ဖြားတန်ကောင်ပြုဲင်

ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻတောႏလန်ႏရေꩻအွဉ်ငါတန် ဖြားတန်ကောင်ပြုဲင်
မိဉ်ꩻ ဇာႏတိ	ဖြားတင်း
လွူးဖွာꩻ	နေင်ႏ ၁၂၅၆ ဗာႏ ဒဲန်ဟားလောင်း ၁၂နီꩻ ဒုံခြောင်ကဲင်ꩻ၊ ဝေင်ꩻနယ်ႏတောင်ႏကီꩻ
သီမား	၁၃၃၆ ဗာႏ တထိန်ꩻဆန်ꩻ ၅ နီꩻ၊ သက်(၈၀) ဒုံနောင်တဗင် ဝေင်ꩻနယ်ႏရောက်ꩻစောက်ꩻ
ခမ်းထီခွိုꩻ	မျန်မာ
မိဉ်ꩻ အလင်ဖုံႏ	ဖြားတန်နောင်တဗင်၊ ဖြားတန်ဝါရ၊ ဖြားကျောင်ꩻတင်း
လိုꩻမျိုꩻ	ပအိုဝ်ႏ
ပညာႏရေꩻ	ဗွေႏဗိုန်ကျောင်ꩻပညာႏရေꩻ
ထာꩻမာꩻ	တောႏလန်ႏရေꩻအွဉ်ငါသား ပအိုဝ်ႏလွောင်ႏဗူႏအစွိုꩻ အွဉ်ငါထာꩻမာꩻအစွိုꩻ(ဗဟိုႏ) ပအမဖ ထာꩻမာꩻအွဉ်ငါသား (ဗဟိုႏ)
အစွိုꩻအဗူႏ	ပအိုဝ်ႏလွောင်ႏဗူႏစွိုꩻ ပအမဖ
မိဉ်ꩻကျော်ႏလွီးဟွမ်ဗာႏခရာႏ	အွဉ်အွော့ꩻဝန်စနိစ်ကုဲင် ရုဲင်းဟန်သားတဖြာꩻ
ကိုꩻကွဲႏယွုမ်းအံႏမုꩻ	ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏ
လမ်းသား(ဖုံႏ)	မွိုးဖြားမန်ꩻသာႏ (မုဲင်းသေားစဲဉ်ႏ)
ပိုဖုံႏ	ခွန်မောင်ႏဗွာ၊ နင်ꩻမီꩻထွန်ႏ၊ ခွန်သျင်ႏဖစ်
မွိုးဖာ(ဗွေႏ)	ဖါ- ၊ မွိုးနင်ꩻမီꩻလဝ်ꩻ
ဖူးဝေးခွိုꩻဖုံႏ	စင်ꩻမွိုးငွုန်ꩻ၊ သျင်ႏမွိုးလွဉ်းမွိုး သျင်ႏမွိုးခမ်ႏမွိုး၊ တတွီး၊ တစွယ်

ဖြားတန်ကောင်ပြုဲင် (မိဉ်ꩻရင်ꩻ: ဖြားတင်း) (မိဉ်ꩻလင်: ဖြားတန်နောင်တဗင်၊ ဖြားတန်ဝါရ) (မိဉ်ꩻဖြား- ဖြားကျောင်ꩻတင်း) နဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻ ဖြိုတန်ထင်ႏထိုရေꩻတာႏ ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻအွဉ်ငါတန်(ခေါင်းဆောင်) တဖြာꩻဒျာႏသွူ။ စွိုးခွိုꩻအွဉ်ငါသား ဖြားတန်ကောင်ပြုဲင် လွူးဖွါꩻဇာႏတိရပ်နဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ဒုံခြောင်ကဲင်ꩻ ဝေင်ꩻနယ်ႏတောင်ႏကီꩻ ကိုတဲင် လွူးဖွာꩻနေင်ႏနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ နေင်ႏ ၁၂၅၆ ဗာႏ ဒဲန်ဟားလောင်း ၁၂နီသွူ။

ဖြားတန်ကောင်ပြုဲင် (ဟဲ့ꩻ) ဖြားတန်နောင်တဗင် ဖဝထွာရဲဉ်ႏအအဲဉ်ႏ

• မဉ်ꩻဖြား-ကျောင်ꩻတင်း
• အမိဉ်ꩻတမျိုꩻ-ဖြားတန်ဝါရ
• အမာမူႏလမ်းသားမိဉ်ꩻ - မွိုးဖြားမန်ꩻသာႏ(မုဲင်းသေားစဲန်ꩻ)
• ဖါဖြားဇာတိ-ဒုံခြောင်ကဲင်ꩻ(တောင်းကီꩻဝေင်ꩻနယ်ꩻ)
  • တက် တက်ꩻ တင် တင်ꩻ တင်း တင်ႏ

လိတ်မွူးကိုအတွိုင်ꩻ "တင်း"ဒျာႏသွူ။ ပအိုဝ်ႏလိုꩻတန်သမဲင်ꩻအရဲန်ႏကိုနဝ်ꩻ တဲမ်းခါꩻ "ဦးကျောင်းတင်" လိုꩻယဟန်ႏအဟော်ꩻမန်းနေးတဲင် မွေးတဝ်းမဲန်ႏတဝ်းသွူ၊ ရီစဲင်းလဲန်းအလီꩻပေႏ ဖြားလုံးနဝ်ꩻသွူ။ အလွူးသက္ကရာဇ်တွမ်ႏ အသီသက္ကရာဇ်နဝ်ꩻပါတဲ့ အလွူးမွူးနီꩻနဝ်ꩻပါတဝ်းတဲင် အဗုဲင်သျင်ႏနဝ်ꩻ ဗွေႏဗိုန်ဖန်ဖေႏအဗွဲ့နဝ်ꩻ"သျင်ႏဝါရ"တဲင် အလွိုးမွူးနီꩻဗုဒ္ဓဟူꩻ နီꩻသွူ။

လွူးသက္ကရာဇ်နေင်ႏ-၁၂၅၆ဗာႏ ဒဲန်ဟားလောင်း ၁၂နီꩻ မွိုးမိဉ်ꩻနင်ꩻမီꩻလဝ်ꩻ ဖါမိဉ်ꩻ(သေတဝ်း)၊ လိုꩻမျိုꩻပအိုဝ်ႏ ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏ ပညာႏထာꩻဒါႏနဝ်ꩻခါ ခေတ်အလꩻ အဝ်ႏဗွေဗိုန်ကျောင်ꩻပညာႏသွူ။ ဖူးဝေးကန်ပြေင်ဖူးဝေးတဟို့ꩻချင်ꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ စင်ꩻမွိုးငွုန်ꩻ၊ သျင်ႏမွိုးလွဉ်းမွိုး၊ သျင်ႏမွိုးခမ်ႏမွိုး၊ တတွီး၊ တစွယ် ဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။

ဖြားတန်အပိုအလီꩻတွမ်ႏအခွိုꩻသွုပ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ နုဲင်းလယိုသွူ-

ဖြားတန်ကျောင်ꩻတင်း/ဖြားဝါရအပို

• ၁-ခွန်မောင်ႏဗွာ
• ၂-နင်ႏမီꩻထွန်ႏ
• ၃-ခွန်သျင်ႏဖစ် ယိုဖုံႏသွူ။

အွိုးခွန်မောင်ႏဗွာနဝ်ꩻ ပအိုႏအာႏဇာႏနီꩻခေါင်းဆောင်တန်သီးဘဝမတ်တန်ႏအအဲန်ႏကိုနဝ်ꩻ တဲမ်းခါႏခွန်မောင်ႏဗဲ့နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။

ယိုနဝ်ꩻထွာဖြားဝါရ(ဟဲ့)ဖြားတန်ကောင်ပြုဲင်အလီꩻပေႏစွိုꩻ အခွိုꩻသွုပ် အဝ်ႏလ့နဝ်အတွိုင်ꩻသွူ-

ဖြားဝါရအပိုခို (ဖြားဗွာ)ခွန်မောင်ႏဗွာအပိုဖုံႏနဝ်ꩻ နုဲင်းလယိုသွူ။ အမာမူႏမွိုးဖြားယွဲꩻ အပိုအဝ်ႏညီꩻဝင်ꩻ-

• ၁-မီꩻဗွေ
• ၂-သျင်ႏငွေ
• ၃-တမတ်
• ၄-မီႏအောင်ႏ
• ၅-တတွုံ
• ၆-မီꩻသွဲꩻ
• ၇-ဖြားလုံး
• ၈-ဆရာႏလေင်
• ၉-တဖေ
• ၁၀-တလုံ
• ၁၁-မီꩻတိင်ႏ
• ၁၂-မီႏဗိꩻ
• ၁၃-တထီꩻ
• ၁၄-တလာ
• ၁၅-တလွယ်

ယိုတဆီငတ်ꩻဖြာꩻနဝ်ꩻ အပိုညီꩻတွမ်ႏမွိုးဖြားယွဲꩻနဝ်ꩻသွူ။

• ၁-ဖြားကျော်
• ၂-တမဲင်း
• ၃-မီꩻမွန်ႏ
• ၄-မီꩻနွယ်
• ၅-တအေး

ယိုနဝ်ꩻအပိုညီꩻတွမ်ႏ မွိုးဖြားမွိုင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။

• ၁-မီꩻချေား
• ၂-သိန်းလွိုင်
• ၃-ယီထွေး
• ၄-လေးဖျူ

ယိုလစ်ဖြာꩻနဝ်ꩻ အပိုညီꩻတွမ်ႏ အမာမန်းမူႏ မနီနဝ်ꩻသွူ။

ဖြားဝါရအပိုမူႏ မီꩻထွန်ႏအပိုဖုံႏနဝ်ꩻနုဲင်းလယိုသွူ-

• ၁-မီꩻဒွေါင်ႏ(ကောင်ပြုဲင် )
• ၂-တဥ(တရုဲင်ꩻ)ယိုသွူ။

ဖြားဝါရအပိုခို သျင်ႏဖစ်အပိုဖုံႏနဝ်ꩻ နုဲင်းလယိုသွူ-

• ၁-မီꩻသိုမ်း(ရေꩻပုတ်)
• ၂-မီꩻဒွေါး(ရေꩻပုတ်)
• ၃-တထောင်(ရေꩻပုတ်)
• ၄-တကြုတ်
• ၅-မီꩻဗွောက်
• ၆-မီꩻသွော
• ၇-တကုဲင်
• ၈-မောင်ႏပေႏ
• ၉-တသုတ်ꩻ
• ၁၀-ခမ်ꩻပေါ်ꩻ။

ထေင်းထမ်ႏကို ထာꩻမာꩻတာႏဝွန်ႏဖုံႏ

ခရစ်နေင်ႏ ၁၉၂၉ ဗာႏနဝ်ꩻ ဖြားတန်ကောင်ခယ်ႏ အွဉ်တော်ႏလန်ႏအွော့ꩻဝန်ပဒေသရာဇ်အခွဉ်ႏတော်ႏသွူ။ ခရစ်နေင်ႏ ၁၉၄၉ ဗာႏ လာဒီဇင်ဗာ ၁၁ နီꩻနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏဖုံႏ ကျော်ႏညာႏစဲ့ꩻ တွမ်ႏစဝ်းဖါးဖြဝ်ꩻဖုံႏကထွာဒါႏ ဗန်းယေန်ႏ နောင်ဗွဉ် ညောင်ႏရွီႏ လုဲင်ꩻခါး မွိုင်ꩻပွဉ် စမ်ကာꩻ ရောက်ꩻစောက်ꩻ စားယိုဖုံႏသွူ။

လိုꩻဖြားကအွဉ်အွော့ꩻဝန်တော်ႏလန်ႏပဒေသရာဇ်သားဖုံႏနဝ်ꩻ-

• ၁-ဖြားတန်ကောင်ခဲႏ ကျောင်ꩻတိယုံ
• ၂-ဖြားတန်နမ်းအေား ဖြားကုန္နဖုန်း
• ၃-ဖြားတန်လွယ်ဝိုးလမ် ဖြားကျောင်ꩻသုန္တာ
• ၄-ဖြားတန်နာꩻစေတ်ꩻဆောက်ꩻ ဖြားကျောင်ꩻဗုတ်
• ၅-ဖြားတန်ကောင်ပြုဲင်(ဟဲ့ꩻ)ဖြားတန်နောင်တဗင်/ ဖြားဝါရ(အမဉ်ꩻပေႏခါ)ဖြားတင်း ယိုငတ်ꩻဖြာꩻ

နဝ်ꩻသွူ။

ဖြားတန်ကောင်ပြုဲင်(ဟဲ့ꩻ)ဖြားတန်နောင်တဗင်ယို နဝ်ꩻစဲ့ꩻရေꩻစွိုးခွိုꩻရေꩻအရုဲင်ꩻတသွိုးနုဲင်းမုဲင်ꩻနဝ်ꩻတဲ့ တသေလွဉ်လို့တဝ်းသွူ၊ သေထွꩻဗော့ꩻခွုင်းကားလိတ် ဖွူꩻလိတ်အုပ်ကိုကပါလွုမ်ꩻသွူ၊ မာꩻဗာႏဖိုပအိုႏလွောင်ႏဗူႏအစွိုꩻ အွဉ်ငါထာꩻမာꩻအစွိုꩻ(ဗဟိုရ်ႏ)တွမ်ႏ ပအမဖ ထာꩻမာꩻအွဉ်ငါသား ပအမဖ ဗဟိုႏ စယိုဖုံႏသွူ။

ဖါဖြားယိုသက်မွန်ခါနဝ်ꩻ ဒဲန်ဟားတင်ႏကျွစ် နေင်ႏမဲ့ လာမဲ့ ဖြဝ်ꩻမွိုင်ꩻပေင်ꩻဖါလုဲင်ꩻ လွဉ်ကန္တော့၊ မန်းကျောင်းငက်တဲ့ လွဉ်ကန္တော့သွူ။ တနေင်ႏတလဲင်ႏပွယ်ꩻပေါင် မွိုင်ꩻပေင်ꩻသင်္ဃာႏပရိဝါသ်ဆောက်တဲႏပွယ်ꩻဒဲန်သမ်နဝ်ꩻ ဖါဖြားခင်ႏလမ်းတဲ့ ဖြဝ်ꩻဖုံႏရဲန်ꩻခါႏမာꩻခါꩻခေါဖေႏနေး တဲးတဲးဝါးဝါးသွူ။ ဖြဝ်ꩻဖုံႏတဲ့ ထူႏရေꩻထူႏဂွုဏ်ꩻငါႏသွူ၊ ဖါဖြားတသီႏဆောင်ႏတသီႏရဲးနမ်းဖုံႏနဝ်ꩻ စဲ့ꩻဖြဝ်ꩻထွန်းသားသီးစွိုꩻ ကွီဗဲင်းထိုꩻဒျာႏအွိုးကတဲႏစဖရာꩻကောင်လွယ်ငွုန်ႏ ချꩻအွတ်ꩻရွီးနီꩻနဝ်ꩻသွူ။ စဲ့ꩻဖြဝ်ꩻထွန်းသာသီး လွဉ်အွမ်ႏလွဉ်ဖြွꩻဒေါ့ꩻအမျိုꩻမျိုꩻ ဖါဖြားနဝ်ꩻဖြားလဲန်း ပိုလီꩻဖုံႏ အဝ်ႏလိုႏမာꩻအီခမ်းထီအကျိုꩻ အဝ်ႏလိုႏခွုမ်စမ်ႏအီ ဒေါ့ꩻနဝ်ꩻတွော့ꩻ ဖြဝ်ꩻထွန်းသာသီး လꩻထိုႏဒျာႏ ဖါဖြားတသီႏဟဝ်ဖုံႏသွူ။ ပအိုဝ်ႏစဲ့ꩻလိုꩻတန်ဖုံႏလဲ့ တနေင်ႏတလဲင်ႏခေါမ်ꩻလာꩻစွုံႏနဝ်ꩻ လွဉ်ကန္တော့ꩻဖါဖြားသွူ။ ဝင်ꩻကဟဲ့ꩻဖြားတန်ကောင်ပြုဲင်နဝ်ꩻ ခေတ်တပေါႏဟဝ်တဝ်းတဲင် ဝင်ꩻမဉ်ႏလွဉ်ရီနဝ်ꩻ ရီဒျာႏကောင်ပြုဲင်သွူ၊ ကောင်ပြုဲင်ကိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏဗော့ꩻဖြားလိုꩻမော်နေထာꩻသီးလွုမ်ꩻသွူ။

ခါးလားကတော်ꩻလန်ႏအွော့ꩻဝန်ဒါႏ စဝ်းဖါးတွမ်ႏ စဲ့ꩻရေꩻနဝ်ꩻ ဗွေႏရဟန်ꩻသင်္ဃာꩻအွဉ်ထွို့ꩻဗူႏပေ့ꩻရဲး ခါꩻဗာႏ ဒုစရဲက်ထာꩻမာꩻကုဲင်နုဲင်းလယိုဖုံႏသွူ-

• ၁/ ခိဋ္ဋဓုတ္တ ထာꩻတောႏထာꩻလောင်ႏဖုံႏမာꩻလꩻတဝ်း၊ စီꩻပွာꩻကုဲင်အီ စိုန်တခွန်ꩻလွိုင်ႏအီ ပိုမာအမ်ႏမအီဒါႏ မာꩻထဲ့ဖွိုႏဒါႏနမ်းသိက်ခါႏခွိုꩻသိက်ခါႏသွူ။
• ၂/ သုရာဓုတ္တ ဒဝ်၊ ယာဖြေင်းယာဗွာ ဒွိုႏအမ်ႏဖြေꩻစာကူꩻကားလꩻတဝ်း နမ်းကျင်ꩻကုဲင်အီအမုꩻထွာအီဒါႏ

ကေန်ꩻခြေားအီဒါႏသွူ။

• ၃/ ဣထ္ထိဓုတ္တ ပဲစ်မာႏစောက်ꩻကာꩻလိုꩻမူႏလိုꩻပေႏလꩻတဝ်း၊ အွဉ်ႏမာပေႏ မာတန်စားနဝ်ꩻလꩻတဝ်းသွူ၊ လိုꩻမုရေꩻကုဲင်အီဒါႏ။
• ၄/ မံသဓုတ္တ ဖို့ꩻဖိုးဖို့ꩻပနား ဒုံသောင်ဒုံထျꩻလꩻတဝ်း၊ ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏအထွုံꩻမွေးတဝ်းရိုꩻတဲင် ဗွေႏဗိုန်ရဟန်သင်္ဃာႏ အွဉ်ငါပေ့ꩻရဲးခါꩻဖေႏ စားယိုသွူ။

ပအိုဝ်ႏအာႏရဲင်ꩻငတ်မျိုꩻ ဖေႏကပေါႏချာအကျင်ꩻ ဖေႏကဟဝ်ချာ-

• ၁-စာရိတ္တဗလ နမ်းအစွန်ꩻအာႏ ဖေႏကတလာချာ၊
• ၂-ဉာဏဗလ နမ်းထာꩻသေထာꩻဒါႏဉာဏ်ႏအာႏ ဖေႏကတလာချာ၊
• ၃-ဘောဂ ဗလ ရွဉ်ခမ်ꩻဥစ္စာႏ ဖေႏကလွိုင်ႏခြွေချာ၊
• ၄-မိတ္တဗလ သွꩻဟဝ်ခွꩻဟဝ် ဖေႏကလွိုင်ႏချာ၊
• ၅-စရိတ္တဗလ နမ်းကျင်ꩻဖေႏကဟဝ်ချာယင်း

စတဲင်အာႏရဲင်ꩻငတ်ꩻပါꩻယို ဖေႏကအဝ်ႏသော့ꩻချာယင်း ပအိုဝ်ႏစွုမ်ႏဖြာꩻစွုမ်ႏဒုံစွုမ်ႏဆောင်ႏ အွဉ်ဟဝ်သွဉ်ဟဝ်ဖေႏသွူ။

သီမား

ဖြားတန်ကောင်ပြုဲင်ယို တွိုႏနေင်ႏ ၁၃၃၆ ဗာႏ တထိန်ႏဆန်ꩻ ၅ နီꩻ သက်လꩻ ၈၀ ခိန်ႏ သီမားထိုꩻအလမ်းကို ဒုံနောင်တဗင် ဝေင်ꩻနယ်ႏရောက်ꩻစောက်ꩻ နဝ်ꩻသွူ။ ဖြားပွယ်ꩻနဝ်ꩻ အွဉ်ႏ-၁၅ နီꩻ အွဉ်ႏဖေႏနေးဇာတ်(အငြိမ့်)၊ ကောပ်အတရာꩻတွိုက်လဲဉ်းတဲင် တွမ်ႏပကီႏဆရာႏတဲမ်းဖေႏတွမ်ႏ ဝါးဟင်ꩻသာႏဝါးကရဝိတ်ရုက် ထွို့ꩻနေးလေား တဲးတဲးဝါးဝါးဒေါ့ꩻနဝ်ꩻသွူ။ အမုတ်နဝ်ꩻလဲ့ လိုꩻတန်ဆꩻကီသား စီႏဆင်ႏဖေႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။