ဇီဝဗေဒ

ဇီဝဗေဒ (အဲင်းကလေတ်: Biology) နဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ထောင်လွဉ်ꩻ ပီပီပဲ့ပဲ့ ထာꩻသꩻသားဖုံႏ ထဲင်အနမ်း၊ ယင်း အထာꩻမာꩻခရာႏဖုံႏယို ဟဲ့ꩻတောမ်ဇီဝဗေဒ။ ဘိုင်အိုလိုစီယို ဂရိငေါဝ်း၊ သက် တောဝ်းလဲ့ ထွားထောင်တွိုင်ႏပင်ႏ ဇီဝခရာႏ အဓိပ္ပါယ်ႏလꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻ။ ကအွဉ်တဲမ်းစ လိတ်ဖြုံႏ biology ယိုနောဝ်ꩻ ဖြဲန့်ဆျ (French) လိုꩻခွိုꩻ အမဉ်ꩻ လမတ် (၁၇၄၄-၁၈၂၉) သွူ။
ပေါႏရိုꩻ ဇီဝထာꩻသက်သားနောဝ်ꩻ ထာꩻမွူး၊ တရစ္ဆာန်ႏ၊ ထာꩻသားဟမ်ႏလောင်း၊ ထာꩻသားထီကို ပါသော့ꩻလို့ဒျာႏ။ ထာꩻအနမ်းအောဝ်ႏကီလဲ့ အသꩻ တအဲဉ်တောဝ်းနောဝ်ꩻ နီသွဉ်းသီး အောဝ်ႏထီႏပြိုင်းဒျာႏ၊ ကွဲတွော့ꩻ ထာꩻသꩻအောဝ်ႏ နမ်းအဲဉ်ထောဝ်းစားယို သိပ္ပံလောကကို ထုမ်ႏမော့ꩻတောဝ်း။ နောဝ်ꩻမꩻ နီသွဉ်းသီး ကသေငါꩻဒါႏ ဇီဝယို တုမ်ႏအယောင်ꩻနမ်း ဖꩻခေါ်ဝင် ဒါႏတောဝ်း၊ အောဝ်ႏပွိုင်းလွဒျာႏဝင်ꩻသွူ။

သေ့ꩻဘဲတ္တီးရီးယား၊ ထာꩻသား၊ ထာꩻမွူး ယောင်ꩻဆျောဝ်ႏ (ပုံရိပ်) (ဖဲ့ꩻကီ: en:E. coli ဘဲတ္တီးရီးယားတုမ်ႏ en:gazelle) (ဖဲ့ꩻလ: Goliath beetle ယင်း en:tree fern)

ဇီဝခွဉ် (လက္ခဏာ) ၅ ခွဉ်
၁။ ပရိုတိုပလာသမ် (protoplasm)

ထာꩻမွူး၊ တုမ်ႏယင်း တရစ္ဆာန်ႏဖုံႏ နမ်းယာႏယို ထွူတုမ်ႏ သဲးလ် (cells) ဖုံႏ။ အွိုး သဲးလ်ဖုံႏအကိုနောဝ်ꩻ ထာꩻသက်သားပေႏ အမဉ်ꩻ ပရိုတိုပလာသမ် အောဝ်ႏမွန်။ ထာꩻသားပေႏယိုဖုံႏ မဉ်ႏအဲန်ထောဝ်းနောဝ်ꩻ ဇီဝ ထွာလွဉ်ဒါႏတောဝ်းသွူ။

၂။ အွဉ်ႏလီအခွိုꩻ (မျိုးပွားခြင်း)

ပေါႏရိုꩻလဲန်း ဇီဝ ထာꩻသက်သားနောဝ်ꩻ အွဉ်ႏလီအခွိုꩻဒါႏ၊ အောဝ်ႏအခြွီ လွူးလီလင်ꩻယင်း အစွိုး ဒါႏသွူ။

၃။ ကြုဲင်းချာငါထာꩻ (ရွေ့လျားခြင်း)

ပေါႏရိုꩻ ကြုဲင်းချာငါထာꩻ၊ ရုဲင်ꩻထာꩻ မဉ်ႏဒါႏယိုနောဝ်ꩻ ရမ်ꩻလꩻ ထာꩻယိုအသꩻအောဝ်ႏ။ မဉ်ႏထွားနုဲင်းထီခြောင်ကို ထီဖုံႏယို ရိုꩻအရုဲင်ꩻထာꩻ ဒါႏကီလဲ့ အွဉ်ႏလီအခွိုꩻ ဒါႏတောဝ်း၊ ပရိုတိုပလာသမ် ပါတောဝ်းတဲင် ထီယို ထာꩻသက်သား မွေးတောဝ်းနေား။ ထာꩻမွူးဖုံႏနောဝ်ꩻ တန်ထိုဒါႏတဲင် ရုဲင်ꩻကီနေး၊ သွီႏမွူး (နွယ်ပင်) တဲ့ရုဲင်ꩻရုဲင်ꩻဒျာႏ။

၄။ ဇီဝယောင်ꩻ အထွာ၊ အကုဲင်

အောဝ်ႏအပေႏ တန်လွဉ်၊ အောဝ်ႏအဆာ ဟောဝ်ချာလွဉ်ယို အထွာ။ သက်ထွိုင်ႏတန် အထွာဖုံႏ ကွဲးယယထိုꩻတဲင် ကုဲင်ပြင်ꩻလွေꩻထိုꩻ။

၅။ တန်ပြူႏထာꩻ

မီတိုသစ ်၊ တောဝ်းတဲ့ နုဲင်းယိုနုဲင်းနောဝ်ꩻ ထိုꩻလီတဲင် သဲးလ် တသာ ထွာလွဉ်။ တန်လွဉ်။ ကတန်လွဉ်လွေꩻဒါႏ သဲးလ် စားနောဝ်ꩻဖုံႏထွိုင်ႏရင်း အထွာထိုꩻ တစ်ဆျူး (tissues) တရင်းဖုံႏ။ မဉ်ႏခြွဉ်းဝင်ꩻနောဝ်ꩻ ထွာ တန်ပြူႏထာꩻ။

ဇီဝဗေဒယို မဉ်ႏဖနောဝ်ꩻ အောဝ်းနီမျိုꩻ။ တမျိုꩻနောဝ်ꩻ သတ္တဗေဒ (zoology)၊ တစားနောဝ်ꩻ ရုက္ခဗေဒ (botany)။ သတ္တဗေဒယို ပညာႏထောင်လွဉ်ꩻ တရစ္ဆာန်ႏ၊ ရုက္ခဗေဒနောဝ်ꩻ ထောင်လွဉ်ꩻ ထာꩻမွူးဖုံႏသွူ။