စေနယ်ချာဗာႏ
စေနယ်ချာဗာႏ ခွန်မျတ်ခမ်း လိတ်ပအိုႏခရာႏ
[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]ခွန်မျတ်ခမ်း (ခြမ်ႏ)နဝ်ꩻ တနေင်ႏနီနေင်ႏကိုယို လိတ်ပအိုဝ်ႏအစောင်ႏစောင်ႏကိုနဝ်ꩻ မနဲးတဲမ်းသော့ꩻအာလဲန်းလိတ်တဲင် တဲမ်းလိတ်မနဲးဒါႏလဲန်း၊ ထွာလဲန်းပအိုႏတဲမ်းလိတ်ဆရာႏတဖြာꩻ ရိုꩻဗာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ခမ်းသားငဝ်းဂျာနယ် အမုဲင်(၂)၊ အစဲဉ်ႏ(၆)ကို ခွန်မျတ်ခမ်း ကတဲမ်းဒါႏ "လိတ်ပအိုဝ်ႏညိမ်ꩻချံꩻရေꩻအလင်္ကာႏ"ရွမ်ဖြုဲင်ꩻယို ထွိုင်ႏဟောꩻဗာႏနဝ်ꩻ သꩻမဲန်စေနယ်ပေါႏတဲင် တဲမ်းစေနယ်ဗာႏ ရွမ်ဖြုဲင်ꩻယိုသွူ။ လိတ်ပအိုဝ်ႏခမ်းကောင်ယိုခါနဝ်ꩻ စွုမ်ႏငါႏတဝ်းဒွိုန်း၊ အသွတ်ꩻခန်ꩻကိုနဝ်ꩻ သရငဝ်း အသွတ်ꩻငဝ်း မဲဉ်ႏလို့တဝ်းဒွိုန်းတဲင် ဖေႏကစွုမ်ႏ၊ ဖေႏကမဲဉ်ႏလို့နဝ်ꩻ သꩻဆန္ဒမဲဉ်ထဲမ်၊ မဲဉ်ဖျင်သားလဲ့အဝ်ႏ၊ စွုမ်ႏတဝ်း၊ မဲဉ်ႏလို့တဝ်းတယဝ်း မဲဉ်ဖျင်မဲဉ်ထဲမ်တဝ်းသား အဝ်ႏ၊ အဝ်ႏထိုꩻနီစွိုꩻသွူ။
လိတ်ပအိုဝ်ႏကအဝ်ႏလိုႏဖျင်၊ ကအဝ်ႏလိုႏထဲမ်ဖုံႏနဝ်ꩻ နေင်ႏ ၁၃၇၂-ဗာႏ၊ လာဒဲဉ်စေင်ဆန်ꩻ (၇)ဟာ၊ ဝေင်ꩻတောင်ႏကီꩻ၊ ကျောင်ꩻမြို့ဦးကို ဥက္ကဋ္ဌ ဗွေႏဆရာႏတောႏ အွဉ်ငါ (၆)လာခွပ် အစီꩻဝွေꩻကိုနဝ်ꩻ အွဉ်ႏလွေꩻလဲဉ်းအတီႏလဲ့ ကမဲဉ်ထဲမ်တဝ်း၊ မဲဉ်ဖျင်တဝ်းသား ပုဂ္ဂိုလ်ႏယဟန်ႏ တဲမ်းလိတ်ကန်ႏကွက်လွေꩻတဲင် ဥက္ကဋ္ဌဆရာႏတောႏ ငမ်းသံႏဃာႏ ပꩻလီလွဝင်ꩻတွော့ꩻ တသွဉ်လွေꩻတဝ်း၊ အုံတေ့ꩻချာဗာႏယင်းဒျာႏသွူ။ နဝ်ꩻတွော့ꩻ လိတ်ပအိုဝ်ႏလိုႏအပ်ချက်ဖုံႏ၊ သရငဝ်း အသွတ်ꩻငဝ်း တထန်ႏမဲန်ႏတဝ်းဖုံႏ၊ အဝ်ႏလိုႏထဲမ် အဝ်ႏလိုႏဖျင်ဖုံႏယို ကသေနာႏဒါႏ ပုဂ္ဂိုလ်ႏယဟန်ႏနဝ်ꩻ သꩻဆန္ဒအတွိုင်ꩻ တဲမ်း(သုင်ꩻ)သွုံꩻလွေꩻဒျာႏဝင်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်နဝ်ꩻမꩻ လိတ်ပအိုဝ်ႏအစောင်ႏစောင်ႏကို ယိုခါနဝ်ꩻ ငဝ်းတငွါ ထွာထိုꩻလိတ်ဖြုံႏ အမျိုꩻမျိုꩻသွူ။
ခွန်မျတ်ခမ်း ရွမ်ဖြုဲင်ꩻကို ကပါဒါႏ ဥပမာႏဖုံႏယို ကထွိုင်ႏထွေထောင် စဲစ်ဆေꩻထွားနဝ်ꩻ အကျောင်ꩻအဝ်ႏထိုꩻ (၃)ချက်နုဲင်းလယိုအတွိုင်ꩻသွူ-
- (က) ကတဲမ်းတွိုင်ꩻတွိုင်ꩻဒါႏ (၄)လဲင်ႏဗွေ မွဉ်းဖျင်ထွူ လိတ်ဖြုံႏနဝ်ꩻလဲ့ အဝ်ႏ။
- (ခ) ၄-လဲင်ႏဗွေ မွဉ်းဖျင်ထွူကို သရငဝ်း အသွတ်ꩻငဝ်း တမဲဉ်ႏတဝ်း လိတ်ဖြုံႏဖုံႏယို ထူႏသရငဝ်းမဲန်ႏ၊ အသွတ်ꩻငဝ်းမဲန်ႏတွော့ꩻ တဲမ်းလဲ့အဝ်ႏ။
- (ဂ) ယဟန်ႏနဝ်ꩻ ဒါႏလဲပ်တဝ်း လိတ်ပအိုဝ်ႏတဲင် ၄-လဲင်ႏဗွေ မွဉ်းဖျင်ထွူလိတ်ဖြုံႏလဲ့ တမွေးတဝ်း၊ ၅-လဲင်ႏဗွေမွဉ်းဖျင်ထွူ (သရငဝ်း အသွတ်ꩻငဝ်းမဲဉ်ႏ)လိတ်ဖြုံႏလဲ့ တမွေးတဝ်း၊ သꩻယူႏသꩻထင်းအတွိုင်ꩻ တဲမ်းလဲ့ အဝ်ႏသွူ။
ပုဂ္ဂိုလ်ႏကတဲမ်းသွုံꩻဒါႏ အမုဲင်(က) ၄-လဲင်ႏဗွေ မွဉ်းဖျင်ထွူ လိတ်ဖြုံႏနဝ်ꩻ ရိုꩻဗာႏ လိတ်တောင်ႏကီꩻ အစဲစ်အမန်ႏသွူ။ တဲးတဲးတဲ့ လိတ်တောင်ႏကီꩻမူယိုခါနဝ်ꩻ ဗွေႏဗွန်ထီသိမ်ႏကတဲမ်းဒါႏ "ပအိုဝ်ႏအက္ခရာႏလိတ်မွူးတသာ"အတွိုင်ꩻ တမွေးတဝ်းဒွုမ်၊ မွဉ်းဖျင်လဲဉ်း (၄)လဲင်ႏ ရိုꩻနဝ်ꩻသွူ။
ခွန်မျတ်ခမ်း ကတဲမ်းနယ်ဒါႏ လိတ်ဖြုံႏပွုံႏစံႏဖုံႏယို မီႏတဲမ်းထန်ႏ သျင်ꩻနယ်ဗာႏ ယဟူးယဟန်ႏနဝ်ꩻ-
- တွမ်ႏ၊ တွံႏ = တောမ်ႏ၊ တွောမ်ႏ
ယို(၄)ဖြုံႏအကို "တွမ်ႏ၊ တွံႏ"နဝ်ꩻ လိတ်တောင်ႏကီꩻမူအတွိုင်ꩻ ငဝ်းတငွါ လိတ်အဝ်ႏနီဖြုံႏဒျာႏရင်ꩻတဲင် မဲန်တဲမ်းသွုံꩻအဖြုံႏမုဲင်ꩻလဲ့ လꩻဒျာႏသွူ။ "တောမ်ႏ"နဝ်ꩻ သရငဝ်းမဲန်ႏ၊ အသွတ်ꩻငဝ်းမဲန်ႏ လိတ်ဖြုံႏသွူ။ "တွောမ်ႏ"လိတ်ဖြုံႏယိုနဝ်ꩻ သရငဝ်းမဲန်ႏ၊ အသွတ်ꩻငဝ်းမဲဉ်ႏ လိတ်ဖြုံႏနေနေလဲ့ လိတ်ဖြုံႏယိုကပါဒါႏ "တွောပ် တွောပ်ꩻ တွောမ် တွောမ်ꩻ တွောမ်း တွောမ်ႏ"လိတ်ရဲဉ်ႏနဝ်ꩻ ပအိုဝ်ႏငဝ်း တအဲန်ထဝ်းတွော့ꩻ ထူႏသွုံꩻတဝ်းသွူ။ ပုဂ္ဂိုလ်ႏကသွုံꩻဒါႏ လိတ်ဖြုံႏယိုနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏတဲမ်းမာႏ၊ သွုံꩻမာႏလိတ်ဖြုံႏသွူ။
- လွဉ်၊ ရွဉ် = လွောန်၊ ရွောန်
ယို(၄)ဖြုံႏအကို "လွဉ်၊ ရွဉ်"နီဖြုံႏနဝ်ꩻ လိတ်တောင်ႏကီꩻမူအတွိုင်ꩻ "လွောန်၊ ရွောန်"နီဖြုံႏနဝ်ꩻ သရငဝ်းမဲဉ်ႏ၊ အသွတ်ꩻငဝ်းမဲဉ်ႏ လိတ်ဖြုံႏသွူ။ ယိုနီဖြုံႏစီႏနဝ်ꩻ အငဝ်းတထန်ႏဗွိုန်တဝ်းတဝင်ꩻသွူ။ လွောန်၊ ရွောန် ကပါဒါႏ လိတ်ရဲဉ်ႏနဝ်ꩻ တောင်ႏကီꩻမူကို တပါတဝ်းတဲင် မီႏအဝ်ႏလိုႏသွုံꩻတွမ်ႏ လိတ်ဖြုံႏယိုငဝ်းနဝ်ꩻ တဲမ်းဒျာႏတွမ်ႏ"လွဉ်၊ရွဉ်"လိတ်ဖြုံႏ (လိတ်ရဲဉ်ႏ)နေနေတွော့ꩻ လိတ်ရဲဉ်ႏယိုနဝ်ꩻ ထွာထိုꩻလိတ်တဖြုံႏ အငဝ်းထန်ႏနီမျိုꩻသွူ။
- နုဲင်း၊ နုဲင်း၊ နုဲး=နုဲင်း
ယို(၄)ဖြုံႏနဝ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏဗွိုန်လို့ဒျာႏလွဝင်ꩻ၊ လိတ်ပအိုဝ်ႏ "အုဲင်"သရနဝ်ꩻ င-သွတ်ꩻတပါတဝ်းလဲ့ အငဝ်းထန်ႏလဲဉ်းဒျာႏ "အုဲင်"ရင်ꩻတဲင် င-သွတ်ꩻနဝ်ꩻ ထွာထိုꩻဒျာႏ အပိုႏသွူ။ ပုဂ္ဂိုလ်ႏကသေ င-သွတ်ꩻပိုႏနဝ်ꩻ အွဉ်ႏကုဲင်ထိုꩻ င-သွတ်ꩻတွော့ꩻ တဲမ်းသွုံꩻလွေꩻ "နုဲး-နုဲး"နုဲင်းနဝ်ꩻဒျာႏသွူ။ "နုဲးတွမ်ႏနုဲး"ယိုနီဖြုံႏနဝ်ꩻ ထွို့ꩻခင်ႏအဝ်ႏဆွိုင်ꩻနခင်ႏတွမ်ႏ အဝ်ႏဆွိုင်ꩻတဝ်းနခင်ႏ ကွာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ထွို့ꩻခင်ႏနဝ်ꩻ တဲမ်းဆွိုင်ꩻတဝ်းနခင်ႏ 'နုဲး"နုဲင်းယိုတွော့ꩻ မီႏတဲမ်းခေါ်ဒျာႏ "နုဲး"နုဲင်းယို မာꩻလွေꩻမꩻ ထွားသျင်ꩻသွူ။
- စွဉ်ႏ=စွောန်ႏ
ယို(၂)ဖြုံႏနဝ်ꩻ တွမ်ႏပွုံႏစံႏအမုဲင်(၂) "လွဉ်၊ ရွဉ်=လွောန်၊ ရွောန်"နဝ်ꩻ လွေꩻတခြောင်ꩻချင်ႏသွူ။
- ဒဲဉ်=ဒဲန်
ယို(၂)ဖြုံႏနဝ်ꩻ သရနဝ်ꩻဗွိုန်၊ အသွတ်ꩻနဝ်ꩻ ဗွိုန်တဝ်းလဲ့ ဉ-သွတ်ꩻတွမ်ႏ န-သွတ်ꩻနဝ်ꩻ အသွတ်ꩻငဝ်းအနေႏ ဗွိုန်လွဝင်ꩻသွူ။ လိတ်တောင်ႏကီꩻယိုခါနဝ်ꩻ ထူႏသွုံꩻတွမ်ႏ ဉ-သွတ်ꩻသွူ။ ခွေသွဉ်းအနေႏနဝ်ꩻ စ-ဉ-သွတ်ꩻတွမ်ႏ တ-န-သွတ်ꩻ ယို(၂)တွယ်ꩻနဝ်ꩻ မဲဉ်ထူႏသွုံꩻလို့လို့ဒျာႏ တ-န-သွတ်ꩻသွူ။ စ-ဉ-သွတ်ꩻနဝ်ꩻ လိုႏသွုံꩻအီ ပါဠိကုဲင်ဝေါဟာရမျိုꩻလွုမ်ꩻသွူ။
- ထွုမ်ႏ=ထွံႏ၊ ထိုမ်ႏ၊ ထုမ်ႏ
ယို(၄)ဖြုံႏအကို "ထွုမ်ႏ"နဝ်ꩻ တွမ်ႏဖဲ့ꩻငါ (၃)ဖြုံႏ အငဝ်းတထန်ႏဗွိုန်တဝ်းလွဝင်ꩻတဲင် လိတ်ဖြုံႏမာႏဒျာႏသဲစ်သဲစ်သွူ။ "ထွံႏ၊ ထုမ်ႏ"နဝ်ꩻ သရငဝ်းမဲဉ်ႏတဝ်း လိတ်ဖြုံႏ တောင်ႏကီꩻမူအတွိုင်ꩻသွူ။ "ထိုမ်ႏ"နဝ်ꩻ သရငဝ်းမဲန်ႏ အသွတ်ꩻငဝ်းမဲဉ်ႏ လိတ်ဖြုံႏသွူ။ ယဖြာꩻဖြာꩻနဝ်ꩻ ဒါႏစဲင်းတဝ်း လိတ်ပအိုဝ်ႏတဲင် ကတဲမ်းဒါႏ "ထုံမ်ႏ"နုဲင်းယိုလဲ့ အဝ်ႏသွူ။ လိတ်ဖြုံႏယို ပါဒါႏမုဲင်ကီ(-ံ) တွမ်ႏမသွတ်ꩻ (မ်ႏ)နဝ်ꩻ အငဝ်းထန်ႏဗွိုန်လဲန်းလွဝင်ꩻတဲင် အက္ခရာႏဝိပ္ပတ္တိ လိတ်ဖြုံႏမာႏဒျာႏသဲစ်သဲစ်သွူ။
ပွိုင်းဝွို့တွမ်ႏ လိတ်ဖြုံႏအသွုံꩻတဗွိုန်တဝ်းလွဝင်ꩻ အခရာႏနဝ်ꩻ တဲမ်းနယ်ခြုဲင်းနယ်ဒွိုန်းငါ တခွိုင်းယိုငါသွူ။ မီႏမဉ်သေနာႏ သရငဝ်းမဲန်ႏ၊ အသွတ်ꩻငဝ်းမဲန်ႏ လိတ်ဖြုံႏခရာႏနဝ်ꩻ ကသေနာႏဒါႏ ပုဂ္ဂိုလ်ႏတဖြာꩻဖြာꩻထျꩻယို အဝ်ႏလိုႏလွေꩻထေ့ ရီရွောင်သွူ။ ခွန်မျတ်ခမ်း ကထေနယ်ဒါႏ ပွုံႏစံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏစွဉ်ႏ (၄၇)ငွါတဲ့ အဓိပ္ပာယ်ႏသဖောꩻဗွိုန်လွဝင်ꩻ ပါအာတန်ဒျာႏသွူ။ ပေါႏသေနာႏ သရငဝ်းမဲန်ႏ၊ အသွတ်ꩻငဝ်းမဲန်ႏ လိတ်ဖြုံႏလဲ့ သေနာႏလို့ သေနာႏထံဒျာႏထာꩻသွူ။ လိတ်ပအိုဝ်ႏယိုခါနဝ်ꩻ "စွုမ်ႏ၊ မဲန်ႏ၊ ယိုꩻ"လိတ်မျိုꩻ တထွာတဝ်းဒွိုန်းတဲင် ကျွိုက်နေစ်သက်ရာꩻ အဝ်ႏတဲမ်းသွုံꩻလွေꩻဗာႏနုဲင်းယိုသွူ။
ခွန်မျတ်ခမ်း ရွမ်ဖြုဲင်ꩻကိုနဝ်ꩻ "ပအိုဝ်ႏခမ်းဒွမ်လိတ်မူ၊ ပအိုဝ်ႏခမ်းကောင်လိတ်မူ၊ တောင်ႏကီꩻလိတ်မူ၊ သီႏသဲင်ႏလိတ်မူ"အဝ်ႏပါနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် "သီႏသဲင်ႏလိတ်မူ"ကရိုꩻနဝ်ꩻ ရေႏရွယ်ႏဥက္ကဋ္ဌ ဗွေႏဆရာႏတောႏ ဗွေႏဗွန်ကောဝိဒ ခွေသွဉ်းသေနာႏနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ဗွေႏဗွန်ကောဝိဒနဝ်ꩻ ထေထန်ႏခေါခေါလိတ်မူ နုဲင်းနဝ်ꩻနဝ်ꩻ နီသွဉ်းတဟွုန်ဖိုတဝ်းသွူ။ အဝ်ႏဒျာႏ အွဉ်ထဲမ်အွဉ်ဖျင် တောင်ႏကီꩻလိတ်မူလွုမ်ꩻသွူ။ ထဲမ်ဖျင်ကရိုꩻလဲ့ ဝင်ꩻသဖောꩻမီႏတတူႏတဝ်းနဝ်ꩻ ထဲမ်ဖျင်နွိုင်ႏတဝ်းသွူ။ ကဖျင်လဲန်း (၄)လဲင်ႏမာꩻချာနဝ်ꩻ သံႏဃာႏသဖောꩻဆန္ဒအလꩻတွော့ꩻ ထွာဖျင်ဒျာႏသွူ။ (၅)လဲင်ႏဗွေမွဉ်းဖျင်လိတ်မွူးနဝ်ꩻ ပုဂ္ဂိုလ်ႏယဟန်ႏ သဖောꩻလꩻတဝ်း၊ ကန်ႏကွက် တွမ်ႏလိတ်တူႏတူႏတေ့ꩻတဲင် ငမ်းသံႏဃာႏပꩻလီတွော့ꩻ တသွဉ်လွေꩻဗာႏတဝ်း ဗꩻတွိုႏဒျာႏဟန်ႏသနီꩻသွူ။ နဝ်ꩻတွော့ꩻ "သီႏသဲင်ႏလိတ်မူ"ကရိုꩻဒါႏငဝ်းနုဲင်းယိုနဝ်ꩻ လိုႏသွုံꩻတဝ်း၊ လိုႏတဲမ်းတဝ်းသွူ။ ပွိုင်းဝွို့တွမ်ႏ လိတ်ပအိုဝ်ႏခရာႏ စဲင်းတဝ်း သျင်ꩻတဝ်းအမျိုꩻယို ကတဲမ်းနယ်ဖြုဲင်ꩻနယ်နုဲင်းယိုနဝ်ꩻ ဟွုန်ဟဝ်ကေꩻဇူꩻတင်ႏငါႏသွူ။ တဲမ်းရုဲင်းရုဲင်း၊ တဲမ်းကုဲင်းကုဲင်းထဲင်းဒျာႏသွော့အကျောင်ꩻ။[၁]
အာႏကွိုꩻ
[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]- ↑ ခွန်ကုဝေ-မုဲင်းကောင်၊ ခမ်းသားငဝ်း အမုဲင်-၂၊ အစဲဉ်ႏ-၈