ပသီႏ

ပသီႏ (အဉ်းဂလစ်ဆျ်- Iron) ယို ထွာ ရွောန်ရောင်ႏက ကဒါႏ (Lustrous silver gray) သတ္တုတစားသွူ။ ကွဲးတွော့ꩻ မဉ်ႏအောဝ်ႏ တလီꩻပအီမ်ကိုခြာနောဝ်ꩻ ကောပ်ပွိုး အောက်သီစဲန်တဲင် ဓာတ်တွူႏငါ (oxidation)တွော့ꩻ အကြုဲင်းထွာထိုꩻ ပသီႏရောင်ႏဖြေင်း (Iron II oxide or Ferrous oxide (FeO)။ ဒြတ်စင် အထဲ့ရော့ꩻ ထာꩻရွောင်ကိုနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏသော့ꩻ အဗူႏ ၈ (group viii) ကို။ ပသီႏယို ထွို့ꩻထွာ ထာꩻဖြွီꩻဒါႏ (ductile)၊ တွယ်ႏပျာႏ လဲင်းအီထာꩻဒါႏ (malleable) ဂုဏ်သတ္တိအောဝ်ႏ။ ပသီႏယို အောဝ်ႏနွောင်ꩻဒါႏ အခြုံးအဖဲန် လစ်ꩻစားကို၊ အစိုႏ အခြီသော့ꩻဒါႏယိုꩻယိုꩻ အဲက်သစ်အာႏပနဲန်ႏ (dilute acid) ကို။ ထွာ chemically active ၊ ဒြတ်ခြွောန်းကဟဲ့ꩻ Bivalent iron (II) (Ferrous) တွမ်ႏယင်း trivalent iron (III) (ferric) အောဝ်ႏနောဝ်ꩻနီစား။ Ferrous ဒြတ်ခြွောန်းကရိုꩻနောဝ်ꩻ ထွာ ဒြတ်ခြွောန်း ပသီႏခြွောန်းဗူႏအာႏ ကအောဝ်ႏဒါႏ ၂ (valency နီဗာႏ) သွူ။ ဥပမာႏ- FeO. ။ Ferricဒြတ်ခြွောန်းနောဝ်ꩻ ထွာ ခြွောင်းဗူႏအာႏ ၃ သွူ။ ဥပမာႏ- Fe₂O₃. ။

ပသီႏ (သတ္တု),  ₂₆Fe

ကအောဝ်ႏလုဲင်ႏဒါႏ ဂုဏ်သတ္တိဖုံႏ
အမဉ်ꩻ၊ သင်္ကေတ	ပသီႏ (သတ္တု), Fe
အယောင်ꩻ	lustrous metallic with a grayish tinge
ဒြတ်စင် အထဲ့ရော့ꩻ ထာꩻရှောင်ကို ပသီႏ (သတ္တု)
– ↑ Fe ↓ Ru မဲန္ဂနီ့သ် ← ပသီႏ (သတ္တု) → ကိုဘော့ (ဒြတ်စင်)
အဲက်တမ် အမုဲင်ရဲန်ႏ (Z)	26
အဗူႏ၊ ဘလော့	group 8
အထဲ့ရော့ꩻ ထာꩻရွောင်	period  4
အှောန်ႏထော့ခါꩻ အဲက်တမ်မေက် အထှူႏခေန်ႏ (Ar)
အီလဲက္ထရွန် ကဖျင်ထာꩻ	[Ar] 3d6 4s2
အပီတထွိုင်ကို ကပါဒါႏ အီလဲက္ထရွန်	2, 8, 14, 2
ပှိုင်းဝှို့တုမ်ႏ ယောင်ꩻဖဲ့ဂုဏ်သတ္တိဖုံႏ
အခြုံးခြီအီအလျား	1811 K ​(1538 °C, ​2800 °F)
အထီဗို့ꩻအီအလျား	3134 K ​(2862 °C, ​5182 °F)
အနဲန်းအတဉ်ႏ (အခန်ꩻအလျား ၊ လမ်းဟောင်းကိုအလျား)	7.874 g/cm3
6.98 g/cm3
ဖျှူးဆဉ်းအလျား	13.81 kJ/mol
အတအှိုထန်ႏအလျား	340 kJ/mol
မိုလာ အလျားအာႏရဲင်ꩻ	25.10 J/(mol·K)
အတအှိုထီတေက်ꩻအာႏ P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 1728 1890 2091 2346 2679 3132
အဲက်တမ်မေက်ဂုဏ်ႏဖုံႏ
ဓာတ်ငင်ႏအီလက်ထရွန်	Pauling scale: 1.83
အာႏတောင်ႏတာႏမာꩻထွာအုဲင်းယွန်း	1st: 762.5 kJ/mol 2nd: 1561.9 kJ/mol 3rd: 2957 kJ/mol (more)
အဲက်တမ်မေက် ဒွါႏအကဲန်တကှို့ꩻ	empirical: 126 pm
ကိုဗေးလဲန့်ဒွါႏအကဲန်တကှို့ꩻ	Low spin: 132±3 pm High spin: 152±6 pm
ဗန်ဒါဝေါ့သ် ဒွါႏအကဲန်တကှို့ꩻ	194 [၁] pm
Miscellanea
ကမာꩻထွာခါꩻထာꩻကြုံး	​body-centered cubic (bcc) a=286.65 pm
ကမာꩻထွာခါꩻထာꩻကြုံး	​face-centered cubic (fcc) between 1185–1667 K; a=364.680 pm
အသံ၏အမြန်နှုန်း ပသီႏကှို့ꩻ ဗှိုဗှို	5120 m/s (at r.t.) (electrolytic)
အလျားမာꩻတခြက်ထာꩻ	11.8 µm/(m·K) (at 25 °C)
အလျားတွီကာႏထာꩻ	80.4 W/(m·K)
တျာႏရဲးကမ်းထာꩻ	96.1 nΩ·m (at 20 °C)
ဇျူရီအလျား	1043 K
ပသီႏထှို့ꩻဓာတ်	ferromagnetic
Young's modulus	211 GPa
Shear modulus	82 GPa
Bulk modulus	170 GPa
ပွုဲင်သွန် အဗျင်ႏ- ပွိုင်စွန် အချိုး	0.29
Mohs hardness	4
Vickers hardness	608 MPa
Brinell hardness	200–1180 MPa
CAS Number	7439-89-6
ထွာလှောန်ခြောင်ꩻ
ကထုမ်ႏမော့ꩻသား	before 5000 BC
အစှူဖြှိုးသွတ်ꩻ ပသီႏ (သတ္တု)သီး အုဲင်သိုတုပ်ဖုံႏ
iso NA သက်တန်ꩻတာကွို့ꩻ DM DE ( MeV) DP 54Fe 5.85% is stable with 28 neutrons 55Fe syn 2.73 y ε 0.231 55Mn 56Fe 91.75% is stable with 30 neutrons 57Fe 2.12% is stable with 31 neutrons 58Fe 0.28% is stable with 32 neutrons 59Fe syn 44.6 d β− 1.565 59Co 60Fe trace 2.6×106 y β− 3.978 60Co

မာꩻအီ

သတ္တုကားကအောဝ်ႏအကို ဝင်ꩻခုမ်အာလွို ပသီႏသွူ။ မဉ်ႏခေးတွမ်ႏ သတ္တုလောင်းလင်နောဝ်ꩻ အငိုꩻတဲ့ လို့ဆေ့ꩻ၊ မာꩻအီထာꩻခြွိုင်းတဲ့ ဒါႏအာစွိုးတဲင် ထွာ ဝွေꩻပါတောဝ်းထွူတောဝ်း။ တယ်ႏထာꩻဗုက်ꩻ သော့ꩻအီဖိုးနဲန်ႏထီဗဲ့ꩻ (မန်း- နို့ဆီဗူးခွံ) ဗꩻ ကား၊ ထာꩻကွင်ႏ(သင်္ဘောꩻကျောင်ႏ)၊ သင်္ဘောꩻဖုံႏယို မာꩻအီဝင်ꩻ တွမ်ႏ ပသီႏဖုံႏ။ ပသီႏမဏိယို ထွာ ဝင်ꩻသေအာလွိုသွတ်ꩻ ပသီႏသတ္တုကြူ။ ပသီႏဒြတ်စင် ကပါဒါႏ သတ္တုကြူ (မန်း- သတ္တုစပ်) ဖုံႏနောဝ်ꩻ ထွာ Pig iron, Cast iron, Carbon steel, Wrought iron ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ Pig iron ယို ထွာ ကာဗွန်အောဝ်ႏပါ ၃.၅%-၄.၅% အွိုး ပသီႏသတ္တုကြူကို။ Cast iron ယို ထွာ ကာဗွန် ၂.၅% တွမ်ႏ ထာꩻအီႏအျꩻလောင်းလင် ကအောဝ်ႏပါသော့ꩻဒါႏ ပသီႏသတ္တုကြူ။ Wrought iron နောဝ်ꩻ ထွာ ကာဗွန်ပါဆေ့ꩻ၊ မာꩻကြောင်းထွူခါꩻလဲန်းဒါႏ ပသီႏယာႏဟောဝ် pure iron နောဝ်ꩻသွူ။

ကမော့ꩻလꩻဒါႏ ကအောဝ်ႏ သဘာဝကို

စကျဝဠာကို ပသီႏယို ထွာ ဒဿမ အအာသွတ်ꩻ ဒြတ်စင်သွူ။ နုဲင်းဒြတ်ဖဲန်နေးနောဝ်ꩻ ကမ္ဘာႏလောင်းကို အောဝ်ႏ ၃၄.၆%၊ ထွာ အလွိုင်ႏအာသွတ်ꩻ ဒြတ်စင်။ ပသီႏကဉ်းအာအာယို မော့ꩻ ဝင်ꩻကဟဲ့ꩻ hematite (iron (III) oxide Fe₂O₃) , magnetite (ferrimagnetic Fe₃O₄) ပသီႏအောင်ကိုဖုံႏ၊ ပသီႏကပါ ၂၅% တွမ်ႏ ၃၀% ခါႏ ဝင်ꩻကရိုꩻဒါႏ taconite လုံးပသီႏခြောင်ႏကိုဖုံႏ။ ကမ္ဘာႏဟမ်ႏကဲန် ဗဟို ကောင်းကိုနောဝ်ꩻ ပသီႏတွမ်ႏ နီကယ်သတ္တုကြူ အောဝ်ႏပါငီꩻ အာအေားတန်သွူ။ ပသီႏဓာတ်ယို တဲႏထာꩻသားပေးဖြီဖြစ် ဗꩻလွေꩻ လိုꩻသီးနမ်းကို အောဝ်ႏပါသော့ꩻခါꩻ၊ အောဝ်ႏဗာႏမꩻထွာသွူ။ ဟမ်ႏတဗီႏလို့ကို တနေင်ႏတနေင်ႏ ထေမာꩻလꩻပသီႏ အယာႏခေန်ႏ တန်ခြှောန်း ၅၀၀ သန်းကိုရပ်။ ဒွိုႏဟောဝ်ချာ ပသီႏယ ဝင်ꩻကမာꩻအီထွူလဲန်းနောဝ်ꩻ တနေင်ႏတနေင်ႏ အောဝ်ႏ သန်း ၃၀၀ တန်ကိုရပ်။ ပသီႏအဓိက ကထန်ႏဒါႏ ခမ်းထီဖုံႏရာနောဝ်ꩻ ထွာ ခယ်ႏ၊ ဘရာသီးလ်၊ ဩသတေးလျ၊ ရတ်ဆျား တွမ်ႏယင်း ယူကရိန်းဖုံႏ။ ခမ်းလင် ကဟူႏလော်နေက ပသီႏဖုံႏနောဝ်ꩻ ထွာ အမေရိကန်၊ ကနေဒါ၊ ဘဉ်နီသွဲးလား၊ သွီဒဉ် တွမ်ႏ အိန္ဒိယခမ်းဖုံႏသွူ။