ကမ္ဘာႏဟံႏသိပ္ပံ
ခမ်ႏဖာႏဟမ်ႏသိပ္ပံပညာႏ (မိဉ်ႏတမွေးတောဝ်း) ဘူမိသိပ္ပံ (အိန်းကလေတ်: Earth Science or Geoscience) ကမ္ဘာႏဟံႏသိပ္ပံ ယို ခမ်ႏဖာႏဂြိုဟ်ႏတောမ်ႏ ခွိုင်ႏကပွိုင်းဝွို့သွုပ်ဆွို့ဒါႏ သဘာဝသိပ္ပံ ပါသော့ꩻလို့လို့နောဝ်ꩻသွူ။ ပညာႏရပ်ယိုနောဝ်ꩻ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏ တောမ်ႏ ဟမ်ႏတလီꩻထု ရုက်ပဲင်ꩻဆဲင်ႏရာꩻ တောမ်ႏ ဓါတုခြွဉ်းစုဗူႏပုံႏဆဲင်ႏရာꩻ သိပ္ပံပညာႏအခွဲꩻတဗာႏနောဝ်ꩻသွူ။ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏသိပ္ပံယို ဂြိုဟ်ႏသိပ္ပံဌာႏနခွဲꩻတဗာႏအနေႏ အွဉ်ႏထွော့နွောင်ꩻဒျာႏသွူ။ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏသိပ္ပံပညာႏယို အဓိကထောင်ꩻထွားလွေꩻအပဲင်ꩻ အောဝ်ႏ (၄) ပဲင်ꩻ နောဝ်ꩻသွူ။
ယွမ်ꩻလင်ꩻနေးသဖော်ꩻ (reductionism) တောမ်ႏ အဖဲ့ꩻပေါင်ꩻစွုမ်ႏဗော့ꩻလွဉ်သဖော်ꩻ (၂) ဗာႏလွုမ်း အောဝ်ႏနောဝ်ꩻသွူ။ အနယ်ꩻယိုနောဝ်ꩻ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏတောမ်ႏ ဟမ်ႏအသောင်အရင်ꩻဖုံႏယို အောဝ်ႏအာႏကာႏသကို ထောင်ထွားလွေꩻနေးနောဝ်ꩻသွူ။ ထိုမ်ႏအီ စွန်ꩻအာႏ (စွမ်းအင်)တောမ်ႏ ဓါတ်သတ္တု အရင်ꩻအရွီးဖုံႏ တောမ်ႏ ဖေႏကတန်ဖြိုလွဉ်အတာႏ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏသိပ္ပံပညာႏသျှင်ႏယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻ သုံꩻအီႏဝွေꩻသီးဂြိုဟ်ႏထာꩻသေပညာႏနောဝ်ꩻသွူ။ ယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻတဲ လိုꩻသီးကခွုမ်မာꩻတွော့ꩻ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏအသောင်အရင်ꩻ ကထွာလင်ꩻလူးအလောင်းဖုံႏ ထောင်ထွားမှုတောမ်ႏ ရဲကာႏကွယ်ႏဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏဂြိုဟ်ႏအတာႏ ထောင်ထွားလွေꩻ ဒီသုဲင်းတဲမ်းထွို့ꩻနယ်ꩻဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။ လိုꩻယင်ဟန်ႏနောဝ်ꩻတဲ လိုꩻသီးအတာႏန္တရာယ်ႏအီႏထွာလွဉ်အကျောင်ꩻတသေတောဝ်း ဒုံသားရပ်သားဖုံႏအတာႏ ခြပ်ရဲဉ်ႏစွဲကမ်းဖေႏ မေႏကောင်ဖုံႏ၊ ဟမ်ႏသီႏသွိုးဖုံႏတောမ်ႏ ဟာရီကန်းတလီꩻတဝိစ်ꩻသန်(မုန်တိုင်း)ဖုံႏ စတဲင်နုဲင်းနောဝ်ꩻဖုံႏအတာႏ ကပွိုင်းဝွို့တောမ်ႏ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏဆဲင်ႏရာꩻ ကထွာဖုံႏယို သုံꩻမာꩻလွေꩻဝွေꩻသီးထာꩻသေ ဗဟုသုတဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။
ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏသိပ္ပံယို ထောင်ထွားလွေꩻဘူမိဗေဒ၊ လီတိုဖာ တောမ်ႏ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏအကို ကတန်လွဉ်ꩻဒါႏခြွဉ်းဗူႏပွိုင်ဆင်ပုံႏလွုမ်ꩻတကာႏတောဝ်း တလီꩻထု၊ ရူပဗေဒ၊ ဓါတုဗေဒ၊ ဟံႏပထဝီႏ၊ ဇီဝဗေဒ တောမ်ႏ သင်္ချာပညာႏရပ်ဖုံႏတွော့ꩻ သုံꩻအီတောမ်ႏကိရိယာႏဖုံႏတဲင် ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏမာꩻထာꩻမာꩻပုံႏ တောမ်ႏ ကထင်ႏထိုပြောင်ꩻလုဲင်ႏမှုယို တွက်ထူႏအီအစွိုးပေါင်ꩻ(အရေအတွက်)ဖေႏကလꩻ ဖေႏကသေနာႏအတာႏ မာꩻတယ်ႏသေꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏသိပ္ပံပညာႏယို အကျိုꩻထဲ့လူးလွေꩻနီသွဉ်းသီး စွုမ်ႏနီꩻဖဝကိုသွူ။ ဥပမာႏ ခမ်းတလီꩻကထောင်ထွား(မိုးလေဝသ)ပညာႏသျှင်ႏဖုံႏ ယို ထောင်ထွားလွေꩻရာႏသီႏဥတုတဲင် အန္တရာယ်ႏကအောဝ်ႏနွောင်ꩻတလီꩻဝစ်ꩻတန် မုန်တိုင်းဖုံႏယို ဖေႏကသေရီးပွေားထွားနောဝ်ꩻသွူ။ ဇလဗေဒပညာႏသျှင်ႏဖုံႏနောဝ်ꩻ ထောင်ထွားလွေꩻထီတဲင် ထီမိဉ်ႏတန်လွဉ်ယို ဖေႏသတိနွောင်ꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ဟမ်ႏသီးသွိုးပညာႏသျှင်ႏဖုံႏယို ထောင်ထွားလွေꩻဟမ်ႏသီးသွိုးဖုံႏတဲင် ခမ်ႏခမ်းအွိုးမုဲင်ꩻဖုံႏယို ဟမ်ႏအီႏသီႏသွိုးနွောငါꩻဖေႏကသေနာႏ ကျိုꩻစာꩻသောင်ႏသာလွေꩻနောဝ်ꩻသွူ။ ဘူမိဗေဒပညာႏသျှင်ႏဖုံႏနောဝ်ꩻ ထောင်ထွားလွေꩻလုံးဖုံႏတဲင် စွဲကမ်းဖေႏ ထိုမ်ႏဖေႏ သုံꩻအီကလꩻဒါႏ ထာꩻအောင်ထန်ႏတခြိုꩻ (တွင်းထွက်ပစ္စည်း)ဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။
ဟမ်ႏခမ်ႏဖာႏသိပ္ပံပညာႏသျှင်ႏသီးယို ထင်ႏကောင်ဖုံႏ၊ ထောင်ထွားပင်ႏလယ်ႏကလ ဟမ်ႏမဲ့ငါလောင်းဖုံႏ၊ နွို့ထမ်းကို လွေꩻတခွဗာႏနေးဖုံႏ နုဲင်းယိုဖုံႏနောဝ်ꩻ စုရောမ်လွေꩻနမူႏနာႏ(Sample) (ဥပမာႏ လုံးတူႏဖုံႏ (မိဉ်ႏမွေးတောဝ်း) ထီကထူႏခြောင်ကိုဖုံႏ) တဲင် တဲက်ထွား စုရောမ်ထွူတွော့ꩻ ကထိုမ်ႏမော့ꩻသေနာႏလွဉ်အချက်ဖုံႏယို မုဲင်ဒင်ႏမှတ်တန်ꩻ တဲမ်းသော့ꩻဇယား တောမ်ႏ တဲမ်းထွို့ꩻ ဟမ်ႏပုံႏ (မြေပုံ) ကိုဖုံႏနောဝ်ꩻသွူ။
အာႏကွိုꩻ[မွဉ်းဖျင် | မွဉ်းဖျင်အရွီးခိုႏ]
- ↑ Encyclopedia of Volcanoes, Academic Press, London, 2000