ဒွေဘော်
"ဒွေဘော်" ရဿ(အ-အိ-အု)သိုမ်ဖြိုင်ႏဆချာတရိုꩻတဝ်း၊ အာ(ဒီဃ)ဆချာတရိုꩻတဝ်း ကအဝ်ႏဒါႏဗီးတဖြိုင်ႏယို ဖေႏကထွာနီဖြုံႏနဝ်ꩻ ဒွေဘော်လွောန်ဗာႏ၊ ဘာဝ-ထွာ၊ ဒွေ-နီဖြိုင်ႏ၊ ဒွေဘော်(ဒွေဘာဝ)-ထွာနီဖြိုင်ႏ၊ ဖေႏကထွာနီဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ လွောန်ယင်းတဖြိုင်ႏနုဲးနဝ်ꩻသွူ။ ဝဂ်တဗာႏတဗာႏအကို အက္ခရာႏ ဒုတိယ(ခ-ဆ-ဌ-ထ-ဖ)မိဉ်ႏအဝ်ႏနဝ်ꩻ ပဌမအက္ခရာႏ (က-စ-ဋ-တ-ပ)ဖိုင်ႏ လွောန်ထွာဗာႏဒွေဘော်၊ အက္ခရာႏစတုတ္ထ(ဃ-ဈ-ဎ-ဓ-ဘ)မိဉ်ႏအဝ်ႏနဝ်ꩻ တတိယအက္ခရာႏ (ဂ-ဇ-ဍ-ဒ-ဗ)ဖိုင်ႏ လွောန်ထွာဗာႏဒွေဘော်။ တနယ်ꩻမိဉ်ႏဒေါ့ꩻဗာႏလဲ့ က-ယို လွေꩻဆင်းဒင်ႏ ခ-လောင်း၊ ဂ-ယို လွေꩻဆင်းဒင်ႏ ဃ-လောင်း၊ စီꩻကန်ꩻယိုအတွိုင်ꩻ က-ယို လွေꩻဆင်းလꩻ ခ-လောင်းလွုမ်ꩻ၊ (ဂ-ဃ-င)လောင်းဖိုင်ႏနဝ်ꩻ လွေꩻဆင်းဒင်ႏလꩻတဝ်း၊ ကွဲႏတွော့ꩻ အဆုဲꩻသုတ်ꩻ င-ယို သဲင်ꩻဆင်းဒင်ႏလꩻလို့ (က-ခ-ဂ-ဃ)လိတ်ꩻဖြိုင်ႏလောင်းနဝ်ꩻသွူ။ ဗိုန်ယိုအတွိုင်ꩻ စ-နဝ်ꩻ လွေꩻဆင်း ဆ-လောင်း၊ ဇ-နဝ်ꩻ လွေꩻဆင်း ဈ-လောင်း၊ အဆုဲꩻသုတ်ꩻ ည-နဝ်ꩻ သဲင်ꩻဆင်းချာလꩻလို့(စ-ဆ-ဇ-ဈ)လိတ်ꩻဖြိုင်ႏလောင်းဖိုင်ႏနဝ်ꩻသွူ၊ ဋ-ယို လွေꩻဆင်း ဌ-လောင်း၊ ကွဲႏတွော့ꩻ တပေါႏတဝ်းနီဖြိုင်ႏအလင်၊ ဌ-ယိုနဝ်ꩻ အငွေါန်ꩻရဲစ်ꩻပါတဝ်းတဲင် ထွာဆင်းတဝ်းဒွိုန်း၊ မိဉ်ႏဆင်းထွူနဝ်ꩻ အငွေါန်ꩻရဲတ်ႏပါ(ဋ္ဌ)နုဲင်းနဝ်ꩻ၊ ဍ-နဝ်ꩻ လွေꩻဆင်း ဎ-လောင်း၊ ယိုတဲ့ ဗိုန်တဝ်းအလင်၊ အလင်နဝ်ꩻ ကေားလွောန်ဆင်းသားနဝ်ꩻ အဝ်ႏဆကီ၊ အဖြိုင်ႏတဲ့ ပေါင်းတန်ဗာႏဒျာႏ၊ ယိုတဖြိုင်ႏနဝ်ꩻ ကေားလွောန်ဆင်းသားပေႏထိုꩻတဲင် (ဍ္ဎ)ထွာတေားနုဲးနဝ်ꩻသွူ၊ အဆုဲꩻသုတ်ꩻ(ဏ)နဝ်ꩻ သဲင်ꩻဆင်းချာ (ဋ-ဌ-ဍ)လောင်း၊ ဎ-လောင်းနဝ်ꩻ (ဏ)သဲင်ꩻဆင်းချာ အသုံꩻအဲဉ်ထဝ်းသွူ။ တ-နဝ်ꩻ လွေꩻဆင်း ထ-၀လောင်း၊ ဒ-နဝ်ꩻ လွေꩻဆင်း ဓ-လောင်း၊ အဆုဲꩻသုတ်ꩻ န-နဝ်ꩻ သဲင်ꩻဆင်းချာ(တ-ထ-ဒ-ဓ)လိတ်ႏဖြိုင်ႏလောင်းနဝ်ꩻသွူ။ ပ-နဝ်ꩻ လွေꩻဆင်း ဖ-လောင်း၊ ဗ-နဝ်ꩻ လွေꩻဆင်း ဘ-လောင်း၊ အဆုဲꩻသုတ်ꩻ (မ)နဝ်ꩻ သဲင်ꩻဆင်းချာလꩻလို့ (ပ-ဖ-ဗ-ဘ)လိတ်ႏဖြိုင်ႏလောင်းသွူ။ ကတဲမ်းနဲကီယိုဖိုင်ႏနဝ်ꩻ ဆကီတောမ်ႏဆလ ဗိုန်တဝ်းလို့ဝင်ꩻတဲင် ဟဲ့ꩻဗာႏ"အသဒိသဒွေဘာဝ-နီဖြိုင်ႏဗိုန်တဝ်းလို့ဝင်ꩻ"နဝ်ꩻသွူ။ ပဌမအက္ခရာႏ(က-စ-ဋ-တ-ပ)ဖိုင်ႏယိုတဲ့သင်၊ တတိယအက္ခရာႏ(ဂ-ဇ-ဍ-ဒ-ဗ)ဖိုင်ႏယိုတဲ့သင် ကီလဗိုန်ဝင်ꩻ အချင်ꩻချင်ꩻ ဆင်းချာအဝ်ႏတဲင် ဟဲ့ꩻဗာႏ"သဒိသဒွေဘာဝ-ကီလနီဖြိုင်ႏဗိုန်ဝင်ꩻ၊ ပဉ္စမအက္ခရာႏ (င-ဉ-ဏ-န-မ)ဖိုင်ႏလဲ့ ဆင်းဗိုန်ဝင်ꩻလꩻနေနေတဲင် ထွာသဒိသဒွေဘာဝဒျာႏနေနေသွူ။ ဒုတိယအက္ခရာႏ (ခ-ဆ-ဌ-ထ-ဖ)ဖိုင်ႏတဲ့နဝ်ꩻ၊ စတုတ္ထအက္ခရာႏ (ဃ-ဈ-ဎ-ဓ-ဘ)ဖိုင်ႏတဲ့နဝ်ꩻ ဝွေꩻသီးချင်ꩻချင်ꩻ ကီလဆင်းဗိုန်လို့ဝင်ꩻ အဲဉ်ထဝ်း၊ အဝ်ႏဒျာႏ ဝင်ꩻကလွောန်ဆင်း၊ ဝင်ꩻကသဲင်ꩻဆင်းချာဝွေꩻသီးလောင်းလုမ်ꩻသွူ။ ကီလဆင်းဗိုန်လို့ဝင်ꩻတဲ့နဝ်ꩻ၊ ကီလဆင်းဗိုန်တဝ်းလို့ဝင်ꩻတဲ့နဝ်ꩻ ဝဂ်ပငါပရာꩻဒျာႏ၊ ဥပမာႏ- က-ယို လဲဉ်းရီးဝင်ꩻ၊ ဝွေꩻဆင်းဒင်ႏလꩻဒျာႏ ခ-လောင်းလုမ်ꩻ၊ ဝွေꩻဝဂ်တမွေးတဝ်း ဆ-ဌ စတဲင်ဝဂ်လင်လောင်းတဲ့ ဆင်းထုံꩻတအဲဉ်ထဝ်းနဝ်ꩻသွူ။ ဝဂ်-တမွေးတဝ်း (ယ-ရ-လ-ဝ-သ-ဟ-ဠ)ဖိုင်ႏအကို အချင်ꩻချင်ꩻ ဆင်းဗိုန်လို့ဝင်ꩻကလꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏ "ယ-လ-ဝ-သ"လုမ်ꩻ၊ နဝ်ꩻဖိုင်ႏအကို ယ-ချင်ꩻချင်ꩻနဝ်ꩻ ဆင်းဗိုန်တဝ်းအလင် (ယ္ယ)နုဲးနဝ်ꩻ၊ အဖြိုင်ႏလနဝ်ꩻ ထွာထိုꩻဗာႏ ယ-ပယ်(-ျ)နုဲးနဝ်ꩻတဲင် တဲမ်းထုံꩻနဝ်ꩻ (ယျ)အဝ်ႏနုဲးနဝ်ꩻ၊ လ-ချင်ꩻချင်ꩻနဝ်ꩻတဲး ဗိုန်ဒျာႏအလင်၊ ဝ-ချင်ꩻချင်ꩻ ဆင်းဗိုန်ဝင်ꩻ သဒိသဒွေဘာဝအဝ်ႏဒျာႏနေနေ၊ ကွဲႏတွော့ꩻ သဒ္ဒါႏစီꩻကန်ꩻအလꩻနဝ်ꩻ ဝ-နီဖြိုင်ႏဆင်းယို မာꩻထိုꩻဗာႏ ဗ-နီဖြိုင်ႏတွော့ꩻ (ဗ္ဗ)၊ နိဗ္ဗာန-နိဗ္ဗာန်ႏ ထွာနုဲးနဝ်ꩻသွူ။ သ-ချင်ꩻချင်ꩻယိုတဲ့ မန်းခမ်းသားတဲမ်းထုံꩻအလꩻ ဆင်းကီလနေးမွေးတဝ်း၊ ဆင်းချာငါနေးဒျာႏ၊ ကထူꩻလွိုငါႏနဝ်ꩻ သ-အဖြိုင်ႏဆုဲꩻယို ထူႏတခဝ်လုမ်ꩻတဲင် တဲမ်းဒျာႏ(ဿ)နုဲးနဝ်ꩻလုမ်ꩻတွော့ꩻ ယဟန်ႏဟဲ့ꩻ"ဿ-ကြီး၊ ဿ-သုံးခြမ်း"သ-သိုမ်ခဝ်နုဲးနဝ်ꩻတဲ့ အဝ်ႏသွူ။ အဝ်ႏကုဲ(ရ-ဟ-ဠ)ဖိုင်ႏနဝ်ꩻ အချင်ꩻချင်ꩻ ဆင်းဗိုန်လို့ဝင်ꩻ သဒိသဒွေဘာဝအဲဉ်ထဝ်း၊ နဝ်ꩻဖိုင်ႏအကို ရ-နဝ်ꩻ က-ဂ-တ-ဒ လွောန်ဆင်းဒင်ႏဝွေꩻလꩻ၊ ကွဲႏတွော့ꩻ အဝ်ႏဆလနုဲးဗီးလင် ဗဲဉ်နေးဒျာႏ၊ နုဲးပအိုဝ်ႏကရိုꩻ ရ-ဗဲဉ်၊ လ-ဗဲဉ်နုဲးနဝ်ꩻအတွိုင်ꩻဒျာႏသွူ။ ဟ-နဝ်ꩻ (ဏ-န-မ-ယ-လ-ဝ-ဠ)ဖိုင်ႏ လွောန်ဆင်းဒင်ႏလꩻ၊ ကွဲႏတွော့ꩻ တအဝ်ႏကီလနေးတဝ်းလို့ဝင်ꩻတဲင် မန်းဟဲ့ꩻ"ဟ-ထိုး"(-ှ)အပုံႏဗိုန်ဒျာႏနုဲးနဝ်ꩻစားသွူ။ အဆန်ꩻခေါ်ငါႏနဝ်ꩻ ဟ-ယို သဲင်ꩻဆင်းဒင်ႏချာ မ-လောင်းတွော့ꩻ (ဗြဟ္မစရိယ-အကျင်ꩻမျတ်၊ ဗြာဟ္မဏ-ပုဏ္ဏာꩻ)နုဲးနဝ်ꩻလဲ့ အဝ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ယင်းတမျိုꩻနဝ်ꩻ က-ခစတဲင်ဖိုင်ႏယို လွေꩻဆင်း"ဝ"လောင်းလဲ့ ထွာအသဒိသဒျာႏနေနေ၊ ပအိုဝ်ႏကဟဲ့ꩻဒါႏ "ဝ-ဟွဲး"နဝ်ꩻအတွိုင်ꩻ၊ (တ-ဒ-ဓ-ယ-သ-ဟ)ဖိုင်ႏယို လွေꩻဆင်းဒင်ႏ "ဝ"လောင်း လꩻဒျာႏနေနေ၊ တနယ်ꩻ ဝဟွဲးချာလꩻနွောင်ꩻနေကနဝ်ꩻသွူ။ မိဉ်ႏထွာနုဲး "ဆန်းကျမ်ꩻ"ကိုနဝ်ꩻတဲး အဆင်းမျိုꩻစုမ်ႏကယ်ꩻဒွိုန်းကယို အာတန်အကျောင်ꩻ အွောန်ႏသပါဗာႏနုဲးနဝ်ꩻသွူ။ ကသျင်ꩻနယ်ဗာႏနုဲးယိုနဝ်ꩻ အလင်မွေးတဝ်း ယဟန်ႏသားနဝ်ꩻ သွောန်ဖိုတဝ်း လိတ်လောကုတ္တရာႏတဲင် အီႏသေနာႏဗာႏ တယိုꩻတဝ်းနဝ်ꩻမꩻ တဲမ်းနယ်ဗာႏနုဲးယိုဒျာႏသွူ။[၁][၂]