လိတ်ပအိုဝ်ႏအသွတ်ꩻ

"လိတ်ပအိုဝ်ႏအသွတ်ꩻဖြုံႏဆီ" နီသွဉ်းသီး ပအိုဝ်ႏ'မန်း'ပါဠိလိတ်ယိုနဝ်ꩻ အက္ခရာႏအကိုယို သရတွမ်ႏဗီး ခွယ်ꩻယင်း ၂-မျိုꩻသွူ၊ လိတ်(၃)မျိုꩻယိုအကို ဗီးနဝ်ꩻ အဝ်ႏ(၃၃)ဖြုံႏနုဲင်းနုဲင်းတဲင် ဗွိုန်လွဝင်ꩻသွူ။ သရနဝ်ꩻ တဗွိုန်လို့တဝ်းလွဝင်ꩻလဲ့ တကွာႏအာငါႏတဝ်းသွူ၊ ပါဠိသရနဝ်ꩻ အဝ်ႏ(၈)ဖြုံႏ၊ မန်းသရနဝ်ꩻ အဝ်ႏ(၁၂)ဖြုံႏ၊ ပအိုဝ်ႏသရနဝ်ꩻ အဝ်ႏ(၁၆)ဖြုံႏကရိုꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏသေလွဒျာႏဝင်ꩻသွူ။

လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻအလိတ်ယို သရတွမ်ႏဗီး ပေါင်ꩻစပ်လွဝင်ꩻတွော့ꩻ တွယ်ꩻယင်းတွမ်ႏ ယ-ပယ်ဖုံႏ၊ ရ-ဗဲန် လ-ဗဲန်ဖုံႏလွုမ်ꩻနဝ်ꩻ လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻအငဝ်းယို တတဲမ်းနွောင်ꩻလို့တဝ်းဒွိုန်းသွူ။ ဖေႏကတဲမ်းအီနွောင်ꩻလို့နဝ်ꩻ တွယ်ꩻဗာႏယင်းတွမ်ႏ အသွတ်ꩻဗီးဖုံႏသွူ၊ အသွတ်ꩻဗီးကရိုꩻလဲ့ ပအိုဝ်ႏ' မန်း'ပါဠိသိုမ်မျိုꩻ သိုမ်ဘာႏသာႏယိုနဝ်ꩻ တမျိုꩻတွမ်ႏတမျိုꩻ တသုံꩻပီလို့တဝ်းလွဝင်ꩻသွူ။ ပါဠိအသွတ်ꩻဗီးအက္ခရာႏနဝ်ꩻ အာလဲန်းမန်း' ပအိုဝ်ႏဖုံႏသွူ၊ ရွမ်ဖြုဲင်ꩻယိုနဝ်ꩻ တဲမ်းခြုဲင်းနယ်ဒျာႏ ပအိုဝ်ႏအသွတ်ꩻဗီး အကျောင်ꩻခရာႏလွုမ်ꩻတဲင် မန်း'ပါဠိအသွတ်ꩻခရာႏနဝ်ꩻ တဲမ်းနယ်တဝ်းသွူ။ လိတ်မွူးပအိုဝ်ႏ တောင်ႏကီꩻမူယိုခါနဝ်ꩻ အသွတ်ꩻဗီးအက္ခရာႏ အဝ်ႏဖြုံႏဆီသွူ၊ ဖြုံႏဆီကရိုꩻနဝ်ꩻ "က်-င်၊ စ်-ဉ်၊ တ်-န်၊ ပ်-မ်၊ ယ်-ဝ်"ယိုဖုံႏသွူ။

အသွတ်ꩻယိုဖြုံႏဆီအကို "က်၊ စ်၊ တ်၊ ပ်"လစ်ꩻဖြုံႏနဝ်ꩻ ထွာအငဝ်းဒွေါင်ႏစား ရဿအသွတ်ꩻမျိုꩻသွူ၊ "င်၊ ဉ်၊ န်၊ မ်၊ ယ်၊ ဝ်"ယိုသူဖြုံႏနဝ်ꩻ ထွာအငဝ်းဆွာꩻစား ဒီဃအသွတ်ꩻမျိုꩻသွူ။ ရဿအငဝ်းဒွေါင်ႏအသွတ်ꩻမျိုꩻ "က်၊ စ်၊ တ်၊ ပ်"ယိုလစ်ꩻဖြုံႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏတွယ်ꩻဗာႏတွမ်ႏ ရဿသရ(၈)ဖြုံႏ အ-အိ-အု-အေ့-အဲ့-အုဲင့်-အော့-အို့"ယိုဖုံႏသွူ။ ဒီဃအငဝ်းဆွာꩻအသွတ်ꩻမျိုꩻ "င်-ဉ်-န်-မ်-ယ်-ဝ်"ယို(၆)ဖြုံႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏတွယ်ꩻဗာႏတွမ်ႏ ဒီဃသရ(၈)ဖြုံႏ "အာ-အီ-အူ-အေ-အဲ-အုဲင်-အော-အို"ယိုဖုံႏသွူ။

ကွဲႏတွော့ꩻ လိတ်ပအိုဝ်ႏ တောင်ႏကီꩻမူယိုခါနဝ်ꩻ ရဿသွတ်ꩻဗီးမျိုꩻ၊ ဒီဃအသွတ်ꩻဗီးမျိုꩻ တခွယ်ꩻချာꩻတဝ်းတွော့ꩻ အသွတ်ꩻတဖြုံႏတွမ်ႏ သရတဖြုံႏယို မဲန်ရဿဿ၊ မဲန်ဒီဃဃ၊ ခွိုင်းပအိုဝ်ႏငဝ်းရန်းအတွိုင်ꩻ သုံꩻလွေꩻလို့စွဉ်ႏဒျာႏသွူ။ ဥပမာႏ- ရဿသရတဖြုံႏတွမ်ႏ အသွတ်ꩻဖြုံႏဆီ လိတ်မွူးရဲန်ႏ- *ကက် ကက်ꩻ ကင် ကင်ꩻ ကင်း ကင်ႏ၊ ကစ် ကစ်ꩻ ကဉ် ကဉ်ꩻ ကဉ်း ကဉ်ႏ၊ ကတ် ကတ်ꩻ ကန်ꩻ ကန်ꩻ ကန်း ကန်ႏ၊ ကပ် ကပ်ꩻ ကမ် ကမ်ꩻ ကမ်း ကမ်း၊ ကယ့် ကယ့်ꩻ ကယ် ကယ်ꩻ ကယ်း ကယ်ႏ၊ ကဝ့် ကဝ့်ꩻ ကဝ် ကဝ်ꩻ ကဝ်း ကဝ်ႏ။ ဒီဃသရတဖြုံႏတွမ်ႏ အသွတ်ꩻဖြုံႏဆီလိတ်မွူးရဲန်ႏ-

• - ကေက် ကေက်ꩻ ကေင် ကေင်ꩻ ကေင်း ကေင်ႏ၊
• - ကေစ် ကေစ်ꩻ ကေဉ် ကေဉ်ꩻ ကေဉ်း ကေဉ်ႏ၊
• - ကေတ် ကေတ်ꩻ ကေန် ကေန်ꩻ ကေန်း ကေန်ႏ၊
• - ကေပ် ကေပ်ꩻ ကေမ် ကေမ်ꩻ ကေမ်း ကေမ်ႏ၊

ယ်-သွတ်ꩻတွမ်ႏ ဝ်-သွတ်ꩻနဝ်ꩻ တွယ်ꩻလꩻ အသရတဖြုံႏလွုမ်ꩻတဲင် ရဿဒီဃ သရအလင်ဖုံႏနဝ်ꩻ တွယ်ꩻစွဉ်ႏတဲ့ အွဉ်ႏထန်ႏအငဝ်း တလꩻတဝ်းသွူ။

လိတ်မွူးပအိုဝ်ႏ တောင်ႏကီꩻမူယိုခါ ဝ်-သွတ်ꩻယို တွယ်ꩻတွမ်ႏ အော-သရတွော့ꩻ ကတဲမ်းဒါႏ "ကောဝ့် ကောဝ့်ꩻ ကောဝ် ကောဝ်ꩻ ကောဝ်း ကောဝ်ႏ"နုဲင်းနဝ်ꩻနဝ်ꩻ တမွေးတဝ်း၊ ဝ်-သွတ်ꩻယိုနဝ်ꩻ တွယ်ꩻနွောင်ꩻ အသရလွုမ်ꩻတဲင် မီႏတဲမ်းဒျာႏ "ကဝ့် ကဝ့်ꩻ ကဝ် ကဝ်ꩻ ကဝ်း ကဝ်ႏ"နုဲင်းယိုမꩻမဲန်ႏသွူ။ လိတ်မွူးပအိုဝ်ႏစောင်ႏ တောင်ႏကီꩻမူယိုခါနဝ်ꩻ "စ်-ဉ်"သွတ်ꩻယိုနီဖြုံႏနဝ်ꩻ တွယ်ꩻတွမ်ႏအသရ၊ အဲသရ သရယို ၂-ဖြုံႏလွုမ်းတဲင် လိတ်ရဲန်ႏနဝ်ꩻ- - ကစ် ကစ်ꩻ ကဉ် ကဉ်ꩻ ကဉ်း ကဉ်ႏ (ယိုနဝ်ꩻ အသရ)၊ - ကဲစ် ကဲစ်ꩻ ကဲဉ် ကဲဉ်ꩻ ကဲဉ်း ကဲဉ်ႏ (ယိုနဝ်ꩻ အဲသရ) အဝ်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ မဲန်ႏမဲန်ႏနဝ်ꩻ အသွတ်ꩻယိုနီဖြုံႏနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏငဝ်းအနေႏ တလိုႏတဝ်းသွူ၊ ပအိုဝ်ႏငဝ်းအနေႏနဝ်ꩻ "စ်-ဉ်"သွတ်ꩻခင်ႏလမ်းယို အဝ်ႏငါ "တ်-န်"သွတ်ꩻငါလဲ့ လꩻလဲန်းဒျာႏ၊ အငဝ်းစုံႏလင်ႏလဲန်းဒျာႏသွူ။ နဝ်ꩻတွော့ꩻ "စ်-ဉ်"နဝ်ꩻ သံးတွယ်ꩻလေႏကွို့ꩻ အ-သရတွမ်ႏ အဲ-သရလွုမ်ꩻတဲင် မာꩻသျုက်ခြေင်ဗော့ꩻထာꩻလွုမ်ꩻ၊ မီႏနုဲင်းခွန်ကုဝေအနေႏနဝ်ꩻ "စ်-ဉ်"သွတ်ꩻယို ထူႏသုံꩻတဝ်းဒွုမ်သွူ။ ယွမ်ꩻနီဖြုံႏတာႏလဲ့ သျင်ꩻလဲန်းနီဖြုံႏတာႏတဲင် ပအိုဝ်ႏအသွတ်ꩻဗီးနဝ်ꩻ အဝ်ႏကုဲင်(၈)ဖြုံႏလွုမ်ꩻသွူ၊ ကွဲႏတွော့ꩻ မီႏတဲမ်းအီ ပါဠိငဝ်း၊ ပါဠိကုဲင်ဖုံႏနဝ်ꩻ သုံꩻဗာႏယင်းဒျာႏသွူ။ အဝ်ႏကုဲင်(၈)ဖြုံႏယိုမꩻတဲ့ "ယ်"သွတ်ꩻနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏငဝ်းအနေႏ မီႏမဲန်ထူႏသုံꩻတဝ်း၊ မီႏအွဉ်ႏကုဲင်ပါလဲ့ အဝ်ႏလꩻနေဒွိုန်းသွူ၊ မီႏလိုႏတဲမ်း "အဓိပ္ပါယ်ႏ"၊ "အသူရကာယ်ႏ"ဖုံႏနဝ်ꩻ တဲမ်းတွမ်ႏသရစဲန်ႏ "အဲ"သရတဲင် "အဓိပ္ပဲႏ"၊ "အသူရကဲႏ"တဲမ်းနုဲင်းနဝ်ꩻလဲ့ လꩻဒျာႏသွူ။

ပအိုဝ်ႏအသွတ်ꩻယို မီႏအွဉ်ႏကုဲင်ပါ "ယ်"သွတ်ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏကုဲင်(၇)ဖြုံႏလွုမ်ꩻသွူ၊ (၇)ဖြုံႏယိုအကို "ဝ်"သွတ်ꩻနဝ်ꩻ တွယ်ꩻနွောင်ꩻ အ-သရလွုမ်ꩻတဲင် ပအိုဝ်ႏအသုံꩻအာ အသွတ်ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏ(၆)ဖြုံႏ "က်-င်၊ တ်-န်၊ ပ်-မ်"ယိုဖုံႏလွုမ်ꩻသွူ။ ပအိုဝ်ႏအသွတ်ꩻဗီး ယို၆-ဖြုံႏနဝ်ꩻ ယွမ်ꩻထဲင်း၊ ပယ်ႏထဲင်း တလꩻတဝ်းဒွုမ်၊ အဝ်ႏလိုႏတွယ်ꩻမဲန်ႏမဲန်ႏ၊ အဝ်ႏလိုႏတွယ်ꩻလို့လို့တွမ်ႏ "အ-အိ-အု"ရဿသရသိုမ်ဖြုံႏ၊ တွမ်ႏ"အေ-အဲ-အုဲ-အော-အို"ဒီဃသရ ယို(၅)ဖြုံႏလွုမ်ꩻသွူ။ ကွဲႏတွော့ꩻ အသွတ်ꩻခန်ꩻ လိတ်မွူးတွယ်ꩻကိုနဝ်ꩻ အခန်ꩻမုဲင်ꩻ၊ အတွယ်ꩻမုဲင်ꩻတယဝ်း အဝ်ႏလိုႏထူႏသုံꩻလို့လို့အသွတ်ꩻ (၆)ဖြုံႏနဝ်ꩻမꩻ တဲမ်းအီပအိုဝ်ႏငဝ်း အီႏလꩻစွုမ်ႏသွူ။ ဥပမာႏ- အော-သရ၊ ဝ-ဟွဲး၊ အသွတ်ꩻခန်ꩻကိုနဝ်ꩻ "က်-င်"သွတ်ꩻယိုနီဖြုံႏနဝ်ꩻ ထူႏသုံꩻတဲင်တွော့ꩻ "ကွောက် ကွောက်ꩻ ကွောင် ကွောင်ꩻ ကွောင်း ကွောင်ႏ"လိတ်ရဲန်ႏယိုအဝ်ႏလဲ့ "တ်-န်၊ ပ်-မ်"သွတ်ꩻယို ထူႏသုံꩻတဝ်း၊ အွဉ်ႏကုဲင်ထိုꩻဒျာႏသဲစ်သဲစ်တဲင် လိတ်ရဲန်ႏ-

• - ကွောတ် ကွောတ်ꩻ ကွောန် ကွောန်ꩻ ကွောန်း ကွောန်ႏ၊
• - ကွောပ် ကွောပ်ꩻ ကွောမ် ကွောမ်ꩻ ကွောမ်း ကွောမ်ႏ၊

ယို ၂-ရဲန်ႏနဝ်ꩻ အဲန်ထဝ်း၊ ပါတဝ်း လိတ်မွူးပအိုဝ်ႏကိုတွော့ꩻ မီႏလိုႏတဲမ်း "တွို့ꩻကွောန်ႏ နဝ်ထင်ꩻ"၊ "ယိုဟွောန်ႏ နဝ်ꩻဟွောန်ႏ"နုဲင်းနဝ်ꩻနဝ်ꩻ လိတ်ဖြုံႏအဲန်ထဝ်း၊ တဲမ်းတလꩻတဝ်းသွူ။ ယိုခါ ကအဝ်ႏတဲမ်းအီဒါႏ "တွို့ꩻကွဉ်ႏ နဝ်ထင်ꩻ"၊ "ယိုဟွဉ်ႏ နဝ်ꩻဟွဉ်ႏ"လိတ်ဖြုံႏယိုနဝ်ꩻ အ-သရဒျာႏတဲင် ဝွေꩻအငဝ်းတမွေးတဝ်း၊ ဝွေꩻတာႏဝွန်ႏ တမွေးတဝ်းတွော့ꩻ ထွာဒျာႏ လိတ်ဖြုံႏသမုတ်နေးသွူ။ ပအိုဝ်ႏလိတ်မွူးယိုခါနဝ်ꩻ ထွားနုဲင်းမန်းတဲင် သရငဝ်းတမွေးတဝ်း၊ အသွတ်ꩻငဝ်းတမွေးတဝ်းလဲ့ အွဉ်ႏထန်ႏအငဝ်း၊ သမုတ်နေးတဲင် သွဉ်ယပ်ꩻထိုꩻ၊ မတ်တောင်ꩻဗာႏယပ်ꩻထိုꩻသွူ။

မီႏအွဉ်ႏထန်ႏမဲန်ႏမဲန်ႏ သရငဝ်း၊ အသွတ်ꩻငဝ်းတွော့ꩻ သမုတ်နေးတဝ်း အငဝ်းနဝ်ꩻ လိတ်ဖြုံႏတဖြုံႏစီႏယို ဝွေꩻသရတွမ်ႏ ဝွေꩻအသွတ်ꩻငဝ်းဒျာႏတဲင် ပေါႏလွိုတဲင် ဝွေꩻငဝ်းတွမ်ႏဝွေꩻငဝ်းနဝ်ꩻ ပြောင်ꩻလုဲင်ႏပြောင်ꩻလင် တလꩻတဝ်း၊ သမုတ်နေး တလꩻတဝ်းသွူ။ ဝွေꩻငဝ်းတွမ်ႏဝွေꩻငဝ်းဒျာႏတွော့ꩻ ကအွဉ်ႏထန်ႏမဲန်ႏဒါႏ အငဝ်းနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"ပရမတ်လိတ်မွူး"သွူ၊ လိတ်မွူးကိုယို ပညတ်လိတ်မွူး မီႏပါအာနဝ်ꩻ သွဉ်ယပ်ꩻထိုꩻသွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ အဝ်ႏလိုႏထွားနုဲင်းတဝ်းမန်း၊ နီကသမုတ်သေꩻခါꩻဒါႏ "သရ၊ ဗီး"မူလငဝ်းအတွိုင်ꩻ တွိုႏအသွတ်ꩻခန်ꩻကိုလဲ့ လိုႏအွဉ်ႏထန်ႏမဲန်ႏစွူစွူသွူ။ ခွေသွဉ်းကတဲမ်းနယ်၊ ကခြုဲင်းနယ်ဒါႏ လိတ်မွူးအကျောင်ꩻခရာႏဖုံႏယို မီႏတစဲင်းတဝ်း၊ တသျင်ꩻတဝ်းနဝ်ꩻ လွဉ်ရီနွောင်ꩻ၊ လွဉ်ဆွေꩻနွေꩻနွောင်ꩻဒျာႏ ခွေသွဉ်းသွူ။ ခွေသွဉ်းမဲန်ထီႏငါႏ၊ မဲန်လꩻငါႏ "စွုမ်ႏ-မဲန်ႏ-ယိုꩻ"လိတ်မွူးပအိုဝ်ႏမျိုꩻသွူဩ။