တဲႏအစံꩻကုဲပြင်ꩻထိုꩻဗီးသွတ်ꩻဖုံႏ
မန်းလိတ်ယို လိတ်လုဲင်ꩻခေတ်အဆက်ဆက် ဗီးသွတ်ꩻပုံႏနဝ်ꩻ ထွာဖြေႏသျင်ꩻတလꩻတဝ်း ပျဿနာႏတဗာႏတန်သွူ၊ ဗီးသွတ်ꩻဝေါဟာရတွိုက်ꩻပွဲꩻဖုံႏ၊ ပွဲꩻတနွိုင်လို့ဝင်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ လိုꩻလဲ့ရွိုးဒျာႏ၊ အခိန်ႏတဲ့လို့ခြေင်ဒျာႏ၊ ထွာဒျာႏထာꩻမာꩻလွိုတမျိုꩻတန်သွူ။ ဗီးသွတ်ꩻအာႏပေႏချက်နဝ်ꩻ မာꩻထွာအီ လိတ်လုဲင်ꩻဝေါဟာရအာႏပေႏချက်တဗာႏနေနေသွူ၊ အာႏပေႏချက်နုဲင်းနဝ်ꩻအလောင်း ထူႏအခွင်ꩻတဲင် ကရိုꩻဒါႏပညာႏသျင်ႏသားဖုံႏ ထေင်လို့ဝင်ꩻတနွိုင်လို့ဝင်ꩻတွော့ꩻ အလဲင်ꩻဖြားထံလွနေးစွဉ်ႏလဲ့ အဗီးသွတ်ꩻပျဿနာႏနဝ်ꩻ တထွူသွတ်ꩻနွောင်ꩻတဝ်းသွူ၊ ဗီးသွတ်ꩻကျမ်ꩻစောင်ႏနဝ်ꩻ ဒေါ့ꩻထန်ႏစွဉ်ႏနုဲင်းသွန်ꩻလဲ့ တဲက်ခြိꩻလို့ဝင်ꩻ တလꩻနွောင်ꩻတဝ်းဒွိုန်း၊ ဝွေꩻပဲင်ႏဒါႏကျမ်ꩻနဝ်ꩻ တမျိုꩻ၊ ခွေပဲင်ႏဒါႏမူနဝ်ꩻတစား မူအမျိုꩻမျိုꩻ ကျမ်ꩻအဒဝ်ႏဒဝ်ႏ အသုံꩻလဲ့အဝ်ႏဒျာႏဖြာꩻစွိုးစွိုးတွော့ꩻ ဗီးသွတ်ꩻဝင်္ကပါႏနဝ်ꩻလဲ့ ယိန်းသျုက်ယိန်းတရေင်စွူစွူဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ "ပေါႏအမျာꩻသဘော်ꩻပီနဝ်ꩻ ဤ-ယို ဟော်ꩻ ကျွဲ-လꩻဒျာႏ"တဲ့-ကရိုꩻဒါႏ ယီးထွဉ်ႏချက်ဖုံႏ ထန်ႏလွဉ်သွူတကာႏတဝ်း "ပေါႏခွေတဲမ်းတဲ့ ခွေမူ၊ ပေါႏဝွေꩻတဲမ်းတဲ့ ဝွေꩻမူ"ကွပ်ပွိုးစွဉ်ႏ အွဉ်ႏဟိတ်နမ်းနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏတဲင် ဗီးသွတ်ꩻအသဲင်ႏအပꩻယို ယွိုႏဆွိုင်ꩻချာတလꩻတဝ်းတွော့ꩻ ထွာစွဉ်ႏဒျာႏ ရာႏဇာႏဝင်ႏလိတ်လုဲင်ꩻဖြေ့တို တဖူꩻတန်နဝ်ꩻသွူ။ ဆရာႏကေားတဲမ်းဗီးသွတ်ꩻကျမ်ꩻသားတဖြာꩻရိုꩻ"အခေတ်နဝ်ꩻ အခိန်ႏနဝ်ꩻနဝ်ꩻ တဲမ်းနယ်ꩻ၊ တဲမ်းထုံꩻအွဉ်ႏထွော့ခါꩻနုဲင်းယိုနုဲင်းနဝ်ꩻရိုꩻလဲ့ ဆရာႏကေားတဲမ်းဗီးသွတ်ꩻသား ခꩻတဖြာꩻနဝ်ꩻ အခေတ်ယို အခိန်ႏယိုနဝ်ꩻ ထွင်ႏယင်းတမျိုꩻ သုံꩻယင်းတစွိုးတွော့ꩻ ဝ-တလုံꩻယို သူႏတွမ်ႏထွန်ထွူ အမေးနဝ်ꩻ သွုပ်တွမ်ႏနဆုဲင်ꩻတွော့ꩻ ပါဠိသဒ္ဒါႏနဝ်ꩻနုဲင်းယို၊ ပေါရာဏ အရွီးအခိုႏနဝ်ꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻ၊ ဟော်နန်ꩻကိုသုံꩻဝေါဟာရနဝ်ꩻနုဲင်းမုဲင်ꩻ"စတဲင် တွမ်ႏနမ်းထာꩻဗေ့ꩻ၊ တွမ်ႏနမ်းဗီးသွတ်ꩻပုံႏ လွမ်ꩻလာꩻတငါငါတဲင် ခင်ႏယော့ꩻတန်ဆင်ရောႏဂါႏနဝ်ꩻ ယိန်းတဝ်တဝ်လွဉ်နဝ်ꩻမꩻ အနာလွို လွမ်ꩻလာꩻချာတလꩻတယ်ꩻဒွုမ်နဝ်ꩻသွူ။ "မန်းလိတ်ယို မန်းတသေနာႏတဝ်း"ဒေါ့ꩻမောႏငဝ်းကျွားအကိုနဝ်ꩻ ဗီးသွတ်ꩻပုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏရီးလွိုဝင်ꩻသွူ၊ ငဝ်းကျွားယိုတငွါလဲ့ ထွာဒျာႏအမာႏယော့မွေးစွဉ်ႏထာꩻစားတန်သွူ၊ အမဲဉ်ႏနဝ်ꩻတဲး မန်းလိတ်ယို မန်းသေနာႏဗာႏရင်ꩻရင်ꩻ၊ ကမိဉ်သွဉ်ဒါႏမန်းလိတ် လိုꩻမျိုꩻခမ်းလင်သားဖုံႏလဲ့ ဒါႏကျင်ႏလဲပ်လွဉ်အီဗာႏဒျာႏကရိုꩻနဝ်ꩻ ထွာမန်းလိတ်လုဲင်ꩻသီး အတွိုႏခြောင်ꩻသွတ်ꩻတွမ်ႏ အအောင်ႏမျင်ႏသွတ်ꩻမူသဘော်ꩻဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ တွိုႏလွဉ်မန်းခမ်းကိုတဲင် သွဉ်လိတ်သားဖုံႏ ကသွဉ်ဒါႏမန်းလိတ်ဖုံႏနဝ်ꩻလဲ့ မန်းသဒ္ဒါႏနယ်ꩻ၊ တဲမ်းစီႏခြပ်နယ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ပျဿနာႏတအဲဉ်ထဝ်းရိုꩻလဲ့ ထွိုင်ႏတွိုႏဗီးသွတ်ꩻပုံႏအရေꩻနဝ်ꩻ ကတူႏလျားဗာႏလွမွေးစွဉ်ႏထာꩻဖုံႏ၊ အွိုးတထွောင်းနဝ်ꩻ အဓိပ္ပါယ်ႏထန်ႏတမျိုꩻလဲ့ အွိုးတထွောင်းနဝ်ꩻ အဓိပ္ပါယ်ႏထန်ႏတောနီမျိုꩻတွော့ꩻ တဲမ်းတမျိုꩻဟော်ꩻတစွိုး ထုမ်ႏထွားဗာႏငဝ်းဆွုမ်ႏ ကောပ်အယပ်ꩻအခုဲင်ႏနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် အဝ်ႏလွူꩻလိတ်လုဲင်ꩻအတွင်ꩻ အဝ်ႏတခြိုထိုꩻဗော့ꩻ တဖူꩻတကွို့ꩻလောင်းနုဲင်းနဝ်ꩻလဲ့ ထီႏဗာႏအာတန်နဝ်ꩻသွူ။ ကယွမ်ꩻထိုꩻဒါႏ အာႏပေႏချက်ယို မိဉ်ႏရိုပ်ဆိုမ်ꩻလွူꩻထွားနဝ်ꩻ ကောပ်ပွိုးပျဌာန်းသေꩻ ဗီးသွတ်ꩻမူသီအဲဉ်ထဝ်း-ကရိုꩻဒါႏ အကျောင်ꩻရင်ꩻအထျꩻထျꩻတဗာႏနဝ်ꩻ ပေါႏစဲင်းလွဉ်စွဉ်ႏဒျာႏသွူ၊ တမျိုꩻယင်းနဝ်ꩻ ကောပ်ပွိုးတမုဲင်ꩻ ပျဌာန်းမူသီအဲဉ်ထဝ်းတွိုး-ကရိုꩻဒါႏ အထျꩻအထောင်ꩻအကျောင်ꩻယို မိဉ်ႏထိုမ်ႏထွားနဝ်ꩻ မော့ꩻလွဉ်ဗာႏနုဲင်းလယိုဖုံႏသွူ။ (၁) ပညာႏသားစွိုꩻအဝ်ႏအာတဲင် တစွိုꩻတွမ်ႏတစွိုꩻ ထာꩻယူႏတဗိုန်တဝ်းလို့ဝင်ꩻတွော့ꩻ ထေင်တနွိုင်လို့ဝင်ꩻ ဗီးသွတ်ꩻပုံႏ။ (၂) ကအာႏကွိုꩻအုံနောင်ဒါႏ မူကွဲꩻကျမ်ꩻကွဲꩻသီးသꩻယူႏအလောင်း တဗာႏတွမ်ႏတဗာႏဗိုန်တဝ်းလို့ဝင်ꩻတွော့ꩻ ဆန်ꩻခေါ်ဒျာႏဖြာꩻမျိုꩻမျိုꩻ။ (၃) ကအာႏကွိုꩻအုံနောင်ဒါႏ ဗီးသွတ်ꩻပုံႏကျမ်ꩻအကိုနဝ်ꩻ ကဗျာ၊ လင်္ကာႏဖုံႏ အဝ်ႏပါသော့ꩻတဲင် ထွားဗာႏကာရန်အလွောက်ꩻ၊ ထွားဗာႏငဝ်းစပ်လို့ဝင်ꩻတွော့ꩻ အယီးအထွဉ်ႏဖုံႏလဲ့ ဗိုန်ဒွုမ်လို့ဝင်ꩻ သျုက်တရေင်ထိုꩻဗာႏ။ (၄) မန်းလိတ်လုဲင်ꩻဘာႏသာႏဝေါဟာရဖုံႏ ကလင်ꩻလွဉ်ထာꩻယို ပါဠိဝေါဟာရအဝ်ႏဒို့ꩻတခြို့ခါꩻတဲင် ပါဠိဘာႏသာႏလိတ်လုဲင်ꩻ ထာꩻယူႏဖုံႏကစ ဗိုန်ပီတဝ်းလို့ဝင်ꩻတွော့ꩻ ဗီးသွတ်ꩻပုံႏထာꩻယူႏဖုံႏ သျုက်တရေင်ထိုꩻတဲင် မာႏတရွို့ꩻကွင်လို့တေား။ (၅) အငဝ်း၊ အသွတ်ꩻ၊ အပယ်၊ အဗဲဉ်၊ အက္ခရာႏအလွောက်ꩻ နမ်းကလိုႏရာꩻအဓိပ္ပါယ်ႏ နမ်းထွို့ꩻတဲမ်းသုံꩻလွေꩻဒျာႏတဲင် မူတဗိုန်တဝ်းဗီးသွတ်ꩻပုံႏဖုံႏ အာတမွိုꩻလွဉ်ꩻထာꩻ။ (၆) အဝ်ႏပျꩻအဆရာႏဂုဏ်ႏတွင်ꩻ ထွင်ႏဆန်ꩻငဝ်းဝေါဟာရထွူတဲင် "အနမ်းကသုံꩻဝေါဟာရနဝ်ꩻမꩻ မဲဉ်ႏ၊ ဝင်ꩻအမျာꩻသုံꩻ ဝေါဟာရနဝ်ꩻ မဲဉ်ႏတဝ်း"ကရိုꩻဒါႏ ကွပ်ထွင်ႏဗီးသွတ်ꩻပုံႏနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ဗီးသွတ်ꩻပုံႏအခင်ႏမွဉ်ဖုံႏ ကုဲင်ပြင်ꩻထိုꩻလို့။ (၇) ကေားတဲမ်းဗီးသွတ်ꩻကျမ်ꩻဆရာႏဖုံႏကိုနဝ်ꩻ ရဟန်ꩻတဲမ်းလိတ်သားတွမ်ႏ လိုꩻလမ်းတဲမ်းလိတ်သား အဝ်ႏပါနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် တဲႏထာꩻယူႏတဗိုန်တဝ်းလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻတွော့ꩻ ဗီးသွတ်ꩻကျမ်ꩻဖုံႏကိုနဝ်ꩻလဲ့ သꩻထာꩻယူႏအာဘော်ဖုံႏ အထွိုက်အလွိုက် ဗိုန်ဒွုမ်လို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ (၈) အဝ်ႏဝေါဟာရမုဲင်ꩻလင်ꩻလွဉ်-တမူချင်ႏ၊ တငွါချင်ႏ ကွပ်အွဉ်ႏနယ်နွောင်ꩻတဝ်း အခင်ႏမွဉ်အကျောင်ꩻခွေါင်ခံႏတဲင် ထွာဒျာႏအွဉ်ႏနယ်နွောင်ꩻကွို့ꩻ ကဗျာဗီးသွတ်ꩻ သိုမ်ပွိုက်ဖုံႏလွုမ်ꩻတွော့ꩻ ကအာႏကွိုꩻဒါႏ ကဗျာသိုမ်ပွိုက်သီးမူအထျꩻဒျာႏလဲ့ တဗိုန်တဝ်းလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻမꩻ ဗီးသွတ်ꩻပုံႏလဲ့ ဗိုန်ဒွုမ်လို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ (၉) သိုမ်ပွိုက်ကဗျာ ဗီးသွတ်ꩻဖုံႏအကိုလဲ့ အဝ်ႏလိတ်ပပ်ရီးခါ၊ အဝ်ႏလိတ်ထူရီးခါ တဲမ်းထွားအာႏကွိုꩻလွဉ်တဲင် ငဝ်းအစပ်အဆွိုင်ꩻ၊ အပယ်-အဗဲဉ် ဗိုန်တဝ်းလို့ဝင်ꩻတွော့ꩻ ဗီးသွတ်ꩻအခင်ႏမွဉ်လဲ့ ဗိုန်လꩻဒွုမ်လို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ကအွဉ်ႏနယ်ထွူဒါႏ အချက်အခဝ်ကီယိုဖုံႏနဝ်ꩻ ဗီးသွတ်ꩻပုံႏအတွက် ကအဝ်ႏတနွိုင်ကအဝ်ႏထေင်အီလို့ဝင်ꩻ ပုံႏသီပျဌာန်းအီတလꩻနွောင်ꩻတဝ်း ထွာအခင်ႏမွဉ်အကျောင်ꩻအထျꩻထျꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ မန်းလိတ်လုဲင်ꩻအကို ဗီးသွတ်ꩻပုံႏ၊ အာႏကွိုꩻခရာႏကျမ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏအာတန်၊ တကျမ်ꩻတဆရာႏ၊ ဝွေꩻအာႏတလာရာꩻ ခွေတမျိုꩻ၊ အာႏကွိုꩻခရာႏ အစွဲးအကမ်းကသျုက်နဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ တနွိုင်လို့ဝင်ꩻ ဗီးသွတ်ꩻပုံႏဖုံႏလဲ့ တသွတ်ꩻဒါႏနွောင်ꩻဒွုမ်တွော့ꩻ ဗိုန်နုဲင်းစွဉ်ႏဒျာႏ ဝေါဟာရဝင်္ကပါႏနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻသွူ။ ခေတ်နဝ်ꩻ အဝ်ႏပြောင်ꩻလွေꩻလဲဉ်း အခြွိုက်ခြွိုက်လဲ့ လိတ်လုဲင်ꩻသမဲင်ꩻတဖူꩻခြောင်ꩻ အဖွိုႏအထို' အထင်ႏအလင်ꩻအဝ်ႏဒျာႏရိုꩻလဲ့ ကတနွိုင်ဗာႏလို့ဝင်ꩻ၊ ကအဝ်ႏသျုက်တရေင်ဒါႏ ဗီးသွတ်ꩻပုံႏဝင်္ကပါႏနဝ်ꩻတဲး တထွူသွတ်ꩻဒွိုန်းတွော့ꩻ ဗꩻဟန်ႏသနီꩻ မဲ့အဝ်ႏဗန်ႏဟဝ်သုဲင်နေဒွိုန်းထာꩻနဝ်ꩻသွူ။ ရှေးခေတ်ကရီးခါ ဗꩻခေတ်ဟန်ႏသနီꩻ ကစဲင်းထင်ႏသျာꩻလွိုဒါႏ ဗီးသွတ်ꩻပုံႏယီးနယ်ꩻကျမ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ မြန်မာသံယောဂဒီပနီ၊ ဝဏ္ဏဗောဓနသတ်အင်း၊ ကဝိမဏ္ဍနီသတ်ပုံလင်္ကာ၊ ကဝိလက္ခဏာသတ်ပုံ၊ ကဝိလက္ခဏာသတ်ညွှန်းကျမ်း၊ ဧကက္ခပကာသနီသတ်အင်း၊ ရတနာပုံကြေးမုံသတ်ပုံ၊ ကဗျာသာရတ္ထ သင်္ဂသတ်ညွှန်း၊ ကဗျာသာရတ္ထသင်္ဂဟသတ်ပုံ၊ ဝစနာလင်္ကာရသတ်ပုံ၊ ကဇဗလသတ်ညွှန်း၊ သဒ္ဒါနုသာရီသတ်ပုံ၊ စွယ်စုံကျော်ထင်သတ်ပုံ၊ လိခနရာသီသတ်ပုံ၊ ရွှေနန်းတွင်းသတ်ပုံ-စတဲင် ဗီးသွတ်ꩻကျမ်ꩻဖုံႏလွုမ်ꩻတကာႏတဝ်း သွတ်ꩻထူꩻ၊ ယီးနယ်သွတ်ꩻတသာ၊ အွဉ်ႏခေါ်ခါꩻ၊ တဲမ်းအပယ်အဗဲဉ်နယ်ꩻ၊ လင်္ကာႏသိုမ်ပွိုက်ဖုံႏအကိုလဲ့ ဆရာႏတဲမ်းကျမ်ꩻသီႏထာꩻယူႏဖုံႏ တကျမ်ꩻတွမ်ႏတကျမ်ꩻ တဗိုန်ပီတဝ်းလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ကအာသွူတခွုင်းနဝ်ꩻလဲ့ တဲမ်းတသာယင်းဗီးသွတ်ꩻကျမ်ꩻဖုံႏလဲ့ အဝ်ႏဒျာႏအယိန်းသျုက်ယိန်းတရေင်လွုမ်ꩻ၊ နမ်းလိုႏရာꩻနမ်းထွို့ꩻငင်ႏဒျာႏပငါပရာꩻတွော့ꩻ ဗီးသွတ်ꩻပုံႏမူကွဲꩻ ပျဿနာႏနဝ်ꩻ သျင်ꩻခန်းစွဉ်ႏလဲ့ တနွောင်ꩻဒွုမ်တွော့ꩻ ဗိုန်ပီစွဉ်ႏတတိုရာႏနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ ထွာထိုꩻထဲင်းဒျာႏ အသျုက်အတရေင်တန်လွုမ်ꩻသွူ။ တညတဝ်းဒွိုန်းအခိန်ႏ မာꩻပွဲꩻသုတေသန ဟော်ꩻလိတ်ရဲဉ်ႏအကို ဝင်ꩻကအဝ်ႏသုံꩻသေႏသေႏ(စာတမ်း)လိတ်ရဲဉ်ႏယို သုံꩻတေားဒျာႏ(စာတန်း-နသွတ်ꩻ)နုဲင်းနဝ်ꩻတွော့ꩻ ကထွိုင်ႏဟော်ꩻဗာႏ၊ ထွိုင်ႏထီႏဗာႏနဝ်ꩻ ထွာထိုꩻတေားတမျိုꩻနဝ်ꩻသွူ။ (တည်ထွင်/တီထွင်)၊ (ဆန်/ဆံ)၊ ဆုံးဖြတ်တွမ်ႏဆုန်းဖြတ်၊ စနစ်တွမ်ႏစံနစ်၊ ချက်ခြင်းတွမ်ႏချက်ချင်း၊ မုန်းတီးတွမ်ႏမုန်းတည်း၊ ဖြော်ဖြေတွမ်ႏဖျော်ဖြေ၊ စက်ဆုပ်တွမ်ႏစက်ဆုတ်၊ မီးပြောင်းတွမ်ႏမီးပျောင်း၊ ကျဉ်းမြောင်းတွမ်ႏကျင်းမြောင်း၊ ယနံ့တွမ်ႏရနံ့၊ (အမြောက်အမြား)၊ မြော်-မျှော်စတဲင်။[၁][၂]