သွဉ်လွူꩻဖက်ဒရယ်

• ၁။ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ သမဲင်ꩻဗꩻလိတ်ချွုတ် ကမ္ဘာႏကျောႏလိတ်ချုပ်ယိုနောဝ်ꩻ ဖေႏကထွာလွဉ်ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ သမ္မတမန်းခမ်းတဲင် မန်း၊ ဖြောဝ်ꩻ၊ ပအိုဝ်ႏ၊ ချင်ꩻ၊ ခင်၊ ပလောင်လိုꩻမျိုꩻ အကဲႏအတန်ဖုံႏ သဘော်ꩻတူႏတဲမ်းထွို့ꩻငီꩻဝင်ꩻ ပင်ႏလုံလိတ်ချုပ် ဝေင်ꩻပင်ႏလုံကို အွိုးနောဝ်ꩻခါကာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ပွိုးတမုဲင်ꩻ သဘော်ꩻဗွိုန်တဲမ်းထွို့ꩻငီꩻဝင်ꩻစူမုဲင် ကွပ်ပွိုးဖက်ဒရယ် (Federal)ပြည်ထောင်စု၊ ဖြောဝ်ꩻခမ်း၊ ခင်ခမ်း၊ ချင်ꩻခမ်းဖုံႏ ရွမ်းဗူႏထွူဝင်ꩻတဲင် အီႏတယ်ႏဆို့ꩻလွေꩻငီꩻဝင်ꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ တနယ်ꩻမဉ်ႏဒေါ့ꩻဗာႏနောဝ်ꩻ တယ်ႏဆို့ꩻငီꩻဝင်ꩻ (Federal)ခမ်းအရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ တဲမ်းထွို့ꩻလွေꩻစူမုဲင် ပင်ႏလုံလိတ်ချုပ်ကိုတဲင် တဲမ်းထွို့ꩻသွုပ်လွေꩻယင်း ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏနောဝ်ꩻသွူ။

အယံတွင်ꩻနောဝ်ꩻခါကာႏလ ကွပ်ပွိုးစွဉ်ႏ လိုꩻမျိုꩻပေႏ ဖြောဝ်ꩻ၊ ခင်၊ ချင်ꩻ၊ ပအိုဝ်ႏ၊ ပလောင်ဖုံႏနောဝ်ꩻ လိုꩻဒါႏလိတ်ဒါႏလုဲင်ꩻ၊ သေနာႏဥပဒေႏပညာႏဖုံႏယို ဆေ့ꩻခြေားတဲင် (ဦးရွှေအိုး ကတဲမ်းသေꩻဒါႏ လိတ်အုပ် "မပြိုကွဲနိုင်သောပြည်ထောင်စု"လိတ်နိဒါန်း)ကိုနောဝ်ꩻ "နီကတဲမ်းထွို့ꩻသေꩻခါꩻဒါႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယိုနောဝ်ꩻ ၁၉၄၈-ဗာႏ၊ ကထွိုင်ႏကေႏညာႏလွေꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏသမ္မတမန်းခမ်းယို လꩻလွေꩻလဲဉ်း လွတ်လပ်ရေꩻ(လွစ်တခြင်)ထွူနောဝ်ꩻ ကသေနာႏလွေꩻ၊ ကထွို့ꩻလွေꩻဒါႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏစနစ်ယို ထွာလွေꩻလဲဉ်း ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ အတုအယောင်ႏတန်ဒျာႏ၊ အစဲစ်အမဲဉ်ႏ တမွေးတောဝ်းနောဝ်ꩻ ကွဲးသေနာႏလွေꩻ တလဲင်ႏတစိꩻစိꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ၁၉၄၆-ဗာႏ၊ ထွို့ꩻဗူႏလွေꩻ ရှမ်းပြည်လွတ်လပ်ရေးအဖွဲ့ချုပ်(ရ-ပ-လ)အကဲႏအတန် လိုꩻယွဲးအာႏရင်ꩻအွဉ်ဟို ပုဂ္ဂိုလ်ႏဖုံႏနောဝ်ꩻတဲ့ စဲင်းစဲင်းနဲင်းနဲင်း သေနာႏထွꩻလွဉ်ꩻလို့တောဝ်းနောဝ်ꩻမꩻ ထွူလဲဉ်းမꩻ ကွဲလꩻနောင်ႏတ၊ ထဲ့ဆုဲင်ꩻလို့ထိုꩻလဲဉ်းနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

• ၂။ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ကတဲမ်းထွို့ꩻဒါႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏကထွာဒါႏ ပညာႏဗွေႏ ဖေႏအကျံႏဉာဏ်ႏ ဥပဒေႏပညာႏ အကဲႏအတန် ဦးချန်ထွန်းနောဝ်ꩻ ရိုꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻ- "ကတဲမ်းထွို့ꩻခါꩻမူနောဝ်ꩻ ထွာဒျာႏခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (ဖက်ဒရယ်စနစ်)ရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻတဲ့ ကထွိုင်ႏထူႏဖောႏလွေꩻ အနမ်းအခြုံနောဝ်ꩻ ထွာတောဒျာႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (Federal)ဖက်ဒရယ်စနစ် တမွေးတောဝ်း၊ ခမ်းတဖြုံႏစီႏ (တစ်ပြည်ထောင်စု Unitary)စနစ်နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ သွူတကာႏတောဝ်း ခမ်းနယ်ႏဆဲင်ႏရာꩻ ဖေႏအကျံႏဉာဏ်ႏ ဥပဒေႏအကဲႏအတန် ဦးမြင့်သိန်းတဲ့ ရိုꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻ "ကွပ်ပွိုးဝွေꩻတဲ့ ထာꩻသေတရာꩻ၊ ထာꩻယူႏထာꩻတွေꩻ အရန်းတထွꩻတောဝ်းတဲင် ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယိုနောဝ်ꩻ လိုꩻမျိုꩻစု၊ လိုꩻမျိုꩻပေႏအတွက်တာႏ နစ်နာႏမွေးစွဉ်ႏထာꩻ"အရိုꩻဒေါ့ꩻသေꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

ကွပ်ပွိုးစွဉ်ႏ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (ဖက်ဒရယ်)ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏ အခေႏခံႏဥပဒေႏယို အစဲစ်အမဲဉ်ႏတမွေးတောဝ်း၊ ထွာတောဒျာႏ အတုအယောင်ႏနောဝ်ꩻမꩻ မန်းလိုꩻမျိုꩻတွမ်ႏလိုꩻမျိုꩻပေႏပေါင်ꩻစုဖုံႏ ဗꩻတွိုႏဟန်ႏသနီꩻ ပျဿနာႏဖုံႏ အောဝ်ႏနေလွဝင်ꩻနောဝ်ꩻ ကွပ်ပွိုး ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

ကွပ်ပွိုးနုဲင်းနောဝ်ꩻတဲင် ၁၉၆၁-ဗာႏ၊ လာဇန်နဝါရီ(၂၄)နီꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏမန်းခမ်းထွို့ꩻဗူႏပွုံႏ အခေႏခံႏဥပဒေႏမွဉ်းဖျင်ခွိုန်ꩻချာကောႏမတီႏ (ဖြောဝ်ꩻခမ်း)ယို မာꩻလွေꩻပွယ်ꩻမော့ꩻခွဲ အွဉ်ႏထွော့ချက်ဖုံႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ဖေႏကလꩻခွိုန်ꩻချာ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (Federal)စဲစ်စဲစ်နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ မွဉ်းဖျင်ခွိုန်ꩻချာကောႏမတီႏယိုနောဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻခေါင်းဆောင်တန် ဝွန်ႏတန်ဦးလှဖေနောဝ်ꩻ ထွာလွေꩻတွယ်ꩻဖက်အွဉ်အကိုရေꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

• ၃။ ကွပ်ပွိုးစွဉ်ႏ မန်းခမ်းပျဿနာႏယို နောဝ်ꩻခါကာႏလ "အထျꩻယို လွေꩻငီႏငါ၊ အနာထန်ႏကုံႏကဲင်ႏ"တဲင် ဗꩻတွိုႏဟန်ႏသနီꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (Federal)စဲစ်စဲစ်မန်ႏမန်ႏယို အောဝ်ႏအွိုးမုဲင်ꩻ သေထွꩻလွဉ်တောဝ်းဒွုမ်နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ တွိုႏလွေꩻ ၁၉၆၂-ဗာႏ၊ မတ်လာ(၂)နီꩻနောဝ်ꩻ စဲ့ꩻဖဲ့ꩻအတန်သွတ်ꩻ ဗိုလ်ချုပ်ကြီးနေဝင်းနောဝ်ꩻ သမ်းသေနာႏလုဲင်ႏဒျာႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (ဖက်ဒရယ်)ယိုနောဝ်ꩻ မာꩻပꩻခမ်း၊ မာꩻပꩻထီ၊ ဖလီထန်ႏခေါ်တန်ဒျာႏတဲင် နေးထူႏတွမ်ႏစဲ့ꩻအာႏဏာႏ ထူႏသိမ်ꩻခန်းဒျာႏ ခမ်းထီအာႏဏာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ တယ်ႏဆို့ꩻလွေꩻ မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်ပါတီခေတ်နောဝ်ꩻခါနောဝ်ꩻ ဒေါ့ꩻထန်ႏငါ "ဖက်ဒရယ်"အခရာႏ တလꩻတောဝ်းလာꩻလာꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်ပွိုးလိုꩻမျိုꩻပေႏပေါင်ꩻစုယို အဖဲ့ꩻပေါင်ꩻစွုမ်ႏ စီꩻပွာꩻရေꩻ၊ ခမ်းအရေꩻ၊ ထီအရေꩻ၊ ပညာႏရေꩻစတဲင်နုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏ အာႏပေႏနောဝ်ꩻမꩻ ဗꩻတွိုႏဟန်ႏသနီꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ(ဖက်ဒရယ်စနစ်)ယို အစဲစ်အမန်ႏတလꩻထွာတောဝ်းနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ၁၉၇၄-ဗာႏ၊ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏကိုနောဝ်ꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (ဖက်ဒရယ်စနစ်)ယို ပါထဲင်းတောဝ်းတစိꩻစိꩻ၊ ထွာဒျာႏအာႏဏာႏဗွေႏစနစ်တန်နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ၁၉၈၇-ဗာႏကာႏလ ခမ်းကိုထီဖူꩻ ညိမ်ꩻချံꩻရေꩻအဲဉ်ထောဝ်း၊ စီꩻပွာꩻရေꩻ၊ ပညာႏရေꩻ၊ ခြွိုင်ႏသန်ꩻရေꩻ၊ ခမ်းရေꩻထီရေꩻ ထဲ့ဖွိုႏလို့တဲင် ပျဿနာႏပေါင်ꩻစွုမ်ႏ ဖြေႏသျင်ꩻနွောင်ꩻဒွုမ်တဲင် ဦးနေဝင်းယို ဝွေꩻနမ်းတွမ်ႏဝွေꩻနမ်း ချꩻလင်ꩻထိုꩻဗာႏ ဝွေꩻရာထူး/တာႏဝွန်ႏဖုံႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

• ၄။ မဉ်ႏထွားခွိုန်ꩻချာ သမဲင်ꩻဒင်ႏသေꩻလိတ်စောင်ႏ လိတ်အုပ်ဖုံႏအလꩻ ကွပ်စွဉ်ႏတသေတောဝ်းဒျာႏမွေးမွေးနဲ့၊ အောဝ်ႏသေဒျာႏတွော့ꩻ ထူႏသွုံꩻဒျာႏ မဟာႏလိုꩻမျိုꩻတန်ဝါႏဒနဲ့ တဖြာꩻဖြာꩻ တသေထွꩻတောဝ်းနောဝ်ꩻသွူ။ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ကမ္ဘာႏကျောႏ ပင်ႏလုံလိတ်ချုပ်ယိုနောဝ်ꩻ အခေႏခံႏတဲမ်းထွို့ꩻဒျာႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (ဖက်ဒရယ်)တွမ်ႏ ဒီမိုကရေစီ (Democracy)အောဝ်ႏ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယို ကထွိုင်ႏဖောႏလွေꩻ အနမ်းအခြုံနောဝ်ꩻ တမဲဉ်ႏသော့ꩻတောဝ်း တွမ်ႏလိတ်ချုပ်ကိုနောဝ်ꩻသွူ။

တွိုႏယင်း ၂၀၀၈-ဗာႏ၊ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏ အခေႏခံႏဥဒေႏယို အမဉ်ꩻနောဝ်ꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (ဖက်ဒရယ်)အောဝ်ႏပါရိုꩻကီလဲ့ မဉ်ႏလွူꩻလွေꩻစဲင်းစဲင်းနောဝ်ꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (ဖက်ဒရယ်) အင်္ဂါႏလက္ခဏာႏ တဗွေကွို့ꩻတောဝ်း၊ ခမ်းထီအာႏဏာႏယို ဗဟိုႏအစိုႏရ အဗွေတဗာႏ ခွုမ်သဲဉ်ꩻထိုꩻလို့ဒျာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ထွာထိုꩻဒျာႏ ဗဟိုႏခွုမ်သဲဉ်ꩻမုꩻ (Centralize)စနစ်တန်နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ မဉ်ႏထွားမွေး ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (ဖက်ဒရယ်)စဲစ်စဲစ်နောဝ်ꩻ ဗဟိုႏခွုမ်သဲဉ်ꩻမုꩻ (Centralize)လင်ꩻတဲင် အာႏဏာႏကဆဲင်ႏတွမ်ႏအမျာꩻ (ဥပမာႏ-ကာႏကွယ်ႏရေꩻ၊ ခမ်းထန်ႏအရေꩻ၊ ရွဉ်တောင်ꩻကိစ္စနုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏသွူ။) အာႏဏာႏကအောဝ်ႏကုဲင်ဒါႏဖုံႏနောဝ်ꩻ ဒေသန္တရအစိုႏရ၊ ခမ်းနယ်ႏအစိုႏရယို ခွုမ်သဲဉ်ꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ကွဲတွော့ꩻ ယထွောင်းထွောင်းနောဝ်ꩻ ခွုမ်စံႏငီꩻဝင်ꩻအာႏဏာႏ (Conurrent Powers)နောဝ်ꩻတဲ့ အောဝ်ႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ နောဝ်ꩻထွူတကာႏတောဝ်း ကအောဝ်ႏကုဲင်ဒါႏ အာႏဏာႏတွမ်ႏအခွင်ꩻအရေꩻ (Residuary Powers)ဖုံႏယိုနောဝ်ꩻ အပ်လွေꩻဗာႏဒျာႏ ခမ်းနယ်ႏအစိုႏရဖုံႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

• ၅။ နောဝ်ꩻမꩻ အနာႏဂတ်ယိုမာꩻတငါ ကအီႏထောင်လွေꩻခမ်းအရေꩻ၊ ထီအရေꩻ တယ်ႏထောင်ႏခမ်းထီယိုနောဝ်ꩻ အခေႏခံႏ(အထျꩻ)ယို အွဉ်ႏလွေꩻ ဒီမိုကရေစီထွုံꩻနယ်ꩻတဲင် ဒီမိုကရေစီအရသာႏကရိုꩻဒါႏ-
  • (၁) ကိုယ်ပိုင်ပြဌာန်းခွင့် (နီယိုတွမ်ႏနီ အခွင်ꩻအရေꩻယိုလꩻဗာႏ)
  • (၂) မိမိကံကြမ္မာ မိမိဖန်တီးခွင့် (နီဘဝယို နီတယ်ႏဆို့ꩻခွိုန်ꩻချာလꩻဗာႏ) အအဲဉ်ႏသဘော်ꩻ အရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ပွိုးတမုဲင်ꩻ ကမဲဉ်လꩻဗာႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (ဖက်ဒရယ်)ယိုနောဝ်ꩻ-
  • (၁) ပထဝီဝင်အနေအထား ခြားနားမှု (အုံအောဝ်ႏဟံႏယာႏ၊ ထီယာႏ၊ တဗွိုန်ပီတောဝ်း)
  • (၂) နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး အကျိုးမတူညီမှု (ခမ်းထီရေꩻ၊ စီꩻပွာꩻရေꩻ အကျိုꩻခံႏစာꩻဝင်ꩻ ဗွိုန်ပီတောဝ်း)
  • (၃) လူမျိုးရေး ကွဲပြားခြားနားမှု (လိုꩻမျိုꩻစုဖုံႏ တဗွိုန်ပီတောဝ်း)စတဲင် အကျောင်ꩻခရာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏအောဝ်ႏတဲင် မဲဉ်လꩻလွေꩻခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (ဖက်ဒရယ်) ဒီမိုကရေစီစနစ်နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

နောဝ်ꩻမꩻ ခွိုꩻဆွိုက်တသာပအိုဝ်ႏလိုꩻယွဲး မူႏခိုစွုမ်ႏဖြာꩻ ဟောဝ်သေနာႏလွူꩻလွေꩻခန်း ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီနစ်နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

သွဉ်လွူꩻဖက်ဒရယ်(နီ)

• ၁။ လိုꩻမျိုꩻတမျိုꩻ မဲ့ငါဂွုဏ်ႏသိက္ခာႏ တန်ႏဖိုꩻဖေႏကအောဝ်ႏနောဝ်ꩻ ကထွာလိုꩻမျိုꩻနောဝ်ꩻ ကျိုꩻစာꩻချာမꩻလꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ဘုရာꩻဟော်ꩻသေꩻခါꩻ "အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နာထော"ပါဠိငေါဝ်းနောဝ်ꩻအလꩻ နီနမ်းယို မဉ်ႏမဲဉ်တရေꩻနောဝ်ꩻ နီနမ်းယိုတွမ်ႏနီနမ်း မဉ်ႏမွဉ်းဖျင်ချာနောဝ်ꩻမꩻ တရေꩻလꩻနွောင်ꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ကွပ်ပွိုးနုဲင်းနောဝ်ꩻမꩻ ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻအရေꩻအရာႏ ကားကအောဝ်ႏ နီပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻယို တာႏဝွန်ႏထူႏခွိုန်ꩻချာနောဝ်ꩻမꩻ အီႏလꩻနွောင်ꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

တဖဲ့ꩻပါꩻလိုꩻမျိုꩻအီႏလွဉ်မာꩻ၊ အီႏလွဉ်ထူႏတာႏဝွန်ႏ ခွုမ်စံႏကိုနောဝ်ꩻ အီႏအောဝ်ႏဗာႏ တနပ်တောတောဝ်းနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ နောဝ်ꩻမꩻ ပုထုဇဉ်ႏလိုꩻသီး ထာꩻသေတရာꩻအလꩻ ပါꩻမုဲင်ꩻပိုလဲ့ ပါꩻမုဲင်ꩻမဉ်ဟဲ့ꩻမောင်ႏမောင်ႏ၊ ပါꩻမုဲင်ꩻထီကောင်ႏလဲ့ ပါꩻမုဲင်ꩻရိုꩻအငေါဝ်နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ဗွိုန်ပီနုဲင်းနောဝ်ꩻနေနေ ခမ်းရေꩻထီရေꩻ ပြောင်ꩻလုဲင်ႏမုꩻအလꩻ ပြောင်ꩻလုဲင်ႏလွဉ်သွူ ဖက်ဒရယ်စနစ်နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ဖက်ဒရယ်ငေါဝ်းယိုနောဝ်ꩻ အောဝ်ႏဒျာႏဂရလက်တင်ဘာႏသာႏလိုꩻမျိုꩻတပြက်ꩻသာꩻ ဝေါဟာရငေါဝ်းငွါဒျာႏတဲင် ငေါဝ်းယိုနောဝ်ꩻ ထွာဒျာႏခမ်းပေါင်ꩻဗူႏကိုကအောဝ်ႏအုံဒါႏ လိုꩻမျိုꩻပေါင်ꩻစွုမ်ႏ ထွာဒျာႏငေါဝ်းထူႏလွူးတန်ဒျာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ကွဲတွော့ꩻ ငေါဝ်းယိုတငွါနောဝ်ꩻ ဖွင်ꩻအရသာႏ ဖြဲ့ꩻအဓိပ္ပါယ်ႏလꩻအာတန်ဒျာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ဖူးဝေးမန်းကတဲမ်းဒါႏနောဝ်ꩻ (ဖက်ဒရယ်ဆိုသည်မှာ ကိုယ်ပိုင်ပြဌာန်းခွင့်၊ မိမိကံကြမ္မာ မိမိဖန်တီးခွင့်) အဒွေါင်ႏအအဲဉ်ႏ ဖြဲ့ꩻသေꩻခါꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻအစွိုꩻ (PNO)အင်းရွယ်ႏချက်နောဝ်ꩻတဲ့ ဗွိုန်ပီဖက်ဒရယ် အဓိပ္ပါယ်ႏနုဲင်းနောဝ်ꩻတဲင် ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻယိုတဲ့ လိုꩻမျိုꩻဂွုဏ်ႏသိက္ခာႏ ဗွေပြဲ့ꩻစွုမ်ႏ လိုꩻတမျိုꩻနောဝ်ꩻမꩻ နီလိုꩻမျိုꩻတွမ်ႏနီယို နီမဉ်ႏထိန်ꩻတီချာဒျာႏ၊ နီလိုꩻမျိုꩻဘဝယိုတွမ်ႏ နီလိုꩻမျိုꩻဒျာႏ နီမိဉ်တယ်ႏဆို့ꩻချာဒျာႏ ဆန္ဒအဗွေတဗာႏ အောဝ်ႏဒျာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

• ၂။ ကွပ်ပွိုးစွဉ်ႏ နီလိုꩻမျိုꩻဆန္ဒယို တွမ်ႏနီလိုꩻမျိုꩻဘဝ ဖေႏကထွာတထပ်ချင်ႏနောဝ်ꩻ တာႏဝွန်ႏအောဝ်ႏဒင်ႏလဲဉ်း ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻစွုမ်ႏဖြာꩻအလောင်းနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ မန်းခမ်းအကိုယို နီပအိုဝ်ႏကအီႏလꩻဗာႏ ခမ်းရေꩻထီရေꩻ အခွင်ꩻအရေꩻတစွိုးစွိုး တမျိုꩻမျိုꩻယို အနီꩻအရင်ꩻ ပလို့ꩻဗာႏ ဖေႏဗာႏအာငါႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻ အကဲႏအတန် အွဉ်ဆꩻငါကထွာဒါႏ သထွုံႏပေႏခမ်းဗွေႏ စဝ်းဖါခွန်စီ ကမဲဉ်လꩻဒါႏ ဒီမိုကရေစီနောဝ်ꩻ သက်သေႏအထျꩻ သေထွꩻဗာႏနုဲင်းမုဲင်ꩻကရိုꩻနောဝ်ꩻ ဝွေꩻဖြားကတဲမ်းသေꩻခါꩻဒါႏ (၁၉၃၅-ခုနစ်ရေး ရှမ်းပြည်အမှားတော်ပုံ)လိတ်အုပ်ကိုနောဝ်ꩻ အစဲင်းတဗာႏ သေထွꩻဗာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

ဖြောဝ်ꩻခမ်းယို မဉ်ႏပေါင်ꩻစိန်ႏစွော့ꩻဗာႏ မန်းခမ်းနောဝ်ꩻ ပေါင်ꩻဒျာႏတွမ်ႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏပွုံႏစံႏသွူတကာႏတောဝ်း ခမ်းကိုနမ်းတခြင် သꩻတခြင် မာꩻပဲင်ႏခွင်ꩻဖေႏကအောဝ်ႏ အရိုꩻခါꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ပအိုဝ်ႏစွိုးခွိုꩻအကဲႏအတန် အွဉ်ဆꩻငါ ဝွန်ႏတန်ဦးလှဖေနောဝ်ꩻ (၁၉၆၁-၁၉၄၇)ခုနစ် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေပြင်ဆင်ရေး (ယာယီ)ကြိုးကိုင်ကောင်မတီ)ကိုနောဝ်ꩻ စဝ်းဖါးတွမ်ႏဖြောဝ်ꩻခမ်းလူထုအကဲႏအတန် ဒင်ႏမျောက်လွေꩻ (တွယ်ꩻဖက်အွဉ်အကိုရေꩻ)နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

ပွယ်ꩻမော့ꩻခွဲး (အစီꩻအဝွေꩻ)နောဝ်ꩻ မာꩻလွေꩻစားမြုံရိပ်သာ တောင်ႏကီꩻဟိုတယ်ကိုနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ အောဝ်ႏပွယ်ꩻမော့ꩻခွဲးကိုနောဝ်ꩻ ကွီလွေꩻဒီမိုကရေစီ ဖက်ဒရယ်ယံကလꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီစနစ်ယို ဖေႏကထွာ ဖေႏကလꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏစဲစ်စဲစ်ရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻတဲင် ဒင်ႏပျꩻလွေꩻဝွန်ႏတန်ချုပ်ဦးနု (ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီ)အစိုႏရထျꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်စွဉ်ႏ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယို တဗွိုန်ပီတောဝ်း ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏစနစ် (Federalism)ထွာတောဒျာႏ ခမ်းတဖြုံႏ (Unitary)စနစ်တန်ဒျာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ဥပဒေႏပညာႏသျင်ႏ ဦးချန်ထွန်းရိုꩻခါꩻနုဲင်းယို "မူအလꩻ ကတဲမ်းထွို့ꩻခါနောဝ်ꩻ တဲမ်းထွို့ꩻဒျာႏခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (Federalism)စနစ် ကွဲတွော့ꩻ ကထွိုင်ႏထူႏသွုံꩻခွုမ်စံႏမွေးနောဝ်ꩻ ထွာဒျာႏခမ်းတဖြုံႏစနစ် (Unitary)တဲင် ဖက်ဒရယ် (Federal)ပွုံႏ တထွာလွဉ်တောဝ်း၊ ဗဟိုႏခွုမ်သဲဉ်ꩻမုꩻအာထဲင်း ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏကိုကအောဝ်ႏဒါႏ လိုꩻမျိုꩻပေါင်ꩻစွုမ်ႏခမ်း(ဟံႏနယ်ႏ)ကအောဝ်ႏထွူသားတဲ့နောဝ်ꩻ၊ တအောဝ်ႏတောဝ်းဒွိုန်းသားတဲ့နောဝ်ꩻ ၁၉၄၇-ဗာႏနေင်ႏ ပင်ႏလုံလိတ်ချုပ်အတွိုင်ꩻ ကအီႏတယ်ႏဆို့ꩻလွေꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (Federalism)ယို အနမ်းအခြုံတဲ့ပေါႏ၊ (Federalism)စနယ်ယို ယံအောင်ႏလꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ခမ်း၊ ဟံႏနယ်ႏ တအဲဉ်ထောဝ်းလိုꩻမျိုꩻစုယိုနောဝ်ꩻ မဉ်ႏအောဝ်ႏစွူစွူဗော့ꩻဒျာႏ (တစ်ပြည်ထောင် Unitary ခမ်းတဖြုံႏ)စနစ်အကိုယိုနောဝ်ꩻ လိုꩻမျိုꩻစုအာႏပေႏသားယို လွူးလင်ꩻခါ ကပါလွဉ်ဒါႏ နီလိုꩻအခွင်ꩻအရေꩻ တသွိုန်တန်ႏတူႏရေꩻ၊ နီနမ်းတွမ်ႏနီနမ်း မွဉ်းဖျင်ချာခွိုန်ꩻဖေႏကလꩻ၊ စွိုးခွိုꩻလိုꩻမျိုꩻ၊ ဘာႏသာႏ၊ သာႏသနာႏ၊ ငေါဝ်းငွါ၊ ကွဉ်ကꩻ၊ ထွုံꩻစံႏဓလေ့ꩻ ဖေႏကလွစ်ထိုꩻမား တာႏဝွန်ႏထူႏခွုမ်စံႏခွိုန်ꩻချာဖေႏကလꩻ၊ လိုꩻမျိုꩻတန်ဝါႏဒ ဖေႏကလွစ်နွို့လꩻနောဝ်ꩻ ဖက်ဒရယ်စနစ်ယိုနောဝ်ꩻမꩻ ထူႏတာႏဝွန်ႏနွောင်ꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

• ၃။ ကလဲဉ်းခိုႏချာ မဟာမစာႏ ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻယို ကောအွဉ်ဟို ကောသွဉ် ကောဒေါ့ꩻဆေ့ꩻခြောတဲင် ၁၉၄၇-ဗာႏ ကတဲမ်းထွို့ꩻဒါႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏဥပဒေႏ ဖောႏထန်ႏလွေꩻ အနမ်းအခြုံ အစွိုꩻကိုနောဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏယို တပါသော့ꩻတောဝ်းတဲင် ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏထွို့ꩻဗူႏပွုံႏ အခေႏခံႏဥဒပေႏယို ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻအကျိုꩻတွက်တာႏ တစွိုးတမျိုꩻ တပါသော့ꩻတောဝ်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ဖေဖော်ဝါရီလာ(၁၂)နီꩻ လိုꩻမျိုꩻစုကအောဝ်ႏအုံဒါႏ ကောင်ရွေꩻလောင်းတွမ်ႏ ထာꩻပြင်ႏကိုကအောဝ်ႏအုံဒါႏ မန်းလိုꩻမျိုꩻအကဲႏအတန် ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းသီး တဲမ်းထွို့ꩻစူမုဲင် ထူႏငီꩻဝင်ꩻလွတ်လပ်ရေꩻ အင်္ဂလိပ်(ကုလာꩻဗွာ)ထျꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

ကောင်ရွေꩻလောင်းလိုꩻမျိုꩻစုကိုနောဝ်ꩻ ဖြောဝ်ꩻခမ်းပဒေႏသရာဇ် ကောင်စီအစွိုꩻကိုကပါဒါႏ သထွုံႏပေႏဟံႏနယ်ႏ ဗွေႏစောဝ်းစဝ်းဖါးခွန်စီယို ခြွိုင်ႏသန်ꩻရေꩻဟောဝ်တောဝ်းတဲင် ဝွေꩻဖြား(ကိုယ်ႏစာꩻ)နမ်းခြောင်ꩻတင် ဦးဖြူယိုနောဝ်ꩻ တဲမ်းထွို့ꩻလွေꩻဖေႏစူမုဲင် ကမ္ဘာႏကျောႏ ပင်ႏလုံလိတ်ချွုတ်ကိုနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

• ၄။ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယို မဉ်ႏခြပ်နပ်သွုံꩻသပ်ချာနောဝ်ꩻ ဟံႏနယ်ႏကအောဝ်ႏထွူလဲဉ်း လိုꩻမျိုꩻစုနောဝ်ꩻတဲ့ (ကိုယ်ပိုင်ပြဌာန်းခွင့်)နမ်းယိုတွမ်ႏနမ်း အုပ်ချုပ်ခွိုန်ꩻချာ အာႏဏာႏအဗွေတဗာႏ တလꩻတောဝ်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (Federal)မူအလꩻ တဲမ်းထွို့ꩻသေꩻခါꩻရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻ ကထွိုင်ႏခွုမ်စံႏမွေး အထျꩻအထောင်ꩻသူꩻနောဝ်ꩻ ထွာဒျာႏခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ အောဝ်ႏခမ်းတဖြုံႏစနစ် (Unitary)တန်ဒျာႏနောဝ်ꩻသွူ။

အာႏဏာႏယို အောဝ်ႏသော့ꩻအာဒျာႏ ဗဟိုႏအစိုႏရစူကိုနောဝ်ꩻသွူ၊ ခမ်းနယ်ႏအစိုႏရကိုနောဝ်ꩻ မာꩻပဲင်ႏခွင်ꩻ၊ လꩻပဲင်ႏခွင်ꩻတအောဝ်ႏတောဝ်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ကွပ်ပွိုးနုဲင်းနောဝ်ꩻမꩻ ဝွန်ႏတန်ချွုတ်ဦးနု အစိုႏရပါလီမန်ဒီမိုကရေစီစိုးနောဝ်ꩻ ဖြောဝ်ꩻခမ်းနဲင်ႏငံႏရေꩻသား ဦးထွန်းမြင့်(တောင်ကြီး)၊ ဦးတင်ဧ၊ ဦးရွှေအုံး(ညောင်ရွှေ) ဝွေꩻသီးကတဲမ်းသေꩻလိတ်အုပ်၊ လိတ်လာႏ မဉ်ႏထွားခွိုန်ꩻချာနောဝ်ꩻ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ပင်ႏလုံလိတ်ချုပ်ယို တွမ်ႏ ၁၉၄၇-ဗာႏ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏထွို့ꩻဗူႏပွုံႏ အခေႏဥပဒေႏယိုအလောင်းနောဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးကထွိုင်ႏသေထွꩻစဲင်းနောဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးသꩻကို ကေႏနပ်လွေꩻ၊ နစ်သက်လွေꩻ တအဲဉ်ထောဝ်း၊ မန်းမဟာႏလိုꩻမျိုꩻတန်ယို လဲဉ်အံႏလꩻလဲဉ်းဝွေꩻသီးကရိုꩻနောဝ်ꩻ နောင်ႏတတရာꩻ လꩻဆုဲင်ꩻထာꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယို မဉ်ႏမွဉ်းဖျင်နောဝ်ꩻ လꩻတောဝ်းတမွေးတောဝ်း အောဝ်ႏလꩻဒျာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ နေးထူႏတွမ်ႏ လွတ်တောႏအမတ်သွံပွန်း နီပွန်းမဉ်ႏလွို မဉ်ႏဖေႏလွေꩻဆန္ဒ မဉ်ႏထောက်ခံႏနောဝ်ꩻ မွဉ်းဖျင်ခွိုန်ꩻချာ အောဝ်ႏလꩻဒျာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ နေးထူႏတွမ်ႏတခမ်းလွုမ်း ဆန္ဒမဲဖေႏသင်ꩻကအောဝ်ႏဒါႏ ခမ်းသားမွိုးဖါတထာႏဝလွို ဆန္ဒဖေႏခရာႏ၊ ထောက်ခံႏခရာႏ တလိုႏတောဝ်းနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ အကျောင်ꩻခရာႏခရာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏတဲင် ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယိုနောဝ်ꩻ မွဉ်းဖျင်ခွိုန်ꩻချာ အယိုꩻငါႏ၊ အယပ်ꩻလွဉ်ꩻငါႏ တမွေးတောဝ်းနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏထွို့ꩻဗူႏပွုံႏ အခေႏခံႏဥပဒေႏကိုနောဝ်ꩻ သင်ꩻရာꩻလိုꩻမျိုꩻအလွောက်ꩻ လိုꩻမျိုꩻဂွုဏ်ႏအင်္ဂါႏလက္ခဏာႏ ကဗွေပြဲ့ꩻစွုမ်ႏဒါႏနောဝ်ꩻ ဟံႏနယ်ႏ၊ ထီနယ်ႏ၊ ခမ်းနယ်ႏတသာ တယ်ႏဆို့ꩻဖေါႏထန်ႏလꩻဗာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻ အွဉ်ႏထွော့သေꩻခါꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻ တအဲဉ်ထောဝ်းတဲင် ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီစနစ်ယိုနောတ်ꩻ တယ်ႏ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ စက်တင်ဘာလာ(၂၄)နီꩻ ထူႏအတီႏတဲင် ကထူႏသွုံꩻလွေꩻနောဝ်ꩻ တယ်ႏ ၁၉၄၈-ဗာႏ၊ ဇန်နဝါရီလာ(၄)နီꩻ ဗꩻတွိုႏစွဉ်ႏ ၁၉၆၂-ဗာႏ၊ မတ်လာ(၂)နီꩻ၊ ညလွေꩻနေင်ႏပေါင်ꩻ (၁၄)နေင်ႏပုဲင်(၂)လာ (တဆီလစ်ꩻနေင်ႏပုဲင်နိလာ)နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

• ၅။ ၁၉၆၂-ဗာႏ၊ မတ်လာ(၂)နီꩻ ဗိုလ်ချုပ်တန်နေဝင်း ထူႏသိမ်ꩻလွေꩻ ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ မန်းခမ်းသမ္မတနဲင်ႏငံႏတောႏအာႏဏာႏတဲင် ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီစနစ်တဲ့ ပꩻပြင်ꩻကုဲင်လင်ꩻထိုꩻခန်းဒျာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ထွူနောဝ်ꩻ ဦးနေဝင်းတဲ့ တယ်ႏဆို့ꩻလွေꩻခန်းဒျာႏ (မြန်မာ့ဆိုရှယ်လစ်လမ်းစဉ်ပါတီ)တစ်ပါတီစနစ်နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

တပါတီစနစ်ကရိုꩻယိုနောဝ်ꩻ ဒေါ့ꩻယိုꩻယိုꩻ ရိုꩻဒွေါင်ႏဒွေါင်ႏ အာႏဏာႏယို အောဝ်ႏသော့ꩻဒျာႏ လိုꩻတဖြာꩻအစူကိုတဲင် ဖက်ဒရယ်ဒီမိုကရေစီ ထာꩻယူႏ၊ ထာꩻတွေꩻ၊ ထာꩻမာꩻဖုံႏ လို့လို့စင်စင် ထိုꩻမားလိုစွဉ်ႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ နောဝ်ꩻထွူ ဦးနေဝင်းယိုနောဝ်ꩻ ၁၉၇၄-ဗာႏ၊ တဲမ်းထွို့ꩻလွေꩻယင်း ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏဆိုရှယ်လစ် သမ္မတမန်းခမ်းနဲင်ႏငံႏတောႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏတသာနောဝ်ꩻသွူ၊ ဥပဒေႏနောဝ်ꩻကို မဉ်ႏထွားလွူꩻစဲင်းစဲင်းနောဝ်ꩻ ခမ်းဟံႏနယ်ႏတသာ တယ်ႏဆို့ꩻထဲင်းယင်း အခွင်ꩻတအဲဉ်ထောဝ်း၊ မဉ်ႏမွဉ်းဖျင်ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏ အခေႏခံႏဥပဒေႏယိုနောဝ်ꩻ ယပ်ꩻခုဲင်ႏထဲင်း ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏ အခေႏခံႏဥပဒေႏနောဝ်ꩻသွူ။ မွဉ်းဖျင်ဝွေꩻယိုနောဝ်ꩻ ခမ်းသားလွတ်တောႏလို့လို့စင်စင်အကို (၇၅-%)ရျာꩻခေါင်ꩻ မဉ်ႏသဖော်ꩻတူႏနောဝ်ꩻမꩻ ထွူတကာႏတောဝ်း တခမ်းလွုမ်း ဆန္ဒမဲဖေႏခွင်ꩻ ကအောဝ်ႏဒါႏ လိုꩻအဖြာꩻပေါင်ꩻ တထာႏဝလွို မဉ်ႏထောက်ခံႏနောဝ်ꩻမꩻ မွဉ်းဖျင်ခွင်ꩻလꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ နောဝ်ꩻမꩻ ၁၉၄၇-ဗာႏ၊ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယိုလဲ့ မွဉ်းဖျင်ဆုဲင်ꩻ အယပ်ꩻအခုဲင်ႏ အောဝ်ႏအာငါႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ကွပ်ပွိုးနုဲင်းနောတ်ꩻမꩻ ၁၉၇၄-ဗာႏ၊ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယိုနောဝ်ꩻ အဗွေတဗာႏ ဗဟိုႏခွုမ်သဲဉ်ꩻလို့ဒျာႏတဲင် ထွာဒျာႏအာႏဏာႏဗွေႏစနစ်၊ တပါတီနစ်တဲင် ချံꩻသာႏဗော့ꩻဒျာႏပါꩻတစွိုꩻ၊ ပါꩻတခွိုꩻ၊ တွိုႏခမ်းထီနောဝ်ꩻ ထွာလွေꩻစွဉ်ႏဒျာႏ အခြေားသွတ်ꩻ၊ အကေန်ꩻသွတ်ꩻခမ်းထီနောဝ်ꩻမꩻ ၁၉၈၈-ဗာႏ၊ ဩဂုတ်လာ(၈)နီꩻနောဝ်ꩻ ပျꩻလွေꩻဆန္ဒတခမ်းလွုမ်းတဲင် ၁၉၇၄-ဗာႏနေင်ႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏ အခေႏခံႏဥပဒေႏယို သွတ်ꩻထွူလို့ နိဂုံးချုပ်လွေꩻထိုꩻဗာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ နောဝ်ꩻမꩻ ဝွေꩻအသက်တန်ꩻနောဝ်ꩻ အုံလွေꩻဗာႏ (၁၄)နေင်ႏဒျာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

• ၆။ ၁၉၇၄-ဗာႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယို အဲဉ်ထောဝ်းဒွုမ်တဲင် နိုင်ငံတောငြိမ်ဝပ်ပိပြားမှုတည်ဆောက်ရေးအဖွဲ့ (န-ဝ-တ)အစိုႏရနောဝ်ꩻ တယ်ႏစ ၁၉၉၃-ဗာႏ၊ ဇန်နဝါရီလာ(၉)နီꩻ ဗꩻတွိုႏ ၂၀၀၈-ဗာႏ၊ မေလာ(၁၀)နီꩻ အောဝ်ႏစွိုးခွိုꩻညီႏလာႏခံႏယို တဲမ်းထွို့ꩻလွေꩻယင်း ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ အောဝ်ႏ ၂၀၀၈-ဗာႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏအကို ပုဒ်မ(၅၆)အလꩻ ဖြောဝ်ꩻခမ်းကိုကအောဝ်ႏဒါႏ ဝေင်ꩻနယ်ႏဟိုပုံꩻ၊ ဝေင်ꩻနယ်ႏသီႏသဲင်ႏ၊ ဝေင်ꩻနယ်ႏပင်လောင်ꩻ ယို(၃)ဝေင်ꩻနယ်ႏနောဝ်ꩻ အွဉ်ႏထွော့ဖေႏ ပအိုဝ်ႏနမ်းပဲင်ႏအုပ်ချွုတ်ခွင်ꩻလꩻဒေႏသနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

ပအိုဝ်ႏလွုမ်ꩻတကာႏတောဝ်း ဝ၊ နာဂ၊ ပလောင်း၊ ဓနုလိုꩻမျိုꩻဖုံႏတဲ့ ၂၀၀၈-ဗာႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယို အွဉ်ႏထွော့လွေꩻဖေႏ နမ်းပဲင်ႏအုပ်ချွုတ်ခွင်ꩻလꩻဒေႏသတွမ်ႏ တွိုင်ႏအရန်းနုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏသွူ၊ ပွိုးနောဝ်ꩻမꩻ ပအိုဝ်ႏအတာႏ ၂၀၀၈-ဗာႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယိုတဲင် လိုꩻမျိုꩻ ခမ်းအဲဉ်ထောဝ်း၊ ထီအဲဉ်ထောဝ်း၊ ဘဝမဲ့ငါပေႏ၊ တရေႏလင်ꩻဗာႏ နေင်ႏပေါင်ꩻတရေင်လွို၊ ယိုခါနောတ်ꩻ ဘဝတဗွိုန်ပီတောဝ်းဒွိုန်း ခမ်းဟံႏနယ်ႏ အောတ်ႏလိုꩻမျိုꩻဘဝရိုꩻကီလဲ့ လိုꩻမျိုꩻဂွုဏ်ႏသိက္ခာႏ အီႏထဲ့ဖွိုႏဗာႏ၊ မဲ့ငါအီႏပေႏဗာႏ နုဲင်းကလဲဉ်းခိုႏချာနောဝ်ꩻ အဲဉ်ထောဝ်းဒွုမ် နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်ပွိုးနောဝ်ꩻမꩻ လိုꩻမျိုꩻအလောင်ႏအလင်တွက်တာႏ ထွာတသီႏခါႏရိုꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻတဲ့ ပအိုဝ်ႏလိုꩻမျိုꩻအတာႏ အရသာႏနွိုးယွထာနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ဖက်ဒရယ်လက္ခဏာႏ၊ ဖက်ဒရယ်အရသာႏ အောဝ်ႏပါဒျာႏရိုꩻကီလဲ့ အောဝ်ႏဗဟိုႏယို အွဉ်ႏယွမ်ꩻလင်ꩻ (Decentralize)ဖေႏစနစ်တန်ဒျာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ခမ်းနယ်ႏကအောဝ်ႏထွူဒါႏ လိုꩻမျိုꩻဖုံႏနောဝ်ꩻ မဲဉ်လꩻထွူစွဉ်ႏ ဖက်ဒရယ်စဲစ်စဲစ်နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ မဲဉ်လꩻဖက်ဒရယ်တဲ့ သယ်ꩻခံႏတရာꩻ အွဉ်ႏတန်တန်မꩻလꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ပွိုးတမုဲင်ꩻ ၂၀၀၈-ဗာႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယိုနောဝ်ꩻ မွဉ်းဖျင်ဆုဲင်ꩻ အယပ်ꩻအခုဲင်ႏအောဝ်ႏအာငါႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

• ၇။ မဉ်ႏမွဉ်းဖျင် ၂၀၀၈-ဗာႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယိုနောဝ်ꩻ မွဉ်းဖျင်လွေꩻဗာႏ တွမ်ႏအချက်(၃)ချက်နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။
  • (၁) ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏလွတ်တောႏနမ်းခြောင်ꩻတင် လို့လို့စင်စင် (၇၅-%)ရျာꩻခေါင်ꩻ သဘော်ꩻတူႏ ထောက်ခံႏလွေꩻဗာႏ။
  • (၂) တခမ်းလွုမ်းဆန္ဒမဲးဖေႏခွင်ꩻ ကအောဝ်ႏဒါႏ ခမ်းသားလိုꩻအမျာꩻ တထာႏဝလွိုယို ထောက်ခံႏလွေꩻဗာႏတွမ်ႏဆန္ဒမဲ။
  • (၃) စဲ့ꩻဖဲ့ꩻဆဲင်ႏရာꩻ စဲ့ꩻတပ်မတောႏ လွတ်တောႏနမ်းခြောင်ꩻတင် (၂၅-%)ရျာꩻခေါင်ꩻအကိုနောဝ်ꩻ အဆေꩻသွတ်ꩻတဖြာꩻ မဉ်ႏဖေႏဆန္ဒထောက်ခံႏလွေꩻမꩻ မွဉ်းဖျင်နွောင်ꩻနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

ကထွူလွေꩻလဲဉ်းဒါႏ ၁၉၄၇-ဗာႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏ၊ ၁၉၇၄-ဗာႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏ နီဗာႏယို မွဉ်းဖျင်လွေꩻ တယပ်ꩻခုဲင်ႏထွꩻတောဝ်း ၂၀၀၈-ဗာႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥဒေႏ သွဉ်လွူꩻသေထွꩻဗာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ၊ ၁၉၄၇-ဗာႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယိုနောဝ်ꩻ ဖေႏကထူႏလꩻအီ လွစ်တခြင်ရေꩻတဲင် တဲမ်းထွို့ꩻလွေꩻဗာႏ မွိုင်မွိုင်ကြွိုင်ကြွိုင်တွော့ꩻ တဗွေကွို့ꩻလꩻတောဝ်း၊ တပြဲ့ꩻစွုမ်ႏလꩻတောဝ်းကရိုꩻနောဝ်ꩻတဲ့ ကောင်ရွေꩻလောင်း ကအောဝ်ႏအုံဒါႏ လိုꩻမျိုꩻဆေ့ꩻဖုံႏ နစ်သက်လို့တောဝ်း၊ ကျွိုက်လို့တောဝ်း ကထွာဗာႏနုဲင်းနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ ပညာႏသွဉ်ထူႏဗာႏအာႏဆေ့ꩻတဲင် ထာꩻသေတရာꩻဗွေကွို့ꩻတောဝ်းတဖဲ့ꩻ၊ ကွပ်ယွုမ်းယိုꩻထိုꩻ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းတဖဲ့ꩻ အထျꩻအောဝ်ႏဒျာႏ လꩻလွေꩻလွစ်တခြင်ဒျာႏ၊ မဉ်ႏအောဝ်ႏလိုႏမဲ့ꩻ ဖျင်ဆုဲင်ꩻဆုဲင်ꩻ ယွုမ်းယိုꩻဗော့ꩻဒျာႏ ခမ်းရေꩻထီရေꩻသားနုဲင်းနောဝ်ꩻတဖဲ့ꩻတဲင် ဗꩻတွိုႏဟန်ႏသနီꩻ ထာꩻဆာရောႏဂါႏ ဖေႏတသီႏတဗာႏတောဝ်းဒွုမ်နုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။

တွိုႏ ၁၉၇၄-ဗာႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယိုနောဝ်ꩻ လွစ်တခြင်ထွူမꩻ တဲမ်းထွို့ꩻသွူတကာႏတောဝ်း ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီစနစ်တဗာႏတဲ့ ကျောက်ꩻကာႏထွူလွေꩻလဲဉ်းရိုꩻကီလဲ့ အာႏဏာႏဗွေႏစနစ် တပါတီလိုꩻတဖြာꩻခွုမ်စံႏစနစ်တဲင် ခမ်းပေါင်ꩻဗူႏ (Federal)စနစ်ယို တထွာလွဉ်တောဝ်းတဲင် ခမ်းကိုပျဿနာႏယိန်းအာလွဉ်၊ ခံႏထွာလွေꩻဗာႏ အခြေားကေန်ꩻသွတ်ꩻခမ်းနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ၂၀၀၈-ဗာႏ ထွို့ꩻဗူႏပွုံႏအခေႏခံႏဥပဒေႏယိုလဲ့ မွဉ်းဖျင်ဆုဲင်ꩻ အယပ်ꩻသွတ်ꩻထွူတကာႏတောဝ်း ခမ်းကိုပျဿနာႏစင်ကြောင်းအီ တထွာနွောင်ꩻတဝ်းဒွိုန်းနုဲင်းနောဝ်ꩻသွူ။