဒါႏ မန်းအစိုႏရလိုꩻဖုံႏ လွဉ်ဆွမ်ꩻကျꩻထိုꩻ စောက်ꩻဖါးခွန်စီတဲင် ဆွမ်ꩻလင်ꩻထိုꩻ ဝေင်ꩻရန်ႏကုန်ႏကိုနဝ်ꩻသွူ။ အခိန်ႏနဝ်ꩻနဝ်ꩻ တနောက်ꩻတွမ်ႏ စောက်ꩻဖါးခွန်စီ ခြွိုင်ႏသန်ꩻရေꩻဟဝ်တဝ်း ခိန်ႏခါႏယံတွင်ꩻကိုနဝ်ꩻသွူ၊ မန်းခမ်းလꩻလွစ်တခြင်ရေꩻထွူ ညလွေꩻ (၄)နီꩻဒျာႏ စောက်ꩻဖါးခွန်စီ သီမားစွော့ꩻထိုꩻစွဉ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ (တောင်ꩻသေꩻ- စောက်ꩻဖါးခွန်စီ သီမားထွူ အဝ်ႏခါးနေင်ႏပေါင်ꩻညတဝ်း ကထွာဒါႏ စောက်ꩻဖါးခွန်စီ မာꩻဖက်သွꩻခွ ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻလိုꩻတန် အမတ်အောင်ႏသာႏ၊ ဗိုလ်ဟိန်မောင်၊ ဦးညိုး-သီးဖုံႏလဲ့ ခံႏဗာႏမန်းလိုꩻတန်ဖုံႏ ဆွမ်ꩻကျꩻမာꩻသီထိုꩻထွူတွော့ꩻ ဝွေꩻဖြားသီး အသင်ႏခဲင်ꩻငါလဲ့ မော့ꩻလွဉ်ꩻတဝ်း၊ ထိုꩻမားယေန်သူႏတငါ ဗꩻတွိုႏစွဉ်ႏဟန်ႏသနီꩻယိုနဝ်ꩻသွူ။) စောက်ꩻဖါးခွန်စီ ကသီမားဒါႏခင်ႏလမ်း ရန်ႏကုန်ႏတသီႏယုံႏလောင်းတွင်ꩻနဝ်ꩻ စောက်ꩻဖါးခွန်စီ ရုပ်ကလာပ်ယို ထွားခွင်ꩻလꩻတဝ်းတဲင် ထူႏသဲင်ꩻချာလꩻကွို့ꩻဒျာႏ စောက်ꩻဖါးခွန်စီ ယာႏဆွတ်ꩻဖါႏဖွန်ႏ သထုံႏပေႏ(သီႏသဲင်ႏ)ကိုလွုမ်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻမꩻတဲင် မဉ်ႏထွားချာ မဉ်ႏကဉ်ꩻစာꩻယူႏစွေးချာ စောက်ꩻဖါးခွန်စီ ကသီမားထိုꩻဗာႏကိစ္စယို အဝ်ႏကုဲင်ခါꩻအာငါႏနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻမꩻတဲင် ပအိုဝ်ႏခွန် စောက်ꩻဖါးခွန်စီ ဘဝဇာတ်ရဲဉ်ႏ ကထွာလွဉ်ဒါႏ အဟဝ်အကုဲင် ပကတိဇာတ်ခြောင်ꩻ သမဲင်ꩻအမဲဉ်ႏအတွိုင်ꩻ ယံဖေႏကဖောႏထန်ႏနွောင်ꩻချာယင်းနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏတွိုင်ꩻစွုမ်ႏဖြာꩻ တာႏဝွန်ႏအဝ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ စောက်ꩻဖါးခွန်စီ ဘဝဇာတ်ရဲဉ်ႏ အစဲစ်အမဲဉ်ႏ ဗွေဗွေစွုမ်ႏစွုမ်ႏ ယံဖေႏကယိန်းဖောႏထန်ႏနွောင်ꩻသမ်းသမ်းယင်းနဝ်ꩻ ခွိုꩻသွုပ်တသာ ပအိုဝ်ႏပေႏဖုံႏ အဝ်ႏလိုႏဆွန်ꩻလို့ဝင်ꩻစူတွော့ꩻ အွဉ်လို့ဝင်ꩻ အဝ်ႏလိုႏထုမ်ႏထွားထွေထောင် တယွိုက်ꩻဆုဲင်းထန်ႏ၊ ထွတ်ထေဖောႏထန်ႏလွဝင်ꩻ ပငါပရာꩻနဝ်ꩻသွူ။ သထုံႏပေႏ (သီႏသဲင်ႏ)နယ်ႏကို ကအဝ်ႏကုဲင်ခါꩻဒါႏ စောက်ꩻဖါးခွန်စီ ဟော်နန်ꩻယိုလဲ့ ကွပ်စွဉ်ႏဒျာႏ ထာꩻငမ်းတရျိုးမုꩻယို အဝ်ႏတခြို့ꩻခါꩻ ပအိုဝ်ႏလိုꩻတန်ယဟန်ႏတွမ်ႏ စောက်ꩻဖါးခွန်စီ ပိုလီꩻဖုံႏနမ်းလောင်းတဲင် ယားပြုဲင်ပြင်ꩻထိုꩻခန်းဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ ဆုဲင်ꩻချာခွိုꩻသွုပ်တသာ ပအိုဝ်ႏပေႏဖုံႏအတွက်တာႏ ထွေထောင်ထွားချာ ပအိုဝ်ႏခွန်တဖြာꩻ ဆဲင်ႏရာꩻသမဲင်ꩻ အထျꩻထောင်ꩻအရွီးအခိုႏဖုံႏ ထိုꩻမားယေန်သူႏထိုꩻနုဲင်းယိုတဲင် သꩻဆာခရာႏဟဝ်ငါႏနဝ်ꩻသွူ။ စောက်ꩻဖါးခွန်စီ ကတယ်ႏဆို့ꩻလူႏခါꩻဒါႏ ဝေင်ꩻသီႏသဲင်ႏထျꩻ ဘုရာꩻကုန်ꩻစေႏတီႏလဲ့ ဒါႏယကာႏတသာသီး တယ်ႏထုမ်းတန်ပိုႏသမ်းယင်းတဲင် မူလဒါႏယကာႏ စောက်ꩻဖါးကလူႏခါꩻဒါႏ စူခြောင်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ထိုꩻမားထိုꩻလို့ခန်းဒျာႏနေနေနဝ်ꩻသွူ။ နေင်ႏ ၁၉၄၈-ဗာႏ၊ လာဇန္နဝါရီ(၈)နီꩻနဝ်ꩻ သထုံႏပေႏ(သီႏသဲင်ႏ) ပအိုဝ်ႏခွန်စောက်ꩻဖါးခွန်စီ အနိစ္စခန္ဓာႏပြောင်ꩻထိုꩻခန်းဒျာႏ ရန်ႏကုန်ႏတသီႏယုံႏလောင်းတဲင် နေင်ႏ ၁၉၄၈-ဗာႏ၊ လာဇန္နဝါရီ(၂၀)နီꩻနဝ်ꩻ ကအဝ်ႏကုဲင်ခါꩻဒါႏ စောက်ꩻဖါးခွန်စီ ယာႏဆွတ်ꩻဖါႏဖွန်ႏဖုံႏယို သွင်ꩻသော့ꩻခန်း ဝွေꩻမုခ်တောႏ သထုံႏပေႏ(သီႏသဲင်ႏ)ဝေင်ꩻကိုနဝ်ꩻသွူ။ ဒုတိယစဲ့ꩻကမ္ဘာႏ ကထင်ႏတွိုႏလွဉ်မန်းခမ်းနဝ်ꩻ ဂျပန်သင်္ဘောꩻကျောင်ꩻ (၉)ဆွိုင်ꩻ လွဉ်ချꩻရီးရီးဗုံး တောင်ႏကီꩻဝေင်ꩻ၊ တနꩻစွဉ်ႏဆေꩻနီꩻ၊ နီသွဉ်းသီး လိုꩻစွိုꩻလွင်းရီးလဲဉ်း လိုꩻငတ်ꩻဆီ ဖျော်နောင်ထဝ်ကြွန်ကို၊ အဝ်ႏအပ်တနတ်ထွူလဲဉ်း၊ အဝ်ႏကုဲင်စဝ်းဖါးခွန်စီဖူးခို ခွန်ပျာꩻနဝ်ꩻ လွင်းကွဉ်ႏသဲင်ꩻမွိုင်ꩻနုဲင်ꩻ၊ သဲင်ꩻနေးထူႏအမာ စဝ်းဖါမွိုင်ꩻနုဲင်ꩻပိုမူႏ။ မညမမွိုင်လဲ့ နေင်ႏလီꩻသဲင်ꩻချာ နေင်ႏတသာလဲ့တွိုႏ အမေႏရိကန်ႏစဲ့ꩻလဲ့ ပြန်ႏချာယင်းမန်းခမ်း၊ တွမ်ႏသင်္ဘောꩻကျောင်ႏတန် ကဖန်ဒါႏအမဉ်ꩻ ကျွဲဥစီနဝ်ꩻလဲ့ ဝါးသဲင်ꩻခန်းဒျာႏ ဂျပန်၊ စဲ့ꩻဂျပန် ကအဝ်ႏခမ်းကောင်ဖဲ့ꩻလဲ့ ဆွတ်နဝ်သဲင်ꩻ ပင်လောင်ꩻသူꩻတလီး၊ တောင်ႏကီꩻတလီး၊ မောက်ꩻမုဲင်ႏတလီး။ ဂျပန်စဲ့ꩻတဖူꩻသွံလီး ဖျော်စုလင်ꩻခန်း လွယ်ကောႏ ဗောလခဲး၊ ဖါးဆောင်းတဲင် အဝ်ႏဆꩻချာ အမေႏရိကန်ႏသင်္ဘောꩻကျောင်ႏ ဒင်ႏတနတ်လဲ့ လွဉ်းလင်ꩻဖေႏခန်းဒျာႏ လူထု (ကျောက်တန်ꩻ) (၂၀၀)၊ မွိုင်ꩻနုဲင်ꩻ (၂၀၀)၊ မောက်ꩻမုဲင်ႏ (၂၀၀)တဲင် စဝ်းဖါးခွန်စီ ထွိုင်ႏဟွုန်ထွꩻခန်း စုဲင်ႏအောင်ဖေ (ဖြဝ်ꩻ) အွဉ်ႏထင်ႏဆြာႏ သီႏသဲင်ႏလိုꩻစွိုꩻ၊ စဲ့ꩻအောင်ဖေ ထင်ႏကွီဖေႏ လꩻသဲင်ꩻတနတ်(၁၀၀) အရာႏ(၁)တွိုက်၊ ပိုႏတန်ခွန်ပျာꩻ ဖေႏဆွုမ်ႏဝွေꩻသီး ထူႏတနတ်သား ရွဉ်ယာႏတဖြာꩻ (၁)ဗီႏတဲင် ပြန်ႏသဲင်ꩻချာ ကြွန်နောင်ထဝ်။ သဲင်ꩻအပ် စဝ်းဖါးခွန်ကြည်တဲင် အုံပဆား တဆေꩻခါႏထွူတွော့ꩻ လင်ꩻထူႏယင်းလွယ်ကောႏ (မဟာႏဒေႏဝီႏ) စဝ်းဖါးစောက်ꩻမာဟော်ကို တနတ်တရျာꩻ၊ အမေႏရိကန်ႏစဲ့ꩻပိုႏနမ်း ကေားဖေႏအရာႏ (၂)တွိုက်၊ သဲင်ꩻဖေႏအပ်ခန်း ဖါဖြားတန်နမ်းဩနဝ်ꩻသွူ။ မညတွမ်ႏမမွိုင်တဲ့ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း ဟော်ꩻခန်းနဲင်ႏငန်ႏရေꩻတရာꩻ တောင်ႏအူဝေင်ꩻကွင်ꩻကို "လုဲင်းလုပ်ꩻခွုမ်မာꩻသား မွိုးဖါသီးဖုံႏဩ- နီသွဉ်းသီး ပြည်ႏထောင်ႏစု မန်းခမ်းအီႏလꩻသွူ လွတ်လပ်ရေꩻ၊ ပိုႏစူအုံထွိုင်ႏထွားမွုန်းတဝ်းလုဲင်း၊ ကျွိုက်အထန်ႏလဲ့ အုံအထန်ႏမာꩻလုဲင်း၊ ကျွိုက်အကိုလဲ့ အုံအကိုမာꩻလုဲင်း၊ အကိုꩻမာꩻမꩻ အောင်ႏလဲ့တရိုꩻတဝ်း၊ အထန်ႏသားမꩻအောင်ႏ အဝ်ႏဟဝ်ဒျာႏ"ဟော်ꩻထွူနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် နဲင်ႏငန်ႏရေꩻပါရဂူဖုံႏ၊ နဲင်ႏငန်ႏရေꩻ အထောက်အပံ့သားဖုံႏ၊ ပဒေႏသရာဇ်အဖွဲ့သားဖုံႏလဲ့ တွိုင်ႏပင်ႏနီႏနော်ꩻခန်းဒျာႏဝင်ꩻတဲင် စီꩻဝွေꩻဆွေꩻနွေꩻပွယ်ꩻနဝ်ꩻ အွိုင်ႏမွိုင်ꩻကွိုင်။ စီꩻဝွေꩻတန်နဝ်ꩻ အွဉ်ႏပင်ႏလုံ တွိုင်ႏပင်ႏခန်းဝင်ꩻတဲင် အခိန်ႏထွိုင်ႏဗာႏ အခါႏထွိုင်ႏတွိုႏလဲ့ ပဒေႏသရာဇ်စွိုꩻဖုံႏ လူထုကိုႏစလယ်ႏစွိုꩻဖုံႏ ဒဲဉ်သမ်ဆန်ꩻစ (၃)နီꩻ ထင်ႏတွိုႏလဲ့ စီꩻဝွေꩻခန်းဒျာႏလွဝင်ꩻ စနစ်လီꩻစနစ်ယဖုံႏ ပယ်ႏထိုꩻတဲင် ထူႏတသာ မာꩻလွေꩻသော့ꩻခန်း မတ်တန်ꩻစုတဲင် စဝ်းဖါးကိန်ꩻတုံလွဉ်တဝ်း၊ သော့ꩻလွဉ်နေးလိတ်၊ စဝ်းဖါးလွယ်ကောႏ (စောဝဏ္ဏ)လွဉ်တဝ်း သော့ꩻလွဉ်လိတ်နေနေ၊ ငဝ်းတပုံႏချင်ႏ။ "ပေါင်ꩻတဝ်း နီခင်ႏလေင်း နီဗျောက်ꩻဒျာႏ၊ အွဉ်ႏမဟာႏမိတ်အနေႏငါ"စေနယ်ခန်းဒျာႏ အစီꩻအဝွေꩻကိုတဲင် တဲမ်းခန်းဒျာႏ မတ်စုမတ်တန်ꩻနဝ်ꩻထွူ၊ အစီꩻဝွေꩻနဝ်ꩻ လို့(၄)နီꩻ၊ နုဲင်းမွူးရဝ်ꩻနီꩻလဲ့ မာꩻခန်းပွယ်ꩻမွန်း ပွယ်ꩻပျောႏ နုတ်ဆက်တဲင် မွူးရဝ်ꩻခိုႏနဝ်ꩻ နေင်းထီနွိုး၊ မွူးယာ နားရီႏ(၁၀)နဝ်ꩻ ဒဲဉ်ဟဝ်ဟန်ႏအွီႏ စွုမ်ႏစီႏဒဝ်မျိုꩻ (ဗီယာ၊ ဗရန်ဒီ) ဒဝ်အင်္ဂလိပ်အမျိုꩻမျိုꩻတဲင်- (ကွပ်စဝ်းဖါးခွန်အိုး တွိုက်ꩻနွောင်ꩻထိုꩻဗာႏ စဝ်းဖါးမွိုင်ꩻနုဲင်ꩻဖြားစိုးကာႏတဲင် တွိုႏလင်ꩻအပိုခို စဝ်းဖါးမွိုင်ꩻနုဲင်ꩻတွမ်ႏအလီꩻ (စောနွဲး)နဝ်ꩻ အလျားစပ်ꩻခန်းဒျာႏ စဝ်းဖါးသထုံႏပေႏ စဝ်းဖါးခွန်စီ တွိုႏဗꩻလင်ꩻစွဉ်ႏ ပြည်ထောင်ႏစုလွတ်လပ်ရေꩻ အောင်ႏမျင်ႏနေင်ႏတွင်ꩻသွူ။) ခွန်ပျာꩻကအုံငီꩻ အဖူစဝ်းဖါးမွိုင်ꩻနုဲင်ꩻနဝ်ꩻ အတမက်ꩻမဉ်ꩻ စဝ်းဖါးမွိုင်ꩻနုဲင်ꩻပို စောနွဲ့လဲ့ လွဉ်ဒေါ့ꩻခန်းနုဲင်းယို- "နာꩻမဉ်ႏမာꩻသီဗွုန်ႏ နာꩻဝေး စဝ်းဖါးခွန်ကြည်နဝ်ꩻ ခွေဖေႏနာꩻရွဉ်ယာႏ (၃၀၀ဝိ)သွံရေင်"ရိုꩻခန်းနုဲင်းနဝ်ꩻ။ သွီႏပေႏကထွိုင်ႏလျားလွဉ်တဲ့ စဝ်းဖါးခွန်ကြည် သထုံႏပေႏ အုံဆꩻနဝ် ခွယ်ႏထင်ꩻ၊ စဝ်းဖါးညောင်ႏရွီႏ (စောရွှေသိုက်) အုံဆꩻနဝ် ခွယ်ႏထင်ꩻ၊ ဆꩻထင်ꩻဖဲ့ꩻနဝ်ꩻ စဝ်းဖါးသန္နီတွမ်ႏ စဝ်းဖါးကွတ်ခိုင် ခွဲႏနဝ်၊ မြို့စားပေႏ စဝ်းဖါးဖုံႏနဝ်ꩻ အုံအခါႏ စဝ်းဖါးမွိုင်ꩻနုဲင်ꩻလဲ့ပါ (ခွိုꩻရက်ခွေသွဉ်း အဝ်ႏမာꩻဒဲဉ်လောင်ꩻသား လိုꩻဝင်ꩻလစ်ꩻ၊ ကပ်အုပ် သိန်းအောင်၊ ကားဒရိုင်ဗာ ဘရှင်၊ တွမ်ႏယဲꩻမွိုင်ꩻကွိုင်တဖြာꩻ။) စဝ်းဖါးသထုံႏပေႏ ခွန်ကြည်လဲ့ ဒဝ်ထီမာꩻလျားအဟို့ꩻတဲင် ထွိုင်ႏဒေါ့ꩻခန်းဒျာႏငဝ်းလီꩻငဝ်းယ "ပါꩻကမဉ်လꩻ ခွေကတူႏ ဖေႏဆုꩻ(၃၀၀၀)နဝ်ꩻ တပ်ဖေႏတဝ်းရွဉ် ထူႏလဲင်ႏခါတဲ့ လꩻဒျာႏ"ရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻတွော့ꩻ စဝ်းဖါးရွီႏ နဲစ်ထွိုင်ႏသီႏ စဝ်းဖါးခွန်ကြည်ငွဉ်ꩻထွူတွော့ꩻ "ဒေါ့ꩻမွုန်းဒွုမ် ဖူးခို"ထွဉ်ႏအုံလင်ꩻခန်းဒျာႏ၊ အမ်ႏဒဲဉ်အမ်ႏဟန်ႏထွူတဲ့ နုတ်ဆက်ဝင်ꩻတဲင် ထန်ႏသဲင်ꩻခန်းဒျာႏ။ ထင်ႏတွိုႏယင်း ဒဲဉ်သီႏလောင်းမာꩻငါလဲ့ မာꩻတဲးတဲးဝါးဝါးစွဉ်ႏ ပြည်ႏထောင်ႏစု ပွယ်ꩻပင်ႏလုံ ထိုꩻလက်မတ် ကွီငီꩻလွဝင်ꩻအခွင်ꩻအရေꩻ (လွတ်လပ်ရေꩻ)ပွယ်ꩻတဲင် ပဒေႏသရာဇ်လဲ့ ထေခန်းဒျာႏအလိတ်ချုပ် ဆွေꩻနွေꩻပွယ်ꩻ ဒဲဉ်သမ်လာတွင်ꩻ ကမာꩻခါꩻဒျာႏ စဝ်းဖါးမွိုင်ꩻကွိုင်ꩻဟော်ကိုတဲင် နီဖဲ့ꩻနီခဝ် အယပ်ꩻအခုဲင်ႏပေႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏခန်းတစိꩻတွော့ꩻ ရပ်နားထိုꩻခန်းဒျာႏ။ ပွယ်ꩻပင်ႏလုံတွင်ꩻနဝ်ꩻ ကိန်ꩻတုံတဲ့ တလွဉ်တဝ်း၊ လွယ်ကောႏတဲ့ တလွဉ်တဝ်းတဲင် ပြည်မတွမ်ႏပြည်နယ် ကွီခန်းဒျာႏအယူႏခံႏ တကွို့ꩻနီꩻပေႏတဲင် မွူးထွိုင်ႏဟာ ထာꩻထွိုင်ႏခေ့ꩻလဲ့ ပဒေႏသရာဇ်အဖွဲ့အစည်း အတန်သား စဝ်းဖါးရွီႏ၊ စဝ်းဖါသိန္နီ တဖူမ လွဉ်တွိုင်ႏပင်ႏခန်း စဝ်းဖါးခွန်ကြည် တော်မော(ဟော်ယို့ꩻ)ကို၊ (ခွိုꩻရက် အဝ်ႏလောင်ꩻနေင်းထီ စဝ်းဖါးသိန္နီတွမ်ႏစဝ်းဖါးရွီႏ စောရွှေသိုက်လဲ့ "နီပေါင်ꩻငါ နေင်ႏဆီငါ၊ မဉ်ႏလဲဉ်းနေင်ႏဆီလဲ့ မဲ့ꩻနီခွယ်ꩻထွို့ꩻယွယွဒျာႏနဝ်ꩻသွူ"။ [၁][၂][၃][၄]