ခွန်အိုး
နီသွဉ်းသီးပအိုဝ်ႏ ခွန်အိုး ကအဝ်ႏသထုံႏတန် ကထွိုင်ႏထင်ႏသဲင်ꩻထင်ꩻလွဉ် ခမ်းကောင်နဝ်ꩻ အဝ်ႏတဖူးဝေးဝင်ꩻလစ်ꩻ၊ စဝ်းဖါး (ခွန်အိုႏ၊ ခွန်ကုံႏရ၊ ခွန်လွန်ႏ၊ ခွန်လေား) ခွန်မောင်ႏသာႏ(ခွန်လေားပို) စဝ်းဖါခွန်အိုးတွမ်ႏ အဖူးခို ခွန်လွန်ႏနဝ်ꩻ တွမ်ႏအလိုꩻစွိုꩻအာ ဖျော်သဲင်ꩻသီႏသဲင်ႏတန်တဲင် ချꩻခန်းစခန်ꩻနောဝ်ꩻကို၊ သီသဲင်မွူးတန် အဝ်ႏတမွူးရိုꩻနုဲင်းနဝ်ꩻမꩻ ဖန်ခန်းဒုံမဉ်ꩻ "သီႏသဲင်ႏတန်ဒုံ"။ စဝ်းဖါခွန်အိုးလဲ့ ထွိုင်ႏလꩻနီသွံနေင်ႏ ဝွေႏဖန်ႏချက်သူꩻ တပေါႏတနꩻတဝ်းလဲ့ (ခွန်အိုး)တွမ်ႏအဖူး ခွန်လွန်ႏ ခွန်ခိုဗင်ႏတဖူးဝေး တွမ်ႏခွိုꩻနွယ်ႏ ယင်ဟူးယင်ဟန်ႏ၊ အုံကုဲင်ချာ ယင်ဟူးယင်ဟန်ႏတဲင် ခီႏထင်ꩻသဲင်ꩻလွယ်ပွတ်ꩻ၊ သဲင်ꩻတဲႏတလာꩻလာꩻယင်း လွယ်ပွတ်ꩻတဲင် ခွန်ခိုဗင်ႏသီး တဖူးဝေးတွမ်ႏ ခွန်ခွိုꩻနွယ်ႏဖုံႏ တွိုင်ႏပင်ႏဝင်ꩻ ဖန်ခန်းဒျာႏ သထုံႏပေႏနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏနဝ်ꩻမာꩻငါ ဆို့ꩻခန်းလမ်းပါႏ၊ မာꩻခန်းဟော်ဟင်း ခွန်ခိုဗင်ႏ စိုꩻခန်းခမ်း၊ စိုꩻခန်းထီ၊ ခင်ႏယမ်းခန်းဟမ်ႏထွူ ဖျော်လင်ꩻညောင်ႏကွိုင်ꩻ၊ တွို့ꩻတွို့ꩻလင်ꩻ ပင်စုံ၊ မာနောဝ်တဲင် ပြန်ႏသဲင်ꩻချာယင်း လွယ်ပွတ်ꩻသထုံႏပေႏဝေင်ꩻ၊ ခွန်ခိုဗင်ႏခွန်အိုး အုပ်စိုꩻခမ်း လꩻနီသွံနေင်ႏ၊ လိုꩻလဲ့ တောႏလမ်းခန်းဒျာႏအမာ လိုꩻမူႏပင်စုံ၊ အမဉ်ꩻ (နင်ꩻဒုံး)နဝ်ꩻထွူလဲ့ လောႏကဓံႏကရိုꩻဒါႏ (သွံနေင်ႏဝင်ꩻနီ) မဟာႏဒေႏဝီႏ (နင်ꩻဒုံး) လွူးလင်ꩻခန်းအပို (ခွန်လော)တွမ်ႏ (ခွန်စိန်ႏ) ပိုခိုရတနာႏသွူ။
ခွန်အိုးယိုနဝ်ꩻ လွူးဖွါꩻလင်ꩻ သက္ကရာဇ် (၁၁၉၁)ဗာႏ၊ သက်လꩻ (၃၃)နေင်ႏခိန်ႏနဝ်ꩻ ထွာလွေꩻစခွန်၊ ခွန်အိုးသီးဖါ ခွန်ကုံႏရနဝ်ꩻ ကီႏညိုႏမွေးစွဉ်ႏ ရတနာႏသိုမ်ပါꩻ၊ အဝ်ႏလွေꩻကီႏညိုႏဝုဲင်ႏဘုရာꩻ ကအဝ်ႏဒါႏညောင်ႏရွီႏဝေင်ꩻနယ်ႏကို မွေႏတောႏဘုရာꩻကက္ကူႏအတွင်ꩻ လွေꩻလယ်ꩻထိုꩻနဝ်ꩻကိုတဲင် အမုခ်လဲ့ အဝ်ႏတငါဗာႏကက္ကူႏနဝ်ꩻသွူ။ စောက်ꩻဖါးညောင်ႏရွီႏ ဆာစောမောင်နဝ်ꩻ ထီႏဖွီထင်းပေႏ ခွန်အိုးတဲင် တွိုက်ꩻဗာႏလို့ဝင်ꩻ၊ (၁၂၄၇)ဗာႏအတွင်ꩻနဝ်ꩻ အင်္ဂလိပ်သီး သိမ်ꩻထိုꩻလꩻခန်းဒျာႏ မန်းခမ်း၊ ကွဲႏတွော့ꩻ စောက်ꩻတနျာႏခမ်းနဝ်ꩻ ထွိုင်ႏတွိုႏ (၁၂၅၀)ဗွေမꩻ ကွပ်ပွိုးသစ္စာႏဖေါက်သားတဖြာꩻအွဉ်နယ်မꩻ ဝွေꩻသီးကွဲးသိမ်ꩻလꩻပါနဝ်ꩻသွူ။ အင်္ဂလိပ်ဖုံႏ တွိုႏထင်ႏလꩻလဲဉ်း ဖြဝ်ꩻခမ်းကရိုꩻလဲ့ ဝွေꩻသီးတသိမ်ꩻနွောင်ꩻတဝ်း၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ခွန်အိုးတွမ်ႏ စောက်ꩻဖါးရောက်ꩻစောက်ꩻစံဝိုင်းနဝ်ꩻ အုံပွေါးတွိုက်ꩻဆွုမ်ႏ ညောင်ႏရွီႏကို ကူကြီးဘုရာꩻတန်ထျꩻ၊ အင်္ဂလိပ်စူခွုမ်ဖုံႏဟဝ်စွဉ်ႏလဲ့ ဝွေꩻသီးတငမ်းတွော့ꩻ တွူႏတရန်ဆွုမ်ႏ၊ ကွဲႏတွော့ꩻ နွောင်ꩻလꩻတဝ်းတဲင် ဆွတ်ချာဖေႏဗာႏယင်းဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ သဲင်ꩻချꩻစခန်ꩻ မွိုင်ꩻသောက်ꩻ၊ ညောင်ႏရွီႏဝေင်ꩻနယ်ႏ၊ တွိုႏ (၁၈၉၄)ဗာႏနဝ်ꩻမꩻ ကွဲးပြောင်ꩻထင်ႏတောင်ႏကီꩻဝေင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏမွိုင်ꩻသောက်ꩻတွင်ꩻနဝ်ꩻ ခွန်အိုးတွမ်ႏ စံဝိုင်းသီး လွေꩻခꩻစောင်ႏ မညမမွိုင်၊ ကွပ်ပွိုးဝွေꩻသီးစူတွော့ꩻ အင်္ဂလိပ်ခြဲ့ꩻနယ်ႏသား ကသီထိုꩻအအောင်နဝ်ꩻ အဝ်ႏဗꩻနေကဟန်ႏသနီꩻ၊ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ ဖြဝ်ꩻခမ်းအကို ငဝ်းလဲင်ꩻတွင်ႏသေꩻစွဉ်ႏ "ပအိုဝ်ႏခွန်အိုး-တောင်ရိုးစံဝိုင်း"နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ဝွေꩻသီးထွိုင်ႏသိမ်ꩻလꩻလို့ ဖြဝ်ꩻခမ်းအခဝ်နဝ်ꩻ ကားစောက်ꩻဖါးဖုံႏယို ဟဲ့ꩻစုထင်ႏလို့တောင်ႏကီꩻဝေင်ꩻ၊ အွဉ်ႏအွꩻသစ္စာႏထီ ဖေႏကခံႏထူႏဝွေꩻသီး ဩဇာႏ(အင်္ဂလိပ်သီးမာꩻနုဲင်းနဝ်ꩻ)၊ နဝ်ꩻထွူမꩻ ဝွေꩻချꩻဖေႏခန်းလမ်းကွက်ꩻ၊ အွဉ်ႏဆို့ꩻဟော် တောင်ႏကီꩻဝေင်ꩻကို၊ ယိုခါ ကအဝ်ႏဟဲ့ꩻဒါႏ "ဟော်ကုန်းရပ်"နဝ်ꩻ ထွာအင်္ဂလိပ်သီး ဖေႏစောက်ꩻဖါးဖြဝ်ꩻခမ်းခဝ်သားဖုံႏနဝ်ꩻသွူ၊ ခွန်အိုးနဝ်ꩻ လꩻတဝ်းဟံႏကွက်ꩻနုဲင်းဝင်ꩻ၊ ပွိုးတမုဲင်ꩻနဲးတဲင် တွူႏတရန်နယ်ႏခြဲ့ꩻသားယို ဝွေꩻတခံႏနောမ်ꩻနွောင်ꩻတဝ်း၊ မဉ်ႏထွာနွောင်ꩻနဝ်ꩻ ဝွေꩻအဝ်ႏမဉ်တွူႏတရန်ချာထဲင်းက၊ ကွပ်နဝ်ꩻခြဲ့ꩻနယ်ႏသားလဲ့ အွဉ်ႏလွစ်ထိုꩻဗော့ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ တွိုႏသက္ကရာဇ် (၁၂၅၃)ဗာႏနေင်ႏကို ခွန်အိုးလယ်ꩻထိုꩻခန်းဒျာႏ၊ ကလယ်ꩻခိန်ႏနဝ်ꩻ တွမ်ႏအမာနင်ꩻဒုံးတဲင် ပို ခွန်လေား၊ ခွန်စိန်ႏ၊ ခွန်လွန်ႏ-အဝ်ႏကုဲင်(၃)ဖြာꩻ၊ ခွန်အိုးနဝ်ꩻ အုံခါႏခါႏလွယ်ပွတ်ꩻ၊ အုံခါႏခါႏသီႏသဲင်ႏ၊ လယ်ႏစီႏရင်ႏဖေႏနုဲင်းနဝ်ꩻ၊ အဖါခွန်ကုံႏရ ကခူႏခါꩻဒါႏ ထီနောင်ဖုံႏယိုလဲ့ မွဉ်းဖျင်ယင်း၊ ဗꩻဟန်ႏသနီꩻ လိုꩻအမျာꩻအဝ်ႏအာႏကွိုꩻလꩻ၊ ဘုရာꩻကောင်လောင်း စေႏတီႏဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာခွန်အိုးသီးဖါဖြား ခွန်ပထီꩻ-တဲႏသေꩻတဲင် ခွန်အိုးစိုးလဲ့ မွဉ်းဖျင်ဟဝ်ယင်းနဝ်ꩻသွူ။ ဘာႏသာႏရေꩻလွုမ်ꩻတကာႏတဝ်း ပညာႏရေꩻ၊ ခြွိုင်ႏသန်ꩻရေꩻစတဲင် လိုꩻမုရေꩻဖုံႏလဲ့ ဖေႏကတိုꩻတက်နဝ်ꩻ အွဉ်ခွုမ်မာꩻပါဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ ခွန်အိုးစိုးနဝ်ꩻ ရဟန်ꩻပညာႏသျင်ႏ၊ လိုꩻပညာႏသျင်ႏဖုံႏ ပေါႏထန်ႏလွဉ်၊ "ကံꩻကောႏကဝ်ႏကွုန်ꩻ၊ ခွပ်ခွုန်ꩻခိန်ႏခါႏ၊ ငမ်းငါႏငေါ်ꩻငယ်ꩻ" တဲမ်းဖေႏကဗျာ ဗွေႏဗိုန်သီႏသဲင်ႏ၊ ဗွေႏဗိုန်နောင်ဟဲင်း၊ ဗွေႏဗိုန်မွိုင်ꩻပျိုꩻစတဲင် ဗွေႏဆရာႏတောႏတန်ဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာခွန်အိုးဆရာႏဖုံႏသွူ၊ ကွပ်ဗွေႏဗိုန်တန်သီးစားနဝ်ꩻ ကေꩻဇူꩻတဲင် ပအိုဝ်ႏလိတ်လုဲင်ꩻလဲ့ ထင်ႏထိုလွဉ်ယင်းတခေတ်ရိုꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ၊ ခွန်အိုးလယ်ꩻထိုꩻလဲဉ်းကီလဲ့ အသꩻရက်ခွိုꩻတွမ်ႏ အကမာꩻဖေႏအမျာꩻအကျိုꩻတာႏ ထာꩻမာꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ဗꩻလွဉ်ဟန်ႏသနီꩻ အဝ်ႏမွန်ဗန်နေကဒွိုန်းဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။
တွမ်ႏပညာႏရှိကရိုꩻဒါႏ နေင်ႏလီꩻလဲ့သဲင်ꩻချာ နေင်ႏတသာ ကွဲးပေါႏပေါႏတဲင် ဗꩻတွိုႏလင်ꩻခန်း (ဗြဟ္မာႏသက္ကရာဇ်-၁၂၄၇)ဗာႏနေင်ႏ၊ (၁၂၄၀)နေင်ႏမာꩻချာတွင်ꩻနဝ်ꩻ အင်္ဂလိပ်ကလာꩻ လွဉ်တွိုက်ꩻမန်းခမ်း၊ နီသွဉ်းသီးခမ်းကောင် အခဝ်နဝ်လဲ့ အဝ်ႏတွိုက်ꩻလွဝင်ꩻနေနေ၊ ထင်ႏတွိုႏယင်း (၁၂၄၇)ဗာႏနေင်ႏမꩻ အင်္ဂလိပ်ကလာꩻ ကွဲးထင်ႏဆွမ်ꩻ (ခွန်ဟော်ခမ်ꩻ)ရန်ႏကုန်ႏ(အလွိုးမန္တလေꩻဒျာႏ) တွမ်ႏသင်္ဘော်ꩻပသာလွေꩻ အင်္ဂလိပ်ခန်းနဝ်ꩻသွူ။ သက္ကရာဇ်(၁၂၃၀)တွင်ꩻနဝ်ꩻ စောက်ꩻဖါးရွီႏ(ဆာစောမောင်) ဖေႏထင်ႏခန်း ပျဿနာႏ (ပအိုဝ်ႏခွန်အိုးထျꩻ) ဝေင်ꩻလွယ်ပွတ်ꩻနဝ်ꩻသွူ၊ ပျဿနာႏနုဲင်းမုဲင်ꩻကရိုꩻနဝ်ꩻ စောက်ꩻဖါးရွီႏ (ဆာစောမောင်)နဝ်ꩻ ထူႏခန်းတောင်ꩻဖွစ်ꩻတသာတဗာႏ သွင်ꩻသော့ꩻတွိုက်လဲ့ ထွဉ်ႏအလိုꩻပသာထင်ႏ စဝ်းဖါးခွန်အိုး ဝေင်ꩻလွယ်ပွတ်ꩻ၊ နီသွဉ်းသီး စဝ်းဖါးခွန်အိုး ကထွိုင်ႏဗွောင်ထွားလဲ့ ထီႏခန်း တောင်ꩻဖွစ်ꩻအဝ်ႏသော့ꩻဗွေ။ စဝ်းဖါးခွန်အိုးလဲ့ ရိုꩻခန်း "နာꩻအီႏဖွစ်ꩻ ခွေခမ်းနဲ့ရိုႏ" နုဲင်းနဝ်ꩻထွူတဲင် တဲ့ꩻလင်ꩻလိုꩻခိုတန်ဆာရုက်လဲ့ သော့ꩻညီꩻချာယင်းတွိုက်ကိုတဲင် ကွဲးပသာချာယင်း စဝ်းဖါးရွီႏ (ဆာစောမောင်ထျꩻနဝ်ꩻထွူ) မညမွိုင် မဟွုင်မနန်ꩻတဲင် စဝ်းဖါးရွီႏ ဆာစောမောင်လဲ့ စုခန်းဒျာႏအစဲ့ꩻအမꩻ ရအီႏနွောင်ꩻလꩻ ခမ်းတဖြုံႏထီတခေါဝ်နောဝ်ꩻသွူ။ အခန်ꩻထင်ႏတွိုႏနုဲင်းနဝ်ꩻလဲ့ နီသွဉ်းသီး စဝ်းဖါးခွန်အိုးလဲ့ စုနုဲင်းနုဲင်းခန်းဒျာႏအစဲ့ꩻ နီသွံရျာꩻတဲင် စဝ်းဖါးခွန်အိုးလဲ့ ငမ်းအစဲ့ꩻစရိပ်လုမ်းတဝ်းတဲင် လင်ꩻကမ်းထိုꩻဗာႏအခမ်း စောက်ꩻဖါးစောက်ꩻတနျာႏထျꩻ၊ အဝ်ႏထီစမ်ႏဖက်ꩻဆꩻကွဉ်ႏနဝ် ဒုံမဉ်ꩻလက်ꩻမွိုင်ꩻ အေင်လာႏ ဟမ်ႏတနျာႏ လွိုင်လဉ် မုဲင်းဖဲင် တက်ꩻဝါးနောဝ်ꩻသွူ။
အတွင်ꩻ(ခေတ်)နောဝ်ꩻတခေတ်နောဝ်ꩻ စဲ့ꩻတွိုက်ꩻ အသုံꩻအနုန်ꩻ အဝ်ႏတနတ်မေႏ (အဒွေါင်ႏအဆွာꩻ)၊ နꩻဆဲင်ဟဝ်၊ သဲင်ဟဝ်ပတ္တမျာꩻ သွင်ꩻစက်ꩻဆဲ့ꩻစူဗောင် မက်ခီးပေါမ်း အူနောင်ခုဲင်း ဂုဏ်ႏတောႏကွတ်ꩻပါꩻ အနုလုံ ပဋိလုံ ထွန်အူ ကဲစ်ꩻအသꩻအင် ကဲစ်ꩻကတောင် တသီႏခမ်ႏအကျိုꩻနဝ်ꩻသွူ။ စဝ်းဖါးရွီႏနဝ်ꩻ သီပေါခွိုꩻ၊ စဝ်းဖါးခွန်အိုးနဝ်ꩻ ခွန်မနုဟာႏခွိုꩻ၊ ဘုန်ꩻကမ်ႏတန်နုဲင်းနုဲင်းဝင်ꩻ၊ မီႏထွားနုဲင်းလိုꩻမျိုꩻအနေႏလဲ့ ရွီႏနယ်ႏအကို ထွူဒျာႏပအိုဝ်ႏကွေႏကွေႏ၊ အမျိုꩻပုန်ႏကန်ႏချာ ပအိုဝ်ႏမွေးတဝ်း၊ စဝ်းဖါးရွီႏလဲ့ အလိုꩻထင်ႏတဲႏတပ် ရွီႏခမ်းကူ ဟမ်ႏသွူꩻဆꩻလကွဉ်ႏ ဘုရာꩻစေႏတီႏတဆူႏ ယားပြင်ꩻ တဲႏထိုꩻအတပ်နဝ်ꩻ မညမမွိုင် စဝ်းဖါးခွန်အိုးလဲ့ တွမ်ႏအဖူး ခွန်လွန်ႏတတပ်၊ ကိုႏရမ်ႏပိုႏတန် ဖောင်ဖါဝရဖြောဝ်ꩻ၊ ဟိန်ကုံႏရကီး ကသဲင်ꩻအုပ် ပင်စုံမော့ꩻနောဝ်ꩻအဖါ တတပ်။ တွမ်ႏစဝ်းဖါးခွန်အိုးလိုꩻစွိုꩻတဲင် အဝ်ႏလွယ်ပွတ်ꩻ လင်ꩻတွို့ꩻထင်ꩻလင်ꩻစွဉ်ႏ လွယ်သမ်သိမ်ꩻဒုံထျꩻထင်ꩻ ဒေါ့ꩻခွေသွဉ်းနုဲင်းနဝ်ꩻ၊ ခွေသွဉ်းအဝ်ႏမာꩻ ဆည်မြောင်းနောင်နမ်းဟူꩻယိုခါ၊ ပအိုဝ်ႏစဲ့ꩻတပ်လဲ့ လင်ꩻခေ့ꩻလင်ꩻနာꩻ၊ ထာꩻလေတဖြီးတဖြဝ်း တွိုက်ꩻထွူစွဉ်ႏဒျာႏ တလဲင်ႏချင်ꩻ၊ တွိုက်ꩻထင်ꩻတွိုက်ꩻထင်ꩻ ဗꩻလင်ꩻဟမ်ႏသွူꩻဆꩻတွို့ꩻထင်ꩻ၊ သေင်ႏရွောင်ခြာလဲ့ ဓိဋ္ဌာန်ႏစွဉ်ႏအငေါဝ်း ရိုꩻနုဲင်းယို- "ခွေဗွန်တံꩻခိုꩻ မဉ်ႏတန်လဲဉ်းနာꩻလဲ့ ခွန်အိုးတနတ်ရာႏ ဖေႏကဗာႏနာꩻ၊ နာꩻကမ်ႏမဉ်ႏတန်လဲဉ်းခွေလဲ့ နာꩻတနတ်ရာႏ ဖေႏကဗာႏခွေ"ရိုꩻထွူတဲင် ဝဲဉ်ထင်ႏအသေ ခꩻစွဉ်ႏတလဲင်ႏချင်ꩻ၊ ပအိုဝ်ႏခွန် တနတ်ရာႏ ဗာႏခန်းစဝ်းဖါးရွီႏကီႏ၊ စဝ်းဖါးခွန်အိုး တနတ်ရာႏ ကထွိုင်ႏဗာႏ စဝ်းဖါးရွီႏကီႏလဲ့ အလိုꩻစဲ့ꩻသား နဲစ်ယွော့အွဉ်ႏဒင်ႏယန်ႏကိုတဲင် ထမ်ႏသဲင်ꩻချာခန်းဝေင်ꩻရွီႏ၊ အဝ်ႏဝေင်ꩻရွီႏ ဒင်ႏလင်ꩻမန်းခမ်း ရန်ႏတကုံႏတဲင် (ယိုနဝ်ꩻ အလွိုးမန္တလေꩻဒျာႏ) လုမ်ꩻလာꩻခန်းအနမ်း အင်္ဂလိပ်တသီႏခန်ꩻနဝ်ꩻထွူ။ နီသွဉ်းသီး စဝ်းဖါးခွန်အိုး တွမ်ႏအစဲ့ꩻစွိုꩻလဲ့ ခꩻဖေါက်ငါငါ လွေꩻငါငါတဲင် ဗꩻတွိုႏလင်ꩻ၊ အဝ်ႏမွိုင်ꩻသောက်ꩻ ကသဲင်ꩻထင်ႏညောင်ႏရွိႏတဖူꩻထျတွို့ꩻ ထျကွောန်ႏတဲင် ဆꩻငါစဲ့ꩻသား တနတ်ငဝ်းလဲ့ တဟွုန်တဝ်းဒွုမ်တဲင် စဝ်းဖါးခွန်အိုး တွမ်ႏအဖူးခို ခွန်လွန်ႏသီးစဲ့ꩻစွိုꩻ တွမ်ႏကိုႏရမ်ႏ ပိုႏဖေါင်ဖါဝရဖြောဝ်ꩻစဲ့ꩻစွိုꩻလဲ့ လယ်ႏသောက်ခန်း ဝေင်ꩻသောင်နီခေါဝ် သွံဖဲ့ꩻတဲင် သဲင်ꩻအုံသော့ꩻ ဝေင်ꩻတလာတဲင် အပ်သေꩻခန်း သမာႏဓိလိုꩻတန်ထွူတဲင် သဲင်ꩻကွဉ်ႏစွဉ်ႏ ဗꩻနောင်ဗွဉ်၊ အုံပဆားခန်း တလာပေႏနဝ်ꩻထွူ၊ စဝ်းဖါးရွီႏစဲ့ꩻသား ကယားဘုရာꩻ ဟမ်ႏသွူꩻနဝ်ꩻလဲ့ အမဉ်ꩻတွင်ႏခန်းဒျာႏ (ဘုရာꩻရန်ႏအောင်ႏ)တွိုႏလဲင်ႏခါနဝ်ꩻသွူ။
နီသွဉ်းသီး စဝ်းဖါးခွန်အိုးသီး စဲ့ꩻသွံစွိုꩻ ဟဲ့ꩻထပ်ယင်း ယဟန်ႏထွူတဲင် ခမ်းလင်ဖုံႏနဝ်ꩻ ခမ်ႏသျော့ꩻဒျာႏ၊ ခမ်ႏပေါင်ꩻဒျာႏ၊ မွိုင်ꩻနုဲင်ꩻခမ်းနောဝ်ꩻ ပေါင်ꩻတဝ်း၊ ခမ်ႏတွိုက်ꩻစွဉ်ႏ ဖေႏလင်ꩻငဝ်းထွူလဲ့ စဝ်းဖါးမွိုင်ꩻနုဲင်ꩻလဲ့ နက်စုစွဉ်ႏအစဲ့ꩻထွူ ပေါႏစွဉ်ႏအခမ်းကူ နမ်းတဘိုဒုံ (မဲသျင်ႏအောင်သီးဖါ အမဉ်ꩻ ပအိန်ႏဟိန်ဒေါ့ꩻနယ် ခွေသွဉ်းတွမ်ႏ ဘုရာꩻကာႏသိန်ꩻ ဟော်ထျꩻ မꩻငီꩻဗာႏလွဝင်ꩻ ထာꩻမာꩻပဒေႏသရာဇ်တွိုက်ꩻပွယ်ꩻတွင်ꩻ) နီသွဉ်းသီး စဝ်းဖါးခွန်အိုး ထွိုင်ႏဟွုန်ငဝ်းနဝ်ꩻလဲ့ ပိုႏတန်ဖေါင်ဖါဝရဖြောဝ်ꩻတွမ်ႏ (ခွန်လွန်ႏ)စဝ်းဖါးခွန်အိုးစဲ့ꩻ စုပေါင်ꩻဝင်ꩻ ခီႏကွဉ်ႏထင်ႏစွဉ်ႏ လꩻနီသွံနီꩻ ခꩻထင်ႏခန်းလွဝင်ꩻ။ စဝ်းဖါးမွိုင်ꩻနုဲင်ꩻစဲ့ꩻလဲ့ ခꩻဆွတ်ခꩻဆွတ် တွိုက်ꩻထင်ႏဗꩻခန်းဒျာႏ ဝေင်ꩻမွိုင်ꩻနုဲင်ꩻတဲင် စဝ်းဖါးမွိုင်ꩻနုဲင်ꩻစဲ့ꩻ ဆွတ်လွင်းလီလာထိုꩻခန်းဒျာႏ၊ ကွပ်စဝ်းဖါးခွန်အိုး တွိုက်ꩻနွောင်ꩻထိုꩻဗာႏ စဝ်းဖါးမွိုင်ꩻနုဲင်ꩻဖြားစိုးကာႏတဲင် တွိုႏလင်ꩻအပိုခို စဝ်းဖါးမွိုင်ꩻနုဲင်ꩻတွမ်ႏအလီꩻ (စောနွဲ)နဝ်ꩻ အလျားစပ်ꩻခန်းဒျာႏ စဝ်းဖါးသထုံႏပေႏ(စဝ်းဖါးခွန်စီ၊ တွိုႏဗꩻလင်ꩻစွဉ်ႏ ပြည်ထောင်ႏစုလွတ်လပ်ရေꩻ အောင်မျင်ႏနေင်ႏတွင်ꩻစွဉ်ႏနဝ်ꩻသွူ။)
ခွန်အိုးဖြားလဲ့ သꩻရောင်းသꩻရေꩻတဲင် ဝွေꩻဗွေႏလဲ့ ဒေါ့ꩻဖေႏအလိုႏ စာႏရေꩻမူꩻမတ် "ခွေကတွိုက်ꩻ ဟမ်ႏနယ်ႏယိုနဝ်ꩻ ဗꩻလꩻဒျာႏ ပိုလီꩻလင်ꩻစိုးနဝ်ꩻထွူ"။ "နိဂုံးချပ်"၊ နဝ်ꩻမꩻ နီသွဉ်း(သီး)ပအိုဝ်ႏခွန် ဒွတ္တပေါင်ႏခွိုꩻယို တွိုက်ꩻလꩻထွူလဲ့ သမ်းတထိင်ꩻသိမ်ꩻတဝ်း၊ လိုꩻမျိုꩻလင် သမ်းလွဉ်စိုꩻချာဒျာႏလဲ့ ဆုဲင်ꩻဝုဲင်ꩻယိုခါ တွမ်ႏငဝ်းကရိုꩻဒါႏ "ဘုရားမှာ သာသနာ၊ လူမှာအခေတ်"ကထင်ႏတွိုႏလဲ့ လꩻချယင်းဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ နီသွဉ်းသီး ပအိုဝ်ႏခွန်လစ်ꩻဆက်နဝ်ꩻ စဝ်းဖါးခွန်အိုးနဝ်ꩻ တပေါင်ႏဟမ်ႏတွော့ꩻ၊ အပိုခိုလောနဝ်ꩻ စိုꩻဗာႏခမ်း နီနေင်ႏဒျာႏ၊ အဖါနင် ခွန်လွန်ႏ ခꩻသီထိုꩻဒျာႏ တပေါင်ႏသေဗာႏတဝ်း၊ စဝ်းဖါးခွန်စိန်ႏနဝ်ꩻ တဲႏဘုရာꩻစေႏတီႏ ကောင်လေတဖြီးနာ တင်ႏတဝ်းထီꩻ။ စဝ်းဖါးခွန်စိန်ႏပို ခွန်စီနဝ်ꩻ တင်ႏထီꩻ ဟွဲးတဝ်းဟိန်ႏ၊ (ခွန်လွန်ႏနဝ်ꩻ အင်္ဂလိပ်စဲစ်အမုꩻထွူတဲ့ ဒင်ႏနေးကင်းမာꩻသီ) အကင်းထွန်ႏနီလီး အဝ်ႏတွိုႏယိုခါ ပင်ႏတရာꩻဒုံဆꩻနဝ်)၊ ခွန်အိုးတွမ်ႏ အပိုခွန်လောမုခ်နဝ်ꩻ အဝ်ႏပင်ႏတရားဒုံ ဆꩻလထင်ꩻ ဆေꩻယထျꩻတွို့ꩻ အဝ်ႏတွိုႏယိုခါ။ ခွန်ကုံႏရꩻနဝ်ꩻ အမုခ် အဝ်ႏမွေႏတောႏကက္ကူႏဆꩻတွို့ꩻ (ဆꩻတွို့ꩻနဝ်ဒျာႏ၊ ယိုခါ အဝ်ႏတဲႏတသာဖေႏလဲဉ်း၊ လဲဉ်းခြုံႏမွူးရဲဉ်ႏဗꩻနဝ်)၊ လဲဉ်းသော့ꩻရွီႏဟမ်ႏ၊ ဟမ်ႏနဝ်ꩻ ဖြေꩻဗာႏနေးမꩻ ကွဲးလို့ꩻဗာႏ တွိုႏယိုခါ၊ ခွန်မောင်ႏသာႏနဝ်ꩻ အမုခ် အဝ်ႏလွယ်ပွတ်ꩻဆꩻကွဉ်ႏ ထီတကောင်ဒုံထျꩻ အဝ်ႏတွိုႏယိုခါ)။
နဝ်ꩻမꩻ ပညာႏသျိစုပ်ရီး ထွက်ကုမ္မာႏ ကျောင်ꩻခံꩻဒေါ့ꩻသေꩻ "နာမ ဘုံရှိ၊ တိုင်ဘုမ္မိ၊ ဇာႏတိပအိုဝ်ႏ ခင်ႏလမ်းခိုႏ၊ အဝ်ႏတွိုႏယိုခါ လိတ်ကိုပါ၊ ကထွာပိုလီꩻ မန်ႏဒိုစီꩻ အလီꩻလဲ့ ထီႏအမျတ်"။ ခွန်လောနဝ်ꩻ အဖါခွန်ထွိုင်ႏသီလဲ့ အဖူးခို စဝ်းဖါးခွန်စိန်ႏ ထွိုင်ႏလꩻလိတ်လဲ့ ဟဲ့ꩻသဲင်ꩻပါ တွမ်ႏစဲ့ꩻအဲင်းဂလိပ်၊ ဖျော်သဲင်ꩻလွယ်ပွတ်ꩻဝေင်ꩻတဲင် အွဉ်ႏစုခင်ꩻခါꩻတနတ်ထွူ အင်္ဂလိပ်စဲ့ꩻပိုႏနမ်း တွမ်ႏအစူနုံ လယ်ႏစောင်ႏသော့ꩻတနတ်ပပျောင်ꩻ တနꩻအဖါနင် တနတ်တဲင် ကိုႏရမ်ႏစွီႏလွေꩻခန်း ဝင်ꩻသွံ၊ ဒင်ႏကင်းမာꩻသီ၊ ဝင်ꩻနီနဝ်ꩻ ပသာမြင်းခြံ။ အဖူးခို စဝ်းဖါးခွန်စိန်ႏ အုပ်သော့ꩻလုဲင်ႏခမ်းထီ၊ စဲ့ꩻအင်္ဂလိပ်စဲ့ꩻအုပ်ချုပ်ရေꩻ ဖေႏခန်းမိန်ꩻတောႏတံꩻဆိတ်သထုံႏ၊ တဘက်(လက်ꩻမွိုင်ꩻ) သုံးမြို့စား ဦးခွန်စိန်ႏနောဝ်ꩻထွူ၊ သထုံႏနဝ်ꩻ သီႏသဲင်ႏ၊ တဘက်နဝ်ꩻ ဝေင်ꩻတန်၊ လက်ꩻမွိုင်ꩻနဝ်ꩻ ဗန်းဟေး။ (မုဲင်ဆုဲင်ꩻ) ကတွိုက်ꩻလꩻ ဟမ်ႏနယ်ႏ (၁) ရွီႏ (၂) ဟိုပုံꩻ (၃) နမ်းခုတ် (၄) နောင်ဗွဉ် (၅) ဗန်းယေန်ႏ (၆) မွိုင်ꩻပွဉ် (၇) မွိုင်ꩻစေတ်ꩻ (၈) မွိုင်ꩻနုဲင်ꩻ (၉) မောက်ꩻမုဲင်ႏ "နောင်တန်သံထောင်ႏ မဉ်ႏသေ့ꩻနဝ်ꩻ အီႏထွာသဲင်ꩻ ပမွိုင်ꩻဖြားအလုဲင်းယာႏ၊ နောင်တန်သံထောင်ႏ မဉ်ႏသေ့ꩻနဝ်ꩻ အီႏထွာသဲင်ꩻ ပမာႏအလုဲင်းတုံး"၊ (ဖြားမော်ဖုံꩻ-ဟော်ဆꩻနဝ် ခြုဲင်းနယ်) (မော်ပေါင်းစင်ꩻလိုန်ꩻ-ဗန်းကင်တဲမ်း ပအိုဝ်ႏရာႏဇဝင်ႏအလꩻ) သုဝဏ္ဏဘူမိ ခွန်စဲဉ်ႏတွိုႏလင်ꩻ ဓမ္မဃောသာႏ ခွန်သီဟ ဒွတ္တပေါင်ႏစိုး ခွန်ကျင်ꩻတရာꩻ မဲဉ်ႏတဝ်းဒွမ်၊ ခွန်သီဟလွူးလင်ꩻ (က) ခွန်ပထီꩻ (ခွန်ပထီꩻစိုးယို အနောႏရထာႏလင်ꩻတွိုက်ꩻကုဲင်)၊ နဝ်ꩻမꩻ တွိုႏထင်ႏဗာႏခမ်းကောင် အုံနောင်ထဝ်၊ လွူးလင်ꩻပို မောင်ႏထဲင်ꩻ၊ အဖူး (ခ) မောင်ႏနဲင်ႏစိုး နောင်ထဝ်လိုꩻအဝ်ႏဒွုမ်တဲင် ထိုꩻလင်ꩻညောင်ႏရွီႏ၊ မောင်ႏနဲင်ႏနဝ်ꩻ ယိုခါ သမ်းရိုꩻဒျာႏ အမုခ်အဝ်ႏ ဒဲဉ်သီႏဗွေ(သီႏသဲင်ႏကွင်ꩻမော့ထင်ꩻ-တဲ့၊ အဝ်ႏလိုႏလွူꩻထွားထဲင်းက)၊ (ဂ) မောင်ႏနဲင်ႏပို မောင်ႏချုင်ႏစိုးနဝ်ꩻ ထိုꩻလွေꩻယင်းဟမ်ႏ တွမ်ႏတောင်ႏရွိုꩻအုံငီꩻဝင်ꩻ လွူးလင်ꩻပို (ဃ) မောင်ႏသာႏ၊ ဘုင်ꩻတံꩻခိုꩻတန်၊ (မောင်ꩻသာႏနဝ်ꩻ ယိုခါ အမုခ်အဝ်ႏထီတကောင်)။ (င) မောင်ႏသာႏထွူနဝ်ꩻ ခွန်အိုး၊ ခွန်လေား (အမဲဉ်ႏနဝ်ꩻ ခွန်ကုံႏရဒျာႏ အလွေꩻလယ်ꩻကက္ကူႏထျꩻ)၊ ခွန်အိုးပို ခွန်စိန်ႏ၊ ခွန်စိန်ႏပို ခွန်စီ၊ ခွန်စီပို ခွန်ပျာꩻ။ ကလꩻလွဉ် ရာႏဇဝင်ႏယို ဂျပန်စိုး ခွန်စိန်ႏ ထိုꩻဂျပန် အုံနောင်ထဝ်၊ (သွတ်ꩻတဝ်းဒွိုန်း)၊
(ဖြားပလ္လင်္ကာႏထွန်းလ သုဲင်ꩻခဝ်ဖေႏ သမဲင်ꩻရွဉ်ဒီႏ)
- ၁။ ဘုရာꩻကက္ကူႏဒင်ႏထီꩻ ၁၁၃၂
- ၂။ မွိုင်ꩻနုဲင်ꩻခမ်းကုဲင် ၁၁၃၆
- ၃။ ကိင်ꩻမုဲင်ꩻခမ်းကုဲင် ၁၁၃၇
- ၄။ သထုံႏ-လွယ်ပွတ်ꩻကုဲင် ၁၁၄၅
- ၅။ ဘုရာꩻရခဲင်ႏဖျော် ၁၁၄၆
- ၆။ ခွန်ဧကရာဇ် လွေꩻတွိုက်ꩻယိုꩻတရာꩻ ၁၁၄၇
- ၇။ ခွန်မောင်ႏနဲင်ႏ အံႏခမ်း ၁၁၅၄
- ၈။ လွယ်ပွတ်ꩻတွိုက်ꩻကုဲင် လက်ꩻမွိုင်ꩻ ၁၁၅၇
- ၉။ သထုံႏပိုမူႏ ပသာလင်ꩻအဉ်းဝ ၁၁၅၉
- ၁၀။ ယိုန်ꩻထုဲင်ႏဖျော် ၁၁၆၄
- ၁၁။ ခွန်မောင်ႏထဲင်ꩻသီ ၁၁၆၅
- ၁၂။ ခွဉ်ႏမူꩻမောင်ႏသာႏ အံႏခမ်း ၁၁၇၁
- ၁၃။ ခွဉ်ႏမူꩻမောင်ႏသာႏသီ ယူးဖျော် ၁၁၇၇
- ၁၄။ မွိုင်ꩻနုဲင်ꩻတွိုက်ꩻကုဲင်ကိင်ꩻတောင်ꩻ ၁၁၇၈
- ၁၅။ ဟော်လန်မွိုင်ꩻဟေတ်ꩻ ဖျော်လွယ်ပွတ်ꩻ ၁၁၇၉
- ၁၆။ ငွေတောင်ပိုမူႏ လင်ꩻဆက်အဉ်းဝ ၁၁၇၉
- ၁၇။ ဘုရာꩻမောက်ꩻမုဲင်ႏ ပလ္လင်ႏကုဲင် ၁၁၈၀
- ၁၈။ ခွဉ်ႏမူꩻအောင်ႏသာႏ လင်ꩻအဉ်းဝ ၁၁၈၅
- ၁၉။ ကလာꩻမူႏဖျော် ၁၁၈၆
- ၂၀။ ဗန်းယေန်ႏကုဲင် ၁၁၈၉
(ပင်စုံ-ဒုံထင်ꩻ ကိုမ်ꩻပေႏလမ်း လိတ်ပပ် စင်းခံꩻကုန္န (နီဖါဖြား)တဲမ်းခါꩻ
- (က) တဲႏပင်စုံဒုံ (ထင်ꩻ) ၁၂၈၁
- (ခ) ထီစံႏဖက်ꩻသေ့ꩻသဲင် ၁၂၃၄
- (ဂ) တဲႏသထုံႏ(ပေႏ) ၁၂၃၇
- (ဃ) ဒဲဉ်ဟားနီလြင်ႏ ၁၂၄၁
- (င) သမုတ်သိမ်ႏပင်စုံ ၁၂၆၉
- (စ) မွူးထန်ႏနီဗာႏ ၁၂၇၅
- (ဆ) ခွန်စိန်ႏထန်ႏခမ်း ၁၂၉၀
- (ဇ) ပအိုဝ်ႏခမ်းလူထုပေါႏ ၁၃၁၀
- (ဈ) တဲႏစေႏတီႏသာႏသနာႏထဝ ၁၃၁၈
- (ည) ဒဲဉ်ရုတ်ꩻပအိုဝ်ႏလꩻလွတ်လတ် ၁၃၂၀
- (ဋ) မို့ꩻငဝ်းသင်ႏ ၁၃၂၂
ဧဝံ မေ သုတံ - ခွန်အိုးနောင်ႏတ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
စဝ်းဖါးသီႏသဲင်ႏတွမ်ႏ စဝ်းဖါးလွယ်ကောႏ တောႏထာꩻ၊ စဝ်းဖါးသီႏသဲင်ႏ သွုမ်ꩻ ကောင်လက်ꩻမွိုင်ꩻမာꩻနဝ် တွိုႏတွူးသုဲင်ꩻခါႏ ဖေႏထိုꩻဗာႏ စဝ်းဖါးလွယ်ကောႏ၊ ဖေႏထွူတဲမ်းလေက် အွဉ်ႏအလိုꩻလယ်ႏဆောႏဆေꩻကိုပွယ်ꩻကိုနုဲင်းယို- "ခꩻတွိုႏနဝ်ꩻ မုဲင်းသင်ꩻ၊ ခထင်ꩻနဝ်ꩻ သုင်းဆဲႏ၊ ခꩻကွဉ်ႏ ခယ်ႏလဝုန်း၊ ခꩻနဝ် လက်ꩻမွိုင်ꩻ၊ လက်ꩻမွိုင်ꩻအေင်လာႏ ပအိုဝ်ႏဒျာႏ မွိုးနေား၊ အေင်လာႏလက်ꩻမွိုင်ꩻ ပအိုဝ်ႏကွိုင်ꩻဒျာႏ ဖါနေား"။ လိုꩻပေႏဖြောင်းကို လူႏသော့ꩻဖေႏငဝ်း "မူႏမူႏ - သီမွိုးလွေꩻမုဲင်ꩻ၊ လွေꩻခူႏဖက်ꩻနောက်ꩻ၊ ကေပေႏလောက်ꩻ၊ စောက်ꩻပေႏရဲး၊ ကီးဟေားဟဲး၊ တနတ်ပေႏပါ၊ တောင်းလုဲင်လာႏ ဒုင်-ဒင်"။
ဧဝံ မေ သုတံ - ခွန်အိုးသတ္တိ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
အိင်္ဂလိသ်လိုꩻတန် အီႏအွဉ်ႏတီႏဖေႏ ခမ်းကူသားတဖြာꩻ ဖျော်လွဉ်ရီး စဝ်းဖါးညောင်ႏရွီႏထျꩻ၊ ထွဉ်ႏမာꩻခမ်းကူ အထိင်ꩻအမတ်၊ ထွူမꩻ လွဉ်သီႏသဲင်ႏ၊ စဝ်းဖါးသီႏသဲင်ႏ အီႏဆို့ꩻခမ်းကူတဲင်ႏလက်ꩻ သီႏသဲင်ႏနယ်ႏနဝ်ꩻ တဲႏဗော့ꩻသုဲင်ꩻခဝ် မာꩻကွဉ်ႏလွယ်ပွတ်ꩻ ဗꩻလွေꩻပွဉ်ခြောင်၊ စဝ်းဖါးသီႏသဲင်ႏစူꩻတဝ်း၊ ဗꩻထန်ႏချာလို့၊ လွေꩻဆို့ꩻတေား နောင်ဗဉ်ခꩻထင်ꩻ ဟိုတွူး၊ အိင်္ဂလိသ်လိုꩻတန် အွဉ်ႏတီႏခမ်းကူသား လွေꩻကွဉ်ႏတွိုႏမောက်ꩻမုဲင်ႏ အဝ်ႏမောက်ꩻမုဲင်ႏ သဲင်ꩻတွို့ꩻရီးသီႏသဲင်ႏ၊ စဝ်းဖါးကဆို့ꩻခါꩻအတွိုင်ꩻ အွဉ်ႏတီႏဖေႏခန်း၊ လင်ꩻတွို့ꩻယင်းညောင်ႏရွီႏ ထင်ႏရီခမ်းကူ ရွီႏခမ်းကူတွမ်ႏသီႏသဲင်ႏ အဝ်ႏထပ်လို့ဝင်ꩻ၊ စဝ်းဖါးသီႏသဲင်ႏ စဝ်းဖါးညောင်ႏရွီႏဟဲ့ꩻဒေါ့ꩻရီလို့ဝင်ꩻ၊ ခွန်အိုးဗဲ့ꩻထန်ႏအနꩻတဲင် ကျမ်ႏနက်စွဉ်ႏ စဝ်းဖါးညောင်ႏရွီႏ။ "ဆာစောမောင်- နာꩻသင်ႏအာမွုန်းထာꩻ၊ ဝင်ꩻအတီႏပျုထွူလဲန်း၊ နာꩻမီႏကျတဲ့ နီဖုံစွဉ်ႏဝင်ꩻယို"စဝ်းဖါးညောင်ႏရွီႏ အုံတေ့ꩻထိုꩻဗာႏ၊ နဝ်ꩻမꩻ သထုင်ႏပေႏသီႏသဲင်ႏခမ်းကူ တွိုႏထိုꩻဗာႏနောင်ဗဉ်ခꩻထင်ꩻ၊ ဗန်းယေန်ႏခမ်း၊ မွိုင်ꩻနောင်ခမ်း တဖူꩻတန်ပေႏတယာႏမာꩻတွို့ꩻ ဗꩻတွိုႏစံႏဖက်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻတဲ့ စဝ်းဖါးသီႏသဲင်ႏ ခွန်အိုးဖျိုးလို့ပါ၊ နဝ်ꩻမꩻ လိုꩻဖြားစခါ အမွီႏသမဲင်ꩻရွဉ်ဒီႏယို ထင်းဖွီတလꩻတဝ်း။
မောင်ႏသာႏမာꩻငါ ခွန်ပအိုဝ်ႏခရာႏ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
ခွန်မန်းတဖြာꩻ ဗေင်ႏမင်းမေႏခိုဟော်ထီ၊ အွဉ်ႏပုဏ္ဏာꩻတွက် လိုꩻတံꩻခိုꩻသားအီႏပေါႏ ထင်ႏသေတဲင် မာꩻပွယ်ꩻဖစ်ကျွꩻ ခွန်ပေါင်ꩻစွုမ်ႏ၊ မောင်ႏသာႏပါ၊ မုခ်ငွါဆကီ အွဉ်ႏလိုꩻမူႏနီႏ၊ မောင်ႏသာႏဝါးလွဉ်သေ၊ သေအုဲင်ႏနွို့တဝ်း၊ ထင်ႏဝါးနွိုင်ႏနွိုင်ႏ သေတဝဲဉ်နွို့နေး တခါꩻခကီ၊ ခွန်မန်းထင်ႏသေ ဆွမ်ꩻသော့ꩻတွိုက်ကို၊ အွဉ်ႏခြွဉ်ႏလင်ꩻထီ တွိုႏပင်ႏလယ်ႏငွါ စမ်ႏငါးသားကယ်ႏဆွုမ်ႏ။ စမ်ႏငါးဒုံနဝ်ꩻ ယိုခါ ထွာမုတ္တမဝေင်ꩻ၊ မောင်ႏသာႏထင်ႏအုံ-ထီတကောင်၊ အမုခ်အဝ်ႏဗꩻယိုခါ၊ ထီအုံႏ အဓိဋ္ဌာန်ႏတဲ့အဝ်ႏ၊ ပိုခွန်ကုံႏရစိုး ခြုဲင်းလင်ꩻလွယ်ပွတ်ꩻ၊ အုံပင်ႏတရားဝေင်ꩻခလထင်ꩻ ယိုခါဟဲ့ꩻဝေင်ꩻ၊ အိမ်ကျောင်းအဝ်ႏသော့ꩻ ဟော်ခင်နဝ်ꩻကို၊ ခွန်ကုံႏရ လွေꩻပွယ်ꩻကက္ကူႏ လွေꩻသီငါ၊ အမုခ်အဝ်ႏကက္ကူႏ။ ထွူနဝ်ꩻ ခွန်လေား အလိုꩻခꩻသီချာ၊ အလိုꩻနဝ်ꩻ သီတင်ချာဗာႏ၊ မာꩻသီဒင်ႏအလိုꩻ အကင်းအဝ်ႏ ပင်ႏတရားခနဝ်၊ ခွန်လောမုခ် အဝ်ႏလွယ်ပွတ်ꩻ၊ ထွူခွန်အိုး သီလွယ်ပွတ်ꩻ အမုခ်အဝ်ႏဗော့ꩻဝင်ꩻ၊ ထွူခွန်အိုးပို ခွန်စိန်ႏ ခြုဲင်းလင်ꩻသီႏသဲင်ႏ၊ ခွန်စိန်ႏထွူ ခွန်စီ၊ ခွန်စိုးသွတ်ꩻ၊ ခွန်စီမုခ် အဝ်ႏသီႏသဲင်ႏ၊ ခွန်စီဖူး ခွန်ပျာꩻ ထွာဗာႏဒွုမ်ခွန်၊ ခွန်စီယို အမာနဝ်ꩻ မန်းမူႏမောႏလမဲင်ႏဒျာႏ၊ ခွန်ပျာꩻနဝ်ꩻ အမွိုးပအိုဝ်ႏမူႏ နင်ꩻလွဉ်း ပင်စုံ-ဒုံနဝ်။
ခွန်အိုးစိုး စဝ်းဖါးရွီႏ ကျံႏဖျိုးထိုꩻပအိုဝ်ႏခမ်း အုက်ꩻခံꩻကို သော့ꩻလွဉ်တံꩻဖွစ်ꩻ၊ ခွန်အိုးမာꩻလိုꩻခိုရုတ် သော့ꩻအုတ်ꩻခမ်ꩻကို ဖေႏချာ၊ တွိုက်ꩻဗာႏဝင်ꩻ ရွီႏခကီကွဉ်ႏ လွယ်ခေါ်ကို၊ တနတ်ဗာႏစဝ်းဖါးရွီႏကီႏ အလမ်ႏဝꩻလင်ꩻ၊ ခမ်ႏအသုမ်ꩻ၊ ပအိုဝ်ႏဖုံႏ မာꩻဝေါꩻ ထမ်ႏပသာတွိုႏချာဗာႏရွီႏ၊ စာႏရေꩻမော်ဗွေခြုဲင်းနယ် စင်ꩻဝိဇယ၊ ခြုဲင်းနယ်နီသွဉ်း ကျောင်ꩻနမ်းဗော်ခံꩻ စင်းသင်းကောင် မွိုင်ꩻပွဉ်ခတွို့ꩻ ၁၃၄၁-ဗာႏ၊ လာဒဲဉ်စေင်ဆန်ꩻ ၁၁၊ စနေႏနီꩻ။ သီႏသဲင်ႏနဝ်ꩻ ခတွို့ꩻဖဲ့ꩻ တွိုႏမုဲင်ꩻသေတဝ်း၊ ကွဲႏတွော့ꩻ ပွယ်ꩻဗန်းနောင်ကို ဘုရာꩻပွယ်ꩻ ခွန်အိုးအီနွို့ထာꩻလူႏမွူး မာꩻတဖွောတ်ꩻကွေႏကွေႏ၊ ဆုဲင်ꩻတနေင်ႏ ခွန်အိုးလင်ꩻသိမ်ꩻထိုꩻခန်းဒျာႏ ဗန်းနောင်၊ နဝ်ꩻမꩻ ခတွို့ꩻဖဲ့ꩻ တွိုႏဗန်းနောင်ကသွတ်ꩻ၊ ဗွေႏသီးကထွာပအိုဝ်ႏ ဖေႏကသေချာ ပအိုဝ်ႏခရာႏအနေႏလွုမ်ꩻတဲင် တဲမ်းသော့ꩻပါဗာႏ ကျောင်ꩻသုံꩻပအိုဝ်ႏလိတ်ဟော်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏပျူဂါမ ထွာလွဉ်ပဂံႏယို အဝ်ႏသမုတိရာဇကတဲႏ သာႏသနာႏနေင်ႏ (၆၅၁) ခရိတ်နေင်ႏ (၁၀၇) ဗꩻတွိုႏအနောႏရထာႏစိုး သာႏသနာႏ(၁၅၈၈) ခရိတ်နေင်ႏ (၁၀၄၄) နေင်ႏပေါင်ꩻ (၉၃၇)တွင်ꩻ ပျူတောမ်ႏမန်းယို အဝ်ႏရော်ꩻလဲန်းဝင်ꩻ။ အဝ်ႏပျူဖြားထျꩻ လꩻလွဉ်လေက်အတဲမ်းအဖတ်၊ အဝ်ႏသထုံႏခမ်း လꩻလွဉ်ထေရဝါဒီ ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏလေက်ပိဋကတ် သက္ကရာဇ်(၄၁၉)။ ခလားနဝ်ꩻ ပဂံႏသူꩻ အဝ်ႏကိုꩻကွယ်ႏဒျာႏ ထံတြိတ်ဗုဒ္ဓဝါဒီ အရည်းကွိုင်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻမꩻ တောမ်ႏသံသကြိတ်ဘာႏသာႏတဲင် တဲမ်းခါꩻလေက် အညမ်းစာားဖုံႏအဝ်ႏခါꩻ။ လေက်လုံးပဂံႏခမ်းယိုခါဖုံႏနဝ်ꩻ တောမ်ႏသထုင်ႏဗိုန်ဝင်ꩻလဲ့ တရိုꩻနွောင်ꩻတဝ်း၊ တဲႏကလꩻသဲင်ꩻ ပိဋကတ်သထုင်ႏနဝ်ꩻမာꩻငါမꩻ ပါဠိ ပျူ မဲင်ꩻ မန်းဖုံႏ အဝ်ႏရော်ꩻရယ်ꩻလဲန်းဝင်ꩻ၊ နဝ်ꩻမꩻ ဗွေႏသီးလိုꩻဒါႏ လစ်ꩻဘာႏသာႏစွိုꩻဖုံႏ တဲက်ခြွူႏသဘော်ꩻခဝ်း တဲမ်းခါꩻဖုံႏဒျာႏ ကရိုꩻနဝ်ꩻ ချင်းထူႏဗာႏနဝ်ꩻသွူ၊ (ဦးသာမြတ်တဲမ်း တွိုႏယိုလွုမ်ꩻ)။ ပဂံႏစိုး ပဉ္စကလျာဏီနင်ꩻ အနောႏရထာႏကျံႏမာꩻသီ ပအိုဝ်ႏဖြားကွီထိုꩻ ကျန်စစ်သားယို ပဉ္စကလျာဏီနင်ꩻပို အနောႏရထာႏသွီႏဒျာႏ၊ အနောႏရထာႏတဲ့ ပအိုဝ်ႏဒျာႏ။ ရတနာပုံခေတ် မင်ꩻတုင်ꩻခွန်စိုး ယေားမင်းကြီးဦးဖိုးလဲင် မာꩻသီထိုꩻ အဘိဓမ္မာႏတောင်သာ ဓာတ်ဆရာႏဦးပို၊ နဝ်ꩻမꩻ အတပဲ့ꩻဓာတ်ဆရာႏ ဆရာမိုင် ဆရာမဲ့သီးဖုံႏ ခွန်အီႏဖေႏဘိသက္ကဘွဲ့ ဝွေꩻသီးတလွေꩻထူႏတဝ်း၊ မီႏယူႏနုဲင်းနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏလေက်အဝ်ႏနဝ်ꩻခါကာႏ ကရိုꩻနဝ်ꩻ။ [၁][၂][၃][၄]