ဒြပ်ခြွဉ်း

ဒြပ်ခြွဉ်း (အိန်းကလေတ်: Chemical compound) ကရိုꩻနဝ်ꩻ ဒြပ်စင်တမျိုꩻချင်ႏ (မွေးတဝ်းလဲ့) တမျိုꩻမာꩻကီဖုံႏကစပ်ရော်ꩻခါꩻဒါႏ ဓာတုတခြိုꩻဒျာႏတဲင် ဒြပ်ခြွဉ်းဖုံႏယို ထေခွဲꩻချာယင်းပဉ်မျိုꩻမျိုꩻတလ့ꩻဒွုမ်သွူ။ ဒြပ်ခြွဉ်းဖုံႏနဝ်ꩻ ဖွဲ့ဗူႏပွုံႏအဝ်ႏဒျာႏပငါပရာꩻသွူ။ ဒြပ်ခြွဉ်းအကို ကပါသော့ꩻဒါႏ အဲတ်တမ်ဖုံႏနဝ်ꩻ တမျိုꩻတွမ်ႏတမျိုꩻ ပါသော့ꩻတတွာတွာ(တရျားရျား)ဒျာႏတဝင်ꩻသွူ။ အဲတ်တမ်ဖုံႏ ကစုပြုံႏညီꩻတဝင်ꩻနုဲင်းယိုနဝ်ꩻ တမျိုꩻတွမ်ႏတမျိုꩻ ဖေႏကအဝ်ႏဆွိုင်ꩻငီꩻတဝင်ꩻတဲင်တွော့ꩻ ဝွေꩻဖွဲ့ဗူႏထွို့ꩻငင်ႏခါꩻသေႏသေႏချာႏချာႏနေးဒျာႏတွမ်ႏ ဓာတုတဖြွီꩻ(chemical bond)သွူ။ ဒြပ်ခြွဉ်းနဝ်ꩻ အဓိကအမျိုꩻအသာꩻအဝ်ႏ(၄)မျိုꩻတဲင် ထွားနေးဝွေꩻကပေါင်ꩻစပ်ခါꩻ အဲတ်တမ်ပွုံႏစံႏအလွောက်ꩻတွော့ꩻ ထေခွဲꩻချာꩻနွောင်ꩻနုဲင်းယို -

1. နေးတွမ်ႏ ကိုဗယ်လေန့်တဖြွီꩻ (covalent bond)တွော့ꩻ ကပေါင်ꩻစပ်ခါꩻဒါႏ မော်လီစျူးဒြပ်ခြွဉ်း။
2. နေးတွမ်ႏအိုင်းယွန်းနိစ်တဖြွီꩻ (ionic bond)တွော့ꩻ ကပေါင်ꩻစပ်ခါꩻဒါႏ တသာႏ။
3. နေးတွမ်ႏသတ္တုတဖြွီꩻတွော့ꩻ ကပေါင်ꩻစပ်ခါꩻဒါႏ သတ္တုဒြပ်ခြွဉ်း။
4. နေတွမ်ႏကိုဩဒီနေက် ပေါင်ꩻစပ်တဖြွီꩻ (coordinate covalent bond)တွော့ꩻ ကပေါင်ꩻစပ်ခါꩻဒါႏ ကွန်ပလဲသ် (complex) စတဲင် ထေခွဲꩻချာꩻနွောင်ꩻအမျိုꩻအသာꩻနုဲင်းယိုဖုံႏသွူ။

နေးတွမ်ႏ ဒြပ်စင်မော်လီစျူးဖုံႏတွော့ꩻ ကဖွဲ့ꩻဗူႏသေꩻခါꩻဒါႏ ဒြပ်တခြွိုꩻအကိုယို မိဉ်ႏပါသော့ꩻဒျာႏကွို့ꩻ ဒြပ်စင် မွေးတဝ်းလဲ့ အဲတ်တမ်တမျိုꩻစီႏလွုမ်ꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻဒြပ်ခြွဉ်းတလ့ꩻတဝ်းသွူ။

‍‍‍‍‍‍‍

Pure water (H₂O) is an example of a compound. The ball-and-stick model of the molecule shows the spatial association of two parts hydrogen (white) and one part oxygen (red)

သျင်ꩻနယ်အလုဲင်း

ကဖောႏနယ်ခါꩻဒါႏ အခရာႏကီယိုနဝ်ꩻ ချို့ꩻယွင်ꩻချက်အဝ်ႏထိုꩻဆေ့ꩻဆေ့ꩻသွူ။ နမ်းပွိုင်ခြုံး (ပုံဆောင်ခဲ) ဒြပ်ခြွဉ်းယင်ဟန်ႏနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ non-stoichiometric ဒြပ်ခြွဉ်းဖုံႏသွူ။ နမ်းပွိုင်ခြုံးအကိုကအဝ်ႏခံဒါႏ အဲတ်တမ်အဆေ့ꩻအအာအလွောက်ꩻ အကွာႏတဝင်ꩻအဝ်ႏနေနေသွူ။ ဒြပ်ခြွဉ်းယင်ဟန်ႏနဝ်ꩻ မိဉ်ႏထွားဓာတုသင်္ကေတနဝ်ꩻ အဗွိုန်ပီဒျာႏကီလဲ့ အသံးဖွဲ့ꩻဗူႏခါꩻနေးဒျာႏတွမ်ႏ အလေꩻခိဉ်ႏကွာႏ အိုင်သိုတုပ်ဖုံႏတဲင်တွော့ꩻ အလေꩻခိဉ်ႏကွာႏစွဉ်ႏရိုꩻရိုꩻသာꩻသာꩻသွူ။ ကွပ်ပွိုးနုဲင်းနဝ်ꩻမ့ꩻတဲင် ဒြပ်ခြွဉ်းဖုံႏအီႏထွာဗာႏတယာႏချင်ႏနဝ်ꩻ တထွာနွောင်ꩻတဝ်းစွဉ်ႏရိုꩻကီလဲ့ ဝင်ꩻမိဉ်ႏစမ်ꩻထွားခိန်ႏနဝ်ꩻ ဖေႏနေးကယိုꩻအီတဲင် မော်လီစျူးကားကအဝ်ႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏတယာႏချင်ႏအကျောင်ꩻ ယူႏမတ်ခါꩻဒျာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။

ဒြပ်ခြွဉ်ႏတွမ်ႏဒြပ်ရောꩻ

ဒြပ်စင်ဖုံႏအကို ကပါသော့ꩻဒါႏ ဒြပ်စင်ဖုံႏအလွောက်ꩻ ရုပ်သတ္တိတွမ်ႏ ဓာတ်သတ္တိဖုံႏ တပီတဝ်းတဝင်ꩻသွူ။ အချက်ယိုနဝ်ꩻ မိဉ်ႏသတ်မတ်ခေါ်ခေါ်ဒျာႏ ဒြပ်ရောꩻနုဲင်းနဝ်ꩻမ့ꩻ အခရာႏအီႏမဲဉ်ႏသွူ။ ဒြပ်ရောꩻသတ္တိဖုံႏကဲဉ်းအာအာနဝ်ꩻ တွမ်ႏ ကဖွဲ့ꩻဗူႏပါရော်ꩻဒါႏ ဒြပ်တခြိုꩻဖုံႏယို ပီတဝင်ꩻ၊ ဆွိုက်စပ်မုꩻအဝ်ႏတဝင်ꩻသွူ။ သတ်မတ်ချက်ယင်းတမျိုꩻနဝ်ꩻ ဒြပ်ရော်ꩻကိုကပါသော့ꩻဒါႏ တခြိုꩻဖုံႏယို ခါခွဲꩻထန်ႏနေး စတဲင် ခွဲꩻထန်ႏယိုꩻယိုꩻမာꩻမာꩻနုဲင်းယိုစားလꩻဒျာႏသွူ။ တွိုႏဒြပ်ခြွဉ်ႏနဝ်ꩻ အီႏထေခွဲထန်ႏဗာႏနုဲင်းယိုအတာႏ ယပ်ꩻခုဲင်ႏမွေးငါႏသွူ။ ဒြပ်ခြွဉ်းကထွာလွဉ်ခိန်ႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏမာꩻထွာဓာတ်(ဓာတ်ပြုမု)တွော့ꩻ ထွာလွဉ်စွဉ်ႏ ဓာတ်သတ္တိပြောင်ꩻလုဲင်ႏမုꩻဖုံႏသွူ။

သတ္တုစပ်ကရိုꩻဒါႏ ဒြပ်ရော်ꩻယိုတမျိုꩻနဝ်ꩻ ကုဲင်းထင်းမာႏတောဒါႏ ဒြပ်ခြွဉ်းသွူ။ သတ္တုစပ်ကဲဉ်းအာအာ အမာꩻဓာတ်နယ်ꩻနဝ်ꩻ ဖေႏအလျားတွော့ꩻ ခွေႏလိမ်ꩻမွိုင်ကြိုင်နေးဒျာႏကဲဉ်းအာသွူ။ ဒြပ်ခြွဉ်းတွမ်ႏဒြပ်ရော်ꩻယိုနီမျိုꩻနဝ်ꩻ မဲဉ်ခွဲꩻချာꩻခန်းနုဲင်းမုဲင်ꩻခွဲꩻချာꩻ ခွဲꩻချာꩻတိတိကျကျတလ့ꩻနွောင်ꩻတဝ်းလဲ့ အဝ်ႏဒျာႏသွူ။ ဥပမာႏ နေးတွမ်ႏအမိုနီးယာတွော့ꩻ ကဖျော်ႏသေꩻခါꩻဒါႏ သတ္တုအယ်လ်ကာလီဖျော်ႏထီ။