ကိဉ်ညာခမ်းထီ

ကိဉ်ညာခမ်းနမ်းဗွေႏခမ်းထီ
Republic of Kenya
ကိဉ်ညာခမ်းနမ်းဗွေႏခမ်းထီ; Republic of Kenya; Jamhuri ya Kenya (Swahili)
အလံႏတောႏ	အမုဲင်
	ဆောင်ႏအွံ: "en:Harambee"; (အိန်းကလေတ်: "Let us all pull together")
	ခမ်းထီငဝ်းသꩻချင်ꩻ: "en:Ee Mungu Nguvu Yetu"; (အိန်းကလေတ်: "O God of all creation");
ဝေင်ꩻတန်	ဝေင်ꩻနုဲင်ရိုဗီ; 1°16′S 36°48′E / 1.267°S 36.800°E
အတန်သွတ်ꩻဝေင်ꩻ	ဝေင်ꩻနုဲင်ရိုဗီ
ရွုမ်ꩻသွုံꩻ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါဖုံႏ	အဲင်းကလေတ်; သွာဟီလီ(Swahili);
စွိုးခွိုꩻဘာႏသာႏငဝ်းငွါ	သွာဟီလီ
လိုꩻခွိုꩻ (၂၀၁၉ စာႏရင်ꩻ)	17.13% ခီခုယု(Kikuyu); 14.35% လုဟျာ(Luhya); 13.37% ကလဲဉ်စိဉ်(Kalenjin); 10.65% လူအို(Luo); 9.81% ကမ်ဗာ(Kamba); 5.85% သိုမာလီ(Somali); 5.68% ကိစ်သီ(Kisii); 5.23% မီစီကဲဉ်ဒါ(Mijikenda); 4.15% မဲရု(Meru); 13.78% အလင်;
ကိုꩻကွဲႏ	85.5% ခရိယာန်ႏဘာႏသာႏ; 10.9% အိစ်သာလမ်ဘာႏသာႏ; 1.6% ဘာႏသာႏအဲဉ်ထဝ်း; 0.7% အာဖရိကယိုꩻယာႏ; 1.3% အလင်;
Demonym	Kenyan
အစိုႏရ	ခမ်းခြွဉ်းဗူႏ ခမ်းနမ်းဗွေႏဖြောမ်းဗူႏပုင်ႏစနိစ် ခမ်းနမ်းဗွေႏခမ်းထီ
• ခမ်းနမ်းဗွေႏ	ဝီလီယံရုတို
• ဒုခမ်းနမ်းဗွေႏ	ရီဂတီဂဆျာကွာ
• သီးနေက်လွတ်တောႏဥက္ကဋ္ဌ	အမသန်ကိဉ်ဂီ
• စွိုးခွိုꩻလွတ်တောႏဥက္ကဋ္ဌ	မိုသီဝဲတန်ဂူလာ
• တရာꩻသူꩻကီꩻချုတ်	မာတာခူးမီ
ထေဥပဒေႏလွတ်တောႏ	ပါလီမန်လွတ်တောႏ
• လွတ်တောႏအရန်းကီ	သီးနေက်လွတ်တောႏ
• လွတ်တောႏအရန်းလ့	စွိုးခွိုꩻလွတ်တောႏ
လꩻလွစ်တခြင်ရေꩻ ယူကေခမ်းခြွဉ်းဗူႏခွန်ခမ်းတန်ထျꩻ
• Dominion	၁၉၆၃ ဒီသိဉ်ဗာ ၁၂
• တယ်ႏထောင်ႏခမ်းနမ်းဗွေႏခမ်းထီ	၁၉၆၄ ဒီသိဉ်ဗာ ၁၂
ဧရိယာႏ
• ခြွဉ်း	၅၈၀,၃၆၇ km2 (၂၂၄,၀၈၁ sq mi) (အရန်း: ၄၈)
• ထီနမ်း (%)	2.3
လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်း
• 2022 အရမ်ꩻ	55,864,655 (အရန်း - ၂၇)
• 2019 မွူးကွို့ꩻနာꩻစာႏရင်ꩻ	47,564,296
• တချ	၇၈/km2 (၂၀၂.၀/sq mi) (အရန်း - ၁၂၄)
GDP (PPP)	၂၀၂၂ အရမ်ꩻ
• ခြွဉ်း	$333.268 ဗီလီယံ
• Per capita	$6,061
GDP (nominal)	၂၀၂၂ အရမ်ꩻ
• ခြွဉ်း	ဗီလီယံ
• Per capita	$2,252
Gini (၂၀၁၅)	40.8; ထာႏဝ
HDI (2021)	0.575; ထာႏဝ · ၁၅၂
ရွဉ်ဗီႏ	ကိဉ်ညာ သျီလိဉ် (KES)
အခိင်ႏအွိုင်ꩻ	အာဖရိကအခဝ်ကွဉ်ႏအခိန်ႏအွိုင်ႏ (UTC+3)
မွူးနီꩻစွယ်ꩻပွုံႏစံႏ	နီꩻ/လာ/နေင်ႏ (အေဒီ(AD))
ဝါးကာꩻစနိစ်	စေႏ
ဖိုန်းကိုဒ်အမုဲင်	+254
Internet TLD	.ke
	According to the CIA, estimates for this country explicitly take into account the effects of mortality because of AIDS; this can result in lower life expectancy, higher infant mortality and death rates, lower population and growth rates, and changes in the distribution of population by age and sex, than would otherwise be expected.

ကိဉ်ညာခမ်းထီ (အဲင်းကလေတ်: Kenya) တရာꩻဝင်ႏအမိဉ်ꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ကိဉ်ညာခမ်းနမ်းဗွေႏခမ်းထီ တဲင် အဝ်ႏဒျာႏ အာဖရိကတွိုက်အခဝ်ကွဉ်ႏ အာဖရိကဂရိတ်လိတ်ဒေႏသကို ခမ်းတခမ်းဒျာႏသွူ။ ကိဉ်ညာခမ်းထီ ဝေင်ꩻတန်တောမ်ႏ အတန်သွတ်ꩻဝေင်ꩻနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ဝေင်ꩻနုဲင်ရိုဗီ သွူ။ ကိဉ်ညာခမ်းထီနဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏ အီကွေတာသီးလောင်းတဲင် ဖဲ့ꩻကွဉ်ႏနဝ်နဝ်ꩻ အေင်ဒိယ သမုဒ္ဒရာႏ၊ ဖဲ့ꩻကွဉ်ႏထင်ꩻနဝ်ꩻ သိုမာလီခမ်းထီ၊ ဖဲ့ꩻထင်ꩻနဝ်ꩻ အီတီယိုးပီးယားခမ်းထီ၊ ဖဲ့ꩻတွို့ꩻထင်ꩻနဝ်ꩻ သူဒန်ခမ်းနဝ်၊ ဖဲ့ꩻတွို့ꩻနဝ်ꩻ ယူဂန်ဒါခမ်းထီ၊ ဖဲ့ꩻနဝ်နဝ်ꩻ တန်သေးနီးယားခမ်းထီ ဖုံႏ အဝ်ႏနဝ်ꩻသွူ။ ကိဉ်ညာခမ်းထီ အအဲဉ်ႏအလုဲင်းဧရိယာႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏ ၂၂၄,၄၄၅ စတုရန်းမဲင်ႏ (၅၈၁,၃၀၉ စတုရန်းကီလိုမီတာ) တဲင် ခရိစ်နေင်ႏ ၂၀၂၁ ဗာႏ စာႏရင်ꩻအလꩻ ခမ်းကိုနဝ်ꩻ လိုꩻဖြာꩻခြွဉ်းအဝ်ႏ (၅၄)သန်းလွိုသွူ။

ကိဉ်ညာခမ်းထီနဝ်ꩻ အဝ်ႏဒျာႏ အေင်ဒိယသမုဒ္ဒရာႏ (ကမ်းရိုးတန်း)ထျ့ꩻတဲင် ပင်ႏလယ်ႏဖင်ႏနဝ်ꩻ လိုမ်ꩻလျားစိုႏဒါႏ ရာႏသီႏဥတုအဝ်ႏသွူ။ အကိုနဝ်ꩻ ထာꩻသားတခြာ ကအဝ်ႏလွိုင်ႏအာဒါႏ သာဗားနားထာꩻအီႏခြာ အဝ်ႏသွူ။ နုဲင်ရိုဗီနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ခွꩻရျူႏဥတုမျိုꩻတဲင် ဝအဝ်ႏဒို့ꩻတခြို့ အဝ်ႏဒင်ႏသေႏသေႏဒါႏ ကောင်ဖုံႏ အဝ်ႏ(၃)ဖြုံႏတဲင် ကိဉ်ညာကောင်နဝ်ꩻထျꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ဥတုယိန်းခွꩻလွဉ်နဝ်ꩻသွူ။ ခမ်းကူကအဝ်ႏရောင်ꩻဒါႏ သိုမာလီခမ်းတောမ်ႏ အီတီယိုးပီးယားခမ်းဖုံႏထျꩻ အခဝ်ကွဉ်ႏထင်ꩻဒေႏသနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ထီခြေားလျားသဲင်ဒေႏသ အီႏနုဲင်းစွဉ်ႏ ကန္တရသွူ။ ကမ္ဘာႏလောင်း ဒုတိယအတန်သွတ်ꩻ ထီနွိုး(ရေချို)နောင် အဝ်ႏတဲင် ထာꩻလျားဒေႏသ ထီနောင်ဖုံႏအကို အတန်သွတ်ꩻထီနောင် ကထွာဒါႏ နောင်ဝိတိုရိယလဲ့ အဝ်ႏအခဝ်တွို့ꩻနဝ်ရပ် ယူဂန်ဒါခမ်း၊ တန်ဇေးနီးယားခမ်းဖုံႏ ခမ်းကူလောင်းသွူ။

ဖန်ဟဲ့ꩻအမိဉ်ꩻ

ခမ်းထီမိဉ်ꩻနဝ်ꩻ ထူႏဟဲ့ꩻဖန်ခါꩻဒျာႏ ကိဉ်ညာကောင် အမိဉ်ꩻတဲင် ကောင်ကိဉ်ညာနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ ခမ်းထီကို တင်ႏသျာꩻမိဉ်ꩻတန်အမုဲင်တောမ်ႏ အာဖရိကတွိုက်ကို ထွာဒုတိယ အထိုသွတ်ꩻ ကောင်ဒျာႏသွူ။

လိုꩻခွိုꩻ

ကိဉ်ညာခမ်းကိုနဝ်ꩻ လိုꩻခွိုꩻပေါင်ꩻစွုမ်ႏ အဝ်ႏအုံသော့ꩻတဲင် ကဲဉ်းအာ အာဖရိကကို ကအဝ်ႏဒါႏ အဓိက လိုꩻခွိုꩻနွယ်ႏတောမ်ႏ ဘာႏသာႏငဝ်းငွါဖြယ် အအာဖုံႏသွူ။ အရမ်ꩻအနေႏ လိုꩻခွိုꩻနွယ်ႏခြွဉ်ႏ အဝ်ႏ(၄၂)ခွိုꩻရပ်တဲင် ဗန်တူလိုꩻခွိုꩻ (၆၇%)၊ နုဲင်လိုတိစ်လိုꩻခွိုꩻ (၃၀%) နဝ်ꩻ ထွာဒေႏသခံႏသားသွူ။^[၁၂] ကုသျစ်တိစ်၊ အာရပ်၊ အေင်ဒိယ တောမ်ႏ ဥရောပ လိုꩻခွိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ထွာလိုꩻဆေ့ꩻစွိုꩻဖုံႏသွူ။^[၁၂]^[၁၃] သီအုဲင်အေ ကမ္ဘာႏအချက်အလျက်အလꩻ ခမ်းထီအကို လိုꩻခွိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ ကီကူရူး ၂၂%၊ လူယာ ၁၄%၊ လူယို ၁၃%၊ ကလန်ဂျင်း ၁၂ %၊ ကမ်ဘာ ၁၁%၊ ကီစီး ၆%၊ အာဖရိကခွိုꩻအလင် ၁၅% တောမ်ႏ လိုꩻအာဖရိက တမွေးတဝ်းဒါႏ လိုꩻအာသျ၊ ဥရောပတောမ်ႏ အာရပ်ခွိုꩻဖုံႏနဝ်ꩻ အဝ်ႏ(၁%)သွူ။

ခမ်းထီအကို ကအဝ်ႏဒါႏ လိုꩻဖြာꩻကဲဉ်းအာနဝ်ꩻ ထွာဒျာႏ လိုꩻယွဲးဖုံႏတဲင် သက်(၃၀)မာꩻလ့နဝ်ꩻ အဝ်ႏ(၇၃%) တကာႏတဝ်း လိုꩻဖြာꩻဖုံႏလဲ့ တိုꩻပွာꩻအာႏ မွိုင်တလာမွေးတဲင်^[၁၄]^[၁၅] ကရီးရျာꩻဗူႏနေင်ႏအကို အဝ်ႏ ၂.၉ သန်းနဝ်ꩻ ယိုခါꩻ အဝ်ႏတိုꩻလဲဉ်း သန်း(၅၀)လွိုနဝ်ꩻသွူ။^[၁၆]

အာႏကွိုꩻ

↑ ^၁.၀ ^၁.၁ Constitution (2009) Art. 7 [National, official and other languages] "(1) The national language of the Republic is Swahili. (2) The official languages of the Republic are Swahili and English. (3) The State shall–-–- (a) promote and protect the diversity of language of the people of Kenya; and (b) promote the development and use of indigenous languages, Kenyan Sign language, Braille and other communication formats and technologies accessible to persons with disabilities."
↑ 2019 Kenya Population and Housing Census Volume IV: Distribution of Population by Socio-Economic Characteristics။
↑ Demographic Yearbook – Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density။ United Nations Statistics Division (2012)။
↑ United Nations Statistics Division - Demographic and Social Statistics။
↑ Kenya။ The World Factbook။ Central Intelligence Agency။ (Archived 2022 edition)
↑ 2019 Kenya Population and Housing Census Results (4 November 2019)။
↑ Report for Selected Countries and Subjects (valuation of Kenya GDP)။ International Monetary Fund။
↑ ^၈.၀ ^၈.၁ ^၈.၂ World Economic Outlook Database, April 2019။ International Monetary Fund။
↑ Gini index။ World Bank Group (2019)။
↑ Human Development Report 2021/2022 (in en)။ United Nations Development Programme (8 September 2022)။
↑ အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named cia
↑ ^၁၂.၀ ^၁၂.၁ Asongu, J. J. and Marr, Marvee (2007)။ Doing Business Abroad: A Handbook for Expatriates။ Greenview Publishing Co.။ pp. 12 & 112။ ISBN 0979797632။CS1 maint: multiple names: authors list (link)
↑ Okoth, A. and Ndaloh, A. (2006) Peak Revision K.C.P.E. Social Studies, East African Publishers, pp. 60–61 ISBN 9966254501.
↑ "Why a new president may slow population growth". Csmonitor.com. 14 January 2008.
↑ Zinkina J., Korotayev A. Explosive Population Growth in Tropical Africa: Crucial Omission in Development Forecasts (Emerging Risks and Way Out). World Futures 70/2 (2014): 120–139.
↑ "Exploding population". The New York Times. 7 January 2008.

[Conlang-1] ၁.၀ ^၁.၁ Constitution (2009) Art. 7 [National, official and other languages] "(1) The national language of the Republic is Swahili. (2) The official languages of the Republic are Swahili and English. (3) The State shall–-–- (a) promote and protect the diversity of language of the people of Kenya; and (b) promote the development and use of indigenous languages, Kenyan Sign language, Braille and other communication formats and technologies accessible to persons with disabilities."

[Census2019a-2] 2019 Kenya Population and Housing Census Volume IV: Distribution of Population by Socio-Economic Characteristics။

[unstats08-3] Demographic Yearbook – Table 3: Population by sex, rate of population increase, surface area and density။ United Nations Statistics Division (2012)။

[4] United Nations Statistics Division - Demographic and Social Statistics။

[5] Kenya။ The World Factbook။ Central Intelligence Agency။ (Archived 2022 edition)

[KNBS2019-6] 2019 Kenya Population and Housing Census Results (4 November 2019)။

[imf2-7] Report for Selected Countries and Subjects (valuation of Kenya GDP)။ International Monetary Fund။

[IMFWEOKE-8] ၈.၀ ^၈.၁ ^၈.၂ World Economic Outlook Database, April 2019။ International Monetary Fund။

[GINI-9] Gini index။ World Bank Group (2019)။

[HDI-10] Human Development Report 2021/2022 (in en)။ United Nations Development Programme (8 September 2022)။

[cia-11] အာႏကွိုꩻချက်အမာႏ: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named cia

[Asongumarr-12] ၁၂.၀ ^၁၂.၁ Asongu, J. J. and Marr, Marvee (2007)။ Doing Business Abroad: A Handbook for Expatriates။ Greenview Publishing Co.။ pp. 12 & 112။ ISBN 0979797632။CS1 maint: multiple names: authors list (link)

[Okothndaloh-13] Okoth, A. and Ndaloh, A. (2006) Peak Revision K.C.P.E. Social Studies, East African Publishers, pp. 60–61 ISBN 9966254501.

[14] "Why a new president may slow population growth". Csmonitor.com. 14 January 2008.

[15] Zinkina J., Korotayev A. Explosive Population Growth in Tropical Africa: Crucial Omission in Development Forecasts (Emerging Risks and Way Out). World Futures 70/2 (2014): 120–139.

[16] "Exploding population". The New York Times. 7 January 2008.

[၁]

[၂]

[၃]

[၄]

[၅]

[၆]

[၇]

[၈]

[၉]

[၁၀]

[၁၁]

[၁၂]

[၁၃]

[၁၄]

[၁၅]

[၁၆]