ဘူမိဗေဒ
ဘူမိဗေဒ (အဲင်းကလေတ်: Geology) ယို ထွာဒျာႏ အောဝ်ႏဂရိငေါဝ်း γη, gê, "ဟမ်ႏ" တောမ်ႏ λόγος, logos, "ဒေါ့ꩻရီ" ကိုဖျော်လွောန်၊ အဓိပ္ပါယ်ႏနောဝ်ꩻ ဒေါ့ꩻရီ ဟမ်ႏခရာႏ။ ဘူမိဗေဒယို ပညာႏထွားထောင် ထာꩻကြုင်းကြင်း ကအောဝ်ႏဒါႏ ဟမ်ႏကို၊ နောဝ်ꩻထွူထွားလွောန်ꩻ ထာꩻစားမုဲင်ꩻဖုံႏ အောဝ်ႏပါ အွိုးထာꩻကြုင်းကို ခရာႏသွူ။ ထောင်လွောန်ꩻ လုံးတူႏ၊ ဟမ်ႏ၊ လုံးဟောဝ်ရတနာႏဖုံႏ။ ထောင်လွောန်ꩻ လုံး၊ ဟမ်ႏအကို ထာꩻမုဲင်ꩻအောဝ်ႏပါသော့ꩻ၊ အယောင်ꩻနမ်း (ပုံသဏ္ဌာန်)၊ အယောင်ꩻခရာႏ (ရုပ်သဘော)၊ ထာꩻထွာခြောင်ꩻ (သမိုင်းကြောင်း) ၊ ယင်း အမာꩻထွာ ကမ္ဘာႏဟမ်ႏ နုဲင်းမုဲင်ꩻ ခရာႏဖုံႏသွူ။
ဘူမိဗေဒ ပညာႏရပ်ခြောင်ႏယို ထာꩻထောင်လွောန်ꩻ ဒြတ်ထာꩻခြိုꩻ ကပါသော့ꩻဒါႏ ဟမ်ႏကို၊ အအောဝ်ႏခြောန်းဗူႏခါꩻဝင်ꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ ဝွေꩻသီးဖုံႏ နမ်းပွိုင် အစွန်ꩻအောဝ်ႏနုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ ဒိုင်းနမေက် ရုဲင်ꩻချာငါထာꩻအာႏ၊ ထာꩻထွာလွောန်ခြောင်ꩻဖုံႏ၊ လွောင်ႏဗူႏခါꩻဝင်ꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ တုမ်ႏယင်း ကြုဲင်းလုဲင်ႏတေားထာꩻ ခရာႏ။ ဘူမိဗေဒနောဝ်ꩻ သိပ္ပံပညာႏ ထောင်လွောန်ꩻ ကမ္ဘာႏဟမ်ႏ ခရာႏတဲ့မွေးမွေး။ ကမ္ဘာႏဟမ်ႏယို ဘူမိဗေဒ ပညာႏသျင်ႏဖုံႏ ရမ်ꩻခါꩻ သက်ရဲန်ႏအောဝ်ႏလဲန်း နေင်ႏခြောန်း ၄.၆ လန်း (၄၆၀ ၀၀၀၀)။ ကမ္ဘာႏဟမ်ႏအပီဖုံႏယို မာꩻထွာခါꩻတုမ်ႏ tectonic plates လုံးဖဲန်ဖုံႏ ပဉ်ကွို့ꩻကွို့ꩻ၊ အအောဝ်ႏကြုဲင်းနမ်းပါက။ ဘူမိဗေဒ ပညာႏသျင်ႏဖုံႏ အောဝ်ႏထုမ်ႏထေထောင်လွောန်ꩻ ဘူမိထီသေင် (ရေနံစိမ်း)၊ ဘူမိမေႏသွာႏ (ကျောက်မီးသွေး)၊ ပသီႏ၊ တောင်ꩻတနျာႏ၊ ယူရေနီယမ် ဓာတ်သတ္တုဖုံႏ။ ထာꩻကီယို နောဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ကမ္ဘာႏဟမ်ႏ သယံဇာတ ဖုံႏသွူ။ နောဝ်ꩻထွူမကာႏ ထုမ်ႏဟူႏပါက ဖြေꩻစာအီထာꩻအတာႏ လုံးဟောဝ်ရတနာႏ၊ လုံးရဲးကမ်းမေႏ (မီးခံကျောက်)၊ လုံးတသွာႏ(ကျောက်ပွ)၊ မုဲက်ကာ၊ ဖော့သဖိတ် phosphate၊ သီယိုလုဲက် zeolites၊ ဟမ်ႏဗော့ꩻ ဖို့ꩻဖွိုင်ꩻဝန်ႏ clay၊ လုံးရောင်ႏလေ(သလင်းကျောက်)၊ ယင်း သီလီကာဖုံႏ။ ဘူမိဗေဒယို အောဝ်ႏပါသော့ꩻနေဒွိုန်း ဝေင်ꩻခြောင်ႏ အဲန်စေန်နီယာ၊ ဟမ်ႏဗဲ့ꩻ ရုဲင်ꩻထာꩻ soil mechanics၊ ပွုင်စမ်ႏထီ အရွီးအခိုႏခရာႏ ဇလဗေဒ hydrology ၊ ထာꩻအထျအသောင် အဲန်စေန်နီယာ၊ ယင်း ဘူမိပယောဂ geohazards ရပ်ခြောင်ႏကိုသွူ။ ဘူမိဗေဒယို ထွာအဓိက ပညာႏရပ်ခြောင်ႏတဗာႏ။ ထောင်လွောန်ꩻ ဓာတ်သတ္တု၊ ထူႏထေ ဟိုက်ဒရိုကာဗွန် ဓာတ်ခြောန်း(ဓာတ်ပေါင်း)၊ ထာꩻသေပွိုင်းဝွို့တုမ်ႏ ထာꩻဖဝအန္တရာယ်ႏ ကြုဲင်းနမ်းခရာႏ၊ အဲန်စေန်နီယာ ပညာႏရပ်ခြောင်ႏ တခူးတခေါဝ်၊ နေင်ႏယိုခါဖဲ့ꩻ ကထွာလွဉ်ဒါႏ ရာႏသီႏဥတု ကြုဲင်းလုဲင်ႏထာꩻခရာႏ၊ ထောင်တလူႏငီꩻ ရာႏသီႏဥတု ထာꩻအုံအောဝ်ႏ အရီးခါ၊ တုမ်ႏယင်း ထာꩻဖဝအထျꩻအသောင်ခရာႏဖုံႏယို အထွူအီတုမ်ႏ ဘူမိဗေဒသွူ။ ထီတန် ထီလွန်း၊ မေႏထန်ႏကောင် ဖောင်းထာꩻ(မန်း | မီးတောင်ပေါက်ကွဲမှု)၊ အုံပွိုးထွား ဟမ်ႏတသွိုး၊ ထုမ်ႏဟူႏ လုံးဟောဝ်ရတနာႏ၊ ယင်း ဘူမိထီသေင် (ရေနံ) ဟမ်ႏကိုယို ထွာ ဘူမိဗေဒ ပညာႏဒျာႏသွူ။[၁]
ထူႏတောမ်[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၈)