သမ္မာဒိဋ္ဌိ
"ဗွောင်နယ်သမ္မာဒိဋ္ဌိခရာႏ" ဒိဋ္ဌိကရိုꩻနောဝ်ꩻ- ၁။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ - ထာꩻထီႏမာႏ (ထာꩻယူႏမာႏ) ၂။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ - ထာꩻထီႏမဲဉ်ႏ (ထာꩻယူႏမဲဉ်ႏ) အောဝ်ႏနီမျိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ "မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ-ထာꩻထီႏမာႏ(ထာꩻယူႏမာႏ)"ကရိုꩻနဝ်ꩻ- ဘုရာꩻ ရဟန္တာႏ ပုဂ္ဂိုလ်ႏဒါႏ၊ ပုဂ္ဂိုလ်ႏမျတ်သီးဖုံႏ ကပညတ်၊ ကဟော်ꩻသေꩻခါꩻ တရာꩻမဲဉ်ႏ၊ တရာꩻစွို့ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ နေးတဝ်း၊ ထူႏတဝ်း၊ နေးတောဒျာႏ အမာႏ၊ နေးတောဒျာႏ အတရွို့ꩻ၊ သꩻဗွို့ꩻစွယ်ꩻခြꩻတောဒျာႏ လိုꩻမွိုက်သီး တရာꩻမာႏ၊ အကျင်ꩻမာႏ၊ တဖူꩻမာႏ၊ ထာꩻမာꩻမာႏ၊ ထာꩻဒေါ့ꩻမာႏ၊ ထာꩻကျံႏမာႏ-စတဲင်နုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ "သမ္မာဒိဋ္ဌိ-ထာꩻထီႏမဲဉ်ႏ(ထာꩻယူႏမဲဉ်ႏ)"ကရိုꩻနဝ်ꩻ- ဘုရာꩻ ရဟန္တာႏ ပုဂ္ဂိုလ်ႏဒါႏ၊ ပုဂ္ဂိုလ်ႏမျတ်သီးဖုံႏ ကပညတ်၊ ကဟော်ꩻသေꩻခါꩻ တရာꩻမဲဉ်ႏ၊ တရာꩻစွို့ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ နေးဒျာႏ၊ ထူႏဒျာႏ၊ နေးတဝ်းအမာႏ၊ နေးတောဝ်း အတရွို့ꩻ၊ သꩻဗွို့ꩻစွယ်ꩻခြꩻတောဝ်း လိုꩻမွိုက်သီး တရာꩻမာႏ၊ အကျင်ꩻမာႏ၊ တဖူꩻမာႏ၊ ထာꩻမာꩻမာႏ၊ ထာꩻဒေါ့ꩻမာႏ၊ ထာꩻကျံႏမာႏ-စတဲင်နုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ နမ်း(ကိုႏတဲင်ႏ)တဲ့ နေးထူႏဒျာႏ တရာꩻမဲဉ်ႏ၊ ဝင်ꩻတဲ့ ဝွေꩻထွဉ်ႏနေးထူႏဒျာႏ တရာꩻမဲဉ်ႏ၊ မဉ်ႏသေမဉ်ႏဟွိုန် ဝင်ꩻနေးထူႏတရာꩻမာႏတဲ့ (ဝင်ꩻထာꩻထီႏမဉ်ႏမာႏတဲ့) ဆီꩻခါရဲခါꩻ၊ ဖေႏနေးထူႏတောဝ်း တရာꩻမာႏ၊ နေးထူႏတရာꩻမာႏ၊ (ထာꩻထီႏမာႏ)နုဲင်းနောဝ်ꩻနဝ်ꩻ သꩻရေꩻတဝ်း၊ သဖော်ꩻတူႏတဝ်း၊ နစ်သက်တဝ်း၊ ဟွိုန်ဟောဝ်တဝ်း၊ ကျွိုက်တောဝ်း၊ ပေါႏနေးထူႏတရာꩻမာႏနဝ်ꩻ (ပေါႏထာꩻထီႏမာႏ)နဝ်ꩻ ခံႏဗာႏအပဲစ်နုဲင်းယိုနုဲင်းယို သွဉ်သင်ဆွုံꩻမꩻ ချꩻနားဖေႏဝင်ꩻ စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻတဲ့ ထွာထာꩻထီႏမဲဉ်ႏ (ထွာထာꩻယူႏမဲဉ်ႏ)နောဝ်ꩻသွူ။ ထာꩻထီႏမာႏနောဝ်ꩻ ဟောဝ်တဝ်း၊ ထွာမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ဒုစရဲက်၊ ထွာအကျင်ꩻဟောဝ်တောဝ်း။ ထာꩻထီႏမဲဉ်ႏနောဝ်ꩻ ဟောဝ်၊ ထွာသမ္မာဒိဋ္ဌိ သုစရဲက်၊ ထွာအကျင်ꩻဟောဝ်နောဝ်ꩻသွူ။ "ဟောဝ်တောဝ်းနုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ ဟောဝ်နုဲင်းမုဲင်ꩻ"နဲးတဲင်- ထာꩻထီႏမာႏ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ (၆၂)ပါꩻအကို ကမ္မပထကမျောက် (ကထွာကမ္မပထ)နောဝ်ꩻ- ၁။ နတ္ထိကဒိဋ္ဌိ ၂။ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ ၃။ အကိရိယဒိဋ္ဌိ ယို ၃-ပါꩻသွူ။ "နတ္ထိကဒိဋ္ဌိ"ကရိုꩻနောဝ်ꩻ- "မာꩻကုသိုလ်ႏတဲ့ အကျိုꩻဟောဝ်အဲဉ်ထောဝ်း၊ မာꩻအကုသိုလ်ႏတဲ့ အကျိုꩻကုဲင်အဲဉ်ထဝ်း"ရဲခါꩻအကျိုꩻ(ပယ်ႏထိုꩻအကျိုꩻ)နုဲင်းနောဝ်ꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"နတ္ထိကဒိဋ္ဌိ"နောဝ်ꩻသွူ။ နတ္ထိကဒိဋ္ဌိသား ထာꩻယူႏနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏနုဲင်းယို- "ကဖေႏလူႏ၊ ဖေႏတန်ꩻဒါႏ ဒါႏန (စေႏတနာႏ)နောဝ်ꩻ အကျိုꩻအဲဉ်ထောဝ်း၊ ကလောင်ꩻကတင်ႏ ဆေ့ꩻဆေ့ꩻအာအာနဝ်ꩻတဲ့ အကျိုꩻအဲဉ်ထဝ်း၊ မာꩻစွဉ်ႏ ကုသိုလ်ႏ (ထာꩻဟဝ်)တဲ့ အကျိုꩻအဲဉ်ထောဝ်း၊ မာꩻစွဉ်ႏအကုသိုလ်ႏ (ထာꩻကုဲင်)တဲ့ အပဲစ်အဲဉ်ထဝ်း၊ အောဝ်ႏဘဝယိုတဲ့ ထွူဘဝယိုလွုမ်ꩻ၊ တလွေꩻကွုတ်ထဲင်းတဝ်း၊ ဘဝငါကရိုꩻနောဝ်ꩻ အဲဉ်ထောဝ်း၊ လွူးမွိုးတဲ့ အကျိုꩻအဲဉ်ထဝ်း၊ လွူးဖါတဲ့ အကျိုꩻအဲဉ်ထဝ်း၊ လူꩻဗြဟ္မာႏကရိုꩻနောဝ်ꩻ အဲဉ်ထဝ်း၊ ထီႏလောကယိုခါ၊ ထီႏငါလွေꩻလောကသူꩻတဲင် ကဟော်ꩻဒေါ့ꩻနွောင်ꩻဒါႏ ပုဂ္ဂိုလ်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻ အဲဉ်ထောဝ်း၊ ကဖြွမ်းလွောင်ႏဗူႏလို့ဝင်ꩻ ရဟန်ꩻပုဏ္ဏာꩻသီးဖုံႏ ကကံကျင်ꩻဟဝ်ဟဝ်ဒါႏဒါႏသား အဲဉ်ထဝ်း"ထာꩻယူႏအောဝ်ႏစတဲင်နုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ "အဟေတုကဒိဋ္ဌိ"ကရိုꩻနောဝ်ꩻ- သတ္တဝါႏသီးဖုံႏ ကယပ်ꩻကဒုက္ခဗာႏနဝ်ꩻ အကျောင်ꩻအဲဉ်ထောဝ်း၊ သတ္တဝါႏသီးဖုံႏ ကကြောင်းစင်၊ ကချမ်ꩻသာႏဗာႏနောဝ်ꩻတဲ့ အကျောင်ꩻအဲဉ်ထဝ်း၊ ပယ်ႏထိုꩻအကျောင်ꩻ (အကျိုꩻ)နုဲင်းနောဝ်ꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"အဟေတုကဒိဋ္ဌိ"နောဝ်ꩻသွူ။ အဟေတုကဒိဋ္ဌိသား ထာꩻယူႏနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏနုဲင်းယို- "သတ္တဝါႏ(လူꩻလိုဗြဟ္မာႏ)သီးဖုံႏ ကယပ်ꩻကဒုက္ခ၊ ကပင်ႏပန်ႏဗာႏဖုံႏနောဝ်ꩻ အကျောင်ꩻအဲဉ်ထောဝ်း၊ ကွပ်အကုသိုလ်ႏ မွေးတဝ်း၊ အကုသိုလ်ႏမာꩻထွာ မွေးတောဝ်း၊ သတ္တဝါႏ (လူꩻလိုꩻဗျဟ္မာႏ)သီးဖုံႏ ကကြောင်းစင်၊ ကချမ်ꩻသာႏဗာႏဖုံႏနောဝ်ꩻတဲ့ အကျောင်ꩻအဲဉ်ထောဝ်း၊ ကွပ်ကုသိုလ်ႏမွေးတောဝ်း၊ ကုသိုလ်ႏမာꩻထွာ မွေးတောဝ်း"ထာꩻယူႏအောဝ်ႏစတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ "အကိရိယဒိဋ္ဌိ"ကရိုꩻနောဝ်ꩻ- "မာꩻစွဉ်ႏကုသိုလ်ႏတဲ့နောဝ်ꩻ၊ မာꩻစွဉ်ႏ အကုသိုလ်ႏတဲ့နဝ်ꩻ တွမ်ႏတမာꩻတဝ်းနဝ်ꩻ ပီပီဝင်ꩻ"ပယ်ႏထိုꩻ ကုသိုလ်ႏကံႏ၊ အကုသိုလ်ႏကံႏနုဲင်းနောဝ်ꩻနဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"အကိရိယဒိဋ္ဌိ"နောဝ်ꩻသွူ။ အကိရိယဒိဋ္ဌိသား ထာꩻယူႏနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏနုဲင်းယို- "မာꩻစွဉ်ႏကုသိုလ်ႏတဲ့ တွမ်ႏတမာꩻတောဝ်းနဝ်ꩻ ပီပီဝင်ꩻ၊ (မာꩻစွဉ်ႏကုသိုလ်ႏတဲ့ တထူꩻချာꩻတောဝ်း တမုဲင်ꩻမုဲင်ꩻ) နမ်း(ကိုႏတဲင်ႏ) မာꩻစွဉ်ႏကုသိုလ်ႏတဲ့နောဝ်ꩻ၊ ထွဉ်ႏဝင်ꩻမာꩻစွဉ်ႏ ကုသိုလ်ႏတဲ့နောဝ်ꩻ တွမ်ႏတမာꩻဗာႏတောဝ်း ကုသိုလ်ႏနောဝ်ꩻ ပီပီဝင်ꩻ (တထူꩻချာꩻတဝ်းတမုဲင်ꩻမုဲင်ꩻ) နမ်း(ကိုႏတဲင်ႏ) မာꩻသီဝင်ꩻသက်တဲ့နဝ်ꩻ၊ ထွဉ်ႏဝင်ꩻမာꩻသီဝင်ꩻသက်တဲ့နဝ်ꩻ တွမ်ႏတမာꩻဗာႏတဝ်း အကုသိုလ်ႏနောဝ်ꩻ ပီပီဝင်ꩻ၊ (တထူꩻချာꩻတဝ်းတမုဲင်ꩻမုဲင်ꩻ)၊ မာꩻစွဉ်ႏဒါႏန သီလ ဘာႏဝနာႏတဲ့ တထွာတောဝ်း ကုသိုလ်ႏ၊ မာꩻစွဉ်ႏ ပါဏာတိပါတ၊ အဒိန္နာဒါန (မာꩻသီဝင်ꩻသက်၊ ထူႏတခွန်ꩻဝင်ꩻထာꩻ)စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻတဲ့ တထွာတောဝ်း အကုသိုလ်ႏ"ထာꩻယူႏအောဝ်ႏ စတဲင်နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻထာꩻယူႏနုဲင်းယို၊ လိုꩻထာꩻထီႏနုဲင်းယိုဖုံႏနောဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ လိုꩻထာꩻယူႏမာႏ၊ ထွာဒျာႏ လိုꩻထာꩻထီႏမာႏတန်တဲင် အကုသိုလ်ႏတရာꩻ အောဝ်ႏပွါꩻစွဉ်ႏတိက်ꩻတိက်ꩻတွော့ꩻ လိုꩻစားနောဝ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ တွိုႏဘဝငါသူꩻ အီႏတွိုႏလွေꩻဗာႏ အပါယ်ႏခမ်းနောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻ ထာꩻထီႏမာႏ (ထာꩻယူႏမာႏ)နောဝ်ꩻ ဟောဝ်တောဝ်းနောဝ်ꩻသွူ။ ထာꩻထီႏမဲဉ်ႏ (ထာꩻယူႏမဲဉ်ႏ)သားနောဝ်ꩻ "မာꩻကုသိုလ်ႏတဲ့ အကျိုꩻဟောဝ်အောဝ်ႏ၊ မာꩻအကုသိုလ်ႏတဲ့ အကျိုꩻကုဲင်အဝ်ႏ"ပယ်ႏထိုꩻတောဝ်း အကျိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻ၊ လူꩻလိုꩻဗြဟ္မာႏ သတ္တဝါႏသီးဖုံႏ ကယပ်ꩻကဒုက္ခဗာႏနဝ်ꩻ အကျောင်ꩻအဝ်ႏ၊ ကွပ်အကုသိုလ်ႏမာꩻထွာ။ လူꩻလိုꩻဗြဟ္မာႏ သတ္တဝါႏသီးဖုံႏ ကကြောင်းစင်၊ ကချမ်ꩻသာႏဗာႏဖုံႏနောဝ်ꩻတဲ့ အကျောင်ꩻအဝ်ႏ၊ ကွပ်ကုသိုလ်ႏမာꩻထွာ၊ မာꩻဒါႏနသီႏလ ဘာႏဝနာႏ(မာꩻကုသိုလ်ႏ)တဲ့ ထွာကုသိုလ်ႏ။ မာꩻသီဝင်ꩻသက်၊ ထူႏတခွန်ꩻဝင်ꩻထာꩻ စတဲင်(မာꩻအကုသိုလ်ႏ)နဝ်ꩻတဲ့ ထွာအကုသိုလ်ႏ၊ ယွုမ်းအံႏဒျာႏ ကုသိုလ်ႏကံႏ' အကုသိုလ်ႏကံႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻထာꩻယူႏနုဲင်းယို၊ လိုꩻထာꩻထီႏနုဲင်းယိုဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏလိုꩻထာꩻယူႏမဲဉ်ႏ၊ ထွာဒျာႏ လိုꩻထာꩻထီႏမဲဉ်ႏတဲင် ကုသိုလ်ႏတရာꩻ အောဝ်ႏပွါꩻစွည်ႏတိက်ꩻတိက်ꩻတွော့ꩻ လိုꩻစားနဝ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ တွိုႏဘဝငါသူꩻ အီႏတွိုႏလွေꩻဗာႏ ဘဝဟောဝ်ဘဝဒါႏနောဝ်ꩻသွူ။ နောဝ်ꩻလွုမ်ꩻတကာႏတဝ်း ကွပ်ထာꩻထီႏမဲဉ်ႏ (ထာꩻယူႏမဲဉ်ႏ)တဲင် ကခံႏစာꩻဗာႏ အကျိုꩻဖုံႏနောဝ်ꩻ- ၁။ လင်ꩻထဲ့ဗာႏတောဝ်းငါးရုဲင်ꩻ ၂။ လွေꩻထွာဗာႏတောဝ်း တိရစ္ဆာန်ႏ ၃။ လွေꩻထွာဗာႏတောဝ်း ပိတ္တာႏ ၄။ လွေꩻထွာဗာႏတောဝ်း အသူႏရကာယ်ႏ ၅။ တွိုႏထင်ႏဗာႏ လူꩻအခမ်း ၆။ ပယ်ႏထိုꩻနွောင်ꩻ မိစ္ဆာႏဒိဋ္ဌိ ၇။ ထွာနွောင်ꩻ အရိယာႏ ၈။ လွစ်ထန်ႏထိုꩻလꩻ ဝွဋ်ဒုက္ခ-စတဲင်နုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။ ကွပ်နောဝ်ꩻမꩻ ထာꩻထီႏမဲဉ်ႏ (ထာꩻယူႏမဲဉ်ႏ)နောဝ်ꩻ ဟောဝ်ငါႏ မရေႏမရာႏနောဝ်ꩻသွူ။ "မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ အင်္ဂါႏ ၂-ပါꩻ" (ထာꩻထီႏမာႏ အချက် ၂-ချက်) ၁။ ထာꩻမာႏတန်ဒျာႏရင်ꩻရင်ꩻ ၂။ ထာꩻမာႏတန်နောဝ်ꩻ မတ်တောဒျာႏထာꩻမဲဉ်ႏ ကဗျာ - ထာꩻယူႏမစွို့ꩻ - တရွို့ꩻလွဉ်ꩻမာႏ နုဲင်းနဝ်ꩻမာꩻမွိုန်း - မဉ်ႏယွိုန်းနောဝ်ꩻရာꩻ အကျင်ꩻဟဝ်မျတ် - စွုမ်ႏဇာတ်ချမ်ꩻသာႏ ထာꩻဟောဝ်ဒါႏ - မာꩻဒျာႏ ယံငါငါ။ ကဗျာယို မဉ်ႏပြန်ႏငေါဝ်းရိုꩻရိုꩻနောဝ်ꩻ- ထာꩻယူႏ တစွို့ꩻတောဝ်း၊ ထာꩻယူႏတရွို့ꩻ၊ ထာꩻယူႏလွဉ်ꩻ၊ ထာꩻယူႏမာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻနဝ်ꩻ တွမ်ႏမာꩻမွိုန်း၊ မဉ်ႏယွိုန်းထိုꩻနဝ်ꩻ ထွာအကျင်ꩻဟောဝ်၊ ထွာအကျင်ꩻမျတ်၊ (ကွပ်အကျင်ꩻဟဝ်၊ အကျင်ꩻမျတ်တဲင်) ချမ်ꩻသာႏဗာႏ စွုမ်ႏဇာတ်ဇာတ် စွုမ်ႏပန်ပန်၊ ထာꩻမာꩻဟောဝ် ထာꩻမာꩻဒါႏမျိုꩻနောဝ်ꩻတဲ့ သေကျိုꩻစာꩻမာꩻဒျာႏတဲင် ယံလွေꩻတငါငါစွဉ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ သုစရဲက် အပါꩻတဆီယို မဉ်ႏခွယ်ꩻနေး တွမ်ႏကံႏသွံပါꩻနဝ်ꩻ ၁။ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိ ၂။ အဒိန္နာဒါနာ ဝေရမဏိ ၃။ ကာမေသုမိစ္ဆာစာရာ ဝေရမဏိ ယိုသွံပါꩻနောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ "ကာယကံႏသွံပါꩻ"(နမ်းထာꩻမာꩻသွံစွိုး)။ ၁။ မုသာဝါဒါ ဝေရမဏိ ၂။ ပိသုဏဝါစာ ဝေရမဏိ ၃။ ဖရုသဝါစာ ဝေရမဏိ ၄။ သမ္ဖပ္ပလာပါ ဝေရမဏိ ယိုလစ်ꩻပါꩻနောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"ဝစီႏကံႏလစ်ꩻပါꩻ"(ဖြောင်းထာꩻဒေါ့ꩻလစ်ꩻစွိုး)။ ၁။ အနဘိဇ္ဈာ ၂။ အဗျာပါဒ ၃။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ယိုသွံပါꩻနောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ"မနော်ꩻကံႏသွံပါꩻ"(သꩻထာꩻကျံႏသွံစွိုး)။ ကာယကံႏသွံပါꩻ၊ ဝစီႏကံႏလစ်ꩻပါꩻ၊ မနော်ꩻကံႏသွံပါꩻ၊ စုစုပေါင်ꩻ သုစရဲက် အောဝ်ႏအပါꩻတဆီနောဝ်ꩻသွူ။[၁][၂]