အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီ

အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းနမ်းဗွေႏခမ်းထီ Republik Indonesia  (အိဉ်ဒိုနီးသျား)
အလံႏတောႏ ခမ်းထီတန်အမုဲင်
ဆောင်ႏအွံ: Bhinneka Tunggal Ika  (Kawi) "Unity in Diversity" National ideology: Pancasila
ခမ်းထီငဝ်းသꩻချင်ꩻ: "Indonesia Raya" "Great Indonesia"
ဝေင်ꩻတန် တွမ်ႏ အတန်သွတ်ꩻဝေင်ꩻ	ဝေင်ꩻဈာကာတာ 6°10′S 106°49′E
ရွုမ်ꩻသွုံꩻဘာႏသာႏငဝ်းငွါ တွမ်ႏ ခွိုꩻဘာႏသာႏငဝ်းငွါ	အေန်ဒိုနီးသျားဘာႏသာႏငဝ်းငွါ
ဒေႏသခံႏဘာႏသာႏငဝ်းငွါ	ဘာႏသာႏငဝ်းငွါအဝ်ႏ ၇၀၀ လွို
လိုꩻခွိုꩻ	Javanese (၄၀.၆%), Sundanese (၁၅%), Madurese (၃.၃%), Minangkabau (၂.၇%), Betawi (၂.၄%), Bugis (၂.၄%), Banten (၂%), Banjar (၁.၇%), အလင် (၂၉.၉%)
ကိုꩻကွဲႏ	၈၆.၇၀% အိစ်သာလမ်ဘာႏသာႏ ၁၀.၇၂% ခရိယာန်ႏဘာႏသာႏ ၁.၇၄% ဟေင်ဒူဘာႏသာႏ ၀.၇၇% ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏ ၀.၀၄% ယိုꩻယာႏ ၀.၀၃% Confucianism
Demonym	Indonesian
အစိုႏရ	ခမ်းနမ်းဗွေႏခမ်းထီ
• ခမ်းနမ်းဗွႏ	စျိုကိုဝီဒိုဒို
• ဒုတိယခမ်းနမ်းဗွေႏ	စျူးသဲစ်ကာလာ
• House Speaker	Puan Maharani
• Chief Justice	Muhammad Syarifuddin
ထေဥပဒေႏလွတ်တောႏ	ခမ်းသားအတွိုင်ႏပင်ႏခံႏလွတ်တောႏ (MPR)
• လွတ်တောႏအရန်းကီ	ဒေႏသဆဲင်ႏရာꩻ နမ်းခြောင်ꩻတင်ကောင်သီ (DPD)
• လွတ်တောႏအရန်းလ့	ခမ်းသားနမ်းခြောင်ꩻတင်ကောင်သီ (DPR)
ကေႏညာႏလꩻလွစ်တခြင်ခွင်ꩻ နယ်တာလန် တွမ်ႏ ဂျပန်သီးထျꩻ
• ကေႏညာႏလွစ်တခြင်ရေꩻ	၁၉၄၅ ဗာႏနေင်ႏ ဩဂုတ်လာ ၁၇ နီꩻ
• အွဉ်ႏအတီႏ	၁၉၄၉ ဗာႏနေင်ႏ လာဒီသဲဉ်ဗာ ၂၇ နီꩻ
ဧရိယာႏ
• ဟံႏကောင်ခြွဉ်း	၁,၉၀၄,၅၆၉ km2 (၇၃၅,၃၅၈ sq mi) (အရန်း: 14th)
• ထီပင်ႏလယ်ႏ (%)	၄.၈၅
လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်း
• Q2 2022 အရမ်ꩻ	275,773,800 (အရန်း - 4th)
• 2020 မွူးကွို့ꩻနာꩻစာႏရင်ꩻ	270,203,917
•  တချ	၁၄၁/km2 (၃၆၅.၂/sq mi) (အရန်း - 88th)
GDP (PPP)	2022 အရမ်ꩻ
• ခြွဉ်း	US$၃.၉၉၅ trillion (အရန်း - 7th)
• Per capita	US$၁၄,၅၃၅ (အရန်း - 96th)
GDP (nominal)	2022 အရမ်ꩻ
• ခြွဉ်း	US$၁.၂၈၉ trillion (အရန်း - 17th)
• Per capita	US$၄,၆၉၁ (အရန်း - 104th)
Gini (2019)	38.2 ထာႏဝ
HDI (2019)	0.718 ထို · 107th
ရွဉ်ဗီႏ	အေန်ဒိုနီးသျားရွဉ်ဗီႏ-ရူပီယာ (Rp) (IDR)
အခိင်ႏအွိုင်ꩻ	အဝ်ႏအစွိုးစွိုး (UTCတယ်ႏ +7 ဗꩻ +9)
မွူးနီꩻစွယ်ꩻပွုံႏစံႏ	နီꩻ/လာ/နေင်ႏ
ဝါးကာꩻစနိစ်	ဖဲ့ꩻစေႏ
ဖိုန်းကိုဒ်အမုဲင်	+62
Internet TLD	.id

အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီ (အဲင်းကလေတ်: Indonesia) /ˌɪndəˈniːʒə/ (listen) ရွုမ်ꩻသွုံꩻအမဉ်ꩻနဝ်ꩻ အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းနမ်းဗွေႏခမ်းထီဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ ဟံႏနယ်ႏအဝ်ႏသော့ꩻတွိုက်တဖြုံႏလွိုကို ကထွာဒါႏ ဖြွောမ်းဗူႏမုꩻဟဝ်ငါႏ အချွတ်အထျꩻအာႏဏာႏပဲင်ႏ ခမ်းထီတဖြုံႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီနဝ်ꩻ အဝ်ႏသော့ꩻအာ အာသျအခဝ်ကွဉ်ႏနဝ်ကိုတဲင် ဟံႏနယ်ႏယင်ဟန်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏသော့ꩻဒျာႏ အိုရှန်းနီးယားကိုနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏ အေင်ဒိယသမုဒ္ဒရာႏတွမ်ႏ ပသိဖိတ်သမုဒ္ဒရာႏခါႏကိုတွော့ꩻ ကြွန်အဝ်ႏစွဉ်ႏ တသောင်ႏသွံရေင်လွိုတဲင် ကမ္ဘာႏတန်အလောင်း ထွာကြွန်အအာသွတ်ꩻ ခမ်းထီတဖြုံႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ ဟံႏဧရိယာႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏ စတုရန်းမဲင်ႏပေါင်ꩻ ၇၃၅,၃၅၈မဲင်ႏတွမ်ႏ ( ၁,၉၀၄,၅၆၉ စတုရန်းကီလိုမီတာ)တဲင် ကမ္ဘာႏတန်အကို အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီနဝ်ꩻ ထဲ့သော့ꩻ ဟံႏဧရိယာႏအလုဲင်းသွတ်ꩻ နံပါတ် ၁၄ ကို ခမ်းထီတဖြုံႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ ပင်ႏလယ်ႏတွမ်ႏ ဟံႏဧရိယာႏ မဉ်ႏတွက်ရော်ꩻဝင်ꩻနဝ်ꩻ အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီယို ထွာစွဉ်ႏ ကမ္ဘာႏတန်အကို နံပါတ်နွုတ်ꩻအတန်သွတ်ꩻ ခမ်းထီတဖြုံႏနဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းအဝ်ႏ ၂၆၁ သန်းရပ်တဲင် ကမ္ဘာႏတန်အလောင်း နံပါတ် ၄ လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းအအာသွတ်ꩻ ခမ်းထီတဖြုံႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ အော်သထရိုနီးဆျန်းခမ်းထီဖုံႏတွမ်ႏ အိစ်သာလမ်ဘာႏသာႏနွို့ဖုံႏ ကအဝ်ႏသော့ꩻအာဒါႏ ခမ်းထီဖုံႏအကို အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီနဝ်ꩻ ထွာလိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းအအာသွတ်ꩻ ခမ်းထီတဖြုံႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ ခမ်းထီသားတထာႏဝရပ်နဝ်ꩻ အုံအဝ်ႏလွဒျာႏ အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီကို လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းအအာသွတ်ꩻကထွာဒါႏ စျားဗားကြွန်ကိုနဝ်ꩻသွူ။

အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီကိုနဝ်ꩻ ရီပတ်ဗလစ်ကဉ်ပွုံႏစံႏ အစိုႏရအဝ်ႏတဲင် ကလွိုက်ရွေꩻခါꩻဒါႏ ပါလီမန်တွမ်ႏ ခမ်းနမ်းဗွေႏ(သမ္မတလဲ့ ပါသော့ꩻဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီကိုနဝ်ꩻ ခမ်းနယ်ႏအဝ်ႏ (၃၄) နယ်ႏတဲင် (၅)နယ်ႏနဝ်ꩻ ပါꩻသော့ꩻဒျာႏ အထူꩻအိုပ်ချုတ်ရေꩻအရန်းကိုနဝ်ꩻသွူ။ ခွုင်းတဲင်ကမ္ဘာႏဟံႏတန်အလောင်း လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းအဝ်ႏသော့ꩻအာသွတ်ꩻကထွာဒါႏ ဝေင်ꩻတန်ဖုံႏအကို အေန်ဒိုနီးသျားဝေင်ꩻတန် စျကာတာဝေင်ꩻနဝ်ꩻ အဝ်ႏသော့ꩻ နံပါတ်(၂) ကိုနဝ်ꩻသွူ။

အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီတွမ်ႏ ပါပူအာနယူးဂီနီခမ်းထီ၊ တီမောအခဝ်ကွဉ်ႏခမ်းထီတွမ်ႏ မလေးသျားခမ်းထီအခဝ်ကွဉ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ခမ်းထီကူနား အဝ်ႏကပ်ꩻခြꩻစွဉ်ႏတဝင်ꩻ တကောင်ꩻဟံႏယာႏလောင်းဖုံႏသွူ။ ခမ်းထီအသောင်ရင်ꩻအလင်ဖုံႏနဝ်ꩻ သေင်ကာပူခမ်းထီ၊ ဗီယက်နမ်ခမ်းထီ၊ ဖိလစ်ပိုင်ခမ်းထီ၊ ဩသတေးလျခမ်းထီ၊ ပလောင်းခမ်းထီ တွမ်ႏ အေင်ဒိယခမ်းထီကပဲင်ႏဒါႏ အဲတ်ဒမန်ကြွန် တွမ်ႏ နီကိုဗာကြွန်ဖုံႏလဲ့ အဝ်ႏပါသော့ꩻနဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းတဲ့အာ လိုအုံတဲ့တချငါႏ ဒေႏသဖုံႏအဝ်ႏကီလဲ့ ကလုဲင်းတဟာႏငါႏ အေန်ဒိုနီသျားဟံႏရွိုင်ꩻတခြာတန်ကိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏထောက်ကံးဖေႏနွောင်ꩻဒျာႏ ဇီဝမျိုꩻဖြယ်ဖုံႏ အာတန်နဝ်ꩻသွူ။ ခမ်းထီကိုနဝ်ꩻ သဘာႏဝအရွီႏအခိုႏဖုံႏ အဝ်ႏတွမ်ႏအလွန်းအလွိုတဲင် နဝ်ꩻဖုံႏအကို - နမ်းမေန်(ရေနံ) တွမ်ႏ သဘာႏဝဓာတ်လူး(သဘာဝဓာတ်ငွေ့)၊ ပသီႏဗွာ(ခဲမဖြူ)၊ တောင်ꩻတနျာႏ(ကြေးနီ) တွမ်ႏ ခံꩻဖုံႏလဲ့ပါဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ အဆို့ꩻအရုဲင်ထာꩻမာꩻဖုံႏနဝ်ꩻ - ဗွူ၊ နမ်းမန်ꩻမောက်ꩻအွန်၊ နေင်း၊ ကော်ဖီ၊ ကကေးအို၊ ပရတသီႏ၊ အိုမီႏအိုမက်ꩻဖုံႏ တွမ်ႏ ရာဘာဖုံႏတဲ့ ထန်ႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ အေန်ဒိုနီးသျားသီး အဓိက ကူꩻကားဖက်ခမ်းထီဖုံႏနဝ်ꩻ - ခယ်ႏခမ်းထီ၊ အမေႏရိကန်ႏခမ်းခြွဉ်းဗူႏ၊ ဂျပန်ခမ်းထီ၊ သေင်ကာပူခမ်းထီ တွမ်ႏ အေင်ဒိယခမ်းထီဖုံႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။

အေန်ဒိုနီးသျားကြွန်ဗူႏနဝ်ꩻ တိန်ႏတွိုႏ ၇ ရျာꩻဗူႏရပ်မ့ꩻ ကွဲစအွဉ်ႏရေꩻလွဉ် ဖြေꩻစာကူꩻကားရေꩻတဲင် နဝ်ꩻခါအခိန်ႏ သီရိဝိဟာရခမ်းထီ တွမ်ႏ မာဂျာပါဟစ်ခမ်းထီဖုံႏကို ခယ်ႏခွန်ဟော်ခံꩻဆွိုက်ဖုံႏတွမ်ႏ အေင်ဒိယခွန်ဟော်ခံꩻခမ်းထီသီးလဲ့ အဝ်ႏဖြေꩻစာꩻကူႏကားလူႏလုဲင်ႏချာငါတဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။

တယ်ႏစ ခရစ်တောႏပေါႏလွဉ်ထွူ  တညငါႏတဝ်းအခိန်ႏ ဒေႏသခံႏခွန်ဟော်ꩻခံꩻသီးနဝ်ꩻ ထူႏဆွုပ်လွေꩻ ခမ်းလင်သား ယေန်ႏကေႏမုꩻ၊ ဘာႏသာႏရေꩻတွမ်ႏ ခမ်းထီအရေꩻပွုံႏစံႏဖုံႏတဲင် ထွာလွဉ် ဟေင်ဒူတွမ်ႏ ဗုဒ္ဓဘာႏသာႏခမ်းထီတဲင် လွိုင်ႏကွုန်ꩻတိုꩻတက်လွဉ်စွဉ်ႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီသမဲင်ꩻအကိုနဝ်ꩻ အထီႏတောႏဝွေꩻသီးသဘာႏဝအရွီႏအခိုႏဖုံႏတွော့ꩻ ကခံႏဗာႏ အာႏရဲင်ꩻတလာဒါႏခမ်းထီလောင်ႏလင်သားဖုံႏ ကဒို့ꩻတခြို့ꩻဒါႏ အကျောင်ꩻခရာႏဖုံႏလဲ့ အဝ်ႏပါသော့ꩻနဝ်ꩻသွူ။ မွတ်သလဉ်ကုင်ႏသဲႏသီးတွမ်ႏ ဆူဖီပညာႏသျင်ႏသီးနဝ်ꩻ သံးအီလွဉ်သော့ꩻ အိစ်သာလာမ်ဘာႏသာႏ၊ ဥရောပသီးနဝ်ꩻ သံးအီလွဉ် ခရိယာန်ႏဘာႏသာႏတဲင် အဝ်ႏလယ်ႏထွံႏလေ့လာဟံႏနယ်ႏတောႏတွင်ꩻ သံးမဲဉ်ရိမ်ဒို့ꩻတခြို့တဝင်ꩻ အိုမီႏအိုမက်ꩻကြွန်ကထွာဒါႏ မာလူကူးကြွန်နဝ်ꩻတဲင် ရွို့ꩻရန်ႏစွဉ်ႏဒျာႏလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ တယ်ႏစစွဉ်ႏ ဒတ်ချ်လိုꩻခွိုꩻသီး ကိုလိုနီအနေႏ ကသွင်ꩻသော့ꩻဒါႏ အမ်ဗိုးအီးနား တွမ်ႏ ဗာတာဗီးယားဖုံႏတဲင် ဆုဲင်ꩻဝုဲင်ꩻတဲင်တွော့ꩻ ကြွန်ဗူႏကားကအဝ်ႏလဲ့ ပေါ်တူဂီ၊ ပဉ်တစ် တွမ်ႏ ဗြိတိဆျသီးဖုံႏနဝ်ꩻ သိမ်ꩻအွဉ်ႏထွာထိုꩻခန်းဒျာႏ ကိုလိုနီနဝ်ꩻသွူ။ နဝ်ꩻအကို တီမောတွမ်ႏ ယူဂီနီးအခဝ်တွို့ꩻတဲ့ ပါနေနေသွူ။ ဒုတိယကမ္ဘာႏစဲ့ꩻ တိန်ႏတဲင် အေန်ဒိုနီသျားခမ်းထီလဲ့ ကေႏညာႏလꩻခန်းဒျာႏ လွစ်တခြင်ခွင်ꩻနဝ်ꩻသွူ။

ဟဲ့ꩻဖန်အမဉ်ꩻခန်ꩻ

‍‍‍‍‍"အေန်ဒိုနီးသျား" အမဉ်ꩻဝေါဟာရနဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏ အေန်ဒို(indos) တွမ်ႏ နီသော့သ်(nesos)ကရိုꩻဒါႏ ဂရိဘာႏသာႏငဝ်းငွါကိုလွဉ်ဒျာႏတဲင် မဉ်ႏဒေါ့ꩻပအိုဝ်ႏဗာႏနေးနဝ်ꩻ အေင်ဒိယကြွန်ဖုံႏ အဓိပ္ပါယ်ႏလꩻနုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ကဟဲ့ꩻဖန်စ ခမ်းထီမဉ်ꩻယိုနဝ်ꩻ ခါးလားကတယ်ႏထောင်ႏ လွစ်တခြင်ဒါႏ အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီခိန်ႏ ၁၈ ရျာꩻဗူႏကိုကာႏနဝ်ꩻသွူ။ တိန်ႏတွိုႏ ၁၈၅၀ ဗာႏနေင်ႏတဲင် အဲင်းကလေတ်လိုꩻခွိုꩻဗူႏဗေဒပညာႏသျင်ႏ ဂျော့ရှ်ဝဉ်သာအားရ်နဝ်ꩻ လိုꩻကောကအုံအဝ်ႏဒါႏ အေင်ဒိယကြွန်ဗူႏလောင်းသားယို ဝွေꩻဟဲ့ꩻဒျာႏ အဉ်ဒုနီးဆျန်း (Indunesians) တွမ်ႏ လိုꩻကအုံအဝ်ႏဒါႏ မလာယန်ကြွန်စွယ်ႏသားနဝ်ꩻ ဝွေꩻဟဲ့ꩻဒျာႏ မလာယုနီးဆျန်း (Malayunesians) စတဲင် ဝွေꩻကကျွိုက်ရာꩻ အသွုံꩻအနွုံꩻအလွောက်ꩻ အဝ်ႏဟဲ့ꩻဖန်ခါꩻဒျာႏ နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ဂျာနယ်နဝ်ꩻကိုနေနေ ဝွေꩻတပဲ့ꩻကျောင်ꩻသားတဖြာꩻကထွာဒါႏ စိမ်းသ်ရစ်ဆဲတ်သန် လိုဂန် နဝ်ꩻ အေင်ဒိယကြွန်ဗူႏကရိုꩻဒါႏ ခမ်းထီမဉ်ꩻယို ဝွေꩻအဝ်ႏဟဲ့ꩻဗွိုန်အဓိပ္ပါယ်ႏ အေန်ဒိုနီးသျား နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ ကွဲတွော့ꩻတဲင် ပွိုင်းဝွို့တွမ်ႏ ဒတ်ဆ်ပညာႏသျင်ႏသီးကထေဒါႏ အေန်ဒီအခဝ်ကွဉ်ႏဂျာနယ်ဖုံႏကိုနဝ်ꩻ တမဲဉ်သွုံꩻလွတဝ်း အဉ်ဒိုနီးသျားတဲင် မဲဉ်သွုံꩻလွဒျာႏ မလေးကြွန်စွယ်ႏဖုံႏတွမ်ႏ နယ်တာလန် အဉ်ဒီအခဝ်ကွဉ်ႏ ကရိုꩻဒါႏ အမဉ်ꩻဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ သွုံအာဒါႏအမဉ်ꩻနဝ်ꩻ အေန်ဒီအခဝ်ကွဉ်ႏတွမ်ႏ အေန်သူလေန်ဒီ (Insulinde) ဖုံႏဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။

၁၉၀၀ နေင်ႏမာꩻငါတဲင် နယ်တာလန်အထန်ႏကို ကအဝ်ႏဒါႏ ပညာႏသျင်ႏသီးဖုံႏနဝ်ꩻ သွုံꩻအာလွဉ်ဒျာႏ အေန်ဒိုနီးသျားကရိုꩻဒါႏ အမဉ်ꩻနုဲင်းနဝ်ꩻတဲင် ခွိုꩻရက်ဒေႏသခံႏသီးဖုံႏလဲ့ အဝ်ႏဟဲ့ꩻယို့ꩻလွ ခမ်းထီရေꩻအသွုံꩻအနွုံꩻအနေႏနဝ်ꩻသွူ။ အဝ်ႏ ဗာလဉ်တက္ကသိုလ်ႏ အဒေါ့ဖ် ဗတ်ဆျန်းကထေဒါႏ "အေန်ဒိုနီးသျား တဝ်းလဲ့ မလေးကြွန်ဗူႏဖုံႏ ၁၈၈၄-၁၈၉၄" ကဟဲ့ꩻဒါႏ လိတ်အုပ်ကိုတဲင် လိုꩻသီးဖုံႏကွဲသေအာအာလွဉ်စွဉ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ဒေႏသခံႏပညာႏသျင်ႏသီးဖုံႏအကို ကီ ဟာစျာ ဒီဝမ်တာရာနဝ်ꩻ အွဉ်ဟဲ့ꩻစ့ရီးဝင်ꩻ အမဉ်ꩻယိုတဲင် တိန်ႏတွိုႏ ၁၉၁၃ဗာႏနေင်ႏနဝ်ꩻ ဝွေꩻတယ်ႏထောင်ႏခန်း "အေန်ဒိုနီးသျားသတင်ꩻစာႏတွိုက်" ကဟဲ့ꩻဒါႏ သတင်ꩻစာႏတွိုက် တဖြုံႏနဝ်ꩻသွူ။

ဟံႏပထဝီႏ

ကာလီမန်တန် တောမ်ႏ ဆူမတြာကို ကအဝ်ႏဒါႏ အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းတခြာပုင်ႏ

အီကွေတာတလီးလွုမ်းဒေႏသကို အေန်ဒိုနီးသျားရာႏသီႏဥတုနဝ်ꩻ တနေင်ႏလွုမ်းလွုမ်း ညီႏတရျားသေႏသေႏဝင်ꩻသွူ။ အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီရာႏသီႏဥတုနဝ်ꩻ အဝ်ႏကွို့ꩻ ခမ်းခါတွမ်ႏ ခမ်းသဲင်ꩻနီမျိုꩻလွုမ်ꩻသွူ။ ထာꩻခွꩻဥတုဖုံႏ၊ ထာꩻလျားဥတုဖုံႏ တအဝ်ႏတဝ်းသွူ။ အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းသဲင်ရာႏသီႏဥတုနဝ်ꩻ ကဲဉ်းအာအာ တယ်ႏစ လာဧဗီ ဗꩻလွေꩻ လာအောက်တိုဗာ အခါႏလယ်ႏကိုတဲင် ခမ်းခါရာႏသီႏနဝ်ꩻ တယ်ႏစ လာနိုဝဲင်ဗာ ဗꩻလွေꩻ မတ်လာ အခါႏလယ်ႏကိုသွူ။ အေန်ဒိုနီးသျားရာႏသီႏဥတုကဲဉ်းအာအာနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏအလျားရာႏသီႏတဲင် အဓိကကြွန်ဖုံႏကဲဉ်းအာအာနဝ်ꩻ အလျားခဝ်သေင်ႏတခြာ(အပူပိုင်းသစ်တော)ဖုံႏ အဝ်ႏပွိုင်ႏစိုꩻနဝ်ꩻသွူ။

စျားဗားကြွန်ဆ့ꩻထင်ꩻကိုကအဝ်ႏဒါႏ နောင်ရွေꩻဖင်ႏ၊ သူလာဝွေသီကြွန်ဆ့ꩻနဝ်တွမ်ႏ ဆ့ꩻကွဉ်ႏကိုကအဝ်ႏဒါႏ နောင်ရွေꩻဖင်ႏ တွမ်ႏ ဗာလီကြွန်ဖုံႏနဝ်ꩻ အလျားခဝ်တလီꩻခမ်း(အပူပိုင်းမုတ်သုံလေ)ရာႏသီႏဥတုအဝ်ႏတဲင် စျားဗားအခဝ်ထာႏဝ ယထွောင်းထွောင်း၊ စျားဗားအခဝ်တွို့ꩻ ဟံႏယန်ꩻ(ဖွိုႏ)ဒေႏသ၊ ပါပူအာ နောင်ကူရွေꩻအခဝ်နဝ် တောမ်ႏ လုံဗောက်ကြွန်အခဝ်ကွဉ်ႏ ကြွန်ပေႏဖုံႏအကိုနဝ်ꩻ သာဗာရာႏသီႏဥတုအဝ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ကွဲတွော့ꩻ ထိုထဲင်းထီပင်ႏလယ်ႏ တယ်ႏ ပေ၄,၃၀၀ ဗꩻလွေꩻ ၄,၉၀၀ အခါႏ (တယ်ႏမီတာ ၁,၃၀၀ ဗꩻလွေꩻ မီတာ ၁,၅၀၀အခါႏ) ကောင်ဆောင်ႏဖုံႏ အဝ်ႏထွိုင်ထပ်ဒါႏ ခင်ႏလမ်းဒေႏသဖုံႏအကိုနဝ်ꩻ ရာႏသီႏဥတုခွꩻဒျာႏနဝ်ꩻသွူ။ တွမ်ႏခမ်းတခြာရာႏသီႏဥတုဖုံႏ ကအဝ်ႏဗော့ꩻဒါႏ ဒေႏသတကောင်ꩻလောင်းဖုံႏနဝ်ꩻ ကုဲင်းထီႏမော့ꩻဗာႏအာ သမုဒ္ဒရာႏရာႏသီႏဥတု (ကိုပန်ရာႏသီႏဥတု အမျိုꩻအသာꩻ "Cfb")တဲင် တနေင်ႏလွုမ်းလွုမ်း ခဉ်ႏခမ်းထီနဝ်ꩻ လꩻကွို့ꩻ တသမတ်လွုမ်ꩻနဝ်ꩻသွူ။ တွမ်ႏ ခမ်း အလျားခဝ် ခမ်းတလီꩻရာႏသီႏဥတုဖုံႏ၊ သဗားနားရာႏသီႏဥတုဖုံႏ ကအဝ်ႏကပ့်ꩻခြ့ꩻဒါႏ တကောင်ꩻဒေႏသလောင်းနဝ်ꩻ ပေါင်းသေန်ႏ အလျားခဝ်ရာႏသီႏဥတု တကောင်ꩻရာႏသီႏဥတု (ကိုပန်ရာႏသီႏဥတု အမျိုꩻအသာꩻ "Cwb")ကုဲင်းအဝ်ႏဒါႏနဝ်ꩻသွူ။

လဲတ်သား သွန်ဒါကြွန်ကိုကအဝ်ႏဒါႏ ရဉ်ကာကြွန်။ ဩသတေးလျထျꩻ နူသာတန်ဂါရာကြွန်တွမ်ႏ စျားဗားကြွန်အခဝ်ကွဉ်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ကုဲင်းသူခြွောင်းဒါႏနဝ်ꩻသွူ။

ကာလီမန်တန် တောမ်ႏ ဆူမတြာကြွန် ဒေႏသဖုံႏအကိုနဝ်ꩻ ရာႏသီႏဥတု တဗာႏတောမ်ႏတဗာႏ၊ ခမ်းထီခဉ်ႏ တဗာႏတောမ်ႏတဗာႏ ကုဲင်းကွာႏဆေ့ꩻဆေ့ꩻပေႏလွုမ်ꩻသွူ။ ဆူမတြာတွို့ꩻ၊ ကာလီမန်တန်တွို့ꩻ၊ ဂျားဗျားတွို့ꩻ တောမ်ႏ ပါပူအာ ဖဲ့ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ခမ်းကုဲင်းကွိုန်ꩻမွေးမုဲင်းထာꩻသွူ။ အခဝ် ကအဝ်ႏကပ့်ꩻခြ့ꩻဒါႏ ဩသတေးလျဖဲ့ꩻဖုံႏနဝ်ꩻ သူခြွောင်းဒျာႏနုဲင်း သူလာဝွေသီ အခဝ်ယထွောင်းထွောင်း တောမ်ႏ သွန်ဗာဒေႏသဖုံႏနဝ်ꩻသွူ။ အေန်ဒိုနီးသျား ဧရိယာႏ ၈၁%ရပ်ကိုနဝ်ꩻ ကွပ်ပွိုးစွဉ်ႏ ထီနမ်း လွံꩻလွံꩻလျားလျားဖုံႏအဝ်ႏတရျားဝင်ꩻတဲင် အလျားခိဉ်ႏလဲ့ကုဲင်းအဝ်ႏတရျားသေႏသေႏဒျာႏသွူ။ အလျားခိဉ်ႏဖုံႏ ကားကအဝ်ႏ မိဉ်ႏခြိ့ꩻတွောင်းလို့ဝင်ꩻနဝ်ꩻ နောင်ကူရွေꩻထာꩻပြင်ႏကိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏ ၂၈ ဒီဂရီ စင်တီဂရိတ် (၈၂.၄ ဒီဂရီ ဖာရင်ဟိုက်)ရပ်တဲင်၊ ထာꩻကောင်ꩻဖွိုႏခါႏ တွမ်ႏ ထာꩻကောင်ꩻဖွိုႏလောင်းဒေႏသဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏ ၂၆ ဒီဂရီ စင်တီဂရိတ် (၇၈.၈ ဒီဂရီ ဖာရင်ဟိုက်)ရပ်နဝ်ꩻသွူ၊ ထာꩻကောင်ꩻထိုလောင်းဒေႏသဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏ ၂၃ ဒီဂရီ စင်တီဂရိတ် (၇၃.၄ ဒီဂရီ ဖာရင်ဟိုက်) ရပ်နဝ်ꩻသွူ။ မဉ်ႏခြိ့ꩻတွောင်းအစိုႏဓာတ်နဝ်ꩻ အဝ်ႏလွေꩻ တယ်ႏ ၇၀% ဗꩻလွေꩻ ၉၀% အခါႏလယ်ႏရပ်သွူ။ တလီꩻနဝ်ꩻ တမာꩻသန်ငါႏတဝ်းတဲင် ကဲဉ်းအာအာနဝ်ꩻ ရမ်ꩻလဲင်ꩻလ့ꩻနေးသွူ။ တယ်ႏစသွန်လာ ဗꩻလွေꩻအောက်တိုဗာနဝ်ꩻ ခမ်းတလီꩻ မာꩻနဝ် မာꩻကွဉ်ႏဒျာႏတဲင်၊ တယ်ႏစ နိုဝဲင်ဗာလာ ဗꩻလွေꩻ မတ်လာနဝ်ꩻ ခမ်းတလီꩻ မာꩻတွို့ꩻထင်ꩻဒျာႏသွူ။ ဖြီကင်းတလီꩻသား ကလွေꩻသဲင်ꩻထီပြင်ႏလောင်းနဝ်ꩻ တုဲင်ဖွန်း(တလီꩻသန်ခမ်းတန်)မုန်တိုင်းဖုံႏ အန္တရာယ်ႏတန်မုန်တိုင်းဖုံႏ တပေါႏအဝ်ႏတဝ်းကီလဲ့ လုံဗောက် တွမ်ႏ သေ့ရဲပ် ထီစူခါႏဖုံႏနဝ်ꩻ ထီသန်မွေးစွဉ်ႏထာꩻသွူ။

လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်း တောမ်ႏ အုံအဝ်ႏစွစ်ꩻလီဒါႏခင်ႏလမ်း

လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်း ပိရမိစ် ၂၀၁၆

အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီကို ၂၀၁၀ ဗာႏနေင်ႏ လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းစာႏရင်ꩻအလꩻ အဝ်ႏလွေꩻ ၂၃၇.၆ သန်းတဲင် လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းတိုꩻပွါꩻခေါင်ꩻအဝ်ႏ ၁.၉% သွူ နဝ်ꩻဖုံႏအကို လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်း ၅၈%နဝ်ꩻ အုံအဝ်ႏလွေꩻလွဒျာႏ ကမ္ဘာႏလောင်းလိုꩻအုံအဝ်ႏတချသွတ်ꩻကထွာဒါႏ စျားဗားကြွန်လောင်းနဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻအုံတချမုꩻနဝ်ꩻ ၁ စတုရန်းမဲင်ႏအကိုယို လိုꩻအုံအဝ်ႏစွဉ်ႏ ၃၅၇ဖြာꩻ (၁ စတုရန်းကီလိုမီတာကိုနဝ်ꩻ ၁၃၈ဖြာꩻ)ရပ်တဲင်တွော့ꩻ ကမ္ဘာႏတန်အလောင်း လိုꩻအုံအဝ်ႏတချသွတ်ꩻအကို အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီယိုနဝ်ꩻ အဝ်ႏသော့ꩻစွဉ်ႏဒျာႏ အရန်း ၈၈ကိုသွူ။ စျားဗားကြွန်ကို လိုꩻအုံတချမုꩻနဝ်ꩻ ၁ စတုရန်းမဲင်ႏအကိုယို လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းအဝ်ႏသော့ꩻစွဉ်ႏဒျာႏ ၂,၄၃၅ ဖြာꩻ (၁ စတုရန်းကီလိုမီတာအကိုနဝ်ꩻ လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်ႏအဝ်ႏသော့ꩻစွဉ်ႏ ၁,၀၆၇ ဖြာꩻရပ်သွူ။ လိုꩻကောအုံအဝ်ႏဒါႏ စျားဗားကြွန်လောင်းဖုံႏယိုနဝ်ꩻ အုံအဝ်ႏမုꩻပွုံႏစံႏအမျိုꩻမျိုꩻ၊ အုံအဝ်ႏမုꩻအဆင်ႏရန်းအမျိုꩻမျိုꩻ ကွာႏတဝင်ꩻအာငါႏတဲင် တဆွိုက်ဆံႏဒေါ့ꩻရီတဝ်းတွမ်ႏ လိုꩻကအုံအဝ်ႏဒါႏ ဝေင်ꩻတန်ကိုဖုံႏ စတဲင် လိုꩻကအုံအဝ်ႏဒါႏ ပါပူအာကြွန်လောင်းသီးဖုံႏ စတဲင် လိုꩻခွိုꩻဗူႏယိုစားဖုံႏလဲ့ အဝ်ႏပါသော့ꩻဒျာႏသွူ။ ၁၉၆၁ ဗာႏနေင်ႏ ကိုလိုနီခေတ်တိန်ႏလို့တဲင် ပထမအရီးသွတ်ꩻဝင်ꩻကောက်စလိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းစာႏရင်ꩻအဖြေႏနဝ်ꩻ စုစုခြွဉ်းအဝ်ႏစွဉ်ႏဒျာႏ ၉၇သန်းရပ်သွူ။ ခမ်းထီကိုလိုဖြာꩻခြွဉ်းရျာꩻခဲင်ႏဖုံႏနဝ်ꩻ ကဲဉ်းအာအာ လိုꩻပေႏယွဲဖုံႏဒျာႏတဲင် ၂၀၁၆ အရမ်ꩻအလꩻ လိုꩻအသက်ရွယ်ႏထာႏဝကိန်ꩻနဝ်ꩻ  လိုꩻသက်လꩻ၂၈.၆ နေင်ႏဖုံႏဒျာႏသွူ။ မိဉ်ႏတွိုႏ ၂၀၃၀ ဗာႏနေင်ႏနဝ်ꩻ လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းအီႏတိုꩻလွဉ် ၂၉၅သန်းရပ်၊ မိဉ်ႏတွိုႏ ၂၀၅၀နဝ်ꩻ လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းအီႏတိုꩻလွဉ် ၃၂၁သန်းရပ် စတဲင် အဝ်ႏရမ်ꩻကဝ်းခါꩻရီးလဲဉ်း နုဲင်းနဝ်ꩻသွူ။ အေန်ဒိုနီးသျားလိုꩻခွိုꩻ ၈သန်းရပ်နဝ်ꩻ အုံအဝ်ႏလွဒျာႏ ခမ်းထန်ႏကိုတဲင်တွော့ꩻ နဝ်ꩻဖုံႏအကို ကအဝ်ႏသော့ꩻအာသွတ်ꩻခမ်းထီဖုံႏနဝ်ꩻ မလေးသျားခမ်းထီ၊ နယ်သာလန်ခမ်းထီ၊ သော်ဒီအာရေဗျခမ်းထီ၊ အာရပ်စဝ်းဖားခမ်းပေါင်ꩻဗူႏခမ်းထီ(ဒူဗုဲင်းခမ်းထီ)၊ ဟောင်ကောင်ခမ်းထီ၊ သေင်ကာပူခမ်းထီ၊ အမေႏရိကန်ႏခမ်းပေါင်ꩻဗူႏခမ်းထီတွမ်ႏ ဩသတေးလျခမ်းထီကိုဖုံႏဒျာႏသွူ။

လိုꩻခွိုꩻ တောမ်ႏ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါ

အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီကို အဓိကလိုꩻခွိုꩻဗူႏဖုံႏ အဝ်ႏသော့ꩻဒါႏ ဟံႏပွုံႏ

အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီယိုနဝ်ꩻ လိုꩻခွိုꩻဗူႏအဝ်ႏသော့ꩻအာသွတ်ꩻ ခမ်းထီတဖြုံႏဒျာႏတဲင် ကထင်ႏသျာꩻဒါႏ လိုꩻခွိုꩻဗူႏဖုံႏအဝ်ႏသော့ꩻစွဉ်ႏ ၃၀၀ရပ်နဝ်ꩻသွူ။ အေန်ဒိုနီးသျန်းကဲဉ်းအာအာနဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏ လိုꩻခွိုꩻကဒေါ့ꩻဒါႏ အော်သထရိုနီသျန်းဘာႏသာႏငဝ်းငွါသား ထွာလွဉ်ဒျာႏတဲင် မိဉ်ႏထောင်ထွားချာ ဝွေꩻသီးဘာႏသာႏငဝ်းငွါနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ပရိုတို-အော်သထရိုနီးသျန်းတဲင်တွော့ꩻ အဝ်ႏယိုခါ ထုဲင်ဝမ်ခမ်းထီကို အလွိုးရအထောင်လင်ꩻလွဉ်ꩻဒျာႏ ခြောင်ရွေꩻဖုံႏအကျောင်ꩻ အဝ်ႏသေထွꩻဗာႏသွူ။ လိုꩻခွိုꩻဗူႏအလင် မာလီနီးသျန်းသီးဖုံႏနဝ်ꩻ အုံႏအဝ်ႏလွဒျာႏ အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီ အခဝ်ကွဉ်ႏကိုနဝ်ꩻသွူ။ စျားဗားလိုꩻခွိုꩻနဝ်ꩻ ထွာလိုꩻခွိုꩻဗူႏအတန်သွတ်ꩻတဲင် လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းဖုံႏအကို ဝွေꩻသီးနဝ်ꩻ ပါသော့ꩻစွဉ်ႏ ၄၀.၂%နဝ်ꩻသွူ။ စျားဗာႏလိုꩻခွိုꩻဗူႏတမွေးတဝ်းဒါႏ လိုꩻခွိုꩻဗူႏတန်အလင်ဖုံႏနဝ်ꩻ သူဒါးနိစ်၊ ဗာတတ် တွမ်ႏ မာဒူရိစ်လိုꩻခွိုꩻဗူႏဖုံႏဒျာႏသွူ။ နေးတွမ်ႏ ဒေႏသစရဲက်လက္ခဏာႏခွေါင်ခွေါင်ခံႏခံႏတဲင်တွော့ꩻ အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီအနေႏ ကဖွဲ့ဗူႏခါꩻဒါႏစရဲက်လက္ခဏာႏတဲ့အဝ်ႏသွူ။

သူမတ်တြာကြွန်ကို ၁၈၀၀အစဝ်ႏခိန်ႏတွင်ꩻ ကထီႏမော့ꩻဗာႏဒါႏ အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါဖုံႏအကို တွမ်ႏဗာတတ်တိုဗာဘာႏသာႏငဝ်းငွါတွော့ꩻ ကတဲမ်းထွို့ꩻခါꩻဒါႏ လိတ်မူ

အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီကိုနဝ်ꩻ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါတွမ်ႏ ဒေႏသသွုံꩻငဝ်းငွါဖုံႏ အဝ်ႏစွဉ်ႏ အမျိုꩻပေါင်ꩻ ၇၀၀လွိုနဝ်ꩻသွူ။

ဓါတ်ပွုံႏဖုံႏ

• အေန်ဒိုနီးသျား
• 
  စျာကာတာထာႏဝကို ခမ်းထီတန်ပျꩻတွိုက်
• 
  ဝိစမာ ၄၆၊ အေန်ဒိုနီးသျားခမ်းထီကို အတန်သွတ်ꩻ မိုးမျော်တွိုက်တန်၊ အဝ်ႏစျာကာတာ မိုးမျော်တိုက်ဖုံႏ အကဲဉ်သွူ။
• 
  စျလန်း တာမရိဉ်း၊ စျာကာတာထာႏဝကိုကအဝ်ႏဒါႏ အဓိကတဖူꩻတန်
• 
  ဝေင်ꩻတန်စျာကာတာထာႏဝ၊ ကမ်ဗီယာ ရထာꩻဗူတာကို ကအဝ်ႏဒါႏ ရထာꩻပုင်ႏ
• 
  The Bung Karno Stadium is capable of hosting 100,000 spectators
• 
  အေန်ဒိုနီးသျားဟံႏဧရိယာႏပုင်ႏ
• 
  အေန်ဒိုနီးသျား ခမ်းနယ်ႏဧရိယာႏပုင်ႏ
• 
  မာလီယိုဗိုရို၊ ဝေင်ꩻတန်ယိုကီယာကာတာကို ကအဝ်ႏဒါႏ မိဉ်ꩻအတန်သွတ်ꩻ တဖူꩻတန်
• 
  Trans Jogja Bus. A bus rapid transit system in Yogyakarta city
• 
  A selection of Indonesian food, including Soto Ayam (chicken soup), sate kerang (shellfish kebabs), telor pindang (preserved eggs), perkedel (fritter), and es teh manis (sweet iced tea)
• 
  An Indonesian Army infantryman participating in the U.N.'s Global Peacekeeping Operation Initiative
• 
  Pindad Panser "Anoa" shown during Indo Defense and Aerospace Expo 2008
• 
  B-25 Mitchell bombers of the AURI in the 1950s
• 
  A Javanese engineer closes one of the gun bay doors on a Dutch Buffalo, January 1942.
• 
  GE U20C in Indonesia, #CC201-05
• 
  GE U20C "Full-Width Cabin" in Indonesia, #CC203-22
• 
  GE U20C full computer control locomotive in Indonesia, #CC204-06