ပထမကမ္ဘာႏစဲ့ꩻ

ပထမ ကမ္ဘာႏစဲ့ꩻ
စဲ့ꩻတွိုက်ꩻပွယ်ꩻပုင်ႏယဟန်ႏ- အဗာႏကီသွတ်ꩻ စဲ့ꩻပွယ်ꩻတလင်ꩻအခဝ်တွို့ꩻ၊ တယ်ႏဗာႏတွို့ꩻဆꩻကီ- ၁။ဗိတိသျ ကာꩻမော်လထာ(တင့်ကား)ဖုံႏ ကာႏလွေꩻ ထာꩻအောင်ဖုံႏ၊ ၂။ဒါဒန်နယ်တွိုက်ꩻပွယ်ꩻအကို ရေမြုပ်ဗုံးဗာႏထိုꩻ တော်ဝင်တပ်စဲ့ꩻသင်ဘော်ꩻတဲင် အီႏဗိဉ်သော့ꩻသွူထီကိုပုင်ႏ၊ ၃။ဆိုပ်ꩻတောမ်ႏ ရဲးကာႏကွယ်ႏအီ အစွူႏလူး မဲ့ငါဆိုပ်ꩻ စဲ့ꩻစက်တနတ်သား၊ ၄။ဂျာမဏီ အယ်ဘထရို သင်ဘော်ꩻကျောင်ႏတွိုက်ꩻ
မွူးနီꩻ ၂၈ ဇွန် ၁၉၁၄ – ၁၁ နိုဝဲင်ဗာ ၁၉၁၈ ခင်ႏလမ်း ဥရောပ၊ အာဖရိက၊ အခဝ်ကွဉ်ႏထာႏဝ (ခယ်ႏတောမ်ႏ ပစိဖိတ်ဒေႏသနဝ်ꩻ ထွာပေႏ) စဲ့ꩻပွယ်ꩻအဖြေႏ မဟာႏမိတ်ခမ်းထီဖုံႏနွောင်ꩻ။ ဂျာမန်၊ ရသျား၊ အိုတိုမန်တောမ်ႏ ဩစထြို ဟန်ဂေရီယံ အဉ်ပါယာကုဲင်ပြင်ꩻ။ ဥရောပတောမ်ႏ အခဝ်ကွဉ်ႏထာႏဝကိို ခမ်းထီတသာဖုံႏ ပေါ်ႏထန်ႏလွောန်။
နွို့ပြဲင်ႏဒါႏစဲ့ꩻပွယ်ꩻ ခမ်းထီဖုံႏ
မဟာႏမိတ်အာႏရဲင်ꩻ	ဗဟိုႏအာႏရဲင်ႏ
သီမား
ထဲ့သွုမ်ꩻ - ၅,၅၂၅,၀၀၀ လꩻအဆာ - ၁၂,၈၃၁,၅၀၀ ထိုꩻမား - ၄,၁၂၁,၀၀၀	ထဲ့သွုမ်ꩻ - ၄,၃၈၆,၀၀၀ လꩻအဆာ - ၈,၃၈၈,၀၀၀ ထိုꩻမား - ၃,၆၂၉,၀၀၀

ပထမကမ္ဘာႏစဲ့ꩻ (အိန်းကလေတ်: World War I) နဝ်ꩻ ထွာလွေꩻဒျာႏ တယ်ႏခရိစ်နေင်ႏ ၁၉၁၄ ဗꩻတွိုႏ ၁၉၁၈ ဗာႏအခါႏကိုနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻခါစဲ့ꩻတွိုက်ꩻပွယ်ꩻတန်နုဲင်းနဝ်ꩻ သမဲင်ꩻအကို တထွာဖိုတဝ်းဒွိုန်းတဲင် ယဟန်ႏလဲ့ အဝ်ႏဟဲ့ꩻဖန်လွ့ "မဟာႏစဲ့ꩻပွယ်ꩻတန်" (Great war) နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ တွိုႏဆုဲင်ꩻ ထွိုင်ႏညလꩻ အနေင်ႏ ၂၁ နဝ်ꩻ စဲ့ꩻပွယ်ꩻတန် ထွာဖျင်ယင်းတလဲင်ႏတဲင် ဟဲ့ꩻဖန်ဖြယ်လွေꩻယင်း ပထမ ကမ္ဘာႏစဲ့ꩻ၊ ဒုတိယ ကမ္ဘာႏစဲ့ꩻ နီစားနဝ်ꩻသွူ။ ပထမကမ္ဘာႏစဲ့ꩻတွိုက်ꩻပွယ်ꩻအကို စဲ့ꩻသားသီမားထိုꩻ အဖြာꩻခြွဉ်း အဝ်ႏစွဉ်ႏ (၉)သန်းလွိုနဝ်ꩻသွူ။ ခလားစဲ့ꩻတွိုက်ꩻပွယ်ꩻတန်ကထွားခိင်ႏ စဲ့ꩻသားနဝ်ꩻဖုံႏကဲဉ်းအာနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ခမ်းသားရိုꩻရိုꩻဖုံႏကဉ်းအာအာသွူ။ ကထဲ့သွုမ်ꩻထိုꩻဒါႏ စဲ့ꩻသားဖုံႏ တယ်ႏကတူႏဗꩻခင်ႏယာꩻ မိဉ်ႏအွဉ်ႏဆွိုက်ဝင်ꩻနဝ်ꩻ အဗော့ꩻအညာꩻအဝ်ႏစွဉ်ႏ အမဲင်ႏ ၉၃၇၅ မဲင်ႏ (၁၅၀၈၄ ကီလိုမီတာ)သွူ။ အဗော့ꩻအညာꩻနဝ်ꩻနဝ်ꩻ မိဉ်ႏအွဉ်ႏဗဲဉ်လေပ်ပတ် ကမ္ဘာႏဟံႏတန်နဝ်ꩻ အီႏအဝ်ႏစွဉ်ႏ တထာႏဝရပ်နဝ်ꩻသွူ။

ကနွို့ပါဒါႏ ခမ်းထီဖုံႏ

ပထမကမ္ဘာႏစဲ့ꩻ စဲ့ꩻတွိုက်ꩻပွယ်ꩻကိုနဝ်ꩻ အဓိက ခမ်းထီတန်အစွိုꩻ အဝ်ႏနီစွိုꩻသွူ။ နဝ်ꩻနီꩻစွိုꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ဗိတေင်၊ ပဉ်တစ်၊ ရသျား သီးကပါဒါႏ မဟာႏမိတ်ခမ်းထီဖုံႏ(Allied Powers/Triple Entente)အစွိုꩻ တောမ်ႏ ဂျာမနီ၊ ဩသတြီးယား၊ ဟန်ဂေရီ သီးကပါဒါႏ ဗဟိုႏအာႏရဲင်ꩻတန်ခမ်းထီဖုံႏ(Central Power/Triple Alliance)အစွိုꩻဖုံႏတဲင် ထွာဒျာႏ အစွိုꩻယိုနီစွိုꩻခါႏ အဓိကတွိုက်ꩻပွယ်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ ဆုဲင်ꩻ မဟာႏမိတ်အစွိုꩻကိုနဝ်ꩻ ဂျပန် စတဲင်ခမ်းပေႏဖုံႏ နွို့ပါလွဉ်တဲင် ဗဟိုႏအာႏရဲင်ꩻအစွိုꩻကိုနဝ်ꩻ တူရကီ၊ ဗူကေးရီးယား စတဲင် ခမ်းထီဖုံႏ နွို့ပါလွဉ်နဝ်ꩻသွူ။ စဲ့ꩻတွိုက်ꩻပွယ်ꩻတန် ထွိုင်ႏအီႏထွူခိန်ႏနဝ်ꩻ အမေႏရိကန်ႏလဲ့ နွို့ပါလွဉ်ယင်း မဟာႏမိတ်အစွိုꩻဖဲ့ꩻကိုသွူ။ စဲ့ꩻတွိုက်ꩻပွယ်ꩻတန် ထွိုင်ႏထွူနဝ်ꩻ "ဗဟိုႏအာႏရဲင်ꩻအစွိုꩻ" သွုမ်ꩻထိုꩻတဲင် "မဟာႏမိတ်အစွိုꩻ" နွောင်ꩻလꩻထိုꩻနဝ်ꩻသွူ။

စဲ့ꩻတွိုက်ꩻပွယ်ꩻတန် ထွာထိုꩻဗာႏခရာႏ

အရင်းရှင်ခမ်းထီတန်သားဖုံႏအခါႏ အချင်ꩻချင်ꩻ ခေးပြဲင်ႏဝင်ꩻ အာႏတလာလွဉ်တဲင် ပထမကမ္ဘာႏစဲ့ꩻ ထွာထိုꩻဗာႏနဝ်ꩻသွူ။ စဲ့ꩻတွိုက်ꩻပွယ်ꩻတန် ကထွာအီဗာႏ အဓိကအခရာႏနဝ်ꩻ-

• ထိုမ်ႏထွားခေးပြဲင်ႏအာလွဉ် ကိုလိုနီဟံႏနယ်ႏဖုံႏ
• စွိုးခွိုꩻရေꩻဝါႏဒဖုံႏ အာႏတလာလွဉ်
• ဖြွမ်းဗူႏဖွဲ့ခေးပြဲင်ႏလွဉ်ဝင်ꩻ မဟာႏမိတ်စဲ့ꩻအစွိုꩻဖုံႏတောမ်ႏ
• ခွုမ်ထေမာꩻပြဲင်ႏလွဉ်ဝင်ꩻ စူခွုမ်လက်နက်ဖုံႏဒျာႏသွူ။

ဗီဒီယို မီဒီယာမုဲင်တန်ꩻ

မဟာမိတ်တပ်စွိုꩻ ချꩻလွေꩻဗုံး စဲ့ꩻဂျာမန်ထျꩻ

လန်ဂျာ မဟာမိတ်ကာꩻမော်လထာ(တင့်ကား) အဝ်ႏဆင်အတွိုက်ꩻကွက်ꩻကျာꩻ ၁၉၁၈ ဗာႏ

လိဉ့်အထန်ႏဖုံႏ

• 1914–1918-online International Encyclopedia of the First World War
• The Heritage of the Great War / First World War. Graphic color photos, pictures and music
• A multimedia history of World War I
• European Newspapers from the start of the First World War Archived 15 January 2016 at the Wayback Machine. and the end of the war Archived 5 April 2015 at the Wayback Machine.
• Powerpoint summary of the war
• The World War I Document Archive Wiki, Brigham Young University
• Maps of Europe covering the history of World War I at omniatlas.com
• Maps of Africa covering the history of World War I in Africa at omniatlas.com
• "World War I Crossroads" current discussions by scholars
• World War I (First World War) Guide to websites
• Documents from Mount Holyoke College Archived 2019-03-24 at the Wayback Machine.
• EFG1914 – Film digitisation project on First World War
• WWI Films on the European Film Gateway
• The British Pathé WW1 Film Archive
• World War I British press photograph collection – A sampling of images distributed by the British government during the war to diplomats overseas, from the UBC Library Digital Collections
• Personal accounts of American World War I veterans, Veterans History Project, Library of Congress.