ထိန်ꩻသိမ်ꩻလွသွော့သဘာဝ
"ထိန်ꩻသိမ်ꩻလွသွော့ သဘာဝအသောင်အရင်ꩻ" ခွေသီနီနာꩻ စွုမ်ႏဖြာꩻအောဝ်ႏသေဒျာႏအတွိုင်ꩻ နီလိုꩻသီးတွမ်ႏ သက်အောဝ်ႏဒါႏ သတ္တဝါႏလို့လို့စင်စင် အုံကွူႏဒျာႏ တွမ်ႏသဘာႏဝ အသောင်အရင်ꩻ ကထွာဒါႏ ထီ၊ သေင်ႏ၊ တခြာ၊ ကောင်၊ တလီꩻ၊ ဟံႏဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ သဘာႏဝအသောင်အရင်ꩻကရိုꩻဒါႏ သေင်ႏဝါႏတခြာမျိုꩻဖုံႏယို နီမဉ်ႏယားထိုꩻနောဝ်ꩻ တလဲင်ႏတစိꩻစိꩻ သဘာႏဝဓာတ်ယို ကွဲးကုဲင်ကုဲင်တဲင် ဥတုရာႏသီႏ ညီႏတောဝ်းဒွုမ်၊ ဖေါက်ပြန်ႏလွဉနောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်နီလိုꩻသီး ရက်တောဝ်း၊ အွဉ်ႏရေꩻတောဝ်း၊ ယားကုဲင်အာငါႏ သဘာႏဝအသောင်ꩻအရင်ꩻတဲင် နီကအောဝ်ႏအုံဒါႏ ကမ္ဘာႏဟံႏလောင်းယိုခါနောဝ်ꩻ အလျားဓာတ်ကွဲးအာအာသဲင်ꩻ၊ ခမ်းလော့ခိန်ႏတဲ့ လော့တောဝ်းဒွုမ်၊ ခင်ႏလမ်းယထွောင်းထွောင်းကို ခမ်းစိန်ႏတလော့တောဝ်းတဲင် ဟံႏဖုံႏယို ထွာထိုလို့ သုဲင်ꩻကန္တာရ၊ ခမ်းမဉ်ႏလော့တဲ့ သမ်းလော့တမွိုꩻတမာꩻထာꩻ၊ ထီတန်၊ ထီလုမ်ႏဗဉ်ႏထိုꩻလို့၊ မုန်တိုင်း၊ တလီꩻဝစ်ꩻဖုံႏလဲ့ သန်လွဉ်၊ ထွာလွဉ်၊ ယလဲင်ႏလဲင်ႏ ဟံႏတဲ့ တသွိုးသန်ဒါႏ၊ မဉ်ႏလျားလဲ့ လျားတမွိုꩻတမာꩻ၊ မဉ်ႏခွꩻတဲ့ သမ်းခွꩻတမွိုꩻတမာꩻထာꩻစတဲင် ဥတုရာႏသီႏ တညီႏတောဝ်းဒွုမ်နောဝ်ꩻသွူ။ နီကမ္ဘာႏတွမ်ႏ မွူးရောင်ႏအခါႏ ကအောဝ်ႏရဲးဖေႏဒါႏ ဟံႏဖြို့ꩻ ဒို့ꩻမွူးရောင်ႏ (အိုဇုန်းလွှာ)ယို သဲ့တိုလွဉ်၊ စက်ယန္တရားယွုံႏဖုံႏ ကထေလွဉ်ဒါႏ စက်ယွုံႏမေႏခိုးလွီးထန်ႏအာ (ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့) သွုံꩻအာလွဉ် ထီမေႏခိုး (လောင်စာဆီ)၊ ထူႏအာ သွုံꩻအာ ထီဟံႏသဘာဝ အရွီးအခိုႏ၊ သဘာႏဝကအောဝ်ႏအတွိုင်ꩻ ကုဲင်အာ၊ ဖဲ့အာသေင်ႏ၊ ကွပ်ပွိုးစွဉ်ႏအကျောင်ꩻဖုံႏယိုတဲင် နီကမ္ဘာႏယို ယိန်းလျားလျားလွဉ်နောဝ်ꩻသွူ။ နီကမ္ဘာႏ ကလျားလွဉ်ဗာႏယို အဓိကအကျောင်ꩻတရာꩻနောဝ်ꩻ ထေအာငါႏ စက်ယွုံႏမေႏခိုးလွီး (ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့)နောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်စွဉ်ႏစက်ယွုံႏမေႏခိုးလွီး ထန်ႏအာတဲင် အိုဇုန်းလွာတိုထိုꩻ၊ အိုဇုန်းလွာ မဉ်ႏတိုနောဝ်ꩻ နီကမ္ဘာႏယို အလျားတမွိုꩻတမာꩻထာꩻတွော့ꩻ ထီသေ့ꩻ ထီခြောလွဉ်၊ ခမ်းတဲ့ လော့ဒွုမ်၊ ခမ်းမဉ်ႏလော့တောဝ်းတဲ့ ထီကထန်ႏဒါႏအရပ်ဖုံႏနောဝ်ꩻ အထန်ႏထဲင်းတောဝ်းဒွုမ်သွူ။ စက်ယွုံႏမေႏခိုးလွီးတအွို (ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့)ကိုနောဝ်ꩻ မေႏငါးရုဲင်ꩻ အဲစ်သစ်ခမ်းထီနောဝ်ꩻသွူ။ သွို့ꩻခြံမဉ်ႏအောဝ်ႏဗော့ꩻ စက်ယွုံႏနောဝ်ꩻ သွို့ꩻခြံကို ကအောဝ်ႏဒါႏ အိုသဉ်အိုလာႏ ကဆို့ꩻရုဲင်သေꩻခါꩻဒါႏ သေင်ႏမွူးအမွူးမျိုꩻဖုံႏအလောင်းယို အဲစ်သစ်ခမ်းဗာႏတွော့ꩻ အကုဲင်ထိုꩻဒါႏနောဝ်ꩻသွူ။ အသောင်အရင်ꩻ ကအောဝ်ႏဒါႏ လိုꩻတွမ်ႏတိရစ္ဆာန်ႏ မဉ်ႏအွꩻဗာႏ မေႏငါးရုဲင်ꩻ(အဲစ်သစ်)ခမ်းထီနောဝ်ꩻ ထွာအီဒါႏရောႏဂါႏ၊ သက်ဒွေါင်ႏဒါႏ၊ သန္ဓေႏကအောဝ်ႏဒါႏသား လိုꩻမူႏဖုံႏ မဉ်ႏအွꩻဗာႏနောဝ်ꩻ မဉ်ႏလွူးလင်ꩻပိုတဲ့ ပိုယိုအင်္ဂါႏလက္ခဏာႏ ချို့ꩻယွင်ꩻဒါႏနောဝ်ꩻသွူ။ ဟိုပုံꩻဝေင်ꩻထျꩻ (သံတောင်-ပဉ်းပဲစ်)စက်ယွုံႏတွမ်ႏ ဝေင်ꩻတချကို နဂါꩻဘိလပ်မြေစက်ယွုံႏထျꩻ ကအောဝ်ႏဒါႏ ခမ်းရင်ꩻသားဖုံႏ အောဝ်ႏလိုႏဟောဝ်သတိꩻငါႏသွူ။ မဉ်ႏယူႏစဲင်းစဲင်း စက်ယွုံႏမေႏခိုးလွီး ဖန်လုံအိမ်ဓာတ်ငွေ့ယို ဟောဝ်ငမ်းခရာႏတန်နောဝ်ꩻသွူ။ အန္တရာယ်ႏကင်ꩻ ထီကြောင်းစင်ဖေႏကထွာနောဝ်ꩻတဲ့ အရေꩻတန်ငါႏနောဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻယဟန်ႏ ယားသေင်ႏ ထောင်ႏခြံ၊ လုပ်ꩻမာꩻဖေႏကဟောဝ်တဲင် ထီကတူႏထျꩻ သွုံꩻဟံႏဩဇာႏ၊ တသီႏသေ့ꩻသီ (ပိုးသတ်ဆေး)ခေတ်တသာတသီႏအမျိုꩻမျိုꩻ သွုံꩻလွတွော့ꩻ ထီဖုံႏဝွေႏလွဉ်၊ တသီႏရော်ꩻတွော့ꩻ ထီကြောင်းစင်တောဝ်းနောဝ်ꩻသွူ။ ထီနုဲင်းယို နီလိုꩻသတ္တဝါႏသီး မဉ်ႏသွုံꩻဆောင်ႏနောဝ်ꩻ ထွာအီကဉ်သာထာꩻဆာ ရောႏဂါႏအမျိုꩻမျိုꩻနောဝ်ꩻသွူ။ နီလိုꩻသီးတွမ်ႏ သက်အောဝ်ႏသတ္တဝါႏ လို့လို့စင်စင်ယို မွန်ဗန်အီဒျာႏ တလီꩻတွမ်ႏထီတဲင် တလီꩻစင်ႏစင်ႏကြယ်ႏကြယ်ႏ၊ ထီတဲ့ လွိုင်ႏလွိုင်ႏကွိုန်ꩻကွိုန်ꩻ သာႏသာႏယာႏယာႏ ဖေႏကအောဝ်ႏနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏလိုႏထိန်ꩻသိမ်ꩻငါႏ ကောင်ဖုံႏ၊ သေင်ႏဖုံႏ၊ ထီခြောင်၊ ထီနောင်၊ သမုဒ္ဒရာႏ၊ ခြုံꩻ(မြစ်)၊ တနွိုင်တန်ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ ကွဲးတဲင်တွော့ꩻ တစွိုးနောဝ်ꩻ နီသွဉ်းသီး မန်းခမ်းဒေႏသကို ခမ်းသားထီသား ကဲဉ်းအာအာနောဝ်ꩻ ထွာဒျာႏလုဲင်းလုပ်ꩻခြံမာꩻသားတဲင် သွို့ꩻခြံတွက်တာႏ ဟံႏယာႏလီꩻအွဉ်ႏကုဲင်ချာ၊ ဟံႏယာႏတသာကို ကအောဝ်ႏဒါႏသေင်ႏဖုံႏယို ဖဲ့ဗက်ꩻ၊ ဖျိုးကြောင်းထိုꩻလို့ဝင်ꩻဖုံႏသွူ။ လွူးနမ်းတွက်တာႏ ဆို့ꩻဗာႏဗက်ꩻဗာႏတဲင် အီႏထိန်ꩻသိမ်ꩻဗာႏသေင်ႏယို လုဲင်းလုပ်ꩻခြံမာꩻသားအတာႏ တယိုꩻတောဝ်းနေနေသွူ။ အသောင်အရင်ꩻတဲ့ ဖေႏကကုဲင်မွိုန်း၊ ထာꩻဆို့ꩻထာꩻရုဲင်ꩻတဲ့ ဖေႏကထွာနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏလိုႏလဲဉ်း ဆို့ꩻရုဲင်ရေꩻပညာႏအနယ်ꩻဆꩻဆꩻနောဝ်ꩻသွူ။ မဉ်ႏတမွေးတောဝ်းလဲ့ လုဲင်းလုပ်ꩻခြံမာꩻသားတာႏ အံႏအွꩻရေꩻ အကူႏအညီႏ၊ လွူးနမ်းတာႏ ထာꩻသေထာꩻဒါႏ တစွိုးစွိုး၊ ထာꩻမာꩻလင် အခွင်ꩻအရေꩻဖုံႏယို ကထွာဒါႏနုဲင်ႏငံႏလိုꩻတန်၊ တာႏဝွန်ႏကအောဝ်ႏဒါႏ အစွိုꩻအဗူႏသားဖုံႏ အောဝ်ႏလိုႏမာꩻဖေႏ၊ အောဝ်ႏလိုႏကူႏညီႏ၊ အောဝ်ႏလိုႏဖန်ဆေင်ဖေႏလဲဉ်းသွူ။ နောဝ်ꩻမဉ်ႏထွူမꩻ အွဉ်ႏထွော့လွေꩻ သဘာႏဝထိန်ꩻသိမ်ꩻရေꩻစီꩻကန်ꩻ၊ မဉ်ႏမာꩻဖေႏနုဲင်းယိုစားမꩻ လုဲင်းလုပ်ꩻခြံမာꩻသားတဲ့ ထိန်ꩻသိမ်ꩻနွောင်ꩻ သဘာႏဝအသောင်အရင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ အောဝ်ႏလိုႏဖြေႏသျင်ꩻကို လုဲင်းလုပ်ꩻခြံမာꩻသား အယပ်ꩻအခုဲင်ႏ ပျဿနာႏ ယိုခါခဲ့ꩻခဲ့ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ အသောင်အရင်ꩻကရိုꩻယိုနောဝ်ꩻ သက်အောဝ်ႏသတ္တဝါႏ တိရစ္ဆာန်ႏဖုံႏတဲ့ အောဝ်ႏပါဒျာႏတဲင် အောဝ်ႏလိုႏထိန်ꩻသိမ်ꩻကိုဗဲင်း ဝွေꩻသီးအသက်၊ ဝွေꩻသီးဘဝ၊ ဝွေꩻသီးလောကနောဝ်ꩻသွူ။ မဉ်ႏမာꩻသီနောဝ်ꩻ တွိုႏဆုဲင်ꩻတိရစ္ဆာန်ႏမျိုꩻ ကုဲင်းလို့ဒါႏတဲင် သေင်ႏ၊ တနွိုင်၊ တခြာဖုံႏယို အတရေꩻဒျာႏတွမ်ႏ ယူး၊ ဝါး တိရစ္ဆာန်ႏဖုံႏသွူ။ ထိန်ꩻသိမ်ꩻကွို့ꩻ သေင်ႏကောင်တခြာယိုလွုမ်ꩻတဲ့ တထွာတောဝ်း၊ ထီခြောင်၊ ထီနောင်၊ ထီကန်ႏ၊ ခြုံꩻ၊ သမုဒ္ဒရႏဖုံႏ၊ နောဝ်ꩻထွူတကာႏတောဝ်း ထီကိုကအောဝ်ႏဒါႏ ထီသတ္တဝါႏသီးဘဝ အသက်ယိုလဲ့ အောဝ်ႏလိုႏထွားကို ထိန်ꩻကိုဗာႏသွူ။ ထီမဉ်ႏတအဲဉ်ထောဝ်းနောဝ်ꩻ နီလိုꩻသီးယို အသက်အီႏမွန်ဗွန်အီဗာႏ တွမ်ႏတမုဲင်ꩻ၊ လိုꩻသီးကသွုံꩻထွူလွေꩻဒါႏ ထာꩻအီႏထာꩻစျꩻစေး (ပလပ်စတိတ်)ဖုံႏယို အောဝ်ႏလိုႏဝေါင်းသော့ꩻတောဝ်း ထီကန်ႏထီနောင် သမုဒ္ဒရာႏကိုနောဝ်ꩻသွူ။ နီမဉ်ႏဝေါင်းသော့ꩻ ထီကိုနောဝ်ꩻ ထီတဲ့ တကြောင်းစင်တောဝ်း၊ ထီမဉ်ႏတကြောင်းစင်တောဝ်းနောဝ်ꩻ တလီꩻဓာတ်ယိုလဲ့ တစင်ႏကြယ်ႏတောဝ်းဒွုမ်သွူ။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻ စွုမ်ႏဒုံ၊ စွုမ်ႏရပ်၊ စွုမ်ႏရာႏ အောဝ်ႏလိုႏထေ၊ အောဝ်ႏလိုႏလွောက်ꩻနာႏငါႏ ထိန်ꩻသိမ်ꩻအသောင်အရင်ꩻ စီꩻကန်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ နီကမ္ဘာႏဟံႏ ကကုဲင်အီ ကသွူꩻပြင်ꩻအီဒါႏ အဓိကအကျောင်ꩻတရာꩻဖုံႏနောဝ်ꩻ- ၁။ တလီꩻကုဲင်အာထွူတဲင် အလျားဓာတ်အာ။ ၂။ တဖြို့ꩻဒို့ꩻမွူးရောင်ႏ (အိုဇုန်းလွာ)သဲ့တို ကုဲင်ထိုꩻ။ ၃။ ထီခြောင်လွဉ်တဲင် အသောင်အရင်ꩻယို ဝွေႏလွဉ်။ ၄။ မေႏငါးရုဲင်ꩻဓာတ် (အဲစ်သစ်) ဓာတ်ကပါဒါႏ ခမ်းယိုလော့လွဉ်။ ၅။ သမုဒ္ဒရာႏ ထီႏပြင်ႏလုဲင်းယို ဝွေႏဝက်လွဉ်။ ၆။ သဘာႏဝဟံႏဩဇာႏဖုံႏ ဆေ့ꩻလွဉ်။ ၇။ ဟံႏဖုံႏထွာလွဉ် သုဲင်ꩻကန္တာရ။ ၈။ သေင်ႏကောင်တခြာဖုံႏ တကြန်ႏလွဉ်၊ ကြေင်းလွဉ်။ ၉။ ထီသတ္တဝါႏဖုံႏ ဆေ့ꩻလွဉ်။ ၁၀။ တိရစ္ဆာန်ႏ ယူးဝါးတွမ်ႏ သေင်ႏမွူးယမျိုꩻမျိုꩻဖုံႏ ထိုꩻမားလွဉ်။ ၁၁။ ထာꩻအီႏထာꩻစျꩻ စေး-စတဲင် အာလွဉ်။ တနယ်ꩻ- (၁) နီကမ္ဘာႏအလောင်းယို လိုꩻအဖြာꩻပေါင်ꩻအာလွဉ်။ (၂) ခမ်းသားထီသား ပါတွမ်ႏနဲင်ႏငံႏ ကွပ်ဆင်ꩻရဲꩻငါႏတဲ့ပါ။ (၃) စက်ယွုံႏအာလွဉ်။ (၄) ကာꩻ ဆိုင်ကယ်အာလွဉ်။ (၅) လိုꩻဖုံႏ ဖျုန်ꩻအာသဘာႏဝ အသောင်အရင်ꩻ အရွီးအခိုႏ။ ကွပ်အကျောင်ꩻနုဲင်းဆꩻကီယိုဖုံႏတဲင် လိုꩻတွမ်ႏသက်အောဝ်ႏသတ္တဝါႏ မော့ꩻလွဒုက္ခ၊ ထီတန် ခမ်းတန် ထီဗဉ်ႏ၊ ထီခြော၊ ဟံႏတသွိုး၊ တလီꩻဝစ်ꩻတန်ဖုံႏယို ထွာလွဉ်၊ ရောႏဂါႏအမျိုꩻမျိုꩻယို ထွာလွဉ်၊ မဉ်ႏခွꩻတဲ့ ခွꩻလွဉ်ꩻ၊ မဉ်ႏလျားတဲ့ လျားလွဉ်ꩻ-စတဲင် ထာꩻဒုက္ခ အယပ်ꩻအခုဲင်ႏဖုံႏယို ခံႏစာꩻဗာႏ မော့ꩻလွဗာႏသွူ။ ခိန်ႏခါႏယိုခါမဉ်ႏတဲ့ ခံႏစာꩻဗာႏလဲဉ်းနုဲင်းယို မဉ်ႏတထိန်ꩻသိမ်ꩻချာဟောဝ်ဟောဝ်တောဝ်း သဘာႏဝအသောင်အရင်ꩻယိုနောဝ်ꩻ ခွိုꩻသွုပ်တသာ ပိုလီꩻဆꩻချာသီး အီႏခံႏစာꩻဗာႏတခွိုင်းမုဲင်ꩻကရိုꩻနောဝ်ꩻ---။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻ--- (၁) စွုမ်ႏရပ် စွုမ်ႏရာႏ ဆို့ꩻချာဗာႏသေင်ႏ ပငါပရာꩻ။ (၂) ထာꩻအီႏ ထာꩻစျꩻ စေး (ကြွတ်ကြွတ်အိတ်)ဖုံယို နုဲင်ႏဝေါင်းသွော့ တွမ်ႏစီꩻကန်ꩻ။ (၃) မာꩻသီဗာႏတောဝ်း ယူးဝါး တိရစ္ဆာန်ႏ။ (၄) အွဉ်ႏချော့ꩻထေလွေꩻဗာႏ စက်ယွုံႏမေႏခိုးလွီး။ (၅) အွဉ်ႏဆေ့ꩻဗာႏ စက်ယွုံႏ။ (၆) ထိန်ꩻသိမ်ꩻဗာႏ ထီနောင်၊ ထီကန်ႏ၊ သမုဒ္ဒရႏ၊ သေင်ႏ၊ ကောင်တခြာ၊ ပါတွမ်ႏတိရစ္ဆာန်ႏသီး ဘဝဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ မဉ်ႏနုဲင်းကျောင်ꩻနောင်တောင်ꩻယိုခါ ဗွေႏစင်ꩻ ဗွေႏသျင်ႏ ကျောင်ꩻသားမူႏ/ခို တနေင်ႏထွူတနေင်ႏ အောဝ်ႏတိုꩻစွဉ်ႏမပ်မပ်တဲင် ဒုံတာႏ ကျောင်ꩻတာႏ တနီꩻနီꩻ လိုꩻသွုံꩻထီနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏအဖြာꩻတရေင်ရပ်နောဝ်ꩻသွူ။ ခွိုင်းယိုတကာႏတောဝ်း နီနာꩻလိုꩻဖုံႏ အောဝ်ႏတိုꩻသဲင်ꩻမပ်မပ်တဲင် ထီကိစ္စတဗာႏလွုမ်ꩻငါတဲ့ သꩻထွူႏခရာႏဟောဝ်ငါႏနောဝ်ꩻသွူ။ အန္တရာယ်ႏကင်ꩻ ထီကြောင်းစင်ဖေႏကထွာနောဝ်ꩻတဲ့ အရေꩻတန်ငါႏနောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻ မဉ်ႏရက်နီစွိုး၊ နီခွိုꩻ၊ နီလိုꩻမျိုꩻ၊ နီရပ်ရာႏ၊ နီခမ်းထီ၊ နီလောကနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏလိုႏထိန်ꩻသိမ်ꩻငါႏ သဘာႏဝအသောင်အရင်ꩻသွူ။[၁][၂]