မွူးကဲင် တောမ်ႏ လာကဲင်

နီသွဉ်းသီးကအုံအောဝ်ႏဒါႏ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏတန်ယို အောဝ်ႏလေပ်ဗဲဉ်လွေꩻ မွူး နောဝ်ꩻသွူ။ လာ နောဝ်ꩻတဲ အောဝ်ႏလေပ်ဗဲဉ်လွေꩻ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏနောဝ်ꩻသွူ။ မွူး ၊ လာ ၊ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ ဖုံႏယို အတဝိုန်ꩻ အတဒွီႏလို့လို့ ၊ ဗွိုန်လို့နုဲင်းစက်ဝွန်ꩻ(စက်ဝိုင်း)ပုံႏတဲင် စက်ဝိုန်ꩻအကဲဉ်ဗဟိုႏယို မိဉ်ႏတဲမ်းထွို့ꩻသွဲကာႏသေꩻခါꩻခွဉ်းစွဉ်ႏပုံႏ(မျဉ်းဖြောင့်)တလီး စက်ဝိုန်ꩻတဒွီႏအကဲဉ်တဲ့ꩻတဲ့ꩻ ၊ ဖေႏကထွာစက်ဝိုန်ꩻနီခေါဝ် ၊ စက်ဝိုန်ꩻကပꩻနီခေါဝ်ယို တတွာနုဲင်းနုဲင်းလို့ဝါင်ꩻအတာႏ ကသွဲထွို့ꩻခါꩻ ခွဉ်းပုံႏ (မျဉ်းဖြောင့်)ယိုဟဲ့ꩻ စက်ဝိုန်ꩻအချင်ꩻ (အချင်း, diameter)နောဝ်ꩻသွူ။ လာအချင်ꩻ(လ၏အချင်း)ယို ပေႏထဲင်း မွူးအချင်ꩻတဲင် လာအချင်ꩻ အောဝ်ႏ မွူးအချင်ꩻ အပွဉ်း ၄၀၀ ပွန်း ၁ ပွန်းလွုမ်ꩻသွူ။ လာ ပေႏထဲင်း မွူး အပွန်း ၄၀၀ ရပ်ပိဉ်နောဝ်ꩻသွူ။ ကွယ်ႏတွော့ꩻ အောဝ်ႏဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏယိုမိဉ်ႏတဲက်နောဝ်ꩻ မွူးယိုညာꩻထဲင်းလာ အပွန်းအဆ ၄၀၀ ရပ်တဲင် အောဝ်ႏဟမ်ႏလောင်းကထွားလွေꩻနောဝ်ꩻတဲ လာ တောမ်ႏ မွူး ယို အပေႏအတန် အရွယ်ႏထီႏတတွာတွာဗာႏဒျာႏနောဝ်ꩻသွူ။

မွူးကဲင် ဗွေဗိတ်ပုံႏ

လာ တောမ်ႏ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏယို အရောင်ႏလေဖြောင်နွောင်ꩻတောဝ်းဝတ္ထုအတဒွီႏအပိစ်စားဖုံႏတဲင် အဖဲ့ꩻကညာꩻဒါႏမွူး မွူးရောင်ႏတလꩻတောဝ်းဖဲ့ꩻယို အဟေ့ꩻဖြေင်း တောမ်ႏ အဟေ့ꩻတမို့ဖုံႏ ပေါ်ႏထွာနောဝ်ꩻသွူ။ ကွပ်အဟေ့ꩻစားနောဝ်ꩻဖုံႏတဲင် မွူး၊ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ တောမ်ႏ လာ ဖုံႏ မိဉ်ႏအောဝ်ႏတရွေꩻချင်ႏ ခွဉ်းစွဉ်ႏ (မျဉ်း) တလီးချင်ႏအနေႏ မိဉ်ႏအောဝ်ႏတနꩻလို့ဝါင်ꩻယို ထွာအီမွူးကဲင် (solar eclipse) (မိဉ်ႏတမွေးတောဝ်း) ထွာအီလာကဲင် (lunar eclipse) နောဝ်ꩻသွူ။

လာကဲင် ကထွာလွဉ်ပိဉ်ရန်းရန်းပုံႏ

မွူး တောမ်ႏ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ တနꩻစွဉ်ႏတရွဉ်းခိန်ႏ လာ မိဉ်ႏတွိုႏလွဉ်အခါႏကိုယို လာနောဝ်ꩻ ဒို့ꩻဗိဉ်ႏရဲထိုꩻခါꩻ မွူးရောင်ႏကထဲ့လူးလင်ꩻ ဟမ်ႏလောင်းနောဝ်ꩻသွူ။ အခိန်ႏတွင်ꩻနောဝ်ꩻနောဝ်ꩻ လာ ဟေ့ꩻ ထဲ့လူးလင်ꩻဟမ်ႏလောင်း လာဒို့ꩻပေ့ꩻခါꩻမွူးရောင်ႏတဲင် လိုꩻသီးဟဲ့ꩻ မွူးကဲင် နောဝ်ꩻသွူ။ မန်း မျန်မာခမ်းယို မွူးကဲင် ရင်းအီႏဗွေဗိတ်နေးစွဉ်ႏ စားနောဝ်ꩻ တယ်ႏ ခရေတ်နေင်ႏ (၁၅၀၇) နေင်ႏ ဗꩻထမ် (၂၀၁၀ နေင်ႏ လာ ဇန်နဝါရီ) အခါႏလယ်ႏကို မွူးကဲင်ဗွေဗိတ်နေးစား ထီႏဗာႏ (၂၄)လဲင်ႏရပ်ပိဉ်အကျောင်ꩻ စာꩻရင်ꩻဖုံႏအလꩻ သေထွꩻဗာႏနောဝ်ꩻသွူ။

မွူး တောမ်ႏ လာ တနꩻစွဉ်ႏတရွဉ်းခိန်ႏတွင်ꩻ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏမိဉ်ႏတွိုႏလွဉ်အခါႏကိုနောဝ်ꩻ မွူရောင်ႏထဲ့လူးဟမ်ႏထွူ ဟမ်ႏအဟေ့ꩻ ထဲ့လူးလင်ꩻလုဲင်ႏ လာ အလောင်းနောဝ်ꩻသွူ။ ကထွာနုဲင်းယိုနောဝ်ꩻ ဟဲ့ꩻ လာကဲင် နောဝ်ꩻသွူ။ လာကဲင် ထာꩻယို ကုဲင်းထွာဒါႏ လာဗွေနီꩻ တောမ်ႏ (လာဗွေထွူတနီꩻ) လာလောင်းတနီꩻ ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။