လွူꩻထွားထီႏငါ

"လွူꩻထွားထီႏငါ ပအိုဝ်ႏလိတ်ဖုံႏယိုခါ"

ငဝ်းတောင်ꩻပြန်ႏအွဉ်ရီး

ကအီႏတဲမ်းဗာႏလိတ်ယိုနောဝ်ꩻ ရေႏရွယ်ႏအကုဲင်မွေးတဝ်း၊ ရေႏရွယ်ႏထီႏတေားဒျာႏ လဲင်းလောင်းတွမ်ႏ လိတ်စောင်ႏမျိုꩻစွုမ်ႏကိုယိုခါ ကတဲမ်းရောင်လွဒါႏ လိတ်ပအိုဝ်ႏ လိတ်ဖြုံႏအစွိုးစွိုးကို ကတပါတဝ်းလိတ်မွူးကိုဖုံႏတွော့ꩻ ကအဝ်ႏသုံꩻရောင်ဒါႏ "သွောန်လိတ်(သွဉ်လိတ်)၊ ဗွေႏဗိုန်(ဗွေႏဗွန်)၊ ကောပ်ပွိုး(ကွပ်ပွိုး)၊ အိုင်လမ်း(အုံလမ်း)၊ နီထုင်ꩻ(နီထွုံꩻ)၊ တောမ်ႏ(တွမ်ႏ)တွမ်ႏဝင်ꩻကရီဒါႏ "ပအိုဝ်ႏ"ကရိုꩻဒါႏ လိုꩻမျိုꩻမဉ်ꩻယို လိတ်မွူးတွယ်ꩻကိုပါတဝ်းဖုံႏနဝ်ꩻ ခွေသွဉ်းမဲဉ်တဲမ်းသျင်ꩻနယ်လို့လို့ငါႏနဝ်ꩻမꩻ တဲမ်းဗာႏလိတ်ယိုတဲင် ပအိုဝ်ႏလိတ်လုဲင်ꩻစွစ်ꩻလီတာႏ ဗဟိုႏသံႏဃာႏစွိုꩻတဲ့နဝ်ꩻ ဆဲင်ႏရာꩻပုဂ္ဂိုလ်ႏလိုꩻသေလိုꩻဒါႏ ပညာႏသျင်ႏသီးဖုံႏ ကားကအောဝ်ႏတဲ့နဝ်ꩻ၊ ပအိုဝ်ႏလိုꩻတန်သီးဖုံႏ ကားကအဝ်ႏတဲ့နဝ်ꩻ၊ ခွုင်းကား ပအိုဝ်ႏခမ်းသားသီးဖုံႏတဲ့နဝ်ꩻ လိတ်ယိုနဝ်ꩻ တဲမ်းဝွေႏဖန်ႏ ပအိုဝ်ႏလိတ်မွူးမွေးတဝ်း၊ ရေႏရွယ်ႏတဝ်း စွိုးခွိုꩻလွောင်ႏဗူႏရေꩻကုဲင်(ငမ်းတဲ့ငမ်းမွေးငါႏ လွောင်ႏဗူႏရေꩻကုဲင်)နေနေတဲင် မဉ်ႏတတဲမ်းတဝ်းစွဉ်ႏတဲ့ ဝင်ꩻသမ်းအဝ်ႏသုံꩻလဲဉ်းရင်ꩻနဝ်ꩻမꩻ သေနာႏစွꩻခွင်ꩻ၊ ဒေါ့ꩻသွဉ်သင်နွောင်ꩻဒျာႏ ခွေသွဉ်းသွူဩ။ မဉ်ႏတတဲမ်းတဝ်းစွဉ်ႏတဲ့ အအီႏတဲမ်းရောင်ဝင်ꩻဒျာႏရင်ꩻတဲင် ဖေႏကတဲမ်းမဲဉ်ႏမဲဉ်ႏတယ်ꩻနဝ်ꩻ နုဲင်းမုဲꩻမုဲꩻတဲ့ယဝ်း ခါးလားကထန်ႏငီႏငါ တဲမ်းနယ်ထွာတယ်ꩻဗာႏနုဲးယိုနဝ်ꩻ ဝွေႏဖန်ႏပအိုဝ်ႏလိတ်မွူးအုပ်မွေးတဝ်း၊ လွူꩻထွားထီႏငါ အမျာꩻကတဲမ်းဒါႏ လိတ်ပအိုဝ်ႏယိုခါဒျာႏအကျောင်ꩻ တောင်ꩻပြန်ႏအွဉ်ရီးဒျာႏသွူဩ။

ငဝ်းတယ်ꩻအွဉ်

လိတ်မူတဗာႏဗာႏယို အဓိကအရေꩻအတန်သွတ်ꩻသွတ်ꩻနဝ်ꩻ "သရ၊ ဗီး၊ ဗီးခြွိုင်းခြိုꩻ" အဝ်ႏယိုသွံစွိုးလွုမ်ꩻ ထီႏလွေꩻနုဲးနဝ်ꩻ (တစွိုး)အဝ်ႏတဲ့ အဝ်ႏနဝ်ꩻလွုမ်ꩻရင်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻမꩻ ကအဝ်ႏတဲမ်းဒါႏ လိတ်ယိုခါဖုံႏနဝ်ꩻ မဉ်ႏခဉ်ႏတဲက်ထွားတွမ်ႏ ပအိုဝ်ႏလိတ်မွူးစောင်ႏယိုခါ ထီႏမော့ꩻလွေꩻနုဲင်းယို။

ပအိုဝ်ႏသရယိုခါ (၁၆)ဖြုံႏ

အ အာ အိ အီ အု အူ အေ့ အေ အဲ့ အဲ အုဲင့် အုဲင် အော့ အော် အို့ အို-ယိုတဆီသူဖြုံႏသွူ။ ပအိုဝ်ႏသရ ၁၆-ဖြုံႏအကို ကအီႏတဲမ်းငါယိုနဝ်ꩻ "အုဲင့် အုဲင်"သရယိုနီဖြုံႏနဝ်ꩻ င-ဗီးယို သော့ꩻပါတဝ်းဒွုမ် င-ယိုနဝ်ꩻ သရမွေးတဝ်း၊ ဗီး-ဒျာႏ ယူႏနုဲးနဝ်ꩻတဖဲ့ꩻ မဉ်ႏရော်ꩻသော့ꩻတွမ်ႏ (က် စ် ဉ် တ် န် ပ် မ် ယ် ဝ်)ဖုံႏနဝ်ꩻ သော့ꩻထဲင်းလꩻဒွုမ်တဲင် (စင်ꩻတန်ဝိဇ္ဇာနန္ဒ(လွဉ်ႏလဲဉ်း) ကျောင်ꩻတန်မွဉ်ခြဲင်တဲ့နဝ်ꩻ၊ ဖြားခွန်ကုဝေ(ကုဲင်ထိုꩻ)တဲ့နဝ်ꩻ တွမ်ႏတဲမ်းလိတ်ဆရာႏအလင်လင် ကဉ်းအာအာဖုံႏနဝ်ꩻ ရိုꩻဒျာႏနုဲးနဝ်ꩻနေနေအကျောင်ꩻ သေထီႏထွꩻလွဉ်ꩻဗာႏဖိုသွူ။) င-သွတ်ꩻယိုနဝ်ꩻ ထွာထိုꩻဗီးနဝ်ꩻမꩻ င-သွတ်ꩻထွိုင်ႏပါထိုꩻနဝ်ꩻ အီႏတဲမ်းထိုꩻ နုဲးမန်းငဝ်းကထန်ႏဒါႏ "လူမိုက်၊ ပိုက်ဆံ၊ မိုက်လုံး၊ ခွန်ဇော်ဟိုက်"စတဲင်နုဲးယိုနဝ်ꩻ တဲမ်းအီတဲ့လꩻတဝ်း လိတ်မွူးတွယ်ꩻရဲဉ်ႏတဲ့ အကုဲထိုꩻအီ မော့ꩻလွေꩻနုဲးနဝ်ꩻမꩻ လိတ်ယိုတပုတ်ကိုနဝ်ꩻ အုဲ-သရယို င-သွတ်ꩻသော့်ꩻပါဒွုမ်။ ဥပမာႏနဝ်ꩻ- မေႏလိုက်၊ မေႏလုဲက်၊ နိုင်၊ ကိုင်၊ ပုဲက်ဆံ (ထွိုင်ႏတဲမ်း ပုဲက်ဆံ-တဲမ်းထိုꩻလꩻတဝ်းတွော့ꩻ ပဲက်ဆံ-အငဝ်းထန်ႏဖိုင်ႏယို ထန်ႏလꩻတဝ်းနဝ်ꩻသွူ။) ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ပအိုဝ်ႏသရ(၁၆)ဖြုံႏယို လိတ်ယိုတပုတ်တာႏ တဲမ်းလွေꩻလုဲးနုဲးယိုသွူ။ အ အာ အိ အီ အု အူ အေ့ အေ အဲ့ အဲ အုဲ့ အုဲ အော့ အော် အို့ အို အုံ့ အုံ (၁၈)ဖြုံႏ အီႏတဲမ်းထိုꩻလုဲႏနုဲးယိုသွူ၊ (ကတဲမ်းထိုꩻ ၁၈-ဖြုံႏယို နီပအိုဝ်ႏတာႏ ၉-ဂဏန်ꩻတဲ့ ထွာအီဟောင်းနုဲးနဝ်ꩻသွူ။) ကသော့ꩻဗာႏ (အုံ့ အုံ) အိုက် အိုင်-သရနဝ်ꩻ (မဉ်ႏသော့ꩻထဲင်း အုံ့ အုံ-သရနီဖြုံႏနဝ်ꩻမꩻ မဉ်ႏတဲမ်း "ဒုံကောင်တန်(ဒုံမဉ်ꩻ)၊ ခူးကုံႏ၊ လုဲင်းတုံး-ဖုံႏယို အငဝ်းထန်ႏမဲဉ်ႏယင်း ယူႏနုဲးနဝ်ꩻသွူ။

ဗီး(၃၃)ဖြုံႏ

ဗီး ၃၃-ဖြုံႏနဝ်ꩻ ပါဠိ၊ မန်း၊ ပအိုဝ်ႏ သုံꩻဗွိုန်လဲဉ်းဝင်ꩻ၊ ကွာႏဒျာႏအငဝ်းထန်ႏလွုမ်ꩻတဲင် လွူꩻထွားလေ့လာ အပဲင်အမင်ꩻအဲဉ်ထဝ်း၊ ဒေါ့ꩻခရာႏအဲဉ်ထဝ်း တရေꩻငါႏသွူ။ ဗီးတွမ်ႏသရ အွဉ်ႏတွယ်ꩻရော်ꩻဝင်ꩻ မာꩻအီငဝ်းရန်းနဝ်ꩻ အွဉ်ႏစွူစွူငါ ငဝ်းရန်းသူငွါ၊ သူရန်းငါတဲ့ လꩻလဲဉ်းဒျာႏ၊ မဉ်ႏအဝ်ႏသူငွါနဝ်ꩻ အွဉ်ႏနယ်ဖေႏလိုꩻပေႏတဲ့ ပေါင်းယိုꩻ တွမ်ႏလိတ်မွူးဗွိုန်ဝင်ꩻသွူ။ ထွားငါလွေꩻ လိတ်မွူးတွယ်ꩻကို- နဝ်ꩻမꩻ ပအိုဝ်ႏသရတွမ်ႏ ဗီးမဉ်ႏအွဉ်ႏတွယ်ꩻဝင်ꩻနဝ်ꩻ (သရတွမ်ႏဗီး တွယ်ꩻနယ်ဝင်ꩻပုင်ႏ)-

ဗီးတွမ်ႏသရ ရော်ꩻဝင်ꩻခန်ꩻ လိတ်မွူးအတွယ်ꩻ(၁) သွဉ်ခန်ꩻ(၁)

(၁) အ အာ-သရ (က ကာ) က ကꩻ ကာ ကာꩻ ကား ကာႏ - ကာꩻကားငါႏ (၂) အိ အီ- (ကိ ကီ) ကိ ကိꩻ ကီ ကီꩻ ကီး ကီႏ - နီဝါးကီႏ (၃) အု အူ- (ကု ကူ) ကု ကုꩻ ကူ ကူꩻ ကူး ကူႏ - ကေပေႏ (၄) အေ့ အေ (ကေ့ ကေ) ကေ့ ကေ့ꩻ ကေ ကေꩻ ကေး ကေႏ - ကေပေႏ (၅) အဲ့ အဲ- (ကဲ့ ကဲ) ကေ့ ကေ့ꩻ ကေ ကေꩻ ကေး ကေႏ - ကဲ့ꩻထဲ့ (၆) အုဲ့ အုဲ (ကုဲ့ ကုဲ) ကုဲ့ ကုဲ့ꩻ ကုဲ ကုဲꩻ ကုဲး ကုဲႏ - ရူးတကုဲႏ (၇) အော့ အော် (ကော့ ကော်) ကော့ ကော့ꩻ ကော် ကော်ꩻ ကေား ကောႏ - နꩻကော့ꩻ (၈) အို့ အို (ကို့ ကို) ကို့ ကို့ꩻ ကို ကိုꩻ ကိုး ကိုႏ - လယိုကို (၉) နိဂ္ဂဟိတ် အံ (ကံ) ကံ့ ကံ့ꩻ ကံ ကံꩻ ကံး ကံႏ - စံꩻကံႏ (၁၀) အုံ့ အုံ (ကုံ့ ကုံ) ကုံ့ ကုံ့ꩻ ကုံ ကုံꩻ ကုံး ကုံႏ - ဒုံႏထုံ သွဉ်ခန်ꩻ(၂) ယ-ပယ်ခန်ꩻတွမ်ႏ သွဉ်ခန်ꩻ(၃) လဗဲဉ် ရ-ဗဲဉ်ခန်ꩻ တဲမ်းပါဒွုမ် ပအိုဝ်ႏလိတ်မွူးစောင်ႏကို ပါလဲဉ်းတဲင် ရမွော့အဝ်ႏသေနာႏလဲဉ်းဒျာႏသွူ။ (အဝ်ႏကုဲဒါႏ ကုံ့ ကုံ့ꩻ-တရဲဉ်ႏနဝ်ꩻ ထူႏသရတမုဲင်ꩻငဝ်း သေတဝ်းတဲင် မဉ်ႏထူႏ အု-သရငဝ်းတဲ့ ထန်ႏဗာႏဒျာႏ "နီထုံꩻစံႏ"ထန်ႏဒျာႏနဝ်ꩻမꩻ အီႏထွာ အု-သရငဝ်းမဲဉ်ႏ၊ မဉ်ႏထူႏနိဂ္ဂဟိတ်ငဝ်းတဲ့ ပေ့ꩻဗာႏဖြောင်း "ပ် မ်"ငဝ်းမꩻမဲဉ်ႏ ထီႏမော့ꩻလွေꩻနုဲးနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻမꩻ ယိုတရဲဉ်ႏတာႏ မဉ်ႏထွာ "အုံ့ အုံ"သရခေါ်ခေါ်ဒျာႏမꩻ အီႏထန်ႏယင်း "ဒုံ"ထီႏထွꩻနုဲးနဝ်ꩻတဲင် ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ သော့ꩻလွိုထိုꩻ "အုံ့ အုံ"သရနဝ်ꩻသွူ။ သရတွမ်ႏဗီး တွမ်ႏဗီးခြွိုင်းခြိုꩻဖိုင်ႏယို မဉ်ႏတွယ်ꩻလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻ ထီႏလွေꩻနုဲးငါယိုဖိုင်ႏသွူ။

ဗီး+သရ+ဝ-ဟွဲးရော်ꩻဝင်ꩻခန်ꩻ (လိတ်မွူးအတွယ်ꩻ-၂ သွဉ်ခန်ꩻ-၁)

(၁) အ အာ-သရ ကွ ကွꩻ ကွာ ကွာꩻ ကွား ကွာႏ - ပါꩻအူကွာ (၂) အိ အီ- ကွိ ကွိꩻ ကွီ ကွီꩻ ကွီး ကွီႏ - ကွီလတွီးသူꩻ (၃) အု အူ- ကွု ကွုꩻ ကွူ ကွူꩻ ကွူး ကွူႏ - ဝါးကွူ (၄) အေ့ အေ - ကွေ့ ကွေ့ꩻ ကွေ ကွေꩻ ကွေး ကွေႏ - ဝွေꩻကွေႏကွေႏ (၅) အဲ့ အဲ - ကွဲ့ ကွဲ့ꩻ ကွဲ ကွဲꩻ ကွဲး ကွဲႏ - တသီႏကွဲႏ (၆) အုဲ့ အုဲ- ကွုဲ့ ကွုဲ့ꩻ ကွုဲ ကွုဲꩻ ကွုဲး ကွုဲႏ - (သုံꩻအဲဉ်ထဝ်း) (၇) အော့ အော်- ကွော့ ကွော့ꩻ ကွော် ကွော်ꩻ ကွေား ကွောႏ - အမော့ကွော့ꩻ (၈) အို့ အို - ကွို့ ကွို့ꩻ ကွို ကွိုꩻ ကွိုး ကွိုႏ - ဟို့ꩻကွို့ꩻငါႏ (၉) နိဂ္ဂဟိတ် - ကွံ့ ကွံ့ꩻ ကွံ ကွံꩻ ကွံး ကွံႏ - တကွံꩻသွံစွဲး (၁၀) အုံ့ အုံ - ကွုံ့ ကွုံ့ꩻ ကွုံ ကွုံꩻ ကွုံး ကွုံႏ - ထီကွုံꩻ လိတ်မွူးကို ကပါဒါႏယိုနီတွယ်ꩻ တတွယ်ꩻ ၁၀-ရဲဉ်ႏနဝ်ꩻ သရအငဝ်းထန်ႏမဲဉ်ႏလို့လို့နဝ်ꩻသွူ။ ယိုခါ ကတဲမ်းသုံꩻလွဒါႏ လိတ်စောင်ႏကိုတွမ်ႏ လဲင်းလောင်းဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏလွေꩻနုဲးယို မဉ်ႏတဲမ်းနုဲးယိုနဝ်ꩻ (ပအိုဝ်ႏလိတ်မွူးတဲ့ မဉ်ႏအဝ်ႏနုဲင်းယိုနဝ်ꩻ သရတွမ်ႏဗီးယို အငဝ်းထန်ႏမဲဉ်ႏလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻ) သေထွꩻဗာႏသွူ။ အဝ်ႏကုဲင်ဗီးသွတ်ꩻခန်ꩻမာꩻငါနဝ်ꩻ ခွေသွဉ်းလွူꩻထွားလေ့လာလွေꩻနဝ်ꩻ မော့ꩻလွေꩻနုဲးယို၊ ထီႏလွေꩻနုဲးယိုနဝ်ꩻသွူ။ ထွားခဉ်ႏတွယ်ꩻတွမ်ႏ လိတ်မွူးအတွယ်ꩻ (၃) သွဉ်ခန်ꩻ (၁) တခန်ꩻငါ- (၁) (က-ရီး အစုအဗူႏ) (က်-သွတ်ꩻ၊ င်-သွတ်ꩻ) သွုံꩻညီꩻဝင်ꩻတရဲဉ်ႏ (၂) (စ-ရီး အစုအဗူႏ) (စ်-သွတ်ꩻ၊ ဉ်-သွတ်ꩻ) သွုံꩻညီꩻဝင်ꩻတရဲဉ်ႏ (၃) (တ-ဆုဲင်ꩻ အစုအဗူႏ) (တ်-သွတ်ꩻ၊ န်-သွတ်ꩻ) သွုံꩻညီꩻဝင်ꩻတရဲဉ်ႏ (၄) (ပ-အစုအဗူႏ) (ပ်-သွတ်ꩻ၊ မ်-သွတ်ꩻ) သွုံꩻညီꩻဝင်ꩻတရဲဉ်ႏ (၅) (အစုအဗူႏအဲဉ်ထဝ်းဗီး)ကို (ယ်) သွတ်ꩻနဝ်ꩻ အွဉ်ႏတရဲဉ်ႏ (၆) (အစုအဗူႏအဲဉ်ထဝ်းဗီး)ကို (ဝ်)သွတ်ꩻနဝ်ꩻ တရဲဉ်ႏ အဝ်ႏ(၆)ရဲဉ်ႏနုဲင်းယိုသွူ။ အဝ်ႏလွေꩻနုဲင်းယိုတဲင် မဉ်ႏတွယ်ꩻတွမ်ႏ ငဝ်းရန်းသူရန်း(နီလစ်ꩻသူခါ အမုဲင်ပါ)ကရိုꩻနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ မဉ်ႏတွယ်ꩻသူဖြုံႏနဝ်ꩻ ထွာဗာႏပုံႏသီနုဲးလယို လိတ်မွူးတွယ်ꩻ ဗီးသွတ်ꩻခန်ꩻတဲ့ အဝ်ႏဗာႏနုဲးယိုလွဉ်းလွဉ်း စွုမ်ႏခန်ꩻနဝ်ꩻမꩻသွူ။ ဗီးသွတ်ꩻခန်ꩻယို မဉ်ႏခဉ်ႏထွားတွမ်ႏ ပအိုဝ်ႏသရနဝ်ꩻ သုံꩻအာသရ "အ အိ အု အေ့(အေ) အဲ့ (အဲ) အုဲ့ (အုဲင်) အော့ အို့-ယိုဖုံႏနဝ်ꩻသွူ၊ မုဲင်လကပါသရဖုံႏနဝ်ꩻ ဗီးသွတ်ꩻကို (က်-စ်-တ်-ပ်-သွတ်ꩻ)ဖုံႏယို ထွာအီလဲဉ်း အငေါဝ်းဒွေါင်ႏအီတာႏတဲင် မဉ်ႏအဝ်ႏငါ "အ အိ အု အေ့ အဲ့ အုဲ့ အော့ အို့" ယို(၈)ဖြုံႏငါတဲ့ လꩻလဲဉ်းဒျာႏသွူ။ အသရ+ဗီးသွတ်ꩻခန်ꩻ (ဗီး+သရ+ဗီးသွတ်ꩻရိုꩻရိုꩻခန်ꩻ) (၁) - က် - က်ꩻ - င် - င်ꩻ - င်း - င်ႏ ကရီးအစုအဗူႏရဲဉ်ႏ (၂) - စ် - စ်ꩻ - ဉ် - ဉ်ꩻ - ဉ်း - ဉ်ႏ စရီးအစုအဗူႏရဲဉ်ႏ (၃) - တ် - တ်ꩻ - န် - န်ꩻ - န်း - န်ႏ တဆုဲင်ꩻအစုအဗူႏရဲဉ်ႏ (၄) - ပ် - ပ်ꩻ - မ် - မ်ꩻ - မ်း - မ်ႏ ပအစုအဗူႏရဲဉ်ႏ (၅) - ယ့် - ယ့်ꩻ - ယ် - ယ်ꩻ - ယ်း - ယ်ႏ အစုအဗူႏအဲဉ်ထဝ်း (ယ်)ရဲဉ်ႏ (၆) - ဝ့် - ဝ့်ꩻ - ဝ် - ဝ်ꩻ - ဝ်း - ဝ်ႏ အစုအဗူႏအဲဉ်ထဝ်း (ဝ်)ရဲဉ်ႏ။