ဘာႏသာႏဗေႏဒ
ဘာႏသာႏဗေႏဒ (အိန်းကလေတ်: Linguistics) ကရိုꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ စံတနစ်တကျ လွူꩻထွားထောင်စဲင်း ကမ္ဘာႏဘာႏသာႏ လိုꩻငဝ်းငွါဖုံႏ တောမ်ႏသိပ္ပံအနယ်ꩻကျကျ ကထွာဒါႏ ပညာႏရပ်ဒျာႏသွူ။ ပညာႏရပ်ယိုနဝ်ꩻ နွို့ညီꩻပါရော်ꩻ ငဝ်းငွါအရွီးခိုႏ ပညာႏရပ်ကို နေနေသွူ။ ဘာႏသာႏဗေႏဒကိုနဝ်ꩻ ခွဲꩻထွားနွောင်ꩻဒျာႏ ယေဘုယျအနေႏ (၁) လွူꩻထွား ဘာႏသာႏငဝ်းငွါ အနမ်းအခြုံပုင်ႏ၊ (၂) လွူꩻထွား ဘာႏသာႏငဝ်းငွါ အဓိပ္ပာယ်ႏ၊ (၃) ထွားသွူ ငဝ်းငွါစပ်မုꩻအလောင်းတဲင် လွူꩻထွားဒါႏ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါ စတဲင် ဖြယ်ခါꩻခေါ်အဝ်ႏ (၃)ကွို့ꩻသိုမ်စွိုးသွူ။
လွူꩻထွား ဘာႏသာႏငဝ်းငွါ အနမ်းအခြုံပုင်ႏ ကရိုꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ လွူꩻထွားစဲင်း ဘာႏသာႏငဝ်းငွါဖုံႏ အမာꩻပုင်ႏ တယ်ႏမာꩻပုင်ႏ(တည်ဆောက်ပုံ)သဒ္ဒါႏဖုံႏဒျာႏသွူ။ မိဉ်ႏဒေါ့ꩻဗာႏယင်းတနယ်ꩻလဲ့ လွူꩻထွားဒျာႏ ဒေါ့ꩻဖြဝ်ႏဘာႏသာႏငဝ်းငွါ တဲမ်းသုင်ꩻကျာꩻနဝ်ꩻ ကအီႏလွောက်ꩻနာႏဗာႏ စီꩻမဉ်ꩻစီꩻကန်ꩻဖုံႏဒျာႏသွူ။ လိတ်ဖြုံႏ ဖွဲ့ဗူႏပုင်ႏ၊ တယ်ႏမာꩻလိတ်ယာႏ လိတ်ရဲဉ်ႏပုင်ႏ တောမ်ႏ အငဝ်းထန်ႏစနိစ်ဖုံႏ အဝ်ႏလွူꩻထွားပါနုဲင်းနဝ်ꩻဖုံႏသွူ။
ပညာႏရပ်နဝ်ꩻနဝ်ꩻ စနစ်တကျ လွူꩻထွားထောင်စဲင်း စလꩻဒျာႏ ကထွူꩻထိုꩻလဲဉ်း အနေင်ႏပေါင်ꩻ ၂၀၀ လွိုရပ်လုမ်ꩻသွူ။ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါ ပညာႏရပ်အလꩻ ကမ္ဘာႏဟံႏလောင်းယို ကအဝ်ႏဒေါ့ꩻဖြဝ်ႏဒါႏ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏ ၆၀၀၀ လွိုနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏ မူလဘာႏသာႏတန်ဖုံႏကို လင်ꩻလွဉ်တဲင် ကဲဉ်းအာ တဗာႏတောမ်ႏတဗာႏ အဝ်ႏဆွိုက်စပ်ချာငါဝင်ꩻဖုံႏ အဝ်ႏနေနေသွူ။ ကောပ်နဝ်ꩻမꩻ ကမ္ဘာႏလောင်းယို ဘာႏသာႏငဝ်းငွါ အဝ်ႏအာငါႏတဲင် အီႏလွူꩻထွားစဲစ်ဆေꩻစဲင်းလို့ စနစ်တကျနဝ်ꩻ တယိုꩻတဝ်းတွော့ꩻ ထွားသွူ ဝါကျဖွဲ့ဗူႏမုꩻတဲင် ခမ်းပေါင်ꩻစွုမ်ႏ ပညာႏသျင်ႏသီး ဖြယ်ခွဲꩻခါꩻဖေႏ (၄)စွိုးနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ-
- ၁။ လွိုက်တဝ်းခင်ႏလမ်း၊ မွေးတဝ်းလဲ့ အဝ်ႏခေါ်ဒျာႏတသီးပုဂ္ဂလ၊ မွေးတဝ်းလဲ့ ဧကဝဏ္ဏ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါ (ဥပမာႏ- လိုꩻ၊ ခြောင်၊ တဲင် အဝ်ႏဒျာႏတဖြုံႏလဲ့ အငဝ်းထန်ႏနွောင်ꩻ အဓိပ္ပာယ်ႏအဝ်ႏ) ငဝ်းငွါယိုစားနဝ်ꩻ ခယ်ႏဘာႏသာႏငဝ်းငွါကို ပါအာ။
- ၂။ နမ်းကိုဗွေဒါႏ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါ (ဥပမာႏ- ကတ္တာႏ၊ ကံႏ၊ ကြိယာႏ ကအဝ်ႏပါဒါႏ လိတ်ရဲဉ်ႏဆွာꩻ) ငဝ်းငွါယိုစားနဝ်ꩻ အမေႏရိကတွိုက် ခမ်းရင်ꩻသား ဘာႏသာႏငဝ်းငွါကို ပါအာ။
- ၃။ ပူꩻတွဲꩻဘာႏသာႏငဝ်းငွါ (ဥပမာႏ- ဘာႏသာႏငဝ်းငွါ အကွို့ꩻ တဗာႏတောမ်ႏတဗာႏယို နုဲင်းယွိုꩻပယ်ꩻညီꩻဝင်ꩻ တောမ်ႏကော်ႏယုဲင်ပုင်ႏ လိတ်တဖြုံႏယို ခွဲꩻထန်ႏယင်း နီသိုမ်ဖြုံႏလဲ့ တဖြုံႏစီႏ အဓိပ္ပာယ်ႏ အငဝ်းထန်ႏအဝ်ႏ) ငဝ်းငွါယိုစားနဝ်ꩻ တူရကီ တောမ်ႏ မန်း(မျန်မာ) ဘာႏသာႏငဝ်းငွါကို ပါအာ။
- ၄။ ရုက်ပြောင်ꩻဝိဘတ်သွုပ် ဘာႏသာႏငဝ်းငွါ- ရုက်ပြောင်ꩻလုဲင်ႏမုꩻ အဝ်ႏ(၂)ဗာႏအကို တဗာႏနဝ်ꩻ ပြောင်ꩻလုဲင်ႏချာအကိုနယ်ꩻ၊ ယဟန်ႏနဝ်ꩻ ပွိုးအသွုပ်ဆꩻချာတဲင် ပြောင်ꩻလုဲင်ႏနယ်ꩻ (ဥပမာႏ- ထူႏသွူလိတ်ဖြုံႏ "ဗုဒ္ဓ"အခံႏပုဒ်တဲင်၊ ဗုဒ္ဓေါ ( ဘုရာꩻနဝ်ꩻ )၊ ဗုဒ္ဓဿ ( ဘုရား၏ )၊ ဗုဒ္ဓ ( ဘုရား၌ )) ဖုံႏဒျာႏသွူ။
ကပါသော့ꩻထွူလဲဉ်း တဗာႏကိုတဲင် အလင်ကို အီႏပါသော့ꩻတဝ်းဒုမ် နုဲင်းနဝ်ꩻမွေးတဝ်းသွူ။ ကီယို(၄)စွိုးအကို ဘာႏသာႏငဝ်းငွါယဟန်ႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏပါစွစ်ꩻလို့တဲ့ အဝ်ႏနေနေသွူ။ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါဖုံႏနဝ်ꩻ တယ်ႏစွဉ်ႏပွိုင်းလဲင်ႏစခါကာႏ အဝ်ႏလွဉ်ထွူဒျာႏတဲ့ အစွိုးအမျိုꩻလဲ့ အဝ်ႏအာမွေးသွူ တကာႏတဝ်း ခေတ်အလွောက်ꩻလဲ့ သမ်းအဝ်ႏပြောင်ꩻလွဉ်ထဲင်းတဲင် ယဟန်ႏနဝ်ꩻ ပညာႏသျင်ႏသီး ကလွူꩻထွားစဲင်းနွောင်ꩻ လို့ဗာႏဒွိုန်းလဲ့ အဝ်ႏနေနေသွူ။ [၁]
အာႏကွိုꩻ
[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]- ↑ မြန်မာ့စွယ်စုံကျမ်း၊ အတွဲ(၈)